CC BY
0УДК 378.147
ЖОГАРЫ ОЦУ ОРНЫНДА БОЛАШАЦ МАМАННЬЩ КЭС1БИ ¥ТЦЫРЛЫГЫН
ЦАЛЫПТАСТЫРУ
ЖЫЛЦЫБАЙ МЕРУЕРТ АЙТБАЩЫЗЫ
М.Эуезов атындагы О^У-ц 7М01110 - Педагогика жэне психология бiлiм беру багдарламасыныц магистранты, Шымкент, ^азакстан
Ацдатпа: Мацалада болашац маманныц кэсгби утцырлыцтарын цалыптастыру мэселелер1 царастырылган. Психологиялыц-педагогикалыц эдебиеттерге талдау нег1з1нде бул цубылыстыц цурылымы мен мэш аныцталады. Мацала авторлары педагогика жогары мектебтщ болашац мамандарын даярлау жагдайында бгршама тутас жэне ЖYйелi цубылыс реттде жогары оцу орны студенттертщ кэс1би утцырлыцтарын дамытуга эсер ететт факторлар тобын кврсетед1.
Трек свздер: кэс1би утцырлыц, цузыреттшк, жогары оцу орны, студент.
Аннотация: В статье рассматриваются вопросы формирования профессиональной мобильности будущего специалиста. На основе анализа психолого-педагогической литературы определяется структура и сущность данного явления. Авторы статьи указывают на группу факторов, влияющих на развитие профессиональной мобильности студентов вуза как на достаточно целостное и системное явление в условиях подготовки будущих специалистов высшей школы педагогики.
Ключевые слова: профессиональная мобильность, компетентность, высшее учебное заведение, студент.
^аз1рп бшм беру кещстшнде элеуметпк педагогикалык кызмет YДерiсi сипаттамаларыныц бiрi ретшде кэаби уткырлык мэселелерше гылыми кызыгушылыктар улгаюда. Шыгармашылык технологиялык ойлаудыц дамуы аркылы технологиялык кэаби бiлiм берудi дамыту шецбершде талдау уткырлык процесшщ каркынды eзгеруiн, олардыц eсiп келе жаткан мацыздылыгын керсетедь
Сонымен катар, педагогика гылымыныц эртYрлi багыттарыныц eкiлдерi пэнаралык байланыстыц дидактикалык мэселелерiн шешу ретiнде «кэаби уткырлык» угымдары мен аныктамаларын усынады.
Жогары бшм беру жагдайында болашак мамандардыц кэсiби уткырлыктарыныц калыптастыру мен дамыту процеа, жогары оку орныныц уткырлык талаптарына сай тYлектерге ез бастамасы мен кэсiби дайындык кузыреттшгш керсетуге мYмкiндiк берген жагдайда гана мYмкiн болады. ^¥зыретriлiктердi iске асыру баскарушылык жэне практикалык мiндеггердi шешу Yшiн педагогикалык кызметтщ эртYрлi тYрлерiн орындау процесiнде жYретiндiктен, к¥3ыреггiлiктер курылымына юкерлш бiлiм мен дагдылардан баска мотивациялык жэне эмоционалды-ерiктiк салалар да енедь
Кэсiби уткырлыкты дамыту - бул кэсiби кызмеггi камтамасыз ететiн бшмнщ, юкерлштщ жэне дагдылардыц интегративтi тутастыгы, бул адамныц ез кузыреггiлiгiн тэжiрибе жYзiнде iске асыру кабiлетi. ^узыреттшктщ мацызды компонентi тэж1рибе болып табылады - адам игерген жеке ю-эрекеттерд^ мэселелердi шешудщ тэсiлдерi мен эдютерш бiртутас тутастыкка бiрiктiру. Жогары педагогикалык бiлiмi жэне эмбебап кузыреттшп бар, технологияларды езгертуге жэне ез кызметш жетiлдiруге, жаца жагдайларга бейiмделуге дайын бiлiктi мамандар, ецбек нарыгыныц кажеттшгш камтамасыз ететiн кэсiби жэне мобильдi мамандарды iздеумен жэне жумыс берушшердщ тацдауымен жэне кэсiптiк окыту
Гылыми жетекшг п.г.к. Л.А.БУЛЕТОВА
Yшiн жаца багдарларды iздеудi талап ететiн казiрri замангы оку процесшщ ерекшелiктерiмен аныкталады.
