Научная статья на тему 'КОМПОЗИЦИЯ ПӘНІН «КӨРКЕМ ЕҢБЕК» ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫНА САЙ ОҚЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ'

КОМПОЗИЦИЯ ПӘНІН «КӨРКЕМ ЕҢБЕК» ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫНА САЙ ОҚЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
74
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КөРКЕМ ЕңБЕК / ВИЗУАЛДЫ өНЕР / СәНДіК-қОЛДАНБАЛЫ өНЕР / ДИЗАЙН ЖәНЕ ТЕХНОЛОГИЯ / КөРКЕМ БіЛіМ / қАБіЛЕТ / ДАМЫТУ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Джанаев М. Б.

Мақалада болашақ суретші-педагог мамандарды даярлауда композицияны жаңа көркем еңбек бағдарламасына сай оқыту мәселелері қарастырылады. Кіріктірілген жаңа «көркем еңбек» оқу бағдарламасы суретші педагогтерді даярлауда композицияны визуалды өнер; сәндік-қолданбалы өнер; дизайн және технология білім бағыттарында оқытуды және оқу мазмұнының күрделі кешенін, шығармашылық оқу тапсырмаларын, құрылымдық- конструктивтік, сондай-ақ мәндік контекстерін белгілі бір жүйеде талап етеді. Зерттеу нәтижесінде білімгерлердің композициялық шығармашылық қабілеттері мен кәсіби даярлықтарын жан-жақты дамытудың табиғи интерактивті оқыту тәсілдері анықталды. Сондай-ақ, көркем қызметтің үш негізгі конструктивтік, бейнелеу және сәндік түрлерін айқындаудың жүйелеуші принциптері мен тәсілдерінің негізінде білімгерлердің педагогикалық- шығармашылық шеберлігін дамыту әдістері белгіленді. Көркем қызмет түрлері және олардың кірігуінің түрлі тәсілдері мен техникаларын қолдануды қамтамасыз ететін көркем қызметтің үш негізгі түрлерінің композицияны оқытудағы жүйелеуші мүмкіндіктері көрсетілген. Білімгерлердің көркем шығармашылық композициялық қабілеттерін жеке тұлғаның шығармашылық сапасын қалыптастыру үрдісінде мақсатты бағдарлы түрде дамыту негіздері талданған.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF TEACHING COMPOSITIONS IN ACCORDANCE WITH THE PROGRAM “ARTISTIC LABOR”

The article discusses the problems of teaching composition in the preparation of future specialists of teachers in accordance with the new program of “Artistic labor”. The new integrated program “Artistic labor” requires the training of composition in educational areas of visual art in the preparation of teachers; arts and crafts; design and technology and consideration of a complex set of educational content, creative training assignments, structural and constructive, as well as semantic contexts in a particular system. As the result of the study, the techniques of natural interactive teaching of the comprehensive development of creative compositional abilities and professional training of students has revealed. In addition, methods for the development of pedagogical skills of students because of systematizing principles and techniques for identifying the three main types of artistic activity (constructive, visual and decorative) has defined. The systematizing capabilities of the three main types of artistic activity in teaching composition has shown, which ensure the application of various techniques and techniques of types of artistic activity and their integration. Had been analyzed the targeted development of students' compositional abilities in the process of formation of the personality’s creative qualities.

Текст научной работы на тему «КОМПОЗИЦИЯ ПӘНІН «КӨРКЕМ ЕҢБЕК» ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫНА САЙ ОҚЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ»

FТАХР 14.35.09

КОМПОЗИЦИЯ ПЭН1Н «КвРКЕМ ЕЦБЕК» ОЦУ БАГДАРЛАМАСЫНА

САЙ ОЦЫТУ МЭСЕЛЕЛЕР1

М.Б. Джанаев

Абай атындагы Казак улттык педагогикалык университетi, Алматы, Казахстан

ш1уа153@шай .гц

Макалада болашак суретшьпедагог мамандарды даярлауда композицияны жана керкем ецбек багдарламасына сай окыту мэселелер1 карастырылады.

К1р1кпр1лген жана «керкем енбек» оку багдарламасы суретш1 педагогтерд1 даярлауда композицияны визуалды енер; сэндж-колданбалы енер; дизайн жэне технология бшм багыттарында окытуды жэне оку мазмунынын курдет кешенш, шыгармашылык оку тапсырмаларын, курылымдык-конструктивпк, сондай-ак мэндж контекстерш белгш б1р жуйеде талап етед1.

Зерттеу нэтижесшде бшмгерлердщ композициялык шыгармашылык кабшеттер1 мен кэс1би даярлыктарын жан-жакты дамытудын табиги интерактивп окыту тэс1лдер1 аныкталды.

Сондай-ак, керкем кызметтщ уш непзп конструктивтж, бейнелеу жэне сэндш турлерш айкындаудьщ жуйелеуш1 принциптер1 мен тэс1лдершщ непзшде бшмгерлердщ педагогикалык-шыгармашылык шеберлшн дамыту эдютер1 белгшенд1. Керкем кызмет турлер1 жэне олардын шр1гушщ турт тэс1лдер1 мен техникаларын колдануды камтамасыз ететш керкем кызметтщ уш непзп турлершщ композицияны окытудагы жуйелеуш1 мумк1нд1ктер1 керсетшген. Бшмгерлердщ керкем шыгармашылык композициялык кабшеттерш жеке тулганын шыгармашылык сапасын калыптастыру урдАсшде максатты багдарлы т^рде дамыту непздер1 талданган.

ТYйiн свздер: композиция, керкем енбек, визуалды енер, сэнд1к-колданбалы енер, дизайн жэне технология, керкем бшм, кабшет, дамыту.

Кiрiспе

Сонгы жылдары елiмiздiн бастауыш жэне непзп мектептерiндегi оку мазмунын жанарту максатында бастауыш мектептегi «Бейнелеу енерЬ» мен «Енбекке баулу» жэне негiзгi мектептеп «Технология» пэндерiнiн негiзiнде кiрiктiрiлген жана «Керкем енбек» пэш енгiзiлгенi белгш [1;]. Бул жагдай осы пэн суретшi-педагог мамандарын даярлау бiлiм жуйесвде де тYрлi зерттеулер мен педагогикалык талаптарды кажет етедi. Керкем педагогика мен педагогикалык енертану салаларында да тYрлi максат-мiндеггердi, оку багдарламаларын, окыту технологиялары мен эдю-тэсiлцерiн тYрлi денгейдегi езгерiстер бойынша жана форматта карастыруды талап етерi сезсiз. Жалпы карапайым талаптар болып керiнгенiмен бул талаптар сан килы шыгармашылык iзденiстер мен зерггеулердi алга шыгарып отыр. Бул мэселелерге Yстiртiн карауга болмайды.

Аталган езгерiстер мен керкем педагогикалык проблемалар ете кYPделi максаттарды шешуд мiндеггейдi. Бiлiм беру мемлекеггiк стандарттарына сэйкес типтiк оку жэне жумыс багдарламалары мазмундары мен окыту жYЙесiндегi езгерiстерде де кейбiр сэйкессiздiктер байкалуда. Муны жалпы орта мектептер мен жогары оку орындарынын окыту тэжiрибесiнен байкауга болады. Бул максаттар болашак мамандарды даярлауда композиция пэнiн керкем енбек багдарламасына сай жана окыту технологияларымен, интерактивт тэсiлдермен окыту мэселелерш де камтиды.

