Научная статья на тему 'ТИПИК БЎЗ ТУПРОҚЛАРИ ШАРОИТИДА МИКРОБИОЛОГИК ЎҒИТИНИ ҒЎЗАГА ТАЪСИРИ'

ТИПИК БЎЗ ТУПРОҚЛАРИ ШАРОИТИДА МИКРОБИОЛОГИК ЎҒИТИНИ ҒЎЗАГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
218
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Байкал ЭМ-1 / азот / фосфор / калий / ўсиш ва ривожланиш / ғўза / кўсак / ўғит / минерал модда. / Baikal EM-1 / nitrogen / phosphorus / potassium / growth and development / cotton / boll / fertilizer / mineral substance.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — B. Niyazaliev, G. Raximova, D. Ismoilov

Ушбу мақолада Байкал ЭМ-1 микробиологик ўғитини ғўзани ўсиши ва ривожланишига таъсири бўйича маълумотлар келтирилган. Ғўзада Байкал-ЭМ-1 микробиологик ўғитни азотли фосфорли ва калийли ўғитлар билан биргаликда қўллаш, шу билан биргаликда минерал ўғитларсиз ғўзани турли муддатларда ҳамда усулларда микробиологик ўғитни қўллаш орқали тадқиқот ўтқизиш ҳақида келтириб ўтилган. Байкал ЭМ-1 микробиолигик ўғитини N-200Р-140К-100 кг/га фонида эскидан суғориладиган типик бўз тупроқлар шароитида қўлланилганда тупроқни агрокимёвий хусусиятлари ва ўсимликни озиқа моддаларни ўзлаштирилиши яхшиланиши маълум бўлган. Эскидан суғорилиб келинаётган типик бўз тупроқлари шароитида Байкал-ЭМ-1 микробиологик ўғитни минерал ўғитлар билан биргаликда ва минерал ўғитларсиз қўлланилганда уларни қўллаш муддатлари ва меъёрларини тупроқ ва ўсимликдаги агрокимёвий хусусиятларига, ғўзани ўсиши, ривожланиши, пахта ҳосили ва толанинг технологик хусусиятларига таъсири бўйича илмий маълумотлар олинган. Микробиологик ўғит минерал ўғитлар фонида қўлланилганда ғўза бўлакларида озиқа унсурларини миқдор ўзгаришига ва уларни ўзлаштирилишига таъсирини аниқланган. Байкал ЭМ-1 микробиолигик ўғитини N-200Р-140К-100 кг/га фонида эскидан суғориладиган типик бўз тупроқлар шароитида қўлланилганда ғўзани ўсиши ва ривожланишига ижобий таъсир этиб, гуллаш-ҳосил туплаш даврида назорат вариантига (1вар.) нисбатан ғўза тупининг бўйи 1,4 смга, ҳосил шохлари 1,2 донага, кўсаклар сони 1,1-1,4 донага ортиб, пахта ҳосилига ва сифатига ижобий таъсир этган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — B. Niyazaliev, G. Raximova, D. Ismoilov

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF MICROBIOLOGICAL FERTILIZER ON COTTON UNDER CONDITIONS OF TYPICAL GRAY SOILS

This article presents information about the effect of microbiological fertilizer Baikal EM-1 on the growth and development of cotton. The use of microbiological fertilizer Baikal-EM-1 in combination with nitrogen, phosphorus and potash fertilizers on cotton, as well as studies on cotton without mineral fertilizers, using microbiological fertilizer at different times and methods are noted. It is known that the application of the microbiological fertilizer Baikal EM-1 against the background of N-200R-140K-100 kg/ha in the conditions of typical oldirrigated gray soils improves the agrochemical properties of the soil and the absorption of nutrients by plants. Under the conditions of typical gray soils, irrigated for a long time, scientific data were obtained on the effect of the microbiological fertilizer "Baikal-EM-1" with and without mineral fertilizers on the agrochemical properties of soil and plants, cotton yield, and technological properties of the fiber. The influence of microbiological fertilizer against the background of mineral fertilizers on the change in the amount of nutrients in cotton pieces and their absorption was established. The introduction of microbiological fertilizer Baikal EM-1 N200R-140K-100 kg/ha under the conditions of old-irrigated typical gray soils has a positive effect on the growth and development of cotton compared to the control variant (option 1), the height of the cotton bush is 1.4 cm, the yield of branches has increased up to 1.2 pcs., the number of bolls increased to 1.1-1.4 pcs., which had a positive effect on the yield and quality of cotton.

