Научная статья на тему '(N,N-ДИАЛКИЛАМИНОАЦЕТИЛ)-БЕНЗОТИАЗОЛИН-2-ОНЛАРНИНГ ИНГИБИРЛОВЧИ ВА ЎСТИРУВЧАНЛИК ФАОЛЛИГИ'

(N,N-ДИАЛКИЛАМИНОАЦЕТИЛ)-БЕНЗОТИАЗОЛИН-2-ОНЛАРНИНГ ИНГИБИРЛОВЧИ ВА ЎСТИРУВЧАНЛИК ФАОЛЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
22
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бензотиазолин-2-он / N / N-диэтилхлорацетамид / N / N-дибутилхлорацетамид / (N / N-диэтиламиноацетил)-бензотиазолин-2-он / (N / N-дибутиламиноацетил)бензотиазолин-2-он / ўстирувчанлик / ингибиторлик / бир ва иккиуруғпаллали ўсимликлар. / Benzothiazolin-2-one / N / N-diethylchloroacetamide / N / Ndibutylchloroacetamide / (N / N-diethylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-one / (N / N-dibutylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-one / growth / inhibition / monocotyledonous and dicotyledonous plants.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Нурмахмадова Парвина Акмалжоновна, Олимова Манзура Илхомовна, Закирова Раъно Пулатовна, Элмурадов Бурхон Жўраевич

Мақолада (N,N-диалкиламиноацетил)-бензoтиазолин-2-онларнинг турли биологик (ингибиторлик ва ўстирувчанлик) фаоллигининг лаборатория шароитида олиб борилган тадқиқот натижалари келтирилган. Синтетик моддаларнинг бир ҳамда иккиуруғпаллали ўсимликлар ўсиши ва ривожланишига таъсири ўрганилган. Тадқиқот натижаларига кўра, (N,N-диалкиламиноацетил)-бензoтиазолин-2-онлар таъсирида бируруғпаллали ўсимликлар иккиуруғпаллали ўсимликларга нисбатан кўпроқ ўстирувчанлик фаоллигини намоён қилган. Иккиуруғпаллали ўсимликларда эса ингибирловчи фаоллик кузатилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Нурмахмадова Парвина Акмалжоновна, Олимова Манзура Илхомовна, Закирова Раъно Пулатовна, Элмурадов Бурхон Жўраевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INHIBITORY AND GROWING ACTIVITY OF (N,NDIALKYLAMINOACETYL)-BENZOTHIAZOLIN-2-ONES

The article presents the results of laboratory research of various biological (inhibitory and growth-promoting) activities of (N,N-dialkylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-ones. The effect of synthetic substances on the growth and development of monocotyledonous and dicotyledonous plants has been studied. According to the results of the study, under the influence of (N,N-dialkylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-ones, monocotyledonous plants showed more reproductive activity than dicotyledonous plants. In dicotyledonous plants, inhibitory activity was observed.

Текст научной работы на тему «(N,N-ДИАЛКИЛАМИНОАЦЕТИЛ)-БЕНЗОТИАЗОЛИН-2-ОНЛАРНИНГ ИНГИБИРЛОВЧИ ВА ЎСТИРУВЧАНЛИК ФАОЛЛИГИ»

^^-ДИАЛКИЛАМИНОАЦЕТИЛ)-БЕНЗОТИАЗОЛИН-2-ОНЛАРНИНГ ИНГИБИРЛОВЧИ ВА УСТИРУВЧАНЛИК ФАОЛЛИГИ Нурмахмадова Парвина Акмалжоновна, Олимова Манзура Илхомовна, Закирова Раъно Пулатовна, Элмурадов Бурхон Жураевич Узбекистан Респубикаси Фанлар академияси Усимлик моддалари кимёси институти

https://doi.org/10.5281/zenodo.6811336 Аннотация. Мацолада ^^-диалкиламиноацетил)-бензотиазолин-2-онларнинг турли биологик (ингибиторлик ва устирувчанлик) фаоллигининг лаборатория шароитида олиб борилган тадцицот натижалари келтирилган. Синтетик моддаларнинг бир уамда иккиуругпаллали усимликлар усиши ва ривожланишига таъсири урганилган. Тадцицот натижаларига кура, (N,N-диалкиламиноацетил)-бензoтиазолин-2-онлар таъсирида бируругпаллали усимликлар иккиуругпаллали усимликларга нисбатан купроц устирувчанлик фаоллигини намоён цилган. Иккиуругпаллали усимликларда эса ингибирловчи фаоллик кузатилди.