Негiзгi бвлiм

Керсетшген мэселелермен катар осы багытта педагог мамандар даярлауда да тYрлi талаптар туындап отырады. Мысалы, аталган «Керкем енбек» пэш енпзшуше байланысты педагог-мамандар даярлауда композиция пэнiн окыту мазмуны мен оны окыту эдiс-тэсiлдерiнде де, езiндiк жана багдарлы оку-тэрбие жYЙесi калыптасады. Айталык, композиция пэнi 1) визуалды енер; 2) сэндш-колданбалы енер; 3) дизайн жэне технология сиякты «Керкем енбек» (непзп мектепте) пэншщ бшм беру багыттарын катар карастырады.

Бастауыш жэне негiзгi мектептiн мазмунын жанарту аясында бастауыш мектептегi «Бейнелеу енерЬ> мен «Енбекке баулу» жэне непзп мектептеп «Технология» пэндершщ мазмуны

непзвде эзiрленген юрш^ршген жаца «Керкем ецбек» [2;] пэш педагог-мамандар даярлауда композицияны осы бшм багыттарыныц (визуалды енер; сэндш-колданбалы енер; дизайн жэне технология) эркайсысыныц бiлiм мазм^ны бойынша кец жэне кYPделi кешендi окыту мазм^ны мен жолдарын, окыту шыгармашылык талаптарды, оны окытудыц к¥рылымдык, конструктивтiк мазм^ндык езгерютерш белгiлi бiр жYЙеде карастыруды кажет етедi. Мысалы, сурет, живопись, композиция пэндерш болашак суретшi-педагог мамандарга окытудыц б^рынгы дэстYрлi жолдары мен эдютерш сол кYЙiнде осы окыту багыттарында (визуалды енер; сэцщк-колданбалы енер; дизайн жэне технология) колдану мYмкiндiктерi кейбiр мэселелерде шектеулi. Бастауыш жэне непзп мектептерде оку мазм^нын жацарту максатында енгiзiлген кiрiктiрiлген жаца «Керкем ецбек» пэншде аталган пэндермен байланысты бейнелеу енерi негiздерi жэне б^л пэннщ эстетикалык, енертанымдык, керкем образдык мазм^нды бастаулары толыкканды карастырылмаган.

Жаца юршпршген «Керкем ецбек» пэнiнiц мазм^ны, максаты мен окыту эдiстерi туралы галымдар мен практик педагогтер (Тэцiрбергенов М.Ж., Умаралиева Л.М., Байдалиев К. А., Давлетова Б. Е.,Чукалин В.Г.,Танбаев Х.К., Велькер Е.Е., Лосенко О.С., Абдыкадыров А.О., Токсанбаева А.) тYрлi птрлер айтады [3; 4; 5; 6; 7]. Мысалы, педагог-галымдар Тэщрбергенов М.Ж., Умаралиева Л.М.: «Жалпы бiлiм беретш мектептердiц окушыларына ^сынылып отырган «Керкем ецбек» пэншщ окулыгын кайта карап, жогары оку орнынан эдiскер галым, мектептен тэжiрибелi ^стаз, шебер суретшi авторлык бiрлестiгiнде дайындалса, Казак бейнелеу енерше деген сый-к^рмет жанданып, жастар мэдени к¥ВДылыктарымызды ¥лттык керкем бшм аркылы нэр алар едЬ> [3; 321] деп ез дэлелдерш айтса, педагог Байдалиев К.А. «Ею оку пэндершщ кiрiктiрiле к^рылган максаты мен бшм беру мазм^ны арасында YЙлесiмдiлiктiц толык аныкталмаганы жэне кисынсыздыктыц белгiлерi айкындалып отыр» [4; 68] жэне сонымен катар «Корыта айтканда, пэннщ бшм беру багдарламасындагы окытудыц жаца эдiс-тэсiлдерi белiмiндегi ^гымдык аппараттардыц орныксыз, теракты емес аныктамалары жиi байкалады. Окытудыц жаца эдю-тэсiлдерiнiц теориялык жэне эдiстемелiк негiздерi толык анык, накты жYЙеленбегенi байкалады» [4; 73] деп, ез талдауын жасайды. Ал, бiздiц ойымызша ец басты мэселе визуалды сауаттылык, к^рылымдык схемалык эрекеттер басым орын алып, енер пэндерш окытудыц непзп максаты -окушылардыц керкем образды кабылдау жэне оны ез ж^мыстарында мYмкiндiктерiнше сомдау кабшеттерш жYЙелi дамыту принциптерi жан-жакты карастырылмаган. Визуалды керкем енер белiмiнде эстетикалык тэрбие мен керкем пластикалык тэсшдер толыкканды орын алмаган. Б^л -бiздiц тYсiнiгiмiзде орны толмас олкылык.

Демек, б^л езгерiстер жагдайында композиция такырыбы мен мэселелерi бейнелеу енерi теориясы мен оны окыту эдютемешнде, керкем бiлiм мен педагогикалык енер тануда мацызды зерттеулер мен iзденiстердi кажет етедi. Ал Б.М. Неменский багдарламасында (2006) б^л мэселелер нег^рлым толык мэнде орын алып, жан-жакты интегративт окытуды емiрмен байланыстыра отырып рухани, мэдени, керкем эстетикалык, элеуметпк мазм^нды мэселелердi камтиды. Мэселен, онда былай деп т^жырымдалган: «Программа «Изобразительное искусство и художественный труд» является целостным интегрированным курсом, который включает в себя все основные виды искусства: живопись, графику, скульптуру, архитектуру и дизайн, народное и декоративно-прикладное искусства, зрелищные и экранное искусства. Они изучаются в контексте взаимодействия с другими искусствами, а также в контексте конкретных связей с жизнью общества и человека. Систематизирующим методом является выделение трех основных видов художественной деятельности для визуальных пространственных искусств: конструктивного, изобразительного и декоративного. Эти три вида художественной деятельности являются основанием для деления визуально-пространственных искусств на следующие виды: изобразительные искусства - живопись, графика, скульптура; конструктивные искусства -архитектура, дизайн; различные декоративно-прикладные искусства» [8]. Сол себепт де, болашак педагогтердi даярлауда композиция пэнш окыту барысында осы багыттагы зерттеу нэтижелерi мен жетюпктерш дэстYрлi окыту эдютемешмен катар колданыска ецщрш оцтайлы шешiм жасау мацызды.

Алдыцгы макаламызда айтканымыздай, композиция керкем шыгармашылыктыц тYрлi теория мен тэжiрибе, дагды мен шеберлiк, мазм^н мен форма, ой жYЙе мен тYЙсiк, образдык пен керкемдiк, к¥рылым мен гармониялык YЙлесiм, бейнелеу элементтерi мен к¥рал тэсiлдер т.б. сан

кырлы жактарын осы окыту багыттарында (визуалды енер; сэндш-колданбалы енер; дизайн жэне технология) тYрлi максаттар мен жагдайларда карастырары ce3ci3. Композициялык керкем пластикалык эдю-тэсшдер мен керкем кызмет мэселелерi жэне композицияны окытудыц тYрлi жолдары Глинская И.П., Даниэль С.М., Лабунская Г.В., Шорохов Е.В., Щербаков В.С., Щербаков

A.В. т.б. галымдар ецбектершде жан-жакты карастырылган [9, 10, 11, 12, 13, 14].