^узыреттшкке багытталган бiлiм беру стандарттары жалпы бiлiм, бiлiк жэне дагдылар жYЙесiн, оныц iшiнде eзiндiк эрекеттер мен осы кызметтщ нэтижелерi Yшiн студенттердщ жеке жауапкершiлiгiн, ягни казiргi замангы непзп кузыреттер жYЙесiн калыптастыруды аныктайды.
Жогары педагогикалы; бiлiм беру жYЙесiн дамытудьщ тиiмдi стратегиясын к¥ру Yшiн жацашыл педагогикалы; жэне баскарушылы; идеялар кажет екендiгi сeзсiз. Алайда, бул казiргi децгейде жеткiлiксiз.
Жаца, кеп жагдайда бiрегей, элеуметтiк жэне бiлiм беру жYЙесiнiц пайда болуы кэаби-педагогикалы; кызметп, оныц iшiнде психологиялы; кэсшт1к багдар берудi колдану аркылы жYзеге асырудыц жалпы кабылданган тэсiлдерiн eзгертудi талап етедi.
Бiркатар психологиялык-педагогикалы; зерттеулерде кэсiби уткырлы; бiлiм беру кызметшщ Yнемi eзгерiп отыратын жагдайында кэаби жагдайга жауап ретшде кeрiнетiн кундылык-семантикалы; жYЙе тYрiнде пайда болады [1].
Болашак маманныц кэсiби кузыреттшп мен жеке мацыздылыгы педагогикалы; жагдайларды шешуде кэсiби iс-эрекеттердi уйымдастыруга ыкпал ететш негiзгi курал ретiнде педагогикалы; кундылыктыц устанымына сэйкес келетiн кундылык-семантикалы; дизайн тYрiнде берiледi [2].
Педагогтщ кэаби уткырлыгы угымыныц аныктамасы да енпзшдь Педагогтщ жеке жэне кэсiби уткырлыгы когам мен мемлекеттщ серпiндi eзгеретiн элеуметтiк болмысы жагдайында кэсiби элеуметпк-педагогикалык мшдеттердщ алуан тYрлiлiгiн уактылы, максатка сай, оцтайлы, жедел жэне оц шеше бiлудi калыптастыруга ыкпал ететш жеке (кундылык-магыналык) жэне кэаби (кузыреттi) касиеттердi интегралды; бiрiктiретiн мынадай касиеттердi кэсiби уткырлыкка бiрiктiредi.
Кэаби уткырлыктыц мэнiн тYсiнудiц жан-жакты аспектшерш кeрсететiн кешендi багыт келесi компоненттердщ YштуFырлыFында байкалады:
- тулFа сапасы, жалпы кэсiптiк кузыреттiлiктердi калыптастыру аркылы педагогтщ iшкi даму механизмiн камтамасыз етуi;
- болашак кэсiпкой маман кызмет^ коршаFан ортаны eзгертетiн ок^алармен, eмiрде жэне мамандыкта адамныц eзiн-eзi жYзеге асыруы нэтижелермен;
- eмiрлiк ортасы мен кэсiби кошаFан ортасыныц eзiн педагог ретiнде eзгерту процес [3].