Калит сузлар: Бензотиазолин-2-он, NN-диэтилхлорацетамид, NN-дибутилхлор-ацетамид, (N,^диэтиламиноацетил)-бензотиазолин-2-он, (NN-дибутиламиноацетил)-бензотиазолин-2-он, устирувчанлик, ингибиторлик, бир ва иккиуругпаллали усимликлар.

ИНГИБИРУЮЩАЯ И РОСТИСТИМУЛИРУЮЩАЯ АКТИВНОСТЬ ^^-ДИАЛКИЛАМИНОАЦЕТИЛ)-БЕНЗОТИАЗОЛИН-2-ОНОВ Аннотация. В статье представлены результаты лабораторных исследований различной биологической (ингибирующей и ростостимулирующей) активности (N,N-диалкиламиноацетил)-бензотиазолин-2-онов. Изучено влияние синтетических веществ на рост и развитие однодольных и двудольных растений. Согласно результатам исследования, под влиянием (N,N-диалкиламиноацетил)-бензотиазолин-2-онов однодольные растения проявляли большую репродуктивную активность, чем двудольные. У двудольных растений наблюдалась ингибирующая активность.

Ключевые слова: Бензотиазолин-2-он, NN-диэтилхлорацетамид, N,N-дибутилхлорацетамид, (N,N-диэтиламиноацетил)-бензотиазолин-2-он, (N,N-

дибутиламиноацетил)-бензотиазолин-2-он, рост, ингибирование, однодольные и двудольные растения.

INHIBITORY AND GROWING ACTIVITY OF (N,N- DIALKYLAMINOACETYL)-BENZOTHIAZOLIN-2-ONES Abstract. The article presents the results of laboratory research of various biological (inhibitory and growth-promoting) activities of (N,N-dialkylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-ones. The effect of synthetic substances on the growth and development of monocotyledonous and dicotyledonous plants has been studied. According to the results of the study, under the influence of (N,N-dialkylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-ones, monocotyledonous plants showed more reproductive activity than dicotyledonous plants. In dicotyledonous plants, inhibitory activity was observed.

Keywords: Benzothiazolin-2-one, N,N-diethylchloroacetamide, N,N-

dibutylchloroacetamide, (N,N-diethylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-one, (N,N-

dibutylaminoacetyl)-benzothiazolin-2-one, dicotyledonous plants.

growth, inhibition, monocotyledonous and

КИРИШ

Усимликларни х,имоя килишга доир уйгунлашган х,имоя килиш тизимларида кимёвий усул хдли хам етакчи уринни эгаллайди. Бунда кутилган самарага тез эришилади. Кимёвий х,имоя воситалари (пестицидлар) кимё саноатида ишлаб чикарилади. Пахтачиликда пестицидлар кулланилиши натижасида йилига х,ар гектарда 4-5 ц х,осил сакланиб колади, шу билан бирга зараркунандаларга карши курашга сарфланган маблаг беш-олти баравар копланиб кетади. Доимий равишда бир хил препаратни куллаш натижасида зараркунандалар, бегона утларда уларга нисбатан чидамлилик хусусиятини вужудга келтириши мумкин. [1]. Шунинг учун х,ам синтетик моддалар устида доимий равишда изланиш олиб бориб, кишлок хужалиги сохдсида кенг кулланиладиган устирувчанлик, ингибирловчи фаолликга эга булган янги препаратларни яратиш талаб килинади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Фармакофор гетероциклик фрагментлар саклаган бирикмалар синтези органик ва биоорганик кимёда энг тез ривожланиб бораётган амалий йуналишлардан биридир. Шу нуктаи-назардан, таркибида бензотиазол фрагментларини тутган потенциал фаол бирикмаларни синтезига сохд олимлари томонидан алох,ида эътибор берилмокда.