«Керкем ецбек» пэш оку багдарламасыныц ерекшелiктерi бойынша тYсiнiк хатта «Жацартылган оку багдарламасы бойынша окыту окушылардыц енер мен технология саласындагы функционалды сауаттылыкты калыптастыруга багытталган, пэндiк бiлiм мен тYсiнiктерiн, тулгалык, практикалык, кeркемдiк, зерттеу жэне коммуникативпк дагдыларын калыптастыруга ыкпал етедi, элемдi эстетикалык кабылдауын дамытады» деп керсетшген [15]. Олай болса, композицияны аталган оку багдарламаларына сай окыту мен осы мэселелердi зерттеуде теориялык енертанымдык, философиялык, педагогикалык, психологиялык гылыми iзденiстермен катар «Керкем ецбек» пэнi оку багдарламасыныц ерекшелiктерi езара комплекстi байланыста жYЙелi тYрде карастырылуы тиiс. «Композиция шыгармашылык процесте орындалатындыктан бiлiм мен шыгармашылык кызмет байланысында енер тYрлерi мен керкем кызмет тYрлерiнiц поликеркемдш интеграциясы орын алады» [16; 228]. Композиция пэш керкем енер тYрлерiне катысты жалпы бiлiм беру саласына жатады жэне визуалды енер, сэцщк-колданбалы енер, дизайн жэне технология багыттарыныц толык канды мецгерiлуiмен катар осы сала педагог маманын калыптастыруда жан-жакты мYмкiндiк ашады. Визуалды енер, сэцщк-колданбалы енер, дизайн жэне технология багыттарыныц эркайсыныц eзiндiк ерекшелiктерiмен катар, олардыц езара сэйкестiк тенденциялары да тYрлi мамандык-спецификалык айырмашылыктарымен бiрге осы педагог мамандардыц жалпы жэне профессионалдык даярлыктарына да тэуелдi болып келедi.

Кез келген керкем енер нысанымен бiрге оныц керкем бейнелш тiлi де белгiлi бiр децгейдеп теориялык бiлiмдi, практикалык тэжiрибелiк машык пен дагдыны, керкем эстетика мен техникалык амал-тэсiлдердi толыкканды мецгерудi кажет ететiндiгi тYсiнiктi. Мысалы,

B.А.Малетин Бавария мектептершдеп керкем бiлiм тэжiрибесiнен мынадай тужырым айтады: «Школьники способны оформлять собственные эмоции, опыт и идеи в художественном изображении. При этом способ передачи впечатления от увиденного может варьироваться от реалистичного исполнения до субьективной трактовки. В художественном процессе они пользуются основными средствами (сырьем и материалами, инструментами и проборами, методами и технологиями) и применяют свои знания, умения и навыки. Наиболее важную роль при этом играет осознанное и целенаправленное применение основных элементов изображения, принципов их расположения и выражения. Школьники в состоянии не только адекватно решать поставленные задачи, но и самостоятельно формулировать новые» [17; 300].

Мунда В.А.Малетин Германиядагы керкем бшм жYЙесi эстетикалык тэжрибеш мюе тутатындыгын айтады. Германиядагы керкем бшм жYЙесi америкалык философ жэне педагог Дж.Дьюи гылыми деректерше CYЙене отырып эстетикалык тэжiрибенiц элеуметпк, когамдык жэне ^нделшп турмыспен пкелей байланыстылыгына непзделедь Ягни, бул елде енер сабагыныц концепциясы - эстетикалык тэжрибеш окушыларга кабылдау, эрекет жэне ой аркылы ищру. Энер сабагындагы максаттар визуалды керкем кызметтщ барлык тYрлерiн камтитындыгын айта келш, онда: иллюстрацияныц, пластикалык куралдармен жумыс iстеудiц, графиклык,кескiндемелiк кецiстiктiк жэне пластикалык салалардагы дизайн мен сэулеттщ орын алатындыгын кeрсетедi. Эстетикалык тэжiрибенiц немесе керкем бiлiмнiц eмiрмен байланыстылыгы басты мiндет екендiгi айкындала тYседi. Мунда балалар eздерiнiц жеке дара жэне элеуметпк саналарына сай енер тYрлерi мен оныц мазмунына талдау жасап ез тужырымдарын саралайды. Эмiрдегi жагдайлар мен кубылыстарга кeцiл белу аркылы кызыгушылык тудыру эстетикалык кабылдауга мYмкiндiк бередi. Керкем шыгармашылык YPДiске эмоционалды эрекеттену, киялды ояту мен эрекеттендiру, белгiлi нэрсеге жацаша кезкараста карау дагдылары да калыптастырылады. Буган коса эстетикалыкты сомдауда эстетикалык тэжiрибенi бекiту эдiстерi карастырылатындыгы да айтылады. Осы В.А.Малетин керсеткен германиялык тэжiрибе негiздерi - Б.М.Неменский, Б.П.Юсов гылыми ецбектерiнде бурынан айтылган дэлелдi мэселелер. Сондай-ак, бул айтылган мэселелер интеграциялык мэселелермен байланысты. Кажетп дерек репнде Ресей керкем окыту жYЙесiнен мысалдар келтiрейiк. Керкем бiлiмдегi интеграция

туралы педагог галым Радомская О.И. «Интеграцию в процессе освоения искусства следует рассматривать не только как условие освоения материала, но и как форму организации урока, занятия, художественного события, то есть как педагогическую технологию. Интегрированный подход к процессу организации и проведения уроков и дополнительных занятий с детьми в общеобразовательной школе предполагает сотворение эмоционального, образного, культурного, национального, природного мира ребенка с помощью разных видов искусства в условиях их взаимодействия с различными областями знаний; формирование представлений о взаимосвязи как основе развития мира, искусства, науки и человека; развитие философского мышления в осмыслении искусства, жизни, природы» [18; 196] деп тYЙiндейдi.