Кэсiби уткырлы; - бэсекеге кабшеттшк индикаторы ец алдымен оныц бшм децгейiмен
аныкталады, улттык бшм беру жYЙесiн халыкаралы; децгейге шы^ару. Эз кызметi eнiмдерiнiц сапа жYЙесiнiц негiзгi факторы жэне кэсiби мэдениетп калыптастыру, eзгерту тэсiлдерi ретшде, элемдш бiлiм беру кецiстiгiне толы; ыкпалдастыру Yшiн бiлiм беру мэдениетiн жYЙелi тYPде тYсiну кажет
Элемдiк бшм беру кещстшне толы; кiрiгу Yшiн бiлiм беру мэдениетiн eзгерту тэсш ретiнде жYЙелi тYPде тYсiну, кэаби мэдениеттi eзiндiк кызмет eнiмдерiнiц сапа жYЙесiнiц негiзгi факторы ретiнде калыптастыру кажет. Бшм беру мэдениетьбул элеуметпк-психологиялык жэне педагогикалык кубылыс.
Бiз кэсiби уткырлыкты кэсiби мэдениетп функционалды тYPде калыптастырушы жэне оныц куралдары мен тэсiлдерiнiц, формаларыныц, Yлгiлерi мен eзара эрекеттесудiц белгiлi бiр кызмет курылымдары мен коммуникацияларын колдау Yшiн бiрiктiрушi ретiнде карастырамыз.
Белгш американды; элеуметтанушы Б. Малиновский, мэдениет бул - кэаби позицияларды шешу тэсiлдердi, кэсiби iс-эрекет процесiнде пайда болFан накты жэне eзiндiк мiндеттердi шешу Yшiн, адамныц алдына коЙFан колайлы негiзгi курал жYЙесi деп санайды.
Сонымен катар, сапа мэдениетшщ элементтерi бiлiм беру сапасын тYсiну жэне устану (сапаны камтамасыз ету рэсiмдерi аркылы), оныц тиiмдiлiгiмен кажетп фактор ретiнде YЙлеседi.
Тэжiрибе эдюнамасы мен сапаны камтамасыз етуд1 багалау мэселелер1 «кэаби уткырлык
- бэсекеге кабшеттшк индикаторы» жэне сапа индикаторы жогары бшм беру жYЙесiне катысты колданылуы ретiнде, бiлiм беру ешмдершщ сапасы болашак мамандардыц ресурстык элеуетiн тиiмдi дамытудыц салдары болып табылады.
ENQA еуропалык жогары бiлiм беру сапасын камтамасыз ету кауымдастыгы: студенттердщ бшктшгш багалау практикасы саласындагы бiлiмiн елшеудщ эдiснамалык мэселелерi сапаны камтамасыз ету жYЙелерiмен тiкелей байланысты сырткы жэне шю сапаны бакылау тетiгi болып табылады [4].
Бшм беру процесшщ сапасы кептеген компоненттерден турады:
- окытушылар курамыныц сапасы;
- бшм алушыньщ кажеттiлiктерiн канагаттандыру дэрежесi;
- оку процесшщ объектива сипаттамалары мен субъективп жактарыныц сапасы;
- бшм беру ешмдершщ сапасы - олардыц максатына сэйкес бiлiм беру процес субъектшершщ белгiлi бiр кажеттiлiктерiн канагаттандыруды аныктайтын касиеттершщ жиынтыгы.
^азiргi жогары педагогикалык бiлiм беру мэселелерiн отандык зерттеу когамныц зияткерлiк дамуга жэне болашак муFалiмнiц адамгершiлiк устанымына койылатын eсiп келе жаткан талаптары, оныц болашак педагогикалык кызметп болжау жэне куру кабшетш дамыту арасындаFы кайшылыктарды кYшейтуге баFытталFан. ЖоFары педагогикалык бшм беру сапасын талдау жэне баFалау - бул кызмет керсету сапасын (бшм беру кызметтерш орындау сапасы) жэне ешм сапасыныц децгейiн (ЖОО бшм беру кызметтерш орындаудыц тупкшкп нэтижесiнiц сапасы) баFалау.