Бензотиазоллар кенг таркалган бирикмалар булиб, улар орасида турли биологик фаол моддалар борлиги билан ажралиб туради. Шу сабабли, бу синф бирикмаларининг синтез усулларига катта эътибор каратилиб келинмокда [2,3,4].

Бензотиазоллар асосида синтез килинган бирикмалар турли хил, юкори биологик фаолликларни намоён килади, шунинг учун улар асосида тиббиёт ва кишлок хужалиги учун катор самарали дори воситалари ишлаб чикилган [5].

Бугунги кунда янги истикболли биологик фаол бирикмаларнинг максадли синтезини амалга ошириш, уларни кишлок хужалиги ва тиббиётда турли зарарли хдшоратлар ва касалликларга карши муваффакиятли куллаш мух,им масалалардан бири х,исобланади. Айникса, бу борада арзон, юкори самарали ва экологик тоза махдллий препаратлар яратиш, уларнинг физик-кимёвий, биологик ва фармакологик хоссаларини яхшилаш алох,ида ахдмият касб этади.

Бензотиазолин-2-он амидоалкил х,осилаларининг синтези ва кимёвий узгаришларини тадкик этишни давом эттириб [3], бизда содда ва кулай амидоалкиллаш усулини яратиш ва олинган бирикмаларни баъзи кимёвий узгаришларини ва биологик фаолликларини урганиш кизикиш уйготди.

Тадкикотларни бензотиазолин-2-он, ^№диэтилхлорацетамид,^№дибутилхлор-ацетамид, ва поташларнинг эквимоляр (1:1:1) нисбатдаги аралашмасини 80-90°С да 8 соат киздириб олиб борилди. Натижада жуда яхши унум билан билан тегишли амидоалкил мах,сулотлари олишга эришилди. Ушбу реакция шароитида диэтиламиноацетил)-бензтиаазолин-2-ондан (1) (62%), (^№дибутил-аминоацетил)-бензтиазолин-2-он (2) 73% унум билан х,осил булди.

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

о

n;

n

n

1

n

V

Тадкикотларимизни синтез килинган бирикмаларнинг биологик фаолликларини урганиш билан давом эттирдик.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Биологик фаолликларни урганиш УзР ФА УМКИ нинг Органик синтез ва усимликларни х,имоя килиш булимида олиб борилди. Тадкикодлар Ю.В.Ракитин усулида [6], бугдойнинг "Аср", бодрингнинг "Орзу" навларида утказилди. Эталон сифатида "Флороксан" стимулятори ва "Гранстар 75" гербицидидан фойдаланилди. Назорат сифатида препаратлар билан ишлов берилмаган, сувда намланган уруглар ишлатилган.

1-жадвал

Устирувчанлик ва гербицидлик фаолликлари

(лаборатория тажрибаси)