Б^л т^ргыда шетел педагог галымдарыньщ да зерттеулерi дэлелд н^ска бола алады. Айталык, Freedom and obedience in western education атты макалада педагог галымдар Martin-Sanchez, Flores-Rodriguez жаца енеркэсштш жYЙелер мен казiргi батыс мектептершщ функционалдылыгы арасындагы езара байланыс жэне окыту мен тэрбиенщ жаца сыни жэне ерюцщк багытта даму тенденциялары туралы зерттеу жасайды [19]. Олар макалада казiргi азаматтардыц кызыгушылы^тары мен талаптары нег^рлым жогары сатыга кетерiлу жагдайында, мемлекет институттары жацаша к¥ндылы^тарга ^мтылыстагы постмодернистiк когаммен бетпе-бет тiресуде екендiгiн айта келш, м^нда мектептерде пайда болган демократиялык, элеуметтiк жэне ецбек дискурсындагы карама-кайшылыктар жаткандыгын керсетедi. Болашак м¥Fалiмдердi даярлауда бiлiмдер мен элеуметтiк жауапкершшк енгiзiлуi тиiс екендiгiн жэне сыни т^еталык кабiлеттiлiктi дамыту кажетпгш айтады. Сыни педагогика мен бiлiм жеке т^еталык жетiлудi эволюцияландырып езiндiк ойлауды дамытуды талап ететiндiгiн керсетедi. Кррытындылай келе, Fалымдар б^л эстетикалык, моральдык жэне интеллектуальдык мэндегi эмансипациялык жэне босанушылык, поэтикалык тэрбие болуы тшс деген кезкарас бiлдiредi. М^нда эстетикалык, моральдык жэне интеллектуальдык мэндеп эмансипациялык жэне босанушылык, поэтикалык тэрбие мацызы бiз Yшiн енер, керкем кызмет тYрлерi мен олардыц интеграциясы аркылы окытуда керкемдiк-шыFармашылык композициялык 0Й-жYЙенi дамыту мYмкiндiктерi мен сэйкестiк байкалады.

Ал Канада Fалымдары N.Land, M.Montpetit «Мектепке дейiнгi бiлiм педагогi ретiнде педагогикалык (руханилык пен толыктык туралы) эцпме жYргiзу» («Doing pedagogical conversations (with spirituality and fat) as pedagogists in early childhood education») такырыбын^ы макалаларында суретш>педагог сапасында бiлiм берудеп педагогикалык эцгiме жYргiзуде руханилык мэселелер туралы iзденiс жасай отырып эдетп, кYнделiктi педагогиканыц балалар рухани бшм тэжiрибелерiн калыптастырудаFы пост-дамытушылык жолдарын кайта ой елегшен еткiзудi максат етедь Рухани бiлiм аркылы ойлау ерекшелштерше кецiл белу Yшiн бэрiмiзге ортак теориялык эрекеттi мYлде баска тэшлдермен белсендiруiмiз кажет екндiгiн мецзейдi. Руханилыктыц доминанттык концепциялары балалардыц рухани бiлiмдерi катынасын адам мен дамуFа катысты баFдарлы калыптастыратындыFын белiсемiз деп ез т^жырымдарын жасайды. Бiз педагогикалык эцпмелер мен сездердi не туындататынын жэне бiздiц педагогикалык ролiмiзде не с^ралатындынын белсендiремiз деп, педагогикалык сезбен эцпменщ рухани керкемдiк мацызын айкындай тYседi [20]. Эрине, б^л мэселелер - композициялык бшм беруде ой белсендшгш ынталандыруда ескерiлетiн педагогикалык т^жырымдар. ЖоFарыдаFы талдаулар негiзiнде бiз интерактивтi эдютемелер мен керкем окыту технологиялары жас буынды шыFармашылык пен емiрге бешмдейтндшн айкындай тYсемiз. Ал осындай баFыттаFы мектептiк керкем бiлiм болашак керкем бшм педагогтарын даярлауда аса мацызды Fылыи нэтижелерге CYЙенедi. Болашак мамандар осы казiргi жаца дэуiр жэне юршпршген жаца «керкем ецбек» оку баFдарламасы визуалды енер; сэндiк-колданбалы енер; дизайн жэне технология бшм баFыттарында бiлiм негiздерiн игерулерi лэзiм. Б^лардыц бэрi белгiлi бiр дэрежеде композициялык керкем бшм мен тэж1рибеш талап етедг

Кiрiктiрiлген жаца «Керкем ецбек» оку баFдарламасы педагогтердi даярлауда композицияны визуалды енер; сэндш-колданбалы енер; дизайн жэне технология бшм баFыттарында окытуды жэне оку мазм^ныныц кYрделi кешенш, шыFармашылык оку тапсырмаларын, к¥Pылымдык-конструктивтiк, сондай-ак мэндiк контексттерiн карастырады. Сондыктан композициялык сауаттылык - б^лар Yшiн ортак диалектикалык жэне дидактикалык мацызды мэселе. Композициялык кабшет пен шеберлiк осы пэн мазм^нына сай белгiлi бiр

децгейде кажетп теориялык бшмд^ керкем танымды, амал-тэсiлдердi жYЙелi карастыруды мiндеттейдi. Эр багыт мазмунына сай бiлiм, бiлiк, икемдшк пен дагды, кeркемдiк шеберлiк, керкем эстетика мен техникалык эдiс-тэсiлдер кажет. «Первое основное правило должно быть установлено студенту с самого начало учебы - это впечатление, замысел, образ, сюжет, увиденный или прочитанный когда-то, в первую очередь лежит в основу основ композиции. Эскиз должен содержать решение живописной и тональной задачи, выявление идеи и характера произведения, передачи настроения, выявление выразительного движения и т.д.» [21; 63].

Демек осы пэн максаттарына сай композицияны окытуда бшмгерлерге оныц эдюнамалык непздерш игерту шешушi талаптардыц бiрi болып саналады. Бул тургыда кезшде Кецес одагы шецберiнде Б.М.Неменскийдiц жетекшшпмен толыкканды эксперименталды тэжiрибеден eткiзiлiп енпзшген «Бейнелеу eнерi жэне керкем ецбек» багдарламасыныц басты тужырымдары лайыкты орын алганы жен [8]. Мунда пэн курылымы мен пэндi окыту эдютемесш жасаудыц негiзгi идеялары мен принциптерi мамандар даярлауда композицияны окытудыц жаца багыттарын аныктауга толык мYмкiндiк береди Олар, бiрiншi топ - енермен айналысу, керкем дамыту (мэдениет), шыгармашылык. Осыган сэйкес окыту пэнiнiц максаты енер, eмiр CYPУ формасы ретшде алынады. Мунда барлык енер мен eмiрдiц езара байланысыныц тYрлi формалары камтылган. Сонымен катар мунда бшм мазмунымен баланыц шынайы интеллектуалдык жэне эмоционалдык дамуын рационалды YЙлестiру максатында келесi негiзгi екiншi топ - керкем енерге ынталандыру, енермен катынас орнатудыц кезецдер Yштiгi тутастык, белшбеспк, эмоционалдык кезецдерi енгiзiлген. Бул кезецдер керкем образдык тургыда бiлiмге ынталандыру, енер мен керкем ецбек тYрлерi аркылы, eмiрге, шыгармашылыкка баулу бастаулары болып табылады. Олар - алгаш керкем тэрбие негiздерi, келесi керкем ойлау непздер^ керкем сана непздерш

Аталган багдарламада eнердiц адам eмiрi барлык сфераларына катынасы мен араласыныц формасын негурлым эрекеттi сезiну Yшiн келесi негiздер Yштiгi енгiзiлген. Олар керкем ой непздер Yштiгi: конструктивтш, бейнелеушiлiк жэне декоративтiк керкем кызметтщ Yш формасы тYрiнде. Сонымен катар керкемдш ой мен сана Yш элементiнiц кeрiнiсi ретiнде де байкалады. Булар адамныц кeркемдiк кызметi мен керкемдш ой-санасыныц басты кeрсеткiштерi. Осы тургыда композиция Yшiн бул Yштiктер ете мацызды спецификалык белгi болып табылады. Композиция - сабак тYрлерiнде eнердiц кепкырлы функцияларын керкем ой сферасыныц функциялары аркылы осы Yш негiз когам eмiрiнiц мацызды формалары екендтн аныктай тYседi. Энер - адамзаттыц алмастырылмас eздiк санасы жэне езш уйымдастыру, eзiн ынталандыру формасы.

