CC BY
8ГТАМР 14.25.09
ДИАЛОГТ1К ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУДЬЩ ЖОЛДАРЫ МЕН ТЭС1ЛДЕР1
КУРСАБАЕВА АРДАНА КУМДАУЛЕ ТОВНА
I.ЖансYгiров атындагы Жетiсу университетi 7М01701 - ^азак тiлi мен эдебиетi бшм беру багдарламасыныц 2 курс магистранты
Тушндеме. Мацалада диалогтт ойлауды дамытудыц жолдары усынылган. Диалог пен диалогтт ойлау арацатынасы мэселелер1 царастырылган. Диалогтыц компоненттерг ажыратылып сипатталады. Диалог шыгармашылыц ойлаудыц неггзг ретгнде царастырылады.
Клт свздер: диалог, ойлау, диалогтт ойлау, шыгармашылыц.
^огамдагы, гылым мен мэдениет саласындагы терец езгерютер бшм берудщ теориясы мен тэжiрибесiнiц алдына бшм мазмунын iзгiлендiру мYмкiндiктерiн кецейту, оган белсендi сипат, тулгальщ жэне диалогтык багыт беру сиякты мацызды мшдеттер койып отыр. Философиядагы, эдебиеттанудагы жэне педагогикадагы заманауи зерттеулерде «диалог» жэне «диалогпк ойлау» сиякты категориялар ерекше мэнге ие болды. Осы санаттарга катысты зерттеу нэтижелерi мектеп тYлегi кандай болуы керек жэне осы процеске тшелей катысатын адамдар кандай оцтайлы жолды тацдауы керек екенш тYсiну Yшiн кажет.
«Диалог» угымы бYгiнгi тацда филология, философия, антропология, эстетика немесе мэдениеттану болсын, гуманитарлык ойлаудыц барлык салалары Yшiн ец мацызды болып табылады. Диалогка апаратын жол - заманауи бiлiм беру Yдерiсiндегi мегатенденция.
БYгiнгi тацда эдебиет жас окырманды рухани элемге багыттайтын, оныц болмыстыц Yздiксiз диалогына катысу мYмкiндiгiн ашатын, емiрдiц рухани-кундылык непздерше катысты ец мацызды тэрбие пэш болып кала бередi. Диалогтыц сананыц касиетi ретiндегi табигилыгы (М.М. Бахтин бойынша «емiр CYPУ диалогка катысуды бiлдiредi»), адамныц рухани кажеттiлiгi ретшдеп диалогтыц кажеттiлiгi, езара тYсiнiстiк негiзi ретiнде диалогтыц эмбебаптыгы оныц эдеби бшм берудеп жэне окушыныц дамуындагы мацызды релiн аныктайды.
Осыган карамастан, казiргi мектепте окытудыц калыптаскан тэжiрибесi керкем шыгармаларды терец тYсiнуден герi такырыбы мен идеясын гана ашатын жалац окуга багытталган. Эдебиет сабагындагы монолог ^мэн мен тацдауды, езiмен жэне «езгемен» (автормен, кейiпкермен, бiр-бiрiмен) пшрталас, имитацияланган керкем шындыкты, езiнiц шк1 элемiн жэне кейiпкер элемiн концептуалды Yлгi ретiнде ез бетiнше тYсiнудi болдырмайды. Керкем мэтiн тек бiр нэрсенi айтуга гана емес, сонымен катар бiр нэрсенi жасыруга, жолдар арасында «айтылмаган ой» беруге арналган. Осы тургыдан алганда шыгарманы талдау барысында оныц мэнiн тYсiнуге багытталган козгалыс эркашан диалогпен байланысты. ТYсiну эркашан диалогтiк болады. БYгiнгi тацда казiргi замангы эдебиеттiц кептеген шыгармалары орта мектеп окырмандары Yшiн тусшуге ец киын болып табылады.
^азiргi эдебиетке ХХ гасырдыц соцы (1986 жылдан - когамдагы тYбегейлi езгерiстердiц басы) мен екiншi мыцжылдыктыц басындагы эдебиет жатады. Бул ретте оныц дамуын екi кезецг белiп карастырамыз 1986 - 1991 жж. жэне 1990 жылдар - 2000 жылдардыц басы. Алайда, бул шыгармалар окушы окырманды кабылдау Yшiн киын, сондыктан окушылардыц казiргi авторлардыц шыгармаларын окуга жэне зерттеуге деген ынтасы, сондай-ак казiргi замангы керкем мэтiндердi тYсiнуге деген умтылысы жок. Жас окырмандардыц диалогтык ойлауыныц дамымауы оларга казiргi керкем эдеби шыгармалардыц авторларын эцгiмелесушi ретшде кабылдауга мYмкiндiк бермейдi.