Университеттiк бшмшц кеп eлшемдi жэне кYPделi субстанция ретшдеп сапасы мына сипаттамалармен аныкталады:
- максаттарды кою мен юке асырудыц жедел сапасымен;
- кеп децгейлi окыту жYЙесi;
- эмбебаптылык жэне кеп eлшемдiлiк;
- кептеген критерийлер жэне нускалылык критерийлер мен сапа кeрсеткiштерiмен;
- казiргi бшм берудщ кеп факторлы салаларын дамытуFа назар аударумен.
^азiргi заманFы ецбек нарывы жоFары инновациялык динамикамен ерекшеленедi жэне болашак мамандарFа жаца талаптар кояды. ЖоFары оку орнында окытудыц бэсекеге кабiлеттi сапасын камтамасыз ету Yшiн пэннiц мазмундык сипатына сэйкес белгш бiр кузыреттерге негiзделген модульдш бiлiм беру баFдарламалары iске асырылады. Олар белгiлi бiр модульдердi тез жацартуFа немесе ауыстыруFа мYмкiндiк беред^ eйткенi технологиядаFы жэне жумысты уйымдастырудаFы eзгерiстерге байланысты маманFа койылатын талаптар езгередь 2025 жылFа дейiнгi Стратегиялык жоспар ^азакстан жоFары мектебiнiц Болон процесше кiру курсы ретiнде инновациялык жобалар мен стартаптарды каржыландыру максатында бiлiмге, FылымFа инвестиция салу процесш бiлдiредi. ЖоFары педагогикалык бiлiм берудi жоспарлаудыц инновациялык тэсiлдерi ^азакстан Республикасында бэсекеге кабiлеттiлiктiц жоFары децгейiн камтамасыз ететш бшм берудщ педагогикалык жYЙесiн уйымдастыру мен баскару сапасыныц накты кeрсеткiштерiне кол жеткiзуге баFытталFан. ЖYЙелi реформалар элеуметтiк-экономикалык турактылыкты сактауFа кемектесед^ eйткенi олар тез алFа жылжиды: eзгерiстердiц тиiмдiлiгi, оны бYкiл коFам жэне ^азакстанныц барлык eцiрлiк педагогикалык университеттерi сезiнуi тиiс [5].
ЖОО-даFы бiлiм беру процесiнiц сапасы пайдаланылатын бiлiм беру баFдарламалары мен технологиялары мазмуныныц децгейiн Fана емес, сондай-ак бiлiм беру процесiне тартылFан адам ресурстарыныц сапасын, сондай-ак материалдык-техникалык базаныц сапасын да камтиды. Баскаша айтканда, оку процесiнiц мазмуны мен сапасы болашак мамандардыц зерттеу даFдыларына байланысты. Бшм беру процес ецбек нары^ыныц eзгерiп отырFан талаптарына сэйкес келуi керек, онда педагог тек бшм аудармашысы Fана емес, зерттеушi де болуы керек.
^a3ipri парадигмага сэйкес жогары бшм озык сипатта болуы керек. Педагогикалык университет осы кезецде халыкаралык ынтымактастыкты дамыту багдарламаларын, студенттердщ гылыми конференцияларга, белгiлi галымдармен децгелек Yстелдерге катысуын уйымдастырады. Окытушылар мен студенттердщ академиялык уткырлыгын дамыту, серштес жогары оку орындарыныц катысуымен гылыми жэне бшм беру жобаларын жYзеге асырудыц мацыздылыгын тYсiну туралы айтуга болады.
Егер университет кызметшщ непзше кызмет нэтижелерiне жауап беретiн Yздiксiз кэсiптiк бiлiм беру кешенiн к¥ру тужырымдамасы енгiзiлсе, бiлiм беру процесшщ сапасы бiлiм берудi дамытудыц кaзiргi замангы талаптары мен элемдiк Yрдiстерiне сэйкес келуi мYмкiн.