Текст научной работы на тему «ТИПИК БЎЗ ТУПРОҚЛАРИ ШАРОИТИДА МИКРОБИОЛОГИК ЎҒИТИНИ ҒЎЗАГА ТАЪСИРИ»

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ШТЕКМАТЮМЛЬ 8С1БОТ1Р1С ГОШ1ЧАЬ УОШЫБ 1 188иБ 5 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

ТИПИК БУЗ ТУПРОЦЛАРИ ШАРОИТИДА МИКРОБИОЛОГИК УГИТИНИ

ГУЗАГА ТАЪСИРИ Б.И.Ниязалиев

ТошДАУ ^.Х.Ф.Д, профессор Г.Х. Рахимова

ТошДАУ асситенти Д.Ш.Исмоилов

ТошДАУ талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.7004863 Аннотация. Ушбу мацолада Байкал ЭМ-1 микробиологик угитини гузани усиши ва ривожланишига таъсири буйича маълумотлар келтирилган. ^^зада Байкал-ЭМ-1 микробиологик угитни азотли фосфорли ва калийли угитлар билан биргаликда цуллаш, шу билан биргаликда минерал угитларсиз гузани турли муддатларда %амда усулларда микробиологик угитни цуллаш орцали тадцицот утцизиш %ацида келтириб утилган. Байкал ЭМ-1 микробиолигик угитини N200Р-140К-100 кг/га фонида эскидан сугориладиган типик буз тупроцлар шароитида цулланилганда тупроцни агрокимёвий хусусиятлари ва усимликни озица моддаларни узлаштирилиши яхшиланиши маълум булган. Эскидан сугорилиб келинаётган типик буз тупроцлари шароитида Байкал-ЭМ-1 микробиологик угитни минерал угитлар билан биргаликда ва минерал угитларсиз цулланилганда уларни цуллаш муддатлари ва меъёрларини тупроц ва усимликдаги агрокимёвий хусусиятларига, гузани усиши, ривожланиши, пахта %осили ва толанинг технологик хусусиятларига таъсири буйича илмий маълумотлар олинган. Микробиологик угит минерал угитлар фонида цулланилганда гуза булакларида озица унсурларини мицдор узгаришига ва уларни узлаштирилишига таъсирини аницланган. Байкал ЭМ-1 микробиолигик угитини N200Р-140К-100 кг/га фонида эскидан сугориладиган типик буз тупроцлар шароитида цулланилганда гузани усиши ва ривожланишига ижобий таъсир этиб, гуллаш-%осил туплаш даврида назорат вариантига (1вар.) нисбатан гуза тупининг буйи 1,4 смга, %осил шохлари 1,2 донага, кусаклар сони 1,1-1,4 донага ортиб, пахта %осилига ва сифатига ижобий таъсир этган.

Калит сузлар: Байкал ЭМ-1, азот, фосфор, калий ,усиш ва ривожланиш, гуза, кусак, угит, минерал модда.

ВЛИЯНИЕ МИКРОБИОЛОГИЧЕСКОГО УДОБРЕНИЯ НА ХЛОПЧАТНИК В УСЛОВИЯХ ТИПИЧНЫХ СЕРОЗЕМОВ Аннотация. В данной статье представлены сведения о влиянии микробиологического удобрения Байкал ЭМ-1 на рост и развитие хлопчатника. Отмечены применение на хлопчатнике микробиологического удобрения Байкал-ЭМ-1 в сочетании с азотными, фосфорными и калийными удобрениями, а также исследования на хлопчатнике без минеральных удобрений, с применением микробиологического удобрения в разные сроки и методами. Известно, что внесение микробиологического удобрения Байкал ЭМ-1 на фоне N200Я-140К-100 кг/га в условиях староорошаемых сероземов типичных улучшает агрохимические свойства почвы и усвоение питательных веществ растениями. В условиях типичных сероземов, длительно орошаемых, получены научные данные о влиянии микробиологического удобрения «Байкал-ЭМ-1» с минеральными удобрениями и без них на агрохимические свойства почвы и растений,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

урожайность хлопчатника, и технологические свойства волокна. Установлено влияние микробиологического удобрения на фоне минеральных на изменение количества питательных веществ в кусочках хлопчатника и их усвоение. Внесение микробиологического удобрения Байкал ЭМ-1 Н-200Р-140К-100 кг/га в условиях староорошаемых типичных сероземов положительно влияет на рост и развитие хлопчатника по сравнению с контрольным вариантом (вариант 1), высота куста хлопчатника 1,4 см, урожайность ветвей увеличилась до 1,2 шт., количество коробочек увеличилось до 1,1-1,4 шт., что положительно сказалось на урожайности и качестве хлопчатника.

Ключевые слова: Байкал ЭМ-1, азот, фосфор, калий, рост и развитие, хлопчатник, коробочка, удобрение, минеральное вещество.