^азiргi эдебиетте талдау жэне тYсiндiру процесiнде авторга кебiрек кецiл белудi, элем мен адамга накты жэне ерекше кезкарасты тYсiнудi талап етедi. ^азiргi эдебиетп зерттеуге
мундай кезкарас к;аз1рп замангы керкем шыгарманыц элемнщ модел^ ягни мэтiндегi авторлык сананыц керша екендшмен байланысты. Осы зерттеу аясында «авторлык сана» угымы эдюнамалык тургыдан мацызды, ейткенi сана идеясы эркашан диалог идеясымен байланысты.
Авторлык сана - автордьщ кезкарасын, дYниетанымын камтитын кYPделi категория, элем туралы бiлiмдi, жеке магыналарды, эмоционалдык, сенсорлык жэне семантикалык кабылдау формаларын, автордыц рефлексиясын бiрiктiретiн категория. Осы категорияга арнайы жYгiну керкем шыгарманы талдау жэне тYсiндiру мYмкiндiктерiн кецейтуге мYмкiндiк бередi, орта мектепте к^рп эдебиеттi окытудыц косымша жэне перспективалык тенденцияларын аныктауга кемектеседг Эдiстемелiк тэжiрибеде мектеп окушыларына автордыц айтар ойын кабылдауга жэне тYсiнуге кемектесетiн эдютемелердщ тутас кешенi бар. Мэтiндi диалогтык сипаттагы автор санасы тургысынан талдау жэне тYсiндiру аспект1сшде эдiстемелiк эдютердщ колданыстагы аукымын толыктыру кажет.
^азiргi педагогика мектеп окушыларыныц ойлауын стандарттауды жецуге багытталган. Уакыт талаптары езгердi: элемнщ жэне ондагы карым-катынастардыц алуан тYрлiлiгi жеке тулганыц кундылык тацдауын киындатады жэне шешiм кабылдау жолында кYPделi диалогка мэжбYP етедi. Адам болмысыныц терецдЫн угыну, ец алдымен, диалогтык карым-катынас кекжиегш кецейту аркылы жYзеге асырылады жэне «бул жерде критерий бшмнщ дэлдш емес, ену терецдш» [1,257]. Диалогпк ойлауды дамыту мектеп окушысыныц бшм беру жYЙесiндегi орнын окыту объекпсшен езiн-езi тэрбиелеуге дайын субъектiге ауыстыруга мYмкiндiк бередi.
Диалог пен диалогтык ойлау мэселелерi соцгы кезде бшм беру теориясында да, практикасында да алдыцгы орынга шыкты. Бул, бiр жагынан, жеке адамдар мен уйымдардыц емес, тутас халыктыц, тiптi еркениеттердщ арасындагы карым-катынастар мацызды болган жаhанданFан элемдiк дамуга байланысты. Екiншi жагынан, эр тYрлi гылымда, соныц шшде эдебиеттануда жэне эдебиеттi окыту эдютемесшде диалог мэселелерiнiц концептуалды шешiмдерiнiц едэуiр белiгi жинакталган, олар барынша жан-жакты колдануды талап етедi.
«Диалог» угымыныц кецдiгi мен кYPделiлiгi зерттеудiц кептеген векторларын белгiледi. БYгiнгi тацда диалог эртYрлi гылыми пэндердiц - философия, мэдениеттану, тiл бiлiмi, эдебиеттану, эдебиетп окыту эдiстемесi, психология жэне педагогиканыц карастырылатын пэнi болып табылады. Сонымен бiрге зерттеу диалогтыц онтологиялык, гносеологиялык жэне эдiснамалык аспектiлерiне багытталган.
Макалада ХХ гасырдагы келесi орыс жэне шетелдш философтардыц ецбектерiне CYЙендiк: М.М. Бахтин, М.Бубер, О.Розенсток-Хюсси, олардыц есiмдерi диалог философиясыныц пайда болуымен жэне дамуымен тыгыз байланысты; б.з.д. «Мэдениеттер диалогы» сиякты мэдениет пен бшм беру философиясыныц дамуыныц бастауында турган Библер; б.з.д. Соловьев, П.Тейхард де Шарден, С.Н. Трубецкой, оныц философиялык ецбектерiнде диалогтiк ойлауды калыптастыру жэне дамыту жолдары мен тэсiлдерi керсетшген.