Керкем бшм жYЙесiнде енер тYрлерiмен айналысуда жеке тулга рухани дамуыныц негiзi -педагогиканыц прогрессивтi концепциялары мацызды орын алады. Б.М. Неменскийдщ бейнелеу eнерi мен керкем ецбек аркылы тэрбиелеу концепциясы осы оку багдарламаларында кiрiктiрiлуi кажет. Бiз мунда Б.М.Неменский зерттеулерiнде карастырылган тэжiрибенi непзге ала отырып, керкем эстетикалык тэрбие талаптарын алга коямыз.

Сондыктан керкем бшм мэселелерiнде оныц тарихи кезецдерше жYЙелi талдау жасалуы тиiс. Осы жаца талаптарга сай педагогикалык тэжiрибелер мен оныц нэтижелерiне статистикалык ецдеулер жасалуы кажет.

Композиция пэш, бейнелеу мен визуалды енер тYрлерi бойынша практикалык сабактар, бул - бiлiмгерлердi ез бетiнше кэшби кызмет пен шыгармашылык iзденiске баулу жолдарыныц бiрi болып табылады. Энер пэндершщ бейнелеу тэсiлдерiн мецгеруде теориялык жэне практикалык мэселелер катар орын алады. Мысалы, Ресей бшм академиясыныц керкем бшм институтыныц гылыми кызметкерi Е.И.Васильева мынадай тужырым айтады: «В любом виде художественного языка необходимо овладение определенной суммой теоретических знаний, художественной эстетики и технических приемов, отработанных на практике» [22; 2]. Сондыктан болашак мамандар дярлауда композицияны окытудыц жаца технологияларын карастыру мацызды.

Композиция пэш сабагында интербелсендi технологияларды колдану теориялык эдiстемелiк жэне тэжiрибелiк практикалык iзденiс жумыстарын кажет етедi. Инновациялык технологияны композиция сабагында кандай жагдайда, калай колдану кажеттiгi алдын ала талданды. Интербелсендi эдiс-тэсiлдердi сабак такырыбымен, максатымен YЙлесiмдi колдану

композиция сабагыныц енер танымдык, керкемдш мазм^нын арттыра тYседi. Шыгармашылык композициялык пэннщ практикалык сабактарын окытуда осындай кептеген педагогикалык, енертанымдык, психологиялык, пэндiк мазм^ндык с^рактар туындап отырады. Б^л орайда 6i3 талдау жасай отырып, композициялык шыгармашылык Yрдiсте Тони Бьюзеннщ табиги окыту эдютемесш (БТОЭ) колдану мYмкiндiгiн талдап карастырдык. Бiлiмгерлерге интеллект-карталар аркылы композициялык керкемдш ой-жYЙе калыптастырып, к¥рылым бейнелiк-пластикалык мiнездемесi аркылы керкем образды сомдау жолдарын керсеттiк. Т.Бьюзеннщ ецбепнде «... для использования всех возможностей мозга нам нужно составлять конспекты и прибегать к методам организации мыслей, которые опираются не только на слова, цифры, порядок и линейную структуру, но и на цвета, размеры, зрительные ритмы, ощущение положения тела в пространстве и так далее - другими словами, на интеллект-карты!» деп айтылган [23; 137]. Сабакта Т.Бьюзеннщ табиги окыту эдютемесше CYЙене отырып зат пiшiндерi катынастарымен катар композициялык элементтер: контрастар, баламалар, симметрия, ассимметрия, бейнелш ыргактар, сызыктык к¥рылымдар, тYCтiк Yйлесiмдер мен заттардыц уакыттык кещспкте орналасуын ескерш, керкем ойды ^йымдастыру шыгармашылык максаттары койылады. М^ндай интерактивтi тэсiлдер бейнелi интеллект-карталар мен бейнелiк керу образдарынан к¥ралады. Осы негiзде окыту жагдаяты бiлiмгерлердi шыгармашылык белсендiлiкке ынталандырады.

Бшмгерлер теориялык бiлiм мен практикалык бейнелеу тэсшдерш игеруде керкем бейне мшездемесш есте сактау мен оны кайта репродукциялауда кажетп нэтижелер керсетедi. Интербелсецщ эдiстердi камтитын керкем бейнелiк дагдылар мен бейнелеу шыгармашылыгын калыптастыру максатында тYрлi жаттыгу тапсырмалары мен тренингтер орындалады. «Шекшз шыгармашылык кабшет» тренинп аркылы психологиялык ахуал калыптастыру бшмгерлердщ композициялык мэдениетiн дамытады. Керкем шыгармашылык бейнелш тренингтер бшмгерлердщ уакыттык-кещспкпкпк пластикалык сезiмдерiн калыптастрады. вздерi орындаган ж^мысты кайтадан еске тYсiру, елестету аркылы керкем бейнеш есте сактап, репродукциялау кабшеттерш дагдыландырып отырды. Белсендiру жаттыгулары бшмгерлердщ композициялык керкемдiк кызметтерiн белсендiрiп, тапсырманы шыгармашылыкпен орындауга ынталандырады. М^ндай интербелсендi тэсiлдер бшмгерлердщ ез тэжiрибелерiн пайдалана отырып жаца шешiмдер кабылдауына мYмкiндiк бередi.

Жогарыда керсетiлген гылыми ецбекте, зерттеуде енерге негiзделген элеуметпк жэне шыгармашылык мYмкiндiктер мен тэсшдер орын алады. М^ндай енерге непзделген шыгармашылык кабiлеттi дамыту мэселелерi баскада шетел галымдарыныц (Barone, T. & Eisner, E. W., Chilton, G. & Leavy, P.) гылыми ецбектервде енерге непзделген зерттеулер мен зерттеу тэжiрибелерi, элеуметтiк зерттеулер мен шыгармашылыктыц бiрiгу тенденциялары карастырылган [24, 25]. Эдетте нысанды керкемдiк кабылдау дагдысы белсендi шыгармашылык кызметке тэрбиелеп, бшмгердщ эмоционалдык кецш - кYЙiне ыкпал етедi. Бейнеленетiн нысанды эсерлi кабылдау, заттарды тYрлi ракурста тiкелей алдынан, жанынан, Yстiнен, астынан толык пiшiнде елестету, еске тYсiру аркылы бейнелi елестету кещспкпк, тYCтiк тондык YЙлесiмдiк кызыкты шешiмдер жасауга жэне шыгармашылык киялга еркiндiк бередi. Зат тYCтерiн елестетiп еске тYсiру, тYC рецктершщ езгерiстерiн бакылап, шабытты колдану тYCтердiц мазм^ндык YЙлесiмiн айкындауга жол ашады. Нэтижесiнде композициялык кызметтегi куат, ес, шыгармашылык мYмкiндiктер жYЙесi туралы таным калыптасады. Ол тэсiлдердi колдану жолдары айкындалады. Сабак максаты бшмгерлердщ керкем ойлау, ес, елес кабшеттерш шыгармашылык процесте дамыту болгандыктан м^ндай тэжiрибе осы негiзде жYЙелi колданылуы тшс. М^ндай тапсырмалар максаты - бшмгерлердщ керкем-эстетикалык талгамдары мен рухани шыгармашылык ойын дамыту.