INFLUENCE OF MICROBIOLOGICAL FERTILIZER ON COTTON UNDER CONDITIONS OF TYPICAL GRAY SOILS

Abstract. This article presents information about the effect of microbiological fertilizer Baikal EM-1 on the growth and development of cotton. The use of microbiological fertilizer Baikal-EM-1 in combination with nitrogen, phosphorus and potash fertilizers on cotton, as well as studies on cotton without mineral fertilizers, using microbiological fertilizer at different times and methods are noted. It is known that the application of the microbiological fertilizer Baikal EM-1 against the background of N-200R-140K-100 kg/ha in the conditions of typical old-irrigated gray soils improves the agrochemical properties of the soil and the absorption of nutrients by plants. Under the conditions of typical gray soils, irrigated for a long time, scientific data were obtained on the effect of the microbiological fertilizer "Baikal-EM-1" with and without mineral fertilizers on the agrochemical properties of soil and plants, cotton yield, and technological properties of the fiber. The influence of microbiological fertilizer against the background of mineral fertilizers on the change in the amount of nutrients in cotton pieces and their absorption was established. The introduction of microbiological fertilizer Baikal EM-1 N-200R-140K-100 kg/ha under the conditions of old-irrigated typical gray soils has a positive effect on the growth and development of cotton compared to the control variant (option 1), the height of the cotton bush is 1.4 cm, the yield of branches has increased up to 1.2 pcs., the number of bolls increased to 1.1-1.4 pcs., which had a positive effect on the yield and quality of cotton.

Keywords: Baikal EM-1, nitrogen, phosphorus, potassium, growth and development, cotton, boll, fertilizer, mineral substance.

КИРИШ

Тупрок шурланиш даражаси ва сув танкислигининг йилдан - йилга ортиб бориши муносабати билан экинларни касаллик, зараркунанда ва стрессорларга нисбатан иммун тизимини ошириш, х,ар кандай нокулай шароитларда х,ам тургун, юкори ва сифатли х,осил олиш буйича кенг камровли илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда ва узининг ижобий натижаларини бермокда. Шу боис, дунё микёсида кишлок хужалик мах,сулотларини етиштиришда универсал, контактли таъсир этувчи стимуляторларга нисбатан талаб ортмокда. Усишни созловчи, универсал таъсир этувчи моддалар нафакат усимликларни усиш ва ривожланишини бошкариш билан бирга, турли хил касаллик, зараркунандаларни олдини олишда, тупрок унумдорлигини тиклаш ва оширишда усимликда кечадиган

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

физиологик ва биокимёвий жараёнларни тезлаштириб, экинларни тезпишар килиб, х,осил ва унинг сифатини яхшилайди. Шу нуктаи назардан Байкал ЭМ-1 микробиолигик угитини эскидан сугориладиган типик буз тупроклар шароитида гуза экинида куллаш меъёрлар ва муддатларини белгилаш хдмда пахта х,осилдорлигига таъсирини аниклаш мух,им ахдмият касб этади.

Тупрокнинг унумдорлигини оширишда асосий ролни тупрок микроорганизмлари уйнайди ва у фойдали микроорганизмларсиз булмайди. Тупрокнинг унумдорлигини айнан, уларнинг микдори ва хилма-хиллигига боглик. Соглом унумдор тупрокнинг х,ар бир граммида 5 миллиардан ортик бактериялар бор. 1га майдоннинг соглом тупроги 25см катламида микроорганизмларнинг массаси 3 тоннани ташкил этиши мумкин. Биз тупрок микрофлорасини тикламасдан, унумдорлигини ошира олмаймиз. Шу сабабли, кишлок хужалиги мах,сулотлари етиштириш технологиясида тегишли эътиборни фойдали тупрок микрофлорасига каратиш лозим. XXI аср биотехнология асри деб эълон килинди. Х,озирги кунда бутун жах,онда аграрсохдни ривожлантириш концепцияси кайтадан куриб чикилмокда ва сохдни секин-аста жадал техногенли усуллар билан бошкаришда, дехдончиликда биотехнологияларни фаол куллашга утилмокда.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Гуза усимлиги асосан илдиз оркали озиклантирилади. Бунда угитлар асосан шудгор олдидан, экиш олдидан, экиш билан биргаликда ва амал даврида озиклантиришда кулланилиши кераклиги куп йиллик тажрибаларда исботланган. Лекин, галла экинларини амал даврида илдиз оркали озиклантириш учун катор ораларига тупрокнинг маълум чукурлигига угитларни куллашнинг иложи булмаганлиги сабабли гарб мамлакатларида барг оркали озиклантириш усули кулланила бошлаган, вах,оланки х,озирги кунларда х,ам катор ораларига ишлов бериш талаб этилмайдиган экинлар барг оркали озиклантирилади.

Шундай экан, усимликларни барг оркали озиклантиришнинг тарихига назар ташлар эканмиз, бу усулни инглиз олими Gris S. A. ва немис ботаниги Sachs J. лар 19-асрдаёк куллаганлари маълумдир.

Маълумки, гузада кулланилган барча унсурлар ичида факат азотгина баргдаги фотосинтезни тезлаштиради ва шунингдек хлорофиллни купрок тупланишини таъминлайди. ^олаверса азот усимликларнинг мух,им озика унсурларидандир. У оксилни таркиб топишида иштирок этадиган барча аминокислоталар таркибига киради.