Эдебиеттi окыту эдiстемесi Yшiн шетелдш философтар мен диалогшылар аныктаган диалогтык ойлаудыц негiзгi белгiлерi: «бiрлесiп емiр CYPУ» жэне онымен байланысты жауапкершшк пен жауап беру мацызды.
«0мiр-бул диалог» дейдi М. Бахтин. Ол диалогтыц Yш компонентiн ажыратып керсетедг мен, баска адам, езгенiц кезкарасы. Бул жагдайда катынас жетекшi рел аткарады: ол диалогтыц алгашкы ею компонентiн олардыц байланысын керсетiп кана коймай, диалогтык болмыстыц магыналык кещстшн курайтын жаца бiрлiктi кура отырып, субъективтiлiкке айналдырады. М.. Бахтин диалогты «бiрге болу» деп аныктайды. Окига -Бахтиндiк ойлау парадигмасыныц непзп принциптерiнiц бiрi. Бахтиннiц тYсiнiгi бойынша окига тарихилыктыц уакытша аспектiсiн ^р реттiк пайда болу жэне кайтарылмайтын) шекаралык кездейсоктык пен транстарихтык YЙлесiмдiлiктiц (бiрге емiр CYPу) кецiстiктiк аспектiлерiмен бiрiктiредi.
Жеке тулганыц субъективтшгш Бахтин «актауды жэне десубъективтшкт кажет eTeTiH нэрсе ретiнде емес, болмыс окигасыныц тэуелсiз кундылыгы ретшде» (6ipre OMÏp CYpy) таныды, мунда субъект жок, 6ipa; сyбъектсiз объект болмайды. Ойлау iшкi (жеке) eмiрдiц кубылысы бола отырып, болмыска карсы турмайды (болмыс емес сиякты), бiрак баска болмыс ретiнде ол ойсыз болмысты магынасы бар галамныц тутастыгына толыктырады.
B.Тюпа «Сана - коммуникация. Адамныц карым-катынас жасау кабiлетi кезец-кезещмен дамып, оныц даму жолында сананыц негiзгi тэсiлдерiн (бiрлескен бшм эдютер^ калыптастырады»,- дейдi [2,165]. Непзшде К.Г.Юнг eзiнiц «Индивидуалдылыктыц психологиялык rarn^i мен психологиясы» атты ецбегiнде уксас «сананыц терт функциясын» аныктаган: сезшу (YЙiрлiк режим функциясы), ойлау (авторитарлык режим функциясы), сезiм (жалгыздык функциясы) жэне интуитивт тYсiнy (конвергенттi режимнщ функциясы). Ал Л.С. Выготский муны былай бeлiп кeрсеттi: «Бiз-сана» ^йр), «Ол-сана» (рeлдiк), «Мен-сана» (авторитарлык), «Оз-сана» (конвергенттi) [3, 305].
Эмiрдiц бiр сyбъектiсi туралы ойлау эркашан баска бiреyдiц ойлауына жауап бередi жэне e3 кезегiнде баска ойлаудыц жауабын кYтедi. Бахтин жауапты ойлауды «келiсiм диалогымен» байланыстырады, Бахтин Yшiн келiсiм «ец мацызды диалогтык категория».
Ойлау актюшщ психологиялык курылымы туралы казiргi идеялар ойлаумен байланысты диалогтык функциялар мен курылымдардыц даму проблемасына жацаша кeзкараспен карау, eндiрiстiк психикалык кызметп дамытуда диалогтыц жаца мYмкiндiктерiн ашу кажеттiлiгiне жетелейдi. Диалогтыц тулгалык даму элеует тулганыц табигатымен, оныц eзiмен туракты iшкi диалогта болуымен байланысты. Диалогта eзiн-eзi тану процестерi eндiрiлiп, eнiмдi ойлауга непзделген жеке тулганыц шыгармашылык мYмкiндiктерi жYзеге асады.
Окыту процесiндегi диалогтык eзара эрекеттестiктiц мацыздылыгы мен диалогтык ойлаудыц бiлiм беру саласында окушылардыц ойлауыныц eнiмдi сипаттамаларына эсерi туралы педагогикалык бiлiмнiц жеткшказдш арасында карама-кайшылык бар. Сондыктан бшм беру жагдайындагы диалогтык карым-катынас errai жагдайында мектеп окушыларыныц eнiмдi ойлауын дамыту мэселесiн коюга толык непз бар.