Оку максаттарына сэйкес композициялык-шыгармашылык мазм^нында колданылатын оку негiздерi - академиялык, классикалык жэне заманауи енер, казакстандык суретшшердщ шыгармашылыгы, бейнелеу енершщ тYрлерi мен жанрлары; сандык енер (фотография, анимация, медиа к¥ралдар); бейнелеу енершщ визуалды

бейнелш-мэнерлш куралдары; керкем материалдар жэне техникалармен жумыс дагдылары туралы тYсiнiк. Уакыт мeлшерiмен шектелген кыска мерзiмдi шыгармашылык композициялык кыска-этюдтар, нобайларды орындап уакыттык, кецiстiктiк сезiну дагдыларын калыптастыру.

Бшмгерлердщ eздерi орындаган алдыцгы жумысын елестетш еске тYсiруi аркылы орындау процесшде окытушы кызыкты проблемалык жагдайлар туындатып сабакка ынталандырып отырады. Бiлiмгерлер eзi орындаган жумысы мен такырыбы бойынша композициялык YPДiс туралы косымша мэлiметтер мен дэлелдер келтiрiп ез тYсiнiгiн, болжамдары мен кeркемдiк тэсiлдер колдану максаттарын, себебiн айтып бiлiмдерiн толыктырады. Осындай интерактивтi окыту тэсiлдерi бшм алушыныц эрудициялык, ыкыластылык, эсерленушiлiк дагдыларын калыптастырып, бейнелеу сауаттылыгы мен композициялык мэдениетш дамытады.

Жогарыда аталган Т.Бьюзеннщ «Куат, ес, шыгармашылык - бшу, тYсiну, колдану» эдiс жYЙесiнде керкемдш ойлау децгейлерiн аныктау жэне осы модельмен композициялык-керкемдш шыгармашылыкка белсендiру максатында зияттык-карта тапсырмалар орындатып, бейнелiк тренингтер етюзу, жеке тулгалык багдарлы окыту непздерше CYЙенедi. Мундай тапсырмалар мен тренингтер композициялык кескшдеме тYрлерi мен жанрлары, орындау техникалары мен технологиялары, жалпы керкем бейнелеудiц дэстYрлi тэсiлдерi мен керкем пластикалык эсерлi сезiмдiк тэсiлдерi тургысында кептеген шыгармашылык танымдык мэлiметтер бередi. Жалпы композициялык шыгармашылыктагы практикалык керкем бейнелеу тэжiрибесiнiц eзi гылыми негiздер аркылы куатталатындыгы тYсiнiктi. Бейнелеу eнерiндегi керкем тэжiрибенiц eзi де зерттеу кeзi бола алатындыгын шетел галымы G.Sullivan, ецбегiнен керуге болады [26].

Колданылган эдiс-тэсiлдер: интерактивн окыту эдiстерiн колдану, сурак-жауап, эцпмелеу, тYсiндiру, кeрнекiлiк. Бiлiмгерлерге тактадан слайдтар керсету аркылы интербелсендi,ой-тYрткi сурактар койылып, бейнелеу дагдыларын калыптастыру жаттыгулары орындалады. Мундай тэсiл шыгармашылык еркiндiк пен белсендшкке ынталандыру аркылы керкем ойлауга машыктандырады. «Мысль есть первоисточник мироздания, первоисточник всего сущего, ибо всякое творчество зарождается и начинается в мысли» [27; 40].

Ал керкем ой мен таным енердщ накыштык бейнелеу тэсшдерше тэуелдi екендiгiн мына гылыми дэлелдi тужырымнан кере аламыз: «Когнитивное функционирование (мыслительные действия, интеллектуальное развитие, познавательный интерес, диалектика и логика мышления) ... в художественно-эстетическом блоке опирается на выразительный язык искусства (ритм, динамика, симметрия, асимметрия, статика, форма, цвет и т.д.) в природе, жизни, искусстве»

[28; 7].

Сабак YPДiсiнде бшмгерлер композицияныц теориялык непздер^ терминдер, оку мэселелерi - композиция, шшш курылым, келем, тYC жэне тYCтер YЙлесiмi, кещспк угымы туралы тYсiнiктермен танысады. Интерактивн окыту нэтижесiнде Бьюзеннiц табиги окыту эдютемесш (БТОЭ) сабак такырыбы мен максатына сэйкес колдану аркылы («К(куат)+Е(ес)=Ш» шексiз шыгармашылык кабiлет) композициялык шыгармашылык кабшетп жан-жакты Yздiксiз дамыту мYмкiндiгiне ие боламыз. Сабак мазмуныныц непзп курылымдык компоненттерi, ягни а) eмiрдi, коршаган ортаны жэне eнердi кабылдау (бiлу, тYсiну жэне сезiну); б) сарамандык керкем кызмет (койылымнан, еске тYсiру жэне елестету аркылы). Бул керкем ецбек сабагыныц басты ею тYрi болып табылады. Осы принциптер негiзiнде, керкем ецбек сабагын уйытдастыру талаптары твменг1дей болуы тшс:

- окушыларга жалпы керкем тэрбие беру;

- окушыларга жалпы керкем бшм беру;

- бшм мен тэрбие бiрлiгi (эстетикалык тэрбие мен керкем бшм бiрлiгi);

- окыту мен шыгармашылык YЙлесiмдiлiгi;

- окушылыр жас ерекшелiктерi мен мYмкiндiктерiн ескеру;

- керкем эстетикалык кабылдау мен сарамандык керкем кызмет байланысы;

- керкем ецбек тYрлерiнiц бшм-тэрбие нэтижелерш турмыста, eмiр кызметтерiнде шыгармашылыкпен колдануга баулу;

- окушылар мен педагогтыц белсендi шыгармашылык кызметтерi мен кузыреттiлiктерi.

Осы багыттарда керкем бiлiм беру мен шыгармашылык кызмет тYрлерiне баулуда

теменпдей оку-тэрбие эдiс-тэсiлдерi жYЙелi колданылады:

- окушылардыц ез кажеттiлiктерi мен мYмкiндiктерiне сай бiлiм-тэрбие кызметi;

- юкерлш, тапкырлык, киял, шыиармашылык баFыттары мен ерюндш;

- заттыц езiндiк бейнесш керу кабылдау жэне оны керу образдарын калыптастыру;

- заттыц бейнелш -суреттiк калпын, бейнелiк образын калыптастыру;

- заттыц осы керу, бейнелш образын практикалык композициялык т¥рFыда жYзеге асыру, керкем енер к¥Pал-тэсiлдерiмен бейнелеу.