^ахдоров Э.М, Давроновалар М.У. [8; 380-381 б]таъкидлашича, усимликнинг минерал озикланишида азотли угитлар энг мух,им роль уйнайди. Усимлик тупрокдан азотни минерал бирикмаларини узлаштиради ва оксил моддаларга айлантиради. Угит - бу усимлик озикланиши ва тупрок унумдорлигини оширувчи органик ва минерал модда хисобланади. Барча минерал угитлар деярли ноорганик тузлардан ва х,аво таркибидаги азотдан олинади.

Агрокимё фанининг асосчиси академик Д.Н.Прянишников азотни ахдмияти хдкида шундай деган эди: "Азотсиз оксил моддалари х,осил булмаганидек, оксилсиз хужайра протоплазмасини булиши мумкин эмас". Азот шунингдек нуклеин кислоталари, хлорофилл, фосфатидлар, глюкозидлар ва бошка органик моддалар таркибига киради, улар эса усимлик хдётида мух,им ахдмиятга эга.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Каримов Ш., ^увватов Ф. [7; 226-227 б.] тажрибаларида минерал угитлар суспензияси билан гузани гуллаш даврида озиклантирилганда кушимча х,осил салмоги 3,0-4,7 ц/га ортганганлиги кузатилган.

Тиллабеков Б.Х., Ниязалиев Б.И., Исмайилов Ж.И. [11; 86-90 б.] сув эрозиясига чалинган типик буз тупрокларнинг ювилиш даражасига боглик х,олда унумдорлиги узгариши натижасида кулланилган калийли угит меъёрлари ва муддатларининг гузадаги самарадорлигини хисобга олинган.

Усимлик баргларига таркибида азот булган суспензиялар сепилганда, эртаси куниёк уларни рангги тук яшил булганлиги кузатилган.

Маълумки, усимликлар уз талабларини асосан нитратли азотни узлаштириш х,исобига кондиради. Амид ва аммонийли азотни нитратли шаклга утиши эса, бу кимёвий узгаришлар ва бактериялар фаолияти таъсирида булади. Азотни усимлик учун макбул х,олатга утиши секин асталик билан кечади, бу эса анчагина вакт талаб этади.

Тоштемиров О.А. [12; 50-51 б] маълумотларида келтирилишича , азотли угитларни катта меъёрларда сурункасига ишлатилиши нитрозоамин токсин захдрли бирикмаларни тупланишига, мах,сулотдаги нитрат ва нитритни купайишига олиб келиш билан бирга, инсон ва хдйвонларнинг саломатлигига хдмда улардаги модда алмашинувига салбий таъсири мавжудлиги айтилган. Бундан ташкари, азот-фосфор-калий нисбати муътадил х,олатда булса, тупрокнинг унумдорлик даражаси яхшиланибгина колмай , усимликлар танасига захдрли моддалар утишини камайишига олиб келади.

Хасанова Ф., Абдуалимов Ш., Ниязалиевлар Б. [13; 5 б] маълумотларида Гумимакс 0,8-1,0 л/т, Узгуми 0,7-0,8 л/т, Фитавак 200-300 мл/т, Альбит 50-75 мл/т меъёрлардаги стимуляторлар билан чигитларни экишдан олдин намлаш билан биргаликда ишлов берилса, усимликнинг усиш ва ривожланиш даврларидв кургокчиликка, паст хдроратга, жазирама иссик каби экстремал х,олатларга бардошлилигини ортади, карбамид асосида тайёрланган суспензия билан аралаштириб, гузанинг шоналаш ва гуллаш даврларида 5-7 кг/га меъёрда баргидан озиклантирилса, усиб ривожланишига ижобий таъсир этиб , х,осилдорлик 10-15% ортиши келтириб утилган.

Тешаев Ф., Хасанова Ф., Абдуалимов Ш., Ниязалиев Б. [10; 5-6 б] хуза парваришда сувдан самарали фойдаланишда эгилувчан кувурлар ёрдамида хдмда эгат орасига плёнка (сув сарфини 10-15%, катор орасига ишлов беришни 2-3 мартага камайтиради) тушаб сугоришга алох,ида эътиборга каратилган.

Жуманова М.нинг [2; 6-8 б] маълумотларида келтирилишича, жах,онда олиб борилган тадкикотларнинг аксарияти таркибида гумин кислоталари булган оксидланган кумирлардан, усимликларни устирувчи стимуляторлар ва органик минерал угитларни олиш усулларини ишлаб чикишни такомиллаштириш буйича олиб борилган булиб, лигнинларга аммоний гидроксид билан таъсир этиш оркали аммоний гумат стимулятори х,осил килинган.

Давронов ^.А [6; 20-21 б] тажрибаларида "Биоэнергия" биостимулятори билан , гуэани 3-4 чинбарг даврида 5 л/га, шоналаш даврида 6-7 л/га меъёрида барги оркали озиклантирилганда, усимликнинг усиш ва ривожланишига ижобий таъсир этганлиги аникланган.

