Научная статья на тему 'ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ДАШТ ВА ТУЗЛИ СТРЕСС ШАРОИТЛАРИНИ ЎЗЛАШТИРИШДА “МИКРОЗИМ-2” БИОПРЕПАРАТИНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ'

ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ДАШТ ВА ТУЗЛИ СТРЕСС ШАРОИТЛАРИНИ ЎЗЛАШТИРИШДА “МИКРОЗИМ-2” БИОПРЕПАРАТИНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
26
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
микрозим / ковул / микрофлора / биоремидиация / энзим / стресс.

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Н.Т.Хамраева, З.Р.Ахмедова

Мазкур мақолада Жиззах вилояти дашт ва тузли стресс шароитларини ўзлаштиришда "Микрозим-2" биопрепаратини қўллаш самарадорлиги, тупроқ холати: нафас олиши, ферментатив фаоллиги, микроорганизмлари сонлари ва каперс хосилдорлигига “Микрозим-2” биопрепаратининг таъсири ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по механике и машиностроению , автор научной работы — Н.Т.Хамраева, З.Р.Ахмедова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ДАШТ ВА ТУЗЛИ СТРЕСС ШАРОИТЛАРИНИ ЎЗЛАШТИРИШДА “МИКРОЗИМ-2” БИОПРЕПАРАТИНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ»

ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ДАШТ ВА ТУЗЛИ СТРЕСС ШАРОИТЛАРИНИ

УЗЛАШТИРИШДА "МИКРОЗИМ-2" БИОПРЕПАРАТИНИ ЦУЛЛАШ

САМАРАДОРЛИГИ 1Н.Т.Хамраева, 2З.Р.Ахмедова

1Жиззах давлат педагогика университети 2УзРФА микробиология институти https://doi.org/10.5281/zenodo.8365670

Аннотация. Мазкур мацолада Жиззах вилояти дашт ва тузли стресс шароитларини узлаштиришда "Микрозим-2" биопрепаратини цуллаш самарадорлиги, тупроц холати: нафас олиши, ферментатив фаоллиги, микроорганизмлари сонлари ва каперс хосилдорлигига "Микрозим-2" биопрепаратининг таъсири ёритилган.

Калит сузлар: микрозим, ковул, микрофлора, биоремидиация, энзим, стресс.

Аннотация. В данной статье показано эффективность биопрепарата «Микрозим-2» в улучшении степных и соляных стрессовых условий Джизакской области, влияние биопрепарата «Микрозим-2» на состояние почвы: дыхание, ферментативную активность, численность микроорганизмов и продуктивность каперсов. покрытый.

Ключевые слова: микрозим, полость, микрофлора, биоремедиация, фермент, стресс.

Abstract. This article shows the effectiveness of the biological product "Mikrozim-2" in improving the steppe and salt stress conditions of the Jizzakh region, the influence of the biological product "Mikrozim-2" on the condition of the soil: respiration, enzymatic activity, the number of microorganisms and the productivity of capers.

Keywords: microzyme, cavity, microflora, bioremediation, enzyme, stress.

Тупрок Ер курраси таянч асоси ва табиатнинг асосий жараёнлари кечувчи платформасидир. Унда хдйвонлар, усимликлар, шунингдек инсонлар хдёти учун зарур буладиган озукалар, мевалар, сувлар, маъданлар ва бошкалар. Асосий ва алмаштириб булмайдиган манбаъидир. Барча биотик ва абиотик жараёнлар, биологик тупрок таркибида кечади.

Бинобарин, тупрокда кечадиган барча хдётий жараёнлар жуда куп факторларга богликдир, хусусан: тупрок таркиби, ундаги механик ва кимёвий моддалар, сонлари, сифатлари, тупрок тузилиши ва унинг таркибидаги микроорганизмлар (турлари, сонлари, микдорлари), узлаштириш даражалари, ундаги усимликлар ва усимликлар илдизидан чикаётган моддалар, биологик фаолликлари ва улардан келиб чикадиган бал-бонитет, яъни унинг унумдорлик даражаси, меъзонлари ва бошкалар киради. Тупрокнинг енгил ва огир фракциялари, кимёвий моддалари ва унинг кислоталик даражаси, рельефи, горизонт жойлашуви ва бошка хусусиятлари тупрокдаги микроорганизмларни ривожланишида катта ахдмиятга эга, чунки тупрок микроорганизмларининг ривожланиши эса тупрок х,осилдорлигини белгилайди.

Сир эмаски, сунгги йилларда турли захдрли кимёвий моддалар, минерал угитларнинг хдддан ортик ишлатилиши, шурланиш, кургокчилик, метеоролигик узгаришлар (иссиклик, шамол, ёгингарчилик, куёшнинг бевосита тупрокга йуналиши), тупрокдаги микроорганизмларнинг камайишига, тупрокларнинг "Улик" холатга тушиб колиши натижасида тупрок биоремедация этилишга, яъни зудлик билан

1657

согломлаштиришга мухтожлик юзага келди. Бундай жараёнларни амалга ошириш учун табиий манбаъ ва биологик келиб чикишга эга органик угитларни кишлок хужалиги ерларини тиклаш, узлаштириш, хосилдорлигини оширишда асосий уринни эгаллайди.