Ойлауды рефлексиялык уйымдастыру жэне шю диалог мэселесiн дамыту зертrеyлерi ойлауды субъект пен объектiнiц eзара эрекетiнiц ерекше формасы ретiнде гана емес, сонымен бiрге ерекше диалогтык процесс ретшде тYсiндiрyдiц зацдылыгын кeрсетедi. Бул жагдайда диалогтыц негiзгi сипаты екi немесе одан да ^п сyбъектiлердiц болуы емес, эр тYрлi сeйлеyшiлер (сырткы диалог) немесе бiр сeйлеyшi (iшкi диалог) сeйлеyде бiлдiрiлетiн екi немесе бiрнеше eзара эрекеттесетш семантикалык позициялардыц болуы болып табылады .
Диалогтык принципке непзделген ойлау процесiн пэнаралык зерттеу ойлау актiсiнiц теориялык моделшде мацызды компонентri - сyбъективтi-сyбъективтi катынастарды бeлiп кeрсетyге жэне оныц репродуктивт жэне eнiмдi жактарыныц диалектикалык байланысында акыл-ой эрекетiнiц курылымын усынуга мYмкiндiк бередi. Бул модельдеп ойлау процесшщ алгоритмi келесi сiлтемелер тiзбегiмен усынылган:
а) проблеманы тудыру жэне акыл-ой мэселесш тужырымдау; б) мэселенi шешyдi iздеy, iске асыру; в) табылган шешiмнiц негiздемесi.
Энiмдi акыл-ой эрекетш эр тYрлi сипаттайтын сyбъективтi катынастар диалогтык тYPде реrтеледi, жумыс iстейдi жэне дамиды. Диалогтык ойлау механизмдерi адамныц болмысыныц ец терец иiрiмдерiне негiзделген. Диалогтык ойлау немесе бiрлескен ойлау эрекетi угымы адамныц баскалармен жэне баскалар Yшiн, сол аркылы e3i Yшiн болу жэне eмiр CYPУ фактiсiн бiлдiредi.
C.Л. Рубинштейн акыл-ой эрекетшщ бастапкы кезецiн проблемалык жагдайды бiлyмен байланыстырады. «Ойлау процесшщ осы кезещнде, - деп атап era Рубинштейн, - мэселенi коюдыц e3i кeбiнесе Yлкен жэне кYPделi ойлау жумысын кажет ететiн ойлау эрекет болып табылады. Сурактыц не екенш тужырымдау белгш бiр тусшшке кeтерiлyдi бiлдiредi, ал
тапсырманы немесе мэселеш tycïhy, егер оны шешпесе, ец болмаганда жол табу дегендi бiлдiредi, ягни. оны шешу эдiсi. Сондыктан ойлайтын адамныц бiрiншi белгiсi -проблемаларды бар жерде коре бшу. Сурактардыц пайда болуы - ой жумысыныц басталуыныц жэне пайда болган тYсiнiктiц алгашкы белпсЬ»
Проблемалык жагдай жеке тулганыц ойлау процесiне косылуын аныктайды, ол белгiлi бiр мэселеш шешумен жэне табылган шешiмнiц непздемеамен аякталады. Диалогтык ойлау процесiнде акыл-ой белсендiлiгiнiц онiмдi элеуетi белсендiрiледi.
«Ойлау жэне соз» кiтабында Л.С. Выготский адамныц гылыми угымдар мен жалпы мэлiметтердi игеруi жеке тулганыц иемденген мэдениет формаларын изоморфты кошiрiп алуы емес екенiн корсеттi. Атап айтканда, «бала угымды игерiп, оны оцдейд^ осы оцдеу процесiнде концепцияда оз ойыныц ерекше белгiлерiн корсетедi» [4;194].
«Бул калай мYмкiн?» джеген суракка жауап бере отырып Л.С.Выготский <ашю сойлеу» категориясын Дж.Пиаженiц «балалар рефлексиясы балалар ужымында создiц шынайы магынасында дау туындаганнан кейiн пайда болады» деген тезисiмен келiсе отырып непздейдь Iшкi жагынан сырткы создер кыскарады, шогырланады. 1штен сойлеу создерi, идиома создерi жэне хабардарлыктыц ец жогары децгейiн жэне магынаныц шогырлануын бiлдiредi. Эз кезегiнде, iштегi создердiц накты магынасы тутастай алганда тулганыц шю курылымымен байланысты.