Бустонова О., МуйдиновХ. лар [1; 26-27 б] таъкидлашича КАСнинг мавсумий меъёри бугдой учун гектарига 500 кг, шолига 250 кг, маккажухорига 300 кг, кунгабокарга

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

100 кг, картошкага 190 кг, бог дарахтларига 200 кг, помидор ва бодринг учун 200 кг килиб белгиланган .

Нурматов Ш., Назаров Р. ва б. [3; 11 б] Оксигумат, Натрий гумат, Силк, Биоазот каби биологик фаол устирувчи моддалар ^ашкадарё вилояти шароитида чигит экиш олдидан ва усув даврида кулланилганда пахта хосили гектарига 2-3 цунтнерга ортганлиги аникланган.

Байкал ЭМ-1 микробиологик угитни кишлок хужалиги экинларида меъёр ва куллаш муддатларини урганиш, уларнинг ахамиятини аниклаш, ишлатиш масалаларини хал килишда Абдуалимов Ш.Х. [4; Б.92 ], Бурханова Д.,У. [5; Б.44], Раупова Н.Б. [9; Б.78], ва бошка олимлар илмий-тадкикот ишларини олиб борганлар. Утказилган тадкикот ва тажрибаларда Байкал ЭМ-1 микробиологик угитни тупрокка меъёрида солинганда уларнинг таъсирида усимликларда кечадиган физиологик жараён, фотосинтез ва нафас олишини яхшиланиши, усиш-ривожланишини тезлаштириши хдмда гунг ва органик усимлик колдикларини тез парчалаб, чириндига айланишини тезлаштирилиши аникланган. Натижада тупрокдаги усимлик узлаштириши кийин кечадиган микроэлементларни парчалаб, осон узлаштирадиган холатга келтиради.

Усимликларни баргдан озиклантириш борасида утказилган илмий-тадкикотларнинг кискача тарихи, баргдан озиклантиришни фотосинтез жадаллигига таъсири, экинлар хосилдорлигини ошириш, касаллик ва зараркунандаларда чидамлилигини ошириш ва нихоят гузани баргдан озиклантиришда утказилган дастлабки тадкикотларнинг натижалари баён килинди.

Хулоса килиб айтганда, юкорида келтирилган маълумотларга асосланиб экинларни баргдан озиклантириш тадбирини илдиздан озиклантириш билан тугридан-тугри таккослаш мумкин эмас. Баргдан озиклантириш тадбири бу экинларни амал даврида озиклантиришнинг бир шаклидир. ^олаверса баргдан озиклантириш илдиздан озиклантиришни тулдирувчи омил булиб хисобланади.

Юкорида келтирилган адабий маълумотларга кура пахтачиликда маъдан угитлар асосида тайёрланган суспензия хамда "Байкал ЭМ1" препаратини илдиз ва барг оркали куллаш меъёрларини самарадорлиги деярли урганилмаган.Бу борада Тошкент вилоятининг типик буз тупроклари шароитида дала тажрибалари утказиб "Байкал ЭМ1" препаратини илдиз ва барг оркали кулланилганда гузадаги макбул муддатлари ва меъёрларини аниклаш долзарб масала хисобланади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Дала тажрибаларини утказиш ва фенологик кузатувлар УзПИТИ услублари (2007) буйича олиб борилди. Дала тажрибаларидан олинган тупрок ва усимлик намуналарини агрокимёвий тахлили "Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в поливных хлопковых районах"(1963) ва "Методы агрохимических анализов почв и растений Средней Азии" (1977) усулномалари буйича аникланди.

Байкал ЭМ-1 микробиологик угитини минерал угитлар билан биргаликда ва минерал угитсиз кулланилганда макбул меъёр ва муддатларини тупрокни агрокимёвий хусусиятларига хамда усимликни усиши ва ривожланишига, пахта хосили ва сифатига кай даражада таъсир этаётганлигини аниклаш максадида дала тажрибаси Тошкент вилоятини типик буз тупрок шароитида утказилди. Бу тупрок кадимдан сугорилиб келинган булиб, механик таркиби урта кумокли, ер ости сувлари чукур жойлашган (18-20 м) жойлашган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Дала тажрибасини бошлашдан аввал тупрокни хайдов (0-30 см) ва остки (30-50) смли катламларидан намуналар олиниб, дастлабки агрокимёвий хусусиятлари тахлил килинди. Олинган маълумотларга кура тупрок катламларига мутаносиб равишда гумус микдори 0,860-0,620%, азот -0,016-0,013%, фосфор-0,226-0,188%, ни, харакатчан шаклларидан N N03-24,3-16,5; Р2О5-25,5-15,1; К20-202,0-178,0 мг/кг ни ташкил килган. Ушбу тупрокни агрокимёвий тахлил натижаларига кура, тупрокни хдйдов катламида (0-30 см) гумус билан урта даражада, нитратли азот, харакатчан фосфор микдорлари билан кам ва алмашинувчи калий билан урта даражада таъминланганлиги аникланди.