Шу сабабли, органик угитларга, усимлик чикиндилари, чириндилари ва гунгни ферментациялаш, чиритиш, яъни тез ва сифатли чиритувчи микроорганизмларни кушиб тайёрлаш ва ишлатиш, факатгина тупрок унумдорлигини ошириб колмай, балки тупрок микроорганизмларини, яъни бактерия ва замбуругларни ривожланиши учун, усимликлар учун хам шароит яратади. Шу сабабли, дунёнинг купчилик ривожланаган мамлакатларида, органик угитлар ва таркибида фойдали микроорганизмлар булган биологик препаратлар кушилган торф ишлатилади, бундай аралашмали торф тупрок унумдорлигини тез кутаради.

Х,озирги замон усимликшунослигини угит, усимлик устирувчи ва уни ривожлантирувчи регуляторлар, зарарли ва фойдали микроорганизмлар назоратисиз тасаввур килиш мумкин эмас. Бу моддаларни синтез килиш баъзи холатларда (осон, арзон ва самаралирок) кимёвий усулда эмас, балки биологик усулда, хайвон, усимлик ва микроорганизмлардан фойдаланиб бажариш мумкин. Тирик мавжудотлар метоболитларидан олинган органик моддаларнинг синтезлаб олинган сунъий пестицидлар ва кимёвий угитлардан афзалликлари - булар комплекс ижобий таъсир килувчи, юкори самарадор препаратлар булиб, бу биопрепаратларни минималь дозада хам таъсири сезиларли булади. Табииий моддалар булганлиги учун бу моддалар атроф мухитда йигилмайди ва осон утилизация булади. Бу препратларнинг баъзиларини тайёр махсулот холатига келтириб, сунг далаларга олиб бориб ишлатиш шарт эмас, уларни лозим булган жойда, тирик мавжудотлардан фойдаланиб, тайёрлаш мумкин. Замонавий биотехнолргиянинг асосий принципларидан бири - Ер эволюциясининг уч миллиардлик "тажриба"сини инсоният томонидан узлаштириш. Бунда энг фойдалиси микроорганизмлардир.

Масалан, хозир куйидаги микроб табиатли препаратлар оммавийлашган:

Биофунгицидлар, Бактофит, Бинорам, Вермикулен, Интеграл, Планриз, Псевдобактерин, Псевдобактерин-2, Фитолавин-300, Фитоспорин-М, ва бошкалар.

УзР ФА микробиология институтида яратилган "Микрозим-2" серияли биопрепаратлар уз таркибларида энзимлар, антибиотик моддалар, фитогормонлар, кичик молекулали углеводлар, кандлар, оксиллар, озод аминокислоталар саклаши билан кишлок хужалиги экинлари етиштиришдаги юкори самарадорлиги билан алохида эътиборга молик булмокда. Жумладан, ёпик уругли экинлар (пахта чигити, тарвуз, ковок, кунгабокар уруги ва бошк) етиштиришда "Микрозим-2" энзимли органик угитни куллаш, улар уруглари кобигининг мацерацияси (юпкалашиши), хужайра деворидан ичкари сурилган энзимлар таъсирида уругларнинг уйгониши, тезда униб чикиши, нихолларнинг ривожланишига, касалликга карши эффекти юкори булишига эришилган.

Республикамизда чул худудларини узлаштириш учун эндемик ва ноёб усимликлардан фойдаланиш, маданийлаштириш, хамда купайтириш оркали, биологик ахамиятга, дориворлик хусуссиятларга эга, микронутриентлар ва микроэлементлар, йод, темир, витаминларга бой, табиий доривор усимликларни етиштириш, улардан самарали фойдаланишга ва амалиётга жорий килишга алохида эътибор каратилиши оркали чул ва дашт худудларни узлаштириш борасида муайян натижаларга эришилмокда.

1658

Чул худудларини узлаштиришда ксерофит Capparis spinosa L усимлигининг уруглари ва кучатларини микробиологик препаратлар ёрдамида ишлов бериб экиш ва маданийлаштириш оркали арид худудларни узлаштириш, тупрок унумдорлиги ва биологик фаоллигини ошириш, микрофлорасини баркарорлаштириш, ковул усимлиги мева элементларининг таркиби, хавфсизлик даражаси ва санитар-гигиеник курсаткичларини аниклаш, улардан озука махсулотлари тайёрлаш мухим ахамият касб этади.

Ковулнинг ноёб хусусиятларини инобатга олган холда, бошка томондан Республика чул майдонларининг биоремедацияси учун ковулни 2012 ва 2017 йиллар давомида уруглар ва кучатлардан нихол ундириш услуби билан маданийлаштирилди. Уруг ва нихол ёрдамида экилган ковул усимликларини ёввойи холдаги усувчи усимликлари билан таккослаб, уларнинг усиш тезлиги ва ривожланиши, илдиз ости тупрокларининг микробиологик тавсифи, ферментатив фаолликлари, нафас олиши, гумус ва азот микдорлари икки хил ковулдан олинган.