ХХ1 гасыр жогары бiлiм беру жYЙесiне жаца талаптар койып кана коймай, кэаби дамуга ыкпал ететiн жаца эдiстердi де усынады. ^aзiрri замангы жогары педагогикалык бшм емiрге позитивтiлiктi калыптастыруга ыкпал ететiн накты iс-эрекеттердi ынталандыруы керек. Эр тYрлi гылыми багыттар аясында накты iс-эрекеттердi ынталандыру санатын аныктауга багытталган бiрнеше арнайы позиция курылды.
^арым-катынас тiлiндегi позициялардыц дэлдш кYPделi кубылыстарды олардыц керi байланыс функциялары тYрiнде модельденетiн жэне жYЙелi тYPде, параллель, педагогикалык бiлiм беру идеясыретшде iс-эрекет ойыныц жалпы курылымыныц дамуын байланыстыратын ец алгашкы декомпозицияланган элементтерi аркылы гана тYсiнуге болатындыгын дэлелдейдi
Кэсiби маманныц мобильдi болуга деген умтылысы, ец алдымен, когамда оныц кол жеткiзген мэртебесiмен аныкталады, ол бiр жагынан эсер етед^ ал екiншi жагынан, оныц шю кундылык-багдарлык кезкарастары мен кэсiби мансаптыц eсуiнiц сырткы факторларыныц эсерiнен калыптасатын уэждерiне байланысты, жалпыадамзаттык кундылыктарга сэйкес келетш элеумеггiк эдiлеггiлiктiц бiрлiгi кагидаты кажет, ецбек нарыгында бэсекеге кабшетп болу.
Педагогикалык бiлiм мен гылым децгешн арттыру улттык бiлiм беру жYЙесiн дамытуга жэне еуропалык нормалар мен стандарттарга бейiмделуге ыкпал ететiн жогары оку орындары децгейiнде жалпы бшм беру жэне гылыми кещспк куру мYмкiндiктерiн едэуiр кецейтуге мYмкiндiк береди Осы жаhандык сын-катер жас мамандар буыныныц осы накты элемдегi бэсекеге кабшеттшгшщ бiрыцFай негiзi мен жYЙелi мэнiн калыптастырудыц кундылыгын дэлелдейдi.
Соцгы кезецде, бiз казакстандык бiлiм беру когамдастыгыныц барлык кундылыктары мен оныц мэдени байлыгы кэсiби уткырлык ресурсыныц сапасымен курылатынын тYсiне бiлуiмiз керек.
Алайда, кэсшкойлыкты кешендi гылыми зерттеу кэсiби кызмегтiц жеке субъектiсi ретшде жеке тулганыц кэсiби касиеггерiн багалауга да, кэсiби кызмеггiц жэне оныц ужымдык субъектiсiнiц сапасын багалауга да эсер ете алмайды, бiрак олардыц адам eмiрi мен ю-эрекетшдеп кeрiну дэрежесiне эсер етедi.
[6].
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество / П.А. Сорокин; пер. с англ. - М.: Политиздат, 1992. - 543 с.
2. Фадина А.Г. Профессиональная мобильность и внутри личностные конфликты в сфере управления / А.Г. Фадина, Б.В. Кайгородов // Вектор науки Тольяттинского государственного университета. Серия: Педагогика, психология. - 2012. - № 3.- С. 224227.
3. Амирова Л.А. Развитие профессиональной мобильности педагога в системе дополнительного образования: автореф. дис д-ра пед. наук: специальности 13.00.08 -«Теоретическая профессионального образования» / Л.А. Амирова. - Уфа.2009. - 44 с.
4. Горюнова Л.В. Профессиональная мобильность специалиста как проблема развивающегося образования России: монография / Л.В. Горюнова. - Ростов-на-Дону: Изд-во РГПУ. 2006. - 228 с.
5. Стратегия развития РГП на ПХВ «Центр болонского процесса и академической мобильности» на 2012-2020 годы Астана, 2012.