Тажрибаларда куйидаги минерал угитларни турлари кулланилди: Аммиакли селитра (N-33-34 %), РS-Агро (N-4-5 %, Р2О5-40 %), калий хлорид (К20-60%). Дала тажрибасида фосфорли угитларни йиллик меъёрини 60-70 %, калийни 50 % кузги шудгор олдидан, фосфорли угитларни колган меъёрлари азотли угитлар билан биргаликда гуллаш даврида, калий угити шоналаш даврида солинди. Азотли угитлар 3-марта гузани озиклантириш муддатларида - 2-3 чин барг, шоналаш ва гуллаш даврларида солинди. Гузани Султон нави экилди. Байкал ЭМ-1 микробиологик угити тажриба тизимига муофик кулланилди. Тажриба вариантлари 3 кайтарикда олиб борилиб, ПСУЕАИТИ тажриба участкасида делянкалар майдони 4,8x30=144 м2 ни, хисоблиси -72 м2 ни, ташкил этди.Тажриба тизими 1 -жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Дала тажрибасининг тизими

№ Минерал угит куллаш йиллик меъёрлари,кг/г Байкал-ЭМ-1 микробиологик угитни

а куллаш муддатлари куллаш

N Р К меъёрлари , л/га

1 200 14 0 10 0 Назорат(Байкал-ЭМ- 1угити кулланилмайди)

2 200 14 0 10 0 Шудгор олдидан тупрокка ёмгирсимон равишда сепилади ва бороналади 10

3 200 14 0 10 0 Чигит экиш олдидан тупрокка ёмгирсимон равишда сепилади ва бороналади 10

4 200 14 0 10 0 Гуза 3-4 чин барг даврида барг оркали озиклантирилади 3,0

5 200 14 0 10 0 Гуза шоналаш даврида барг оркали озиклантирилади 3,5

6 200 14 0 10 0 Гуза гуллаш даврида барг оркали озиклантирилади 3,5

7 200 14 0 10 0 Шудгор олдидан, чигит экиш олдидан тупрокка ёмгирсимон равишда сепилади ва бороналади, 3-4 чин баргда, шоналашда, гуллашда барг оркали озиклантирилади. 10+10+3+3,5+3, 5

8 - - - Шудгор олдидан, чигит экиш олдидан 10+10+3+3,5+3,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

тупрокка ёмгирсимон равишда сепилади ва бороналади, 3-4 чин баргда, шоналашда, гуллашда барг оркали озиклантирилади. 5

Эслатма: Фосфорли ва калийли угитлар тупрокдаги Р2О5 ва К2О микдорларига боглик холда табакалаштириб кулланилди.

Изланиш натижалари: N-200 Р-140 К-100 кг/га фонида Байкал ЭМ-1 микробиологик угитини шудгор олдидан, чигит экиш олдидан хамда 2-3 чинбаргда , шоналашда ва гуллаш даври бошида кулланилганда тупрокдаги нитратли азот, харакатчан фосфор, алмашинувчи калий микдорларини узгаришига таъсири борлиги аникланди хамда гуза усув даври мобайнида озика моддалар билан яхши таъминланиши N-200,P-140, К-100 кг/га фонида Байкал ЭМ-1 кулланилганда булиб, гузани усиши, ривожланишига ижобий таъсир этди. Бунда усув даври бошида вариантлар орасида кескин фарк кузатилмади. 1-июнда гуза тупининг буйи 13,0 ва 14, 4 см , чин барглар сони 4,1-4,6 донани ташкил этди (1-2-расмлар).

МУ^ОКАМА

Айникса, гуза гуллаш-хосил туплаш даврида, N-200 Р-140 К-100 кг/га (фон) кулланилган назорат (1) вариантда (Байкал ЭМ-1 кулланилмайди) гуза тупининг буйи 84,0 см, хосил шохлари 10,4 дона, кусаклар сони дона 4,2 дона атрофида булиб,N-200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 10л/га шудгор олдидан кулланилган 2-вариантда назорат вариантига нисбатан (1вар.) гуза тупининг буйи 0,2 смга, хосил шохлари 0,2 донага, кусаклар сони 0,1 донага ортик булди^-200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 10л/га чигит экиш олдидан кулланилган 3 вариантда назорат вариантига нисбатан (1вар) гуза тупининг буйи 0,4 смга, хосил шохи 0,4 донага, кусаклар сони 0,3 донага ортди. N-200P-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 гуза 3-4 чин барг даврида (3,0л/га) барг оркали озиклантирилган 4 вариантда назорат вариантига гуза буйи 0,6 смга, хосил шохи 0,6 донага, кусаклар сони 0,5 донага ортганлиги кузатилди. N-200P-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 гуза шоналаш даврида (3,5л/га) барг оркали озиклантирилган 5 вариантда назорат вариантига (1вар.) нисбатан гуза тупининг буйи 0,8 смга, хосил шохлари 0,8 донага, кусаклар сони 0,7 донага ортди^-200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 гуза гуллаш даврида (3,5 л/га) кулланилган 6 вариантда назорат вариантига (1вар.) нисбатан гуза тупининг буйи 1,0 смга, хосил шохлари 1,0 донага, кусаклар сони 0,9 донага ортди.№200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 шудгор олдидан, чигит экиш олдидан сепилади, 3-4 чин баргда, шоналашда, гуллашда (10+10+3,0+3,5+3,5л/га) барг оркали озиклантирилган 7-вариантда назорат вариантига (1вар.) нисбатан гуза тупининг буйи 1,4 смга, хосил шохлари 1,2 донага, кусаклар сони 1,1 донага ортди. Байкал ЭМ-1(минерал угитсиз) шудгор олдидан, чигит экиш олдидан сепилди, 3-4 чин баргда, шоналашда, гуллашда (10+10+3,0+3,5+3,5 л/га) барг оркали озиклантирилган 8-вариантда назорат вариантига (1вар.) нисбатан гуза тупининг буйи 0,1 смга, хосил шохлари 0,1 донага, кусаклар сони 0,1 донага фаркланганлиги кузатилди.