Биоремедиация жараёнини олиб бориш учун Республикадаги иккита вилоят танлаб олинди: Наманган (арид кисми 4,2%,) ва Жиззах вилоятлари (арид майдони 9,0%). Дастлабки тажрибалар ковул уругларига турли препаратлар оркали ишлов бериш билан бир каторда УзРФА микробиология институтида яратилган "Микрозим-2" ва Aspergillus terreus-H9 замбуруги целлюлаза ферменти ишлатилди.

1-расм. Тажриба утказиш схемаси

Тажрибалар чизмасида курсатилган тартибда уругларга ишлов берилди. Бунда тажрибалар лаборатория вегетацион ва кенг дала шароитларида олиб борилди.

1659

2-расм. Жиззах вилоятида ёввойи холдаги Capparis spinosa L. нинг таркалиш ареаллари

3-расм. Наманган вилоятида табиий шароитида учрайдиган ёввойи ковул усимлиги таркалиш жойлари

Ковулнинг уруг ва нихолларини УзРФА МБИ "микроорганизмлар ферментлари" лабораториясида ишлаб чикарилган, "Микрозим-2" энзимли органик угит ва целлюлаза ферменти билан ишлов берилган. "Микрозим-2" биопрепаратининг хусусиятлари (фаолликлари, физик-кимёвий курсаткичлари, таркиби) куйидагилардан иборат (1-жадвал) 1 -Жадвал

«MICROZYM-2» энзимли органик yF^ хусусиятлари

Курсаткичлар Тавсифи ва мейъёрлари Назорат услублари

1. Ташки куриниши Сарик-кахрабо рангли энзиматик фаол суюклик ГОСТ 20264.1

2. Намлик массавий улуши, % 82,0±1,5 ГОСТ 20264.1

3. Ферментлар фаолликлари Целлюлазы, ед/мл 7,4 ГОСТ 31662

Ксиланазы, ед/мл 11,2 ГОСТ 31488

Протеазы, ед/мл 2,7 ГОСТ 20264.2

Пероксидазы, ед/мл 24,3 ГОСТ 7702.1

4. Оксил микдори, мг/мл 4,42 ГОСТ 23327

5. Хаётчан замбуруглар сони, млн./мл, ундан кам эмас (тайёрланган вактида) 1,0 ГОСТ 10444.2

6. Хаётчан замбуруглар сони, млн./мл, ундан кам эмас (саклаш кафолат муддати сунгида) млн./мл, кам эмас* 0,5 ГОСТ 10444.2

7. Ёт микроорганизмлар сонлари (тайёрланган вактда), млн./мл, ортик эмас 0,05 ТБЬ 88.2 п.4.5

8.Ёт микроорганизмлар сонлари (саклаш кафолат муддати сунгида) млн./мл, ортик эмас 0,05 ТБЬ 88.2 п.4.5

*Изох;: препаратда бактериялар мавжудлигига йул куйилмайди .

1660

Уругларни эффектив ишлови учун кайин кипигили мухитда устирилган A.terreus замбуругининг культура суюклигидан (КС)ажратиб олинган тозаланган юкорифаол целлюлаза билан ишлов берилди.

Бунинг учун Aspergillus terreus-H9 10 кунлик культура суюкликдандан целлюлаза комплекси ферментини ажратиб олиш учун, аввал шишали кумдан фильтрланди, кейин культура хужайраларидан ажратиб олиш учун миллипор фильтрдан (пора улчови 0,2 микрон) утказилди. 220 мл хажмдаги КС умумий 106,1 бирликда целлюлаза фаоллиги ва 154 мг оксил (1 жадвал) ташкил этади, КС олинган целлюлаза солиштирма фаолиги 0,688 бирлик/мг оксил ташкил этади. Ундан кейин, КС хажми 17 мл, хамда умумий целлюлаза фаоллиги ва оксил концентрацияси мос холда 83,38 бирлик ва 108,56 мг гача роторли буглатгичда концентрлантирилди. SDS -электрофорезда намунанинг оксиллар анализида молекулляр массаси 120 дан 17КД гача булган 9 та оксил чизиклар борлиги аникланди.

REFERENCES

1. Мерганов А.Т.Ковул (Capparisspinosa) усимлигини "Узбекистон-20" навини дашт ерларда устириш ва махсулотни кайта ишлаш технологияси// Наманган. 2011. 7-б

2. Aisa X.P., Abduzalim А. Химический состав плодов Capparisspinosa//Химия природных соединений. 2007. С-75

3. Aytac Z, Kinaci G, Caylan A. 2009. Yield and some morphological characteristics of caper (Capparis spinosa L.) population cultivated at various slopes in Aegean, Р-78

4. Bobrow, E.G. 1985: Capparidaceae. — In: Bush, N. A. (ed.), Flora of the U S S R. 8: 3-13.

5. Эшанкулова Н.Т., Ахмедова З.Р.. Термоксерофит - Capparis spinosaL ва унинг Жиззах вилояти чул худудларида таркалиши, хамда айрим биологик жихатлари// Узбекистон биология журнали. Тошкент. 2015. № 1. 12-15 Б. (03.00.00. №5).

1661

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.