М.М. Бахтин Ф.Достоевскийдiц романдарыныц полифониясы туралы айта отырып: «адамныц ойы жYЙелi емес, диалогты. Ягни, ол жауап, карсылык талап етедi, келiсiм мен келiспеушiлiктi талап етедi. Осы еркш кYрестiц атмосферасында гана мо жетдщ адами жэне коркемдiк ойы дамиды».
В.С. Библер диалогты шыгармашылык ойлаудыц негiзi деп санайды. Шыгармашылык ойлаудыц мэнiн ашуга тырыса отырып, ол акыл-ой диалогы ретшде шыгармашылык ойлауды логикалык талдаудыц негiзгi алгышарттарын шыгарады: «Шыгармашылык ойлау процесiнде эрекеттщ эрбiр субъектiсi озiнiц сырткы шиелешстерш интериоризациялайды («iшке кiргiзедi») [5, 267].). 1шю диалог, Библердiц пiкiрiнше, шыгармашылык процестщ негiзi болып табылады: «Монолог басым болган жерде логикалык сеюрют актауга мYмкiндiк жок, шыгармашылык логикасы да болмайды».
Диалог адам ойлауыныц имманенттi (табиги) мэнi болып табылады, шындыкты тYсiнуге умтылады, ойткенi диалог кез келген субъектшщ кез келген процестщ мэнш курайтын карама-карсы ^штер мен тенденциялардыц бiрлiгi мен «^ресш» егжей-тегжейлi тYPде «шолуга» мYмкiндiк береди
Ойлаудыц диалогтык формасын камтамасыз ететш механизм - бул ойлар арасындагы (ойлау зацдары) жэне ойдыц шшдеп (ойлау формалары) туракты кайталанатын байланыстардыц корiнiсi ретiнде тYсiнiлетiн логиканыц эртYрлi децгейлерi мен курылымдарыныц бiрлiгi [5].
В.Библердщ «Шыгармашылык - ол ойлау» деген юбында жазылгандай, шыгармашылык (теориялык) ойлаудыц диалогтык схемасы, мэнi бойынша, «логиканыц озш-озi актаудыц» схемасы болып табылады жэне автордыц пшршше шыгармашылык ойлаудыц «купиясын» бiлдiредi. «Эрбiр адам» деп жазады В.Библер, шыгармашылыкпен ойлайтын дэрежеде, оз ойын озiмен iшкi, психикалык диалогта жYзеге асырады жэне бул акыл-ой диалогы ойлаудыц тYбегейлi эртYрлi логикаларыныц кактыгысы ретшде жалгасады.
Ойлау процесiнiц мэнi туралы пшрталастарын жалгастыра отырып, ол: «Ойлауда теориялык бастау кажет. Ойлау - бул объектшщ маган корiнетiн формасы мен оныц бар екендiгi туралы бшепшм арасындагы сэйкессiздiк (жэне мундай сэйкесаздшт^ алшактыкты бiлу). Объект сырткы деп тусшшед^ егер ол шюмен (идеалданган) сэйкес келмесе, мен одан озiмдi алшактай аламын.
Ой оз эрекетшщ объектiсiнен осылайша ажыраудыц бYркеншiк аты болып табылады, сырткы объекта озiнiц максатына, жобасына сэйкес тYрлендiру Yшiн объектiнiц iшкi бейнесiне (объектшщ озше эсер етпей) эрекет етуге болады. Бейнеге эрекет ету, бейнеш
тшелей практикалык эрекеттен тыс объектiнiц идеясы ретшде eзгертy (алыстап, жаксы отырганымызды адрешк ...) - бул теориялаудыц мэш, ойлаудыц мэнi».
Ойлау процесiн дамытудагы диалогтыц мYмкiндiктерiн тYсiнy Yшiн ойлаудыц диалектикалык жагы Yлкен мацызга ие. Ойлау процесш уйымдастырудыц диалектикалык тэсш («диалектикалык логика») eзiнiц негiзгi мшдетьобъектшердщ мэнiндегi кайшылыктарды бейнелейтiн жэне бурын белгiсiз жацаныц пайда болуына экелетш ойлау формаларын табу. Соцгысы стратегиялык болып табылады-жэне осы магынада барлык таным мен eнiмдi акыл-ой эрекетшщ тYпкi жолы. Диалектикалык ойлау-диалогтагы шындыкка карай козгалыс.