Гуза усиб ривожланиш даврининг кусаклар очилиш (1.09) вактига келиб, N-200 Р-140 К-100 кг/га (фон) кулланилган назорат (1) вариантда (Байкал ЭМ-1 кулланилмайди)кусаклар сони 9,4 дона, очилгани 2,8 донани (29,7 %) ташкил этган булса, N-200P-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 10л/га шудгор олдидан кулланилган 2-

БС1ТЖСТ АЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ШТЕКМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШМЕ 1 188иЕ 5 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

вариантда назорат вариантига нисбатан (1вар.) кусаклар сони 0,2 донага ортиб, кусаклар очилиши 30,2 % ни ташкил этди. М-200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 10л/га чигит экиш олдидан кулланилган 3 вариантда назорат вариантига нисбатан (1вар)кусаклар сони 0,4 донага ортиб, кусаклар очилиши 31,6 % ни , №200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 гуза 3-4 чин барг даврида (3,0 л/га) барг оркали озиклантирилган 4 вариантда назорат вариантига нисбатан (1вар.) кусаклар сони 0,6 донага ортиб, кусаклар очилиши 32,0 % ни ташкил этди. №200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 гуза шоналаш даврида (3,5л/га) барг оркали озиклантирилган 5 вариантда назорат вариантига (1вар.) нисбатан кусаклар сони 0,8 донага ортиб, кусаклар очилиши 32,3 % атрофида булди . №200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 гуза гуллаш даврида (3,5 л/га) кулланилган 6 вариантда назорат вариантига (1вар.)кусаклар сони 1,0 донага ортиб, кусаклар очилиши 32,7 % атрофида булди ^-200Р-140 К-100кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 шудгор олдидан, чигит экиш олдидан сепилади, 3-4 чин баргда, шоналашда, гуллашда (10+10+3,0+3,5+3,5л/га) барг оркали озиклантирилган 7-вариантда назорат вариантига (1вар.) кусаклар сони 1,4 донага ортиб, кусаклар очилиши 33,3 % атрофида булди. Байкал ЭМ-1(минерал угитсиз) шудгор олдидан, чигит экиш олдидан сепилади, 3-4 чин баргда, шоналашда, гуллашда (10+10+3,0+3,5+3,5 л/га) барг оркали озиклантирилган 8-вариантда назорат вариантига (1вар.) нисбатан кусаклар сони 0,4 донага камайганлиги кузатилиб, кусаклар очилиши 30,0 % атрофида булди.

14

Чин барглар сони, дона (1,06)

I Хосил шохлар сони, дона (1,08)

12

10

Вариантлар

(тартиби 1-жадвалда келтирилган)

Кусаклар сони, дона (1,09) 8

Очилгани, дона (1,09) 6

114 116

11 11,2 11,4 10,6 10,8 11 10,8 10,4 10'6 _ Г 102 10,4 ■ 10,3

| I I |

2,7

4

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1-расм. Минерал уFит фонида ^-200Р-140 К-100кг/га) Байкал ЭМ-1 кулланилганда усимликни усиши ва ривожланишига таъсири (%).

БС1ТЖСТ АЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ШТЕКМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШМЕ 1 188иЕ 5 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

90

80

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

■ Бошпоя баландлиги,см (1,06) 70

■ Бошпоя баландлиги,см (1,08) 60

50 40 30 20

Вариантлар 10

(тартиби 1-жадвалда

келтирилган) 0

84 84,2 84,4 84,6 84,8 85 85,4 84,1

13,2 13,4 13,6 13,8 14

13,7 14,4

13

12345678

2-расм. Минерал ^ит фонида (^200Р-140 К-100кг/га) Байкал ЭМ-1 кулланилганда усимликни усиши ва ривожланишига таъсири (%).