Алайда бейнелеу сауаттылыFы Б.П.Юсов мектебшщ Fылыми зерттеулерiнде Yш компоненттен тирады [29]. Олар бiрiншiден, керу образдарыныц «алфавитi» - олар зат пiшiндерi тiк б^рыш, ж^мыр, Yш б^рыш, тертб^рыш, узын-кыска, шецбер, симметрия, жарык-келецке т.б. кернекi эталондар. Б^л кернею образ тYсiнiктер болып табылады. Екiншi компонент - сездiк аныктамалар мен тYсiнiктер, зандылыктар мен ережелер, арнайы терминдер, мысалы; жарык-келецке, рефлекс, катынас, колорит, контраст, т.б.

Yшiншi компонент тэсiлдер - техника, сызу, штрихтеу, бояу тYCтерiн жаFу т.б техникалык тэсiлдер жиынтыFы. Осы компонентер композициялык шыиармашылыкта Yздiксiз езара байланыста колданыс тауып отырады. Б^л жаFдайда композициялык керкем накыштык к¥рал-тэсвдер шартты тYPде Yш тYрге белшедк материалдык-техникалык (бейнелеу к¥ралдары жэне оларды колдану даFдылары мен тэсiлдерi), заттык-пэндш (бейнелеу обьектiлерi, оны тацдау iрiктеу) жэне композициялык-шыFармашылык (композициялык K¥Paл-тэсiлдер, белсенщ, саналы орындалатын керкем накыштылык, шыгармашылык композициялык кызмет, iс-эрекет, керкем ой-киял).

Ал жалпы бейнелеу енершде тYсiнiктер мен ережелердi терт топка белш карастырады:

- композиция; шшш, пропорция, катынас, к¥рылым (конструкция);

- кещспк жэне келем (перспектива);

- тYC жэне жарык (колорит, YЙлесiм, жарык-келецке).

^орытынды

Композициялык шыFaрмaшылык ж^мыстыц сапалы жэне жоFaры дэрежеде орындалуы -осы aтaлFaн керкем накыштык к¥рал-тэсшдерге тэуелдi. М^нда бейнелеу сaуaттылыFы мен керкем накыштылык мэселелерi тыиыз байланыста колданыс табады. Бейнелеу сaуaттылыFы - бейне к^рылымын, ал накыштылык керкем сезiмдiк тYЙсiкке негiзделген нэрлi керкемдiк. Тек сауаттылыкпен Faнa орындaлFaн бейне эсерлi болмайды. Эрi сауатты, эрi накышты орындaлFaн YЙлесiмдi бейне Farn керкем образды бола алады.

Композициялык шыFaрмaшылыкпен айналысу бiлiмгерлерге сан кырлы талап кояды: бiлiм, юкерлш, эдет-дaFды, керкем таным, талдау, бaFaлaу т.б. Сол себептi, педагог окытуда керкем кызметтщ екi бaFытын да катар колданады, олар: репродуктивтi жэне продуктивт окыту бaFыттaры. Репродуктивтi бaFыт бiлiмгерге сырттан тaцылFaн тэсiлдер - коршaFaн заттар, кернекiлiктер, койылымдар, окытушы тYсiндiруi т.б. Ал, продуктивтi тэшлдер - бiлiмгердiц езiнiц ынтa-жiгерi, оныц керкем 0Й-жYЙесi, киялы, катынасы, белсендшш мен ыкыласы, инициативасы.

Визуалды енер, сэндш-колданбалы енер, дизайн жэне технология бaFыттaрын кiрiктiре окыту интербелсендi эдiстердi камтитын керкем бейнелiк дaFдылaр мен бейнелеу шыFaрмaшылыFыныц материалдык-техникалык, зaттык-пэндiк жэне композициялык-шыFaрмaшылык тYрiндегi керкем накыштык K¥Paл-тэсiлдерi аркылы осы сала педагог маманын кaлыптaстыруFa жан-жакты мYмкiндiк береди

ШыFaрмaшылык-керкем кызмет Yрдiсiнде композиция барлык элементтер мен к¥рал-тэсiлдердi бiрт¥гaстыккa бiрiктiретiн керкем пiшiннiц ец мацызды конструкциялык-пластикалык сомдаушы компонентi болFaндыктaн, керкем образды сомдау мен белгiлi бiр эмоционалдык кYЙдi бiлдiруде бейнелеу к¥рал тэсiлдерiн, накыштык элементтерiн пластикалы, эсерлi тaным-сезiммен игеру кажет. Олай болса, керкем ецбек сaбaFы оны окытуда педагогтен неF¥рлым композициялык ерекше шыиармашылык пен педагогикалык шеберлiктi талап етедь

ПайдаланылFан эдебиеттер

1. 2019-2020 оку жылында КР-ныц жалпы орта бшм беретш мектептер1нде оку процесш

^йымдастырудыц ерекшел1ктер1 туралы: Эдютемелж н^скау хат (2019) Н^р-С^лтан: Ы.

Алтынсарин атындагы ¥лттык бшм академиясы. - 384 б.

2. Керкем енбек. Бшм беру мазмунын жанарту аясында бастауыш сыныптарга арналган оку багдарламасы (2017) Астана, «Назарбаев зияткерлж мектептер» ДББ¥, Ы.Алтынсарин атындагы ¥лгтьщ бiлiм беру Академиясы. - 58 б.

3. Тэщрбергенов М.Ж., Умаралиева Л.М. (2019) Мектепте керкем енбек пэнш окытудын проблемалары жэне мYмкiндiктерi // «¥лы дала кыры: заманауи кезенiндегi керкем бiлiм беру» такырыбындагы Халыкаралык Арт-Форум материалдарынын жинагы (10-11 казан, 2019 жыл). -Алматы: Абай атындагы К|аз¥ПУ. «¥лагат» баспасы. -350 б. Б.318-322.

4. Байдалиев К.А. (2017) «Керкем енбек» бшм беру багдарламасында туындаган проблемалар //«Бшм беру мазмунын жанарту жагдайында смарт техникаларды тиiмдi пайдалану жэне элемдш тэжiрибе» такырыбындагы халыкаралык Fылыми-тэжiрибелiк конференциянын материалдары. I-белiм Орал.

- 368 бет. Б.64-73.

5. Давлетова Б. Е. (2017) Инновационный подход и проблемы интеграции в преподавании предмета «технология» // «Бшм беру мазмунын жанарту жаFдайында смарт техникаларды тиiмдi пайдалану жэне элемдш тэжрибе» такырыбындаFы халыкаралык Fылыми-тэжiрибелiк конференциянын материалдары. I-белiм. Орал. - 368 бет. Б.318-324.

6. Чукалин В.Г. жэне т.б. (2018) Керкем енбек: жалпы бшм беретш мектептщ 6-сынып окушыларына арналFан окулык (ул балаларFа арналFан нуска) + СД/ В.Г.Чукалин, Х.К.Танбаев, Е.Е.Велькер, О.С.Лосенко. Кекшетау: Келешек-2030. - 104 б.

7. Абдыкадыров А.О. (2019) Керкем енбек сабактарында бастауыш сынып окушыларын уллык коленерге баулу // Молодой ученый. №44 (282). - С.363-365. URL: https://moluch.ru/ archive/ 282/63664/

8. Программы общеобразовательных учреждений (2006) Изобразительное искусство и художественный труд. 1-9 классы. Под руководством Б.М. Неменского. 2-е изд. М.: «Просвещение».