Сократ eзi ашкан философиялык диалектикалык эдiс негiзiнде жалпыадамзаттык мэдениетке шындыкты шексiз iздеy идеясын енгiздi. Эздерiцiз бiлетiндей, «диалектика» сeзi «диалог» сeзiнен шыккан, ол грек тшнен аударганда «сeйлесy, eзiцiзбен шйлесу немесе сeйлесy, адамдар арасындагы шйлесу» дегендi бiлдiредi. Диалектика - бул логотиптщ козгалысы, ягни сeздiц козгалысы, ойдыц идеяны тYсiнyге карай козгалысы.
Диалектикалык эдiстiц негiзi бYгiнде карама-кайшылыктардыц, карама-карсы кeзкарастардыц кактыгысы ретiндегi диалог болып кала береди Ал eзгерiстiц (козгалыстыц) eзi ойлаудагы да (Сократта), табигат пен когамдагы да диалектикалык карама-кайшылыктардыц Yздiксiз соктыгысуы, eнiмдi ойлау процесiнде бiлiмдегi кайшылыктардыц пайда болуы, калыптасуы жэне шешiлyiнiц нэтижеа.
^осымша фактiлердi ашу жэне ойлау процестерш талдаудыц жаца эдiснамалык принциптерш (жYЙелiлiк, диалогтык, диалектикалык жэне т. б.) усыну монологтык (жеке) ойлау процесшщ жекелеген компоненттершщ дамуын гана емес, сонымен катар диалогтык eзара эрекеттесуге катысушылардыц ойлау процестерiн де карастыруга мYмкiндiк бередi. «Диалог жэне ойлау"»проблемасынан одан да кYPделi мэселеге - «eнiмдi диалог жэне eнiмдi ойлау» eтyге мYмкiндiк бередi.
Ойлаудыц диалогтык сипаты мен таным процесшщ диалектикалык тутастыгы туралы идеялар ойлауды зерттеудщ эдiстемелiк куралдарын кайта eцдеyдi жэне жогары eнiмдi психикалык эрекетп дамытуды психологиялык-педагогикалык камтамасыз етуге елеyлi тYзетyлер енгiзyдi талап етедi.
Педагогикалык практика Yшiн акыл-ой эрекетiнiц психологиялык зацдылыктары Yлкен мацызга ие, бул кызметп ойлаудыц диалогтык жагымен eзара байланысты, жаца бiлiмге экелетiн eнiмдi процесс ретiнде ашады. Осы тезистщ негiздемесiнде бiз келесiлердi келтiремiз.
Диалогпк ойлау окушыныц жеке кeркемдiк-эстетикалык мэдениетшщ калыптасуын бейнелеyдiц бiр жолы екенш угыну бул категорияны гылыми-зерттеу жумыстары Yшiн жэне эдебиеrтi окытудыц теориясы мен эдiстемесi Yшiн де аса мацызды етедь Ал диалогтiк ойлауды дамытудыц жолдары мен тэсiлдерiн зерделеуге, окырманныц кeркемдiк кабылдауыныц жеке мэдениетш калыптастыруга багытталган окыту стратегияларын дамытуга багытталган ецбектер ец eзектi болып табылады. БYгiнгi тацда адам сан алуан мэдениеттер, сана тYрлерi, эртYрлi логика, кeзкарастар, пiкiрлер мен устанымдар жагдайында eмiр CYPУдi жэне жасауды YЙренyi керек. ^азiргi бiлiм берудщ eзектi мiндетi -«мэдениет адамын» калыптастыру (Б. Б. Библер). «Мэдениет адамы» - бул дайын шындыктар мен дайын ойларды иемденуден бас тартатын, догматикалык кeзкарасты жецетiн, бiр парадигмадан асып кетуге кабiлеrтi, болмыс сурактарына дайын жауап iздемейтiн адам, диалогка, eзiн-eзi тануга белсендi жэне eзiн-eзi дамытуга кабiлеrтi адам.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества. М., Искусство, 1986.- 445 с.
2. Тюпа В. И. Модусы художественности [Текст] : конспект цикла лекций // Дискурс. -1998.- № 5-6. - С. 163-173.
3. Выготский, Л. С. Собрание сочинений]. В 6 т. Т. 4. Детская психология. - М. : Педагогика, 1984.-432 с.
4. Барт,Р. Избранные работы: Семиотика. Поэтика : пер. с фр. - М. : Прогресс, 1989. -
615 с.
5. Библер, В. С. Диалог культур и школа XXI века. - Кемерово, 1993. - 143 с.