ХУЛОСА

Гузанинг усиб ривожланиши ва хосил элементларини тупланишига нисбатан макбул шароит N-200 Р-140 К-100 кг/га фонида, Байкал ЭМ-1микробиологик угитини шудгор олдидан 10 л/га, чигит экиш олдидан 10 л/га, 2-3 чинбаргда (3л/га), шоналашда (3,5л/га) ва гуллаш даври бошида (3,5л/га) кулланилганда булиб, гуза тупининг буйи 1,4 смга, хосил шохлари 1,2 донага, кусаклар сони 1,1-1,4 донага ортиб, пахта хосилига ва сифатига ижобий таъсир этди.

N-200 Р-140 К-100 кг/га билан бирга Байкал ЭМ-1 бирга кулланилганда тупрокдаги нитратли азот, харакатчан фосфор, алмашинувчи калий микдорларини узгаришига таъсири борлиги аникланди хамда усимликларни азот, фосфор, калий билан озикланиши учун нисбатан макбул шароит яратилди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Бустонова О., Муйдинов Х. Истикболли маъдан угитлар юкори ва сифатли хосил гарови.'^ишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш, саклаш ва кайта ишлашнинг тежамкор технологиялари ва уларнинг инновацион ечимлари "Республика илмий ва илмий-техник анхумани материаллари Фаргона 2017 йил 20-21 апрель 26-27 б.

2. Жуманова М.О. Ангрен кунгир кумири асосида комплекс угитлар ва усимликлар усиш стимуляторларини олиш технологиясини ишлаб чикиш. // Докторлик диссертацияси автореферати.Тошкент, 2016. Б.6-8.

3. Нурматов Ш., Назаров Р., Алимухаммедов С., ва бошкалар. ^ашкадарё вилояти шароитида пахтадан мул хосил етиштириш омиллари. Тавсиянома.-^арши, 2001.-Б 11

4. Абдуалимов Ш.Х. Узбекистон шароитида усишни созловчи моддаларни куллаш технологиялари // ^ишлок хужалигида янги тежамкор агротехнологияларни жорий этиш. УзПИТИ маколалар туплами. -Тошкент, 2011. -Б. 127-129.

5. Бурханова Д.У.Сугориладиган типик буз ва утлоки тупрокларнинг ошириш йуллари(Тошкент вилояти мисолида) ^ишлок хужалиги фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияавтореферати. Тошкент. 2019. - Б. 44.

6. Давронов ^.А.Гуза парваришида "Биоэнергия" биоугитини куллашнинг бир кусакдаги пахта вазни ва хосилдорлигига таъсири.AGRO ILM5 [55]-SON,2018,20-16.

7. Каримов Ш., ^увватов Ф. Баргдан озиклантиришнинг гуза хосилдорлигига таъсири // Тупрок унумдорлигини ошириш, гуза ва гуза мажмуидаги экинларни парваришлашда манба тежовчи агротехнологияларни амалиётга жорий этишнинг ахамияти. Халкаро конференция маколалар туплами. УзПИТИ. -Тошкент, 2012. -Б. 226-227.

8. ^аххоров Э.М, Давронова М.У. Аммонийли селитранинг физик-химик ва физик-механик хусусиятлари. "^ишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш, саклаш ва кайта ишлашнинг тежамкор технологиялари ва уларнинг инновацион ечимлари". Республика илмий ва илмий-техник анжумани материаллари.Фаргона 2017 йил 20-21 апрель 380-381 б.

9. Раупова Н.Б.Еарбий Тянь-Шань вертикал зоналликда таркалган тупрокларининг хозирги экологик-генетик жихатлари ва унумдорлигини ошириш йуллари. Биология фанлари буйича доктори (DSc) диссертация автореферати .Тошкент.2019.Б.78.

10. Тешаев Ф., Хасанова Ф., Абдуалимов Ш., Ниязалиев Б., Сув танкислиги шароитида хузани парваришлаш Узбекистон кишлок ва сув хужалиги. Тошкент, 2021. №4. Б.5-6.

11. Тиллабеков Б.Х., Ниязалиев Б.И., Исмайилов Ж.И. ирригация эрозиясига чалинган типик буз тупроклар шароитида кулланилган янги турдаги калийли угитнинг нитратли азот динамикаси ва пахта хосилига таъсири Paxtachilik va donchilik илмий-амалий журнал 3 (3) 2021 -Б.86-90.

12. Тоштемиров О.АДишлок хужалик кишлок хужалик махсулотларини етиштиришда усимлик-тупрок-угит тизимидан фойдаланишнинг экологик мохияти."Республика илмий ва илмий-техник анжумани материаллари.Фаргона 2017 йил 20-21 апрель 5051 б.

13. Хасанова Ф., Абдуалимов Ш., Ниязалиев Б. Май ойида гуза парвариши // Узбекистон кишлок хужалиги. Тошкент, 2016. №5. Б.5.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.