9. Глинская И.П. (1981) Изобразительное искусство: Методика обучения в 4-6 классах. К.: Рад. школа.

- 126 с.

10. Даниэль С.М. (1990) Искусство видеть: О творческих способностях восприятия, о языке линий и красок и о воспитании зрителя. М.: Искусство. - 221 с.

11. Лабунская Г.В. (1965) Изобразительное творчество детей. М.: Просвещение.

12. Шорохов Е.В. (1979) Основы композиции: Учеб. пособие для студентов пед. ин-тов по спец. №2109 «Черчение, рисование и труд». М.: Просвещение. - 303 с.

13. Щербаков В.С. (1969) Изобразительное искусство. Обучение и творчество (Проблемы руководства изобразительным творчеством детей.) М.: «Просвещение». - 272 с.

14. Щербаков А.В. (1981) Проблемы руководства изобразительным творчеством подростков // Вопросы художественного развития школьников на занятиях изобразительным искусством. Сб.научных трудов. НИИ общей педагогики АПН СССР. Под ред. Б.П.Юсова. М. - 159 с. С. 95-122

15. Непзп орта бшм беру денгешнщ 5-9-сыныптарына арналFан «Керкем енбек» пэншен жанартылган мазмундагы Yлгiлiк оку баFдарламасы. (2016) Астана: Ы. Алтынсарин атындаFы ¥лттык бшм академиясы.

16. Джанаев М.Б. (2019) Композицияны окытудын поликеркемдж факторлары //Педагогика жэне психология. №1(38). Б.226-233.

17. Малетин В.А. (2017) Особенности художественного образования в школах Баварии // «Великая степь и Евразийские ценности: художественное образование и эстетическое воспитание» посвященной 25-летию независимости Республики Казахстан. Материалы Международной научно-практической конференции. - Астана, Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, 10-11 января 2017 г. С. 298-301.

18. Радомская О.И. (2018) Возможности интегрированного подхода к преподаванию изобразительного искусства в общеобразовательной школе // Художественное образование в России на современном этапе: сборник научных материалов по итогам международного научно-практического кластера «Теория и практика непрерывного художественного образования в современных социокультурных условиях» (ФГБНУ «Институт художественного образования и культурологии Российской академии образования», 19-20 июня 2018 г.) / Сост. О. В. Гальчук. М.: ФГБНУ «ИХОиК РАО». -С.194-198

19. Martin-Sanchez M., Flores-Rodriguez C. (2018) Freedom and obedience in western education. Journal of Pedagogy. 9(2): 55-78. DOI: https://doi.org/10.2478/jped-2018-0011

20. Land N., Montpetit M. (2018) Doing pedagogical conversations (with spirituality and fat) as pedagogists in early childhood education. Journal of Pedagogy. 9(2): 79-100. DOI: https://doi.org/10.2478/jped-2018-0012

21. Баранмаа А.Н. (2013) Методика работы на 5 курсе по программе «Композиция» // Методика преподавания рисунка, живописи, композиции на 5 курсе специальности «Живопись»

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

специализации «Станковая живопись» в художественном училище / Мат. XXVII межрег. научно-практ. конф. // Красноярск: Красноярское художественное училище им. В.И. Сурикова.- 104 с.

22. Васильева Е.И. (2009) Особенности преподавания живописи в профессиональном обучении художника традиционного прикладного искусства // Электронный научный журнал «Педагогика искусства» №1. Теория и методика профессионального образования. Институт художественного образования Российской Академии образования.

23. Бьюзен Т. (2018) Научите себя думать. Пер. с англ. Ю.И. Герасимчик. Минск: Попурри. - 224 с.

24. Barone T., Eisner E. W. (2012) Arts based research. Thousand Oaks, CA: Routledge.

25. Chilton G., Leavy P. (2014) Arts-based research practice: Merging social research and the creative arts. In P.Leavy (Ed.) The Oxford handbook of qualitative research (pp. 403-422). New York, NY: Oxford University Press.

26. Sullivan G. (2010) Art practice as research. Inquiry in visual arts. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

27. Клизовский А.И. (2006) Основы миропонимания Новой Эпохи. М.: ФАИР-ПРЕСС. - 816 с.

28. Юсов Б.П. (2001) Современная концепция образовательной области «Искусство в школе» // Виды искусства и их взаимодействие. М.: ИХО РАО. - 240 с.

29. Изобразительное искусство в начальных классах (1986) Под ред. Б.П. Юсова, Н.Д. Минц. Минск: Нар. асвета. -167 с.

Проблемы обучения композиции в соответствии с программой «Художественный труд»

М.Б. Джанаев

Казахский национальный педагогический университет имени Абая, Алматы, Казахстан

miyat5 3 @mail. ru

В статье рассматриваются проблемы обучения композиции при подготовке будущих специалистов-педагогов в соответствии с новой программой «Художественный труд». Новая интегрированная программа «Художественный труд» требует в подготовке педагогов обучение композиции в таких образовательных направлениях, как визуальное искусство, декоративно-прикладное искусство, дизайн и технология, и рассмотрения сложного комплекса учебного содержания, творческих учебных заданий, структурно-конструктивных, а также смысловых контекстов в определенной системе. В результате исследования выявлены приемы естественного интерактивного обучения всестороннему развитию творческих композиционных способностей и профессиональной подготовки студентов. Определены методы развития педагогического мастерства студентов на основе систематизирующих принципов и приемов выделения трех основных видов художественной деятельности: конструктивного, изобразительного и декоративного. Показаны их систематизирующие возможности в обучении композиции, обеспечивающие применение различных приемов и техник художественной деятельности и их интеграции. Проанализировано целенаправленное развитие композиционных способностей студентов в процессе формирования творческих качеств личности.

Ключевые слова: композиция, художественный труд, визуальное искусство, декоративно-прикладное искусство, дизайн и технология, художественное образование, способность, развитие.

Problems of teaching compositions in accordance with the program "Artistic labor"

M.B. Dzhanayev

Kazakh National Pedagogical University named after Abai, Almaty, Kazakhstan

miyat53@mail.ru

The article discusses the problems of teaching composition in the preparation of future specialists of teachers in accordance with the new program of "Artistic labor". The new integrated program "Artistic labor" requires the training of composition in educational areas of visual art in the preparation of teachers; arts and crafts; design and technology and consideration of a complex set of educational content, creative training assignments, structural and constructive, as well as semantic contexts in a particular system. As the result of the study, the techniques of natural interactive teaching of the comprehensive development of creative compositional abilities and professional training of students has revealed. In addition, methods for the development of pedagogical skills of students because of systematizing principles and techniques for identifying the three main types of artistic activity (constructive, visual and decorative) has defined. The systematizing capabilities of the three main types of artistic activity in teaching composition has shown, which ensure the application of various techniques and techniques of types of artistic activity and their integration. Had been analyzed the targeted development of students' compositional abilities in the process of formation of the personality's creative qualities.

Keywords: composition, "Artistic labor", visual art, arts and crafts, design and technology, art education, ability, development.

Редакцияга 28.01.2020 тустг

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.