Концен-трация,% Бугдой

№ Вариант номи Уртача илдиз узунлиги,см % Уртача поя узунлиги,см %

1 Назорат - 5,1 100 4,0 100

2 Гранстар 75 ДФ (гербицид) 15-20 г/га 0,2 - 0,2 -

3 Флороксан 0,00001 6,3 123,5 4,7 117,5

(К^-диэтил- 0,1 0,2 3,9 0,0 0

4 аминоацетил)- 0,01 4,8 94,1 4,0 100

бензтиазолин- 0,001 4,0 78,4 2,9 72,5

2-ондан (1) 0,0001 6,3 123,5 4,2 105

(К,К-дибутил- 0,1 0,8 15,6 0,5 12,5

5 аминоацетил)- 0,01 3,3 64,7 2,9 72,5

бензтиазолин- 0,001 5,4 105,8 4,3 107,5

2-он (2) 0,0001 7,1 139,2 5,1 127,5

МУ^ОКАМА

Дастлабки лаборатория текширувлари натижаларига кура, синтез килинган (N,N-диэтиламиноацетил)-бензтиазолин-2-он ва (^№дибутиламиноацетил)-бензтиазолин-2-он моддаларининг 0,1% ли концентрацияси бугдойда ингибирловчи фаоллик намоён килди. 0,0001 % концентрацияда эса устирувчанлик фаоллиги аникланди. Бугдой уруглари (N,N-диэтиламиноацетил)-бензтиазолин-2-оннинг 0,0001% ли концентрацияси билан ишлов берилганда бугдойнинг илдиз кисми 6,3 см, поя узунлиги 4,2см узунликда булиб, бу назорат вариантига нисбатан мос равишда илдиз кисми 23,5% га, поя кисми 5,0% га ошганлигини курсатади. (Ы^-диэтиламиноацетил)-бензтиазолин-2-оннинг 0,0001% ли концентрациясида эса бугдой илдиз узунлиги 7,1 см, поя узунлиги 5,1 см булиб, назоратга

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

нисбатан илдиз кисми 39,2%, ер устки кисми 27,5% га яхши самара берган. Эталон сифатида олинган "Флороксан" стимулятори назорат вариантига нисбатан 23,5% яхши натижа берганлиги аник;ланди.(1-жадвал).

2-жадвал

Устирувчанлик ва гербицидлик фаолликлари

(лаборатория тажрибаси)

Концентр ация,% Бодринг

№ Вариант номи Уртача илдиз узунлиги,см % Уртача поя узунлиги,см %

1 Назорат - 4,4 100 2,2 100

2 Гранстар 75 ДФ (гербицид) 15-20 г/га 0,0 - 0,0 -

3 Флороксан 0,00001 8,8 200 3,8 172,7

(Ы,Ы-диэтил- 0,1 0,6 13,6 0,0 0

4 аминоацетил)- 0,01 3,6 81,8 1,6 72,7

бензтиаазолин- 0,001 4,4 100 2,3 104,5

2-ондан (1) 0,0001 3,7 84,0 1,8 81,8

(Ы,Ы-дибутил- 0,1 1,7 38,6 0,6 27,2

5 аминоацетил)- 0,01 4,0 90,9 1,7 77,2

бензтиазолин- 0,001 3,1 70,4 2,2 100

2-он (2) 0,0001 5,6 127,2 2,7 122,7

Иккиуругпаллали усимлик бодрингда эса (Ы,Ы-диэтиламиноацетил)-

бензтиаазолин-2-оннинг 0,1% ли концентрацияси ингибирловчи таъсир курсатган, (N,N-дибутиламиноацетил)-бензтиазолин-2-он эса 0,1% концентрацияда кучсиз ингибирловчи таъсир курсатган булса, 0,0001% концентрацияда устирувчанлик (назоратга нисбатан 27,2%) фаоллигини намоён килган. (2-жадвал)

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни таъкидлаш керакки, ушбу синтезланган моддалар танлаб таъсир этувчи хусусиятга эга булиб, бируругпаллали усимликларда устирувчанлик фаоллигини намоён килди, иккиуругпаллали усимликларда эса аксинча кучсиз ингибирловчи таъсир курсатди.

REFERENCES

1. Хужаев Ш.Т., Холмуродов Э.А. Энтомология, кишлок хужалик экинларини х,имоя килиш ва агротоксикология асослари. - Тошкент, 2010 - 419 б.

2. Tian Q., Luo W., Gan Z., Li D., Dai Z., Wang H., Wang X., Yuan J. Eco-Friendly Syntheses of 2-Substituted Benzoxazoles and 2-Substituted Benzothiazoles from 2-Aminophenols, 2-Aminothiophenols and DMF Derivatives in the Presence of Imidazolium Chloride // Molecules. -2019. -№24. -P.174-186.

3. Olimova M.I., Elmuradov B.Zh. About the direction of selective alkylation and cyanoethylation of benzimidazoles, benzothiazoles and benzopyrimidines // Journal of Basic and Applied Research (JBAAR). -2016. -Vol.2. -№4. -P.455-459.

4. Закирова Р.П.,Элмуродов Б.Ж., Олимова М.И. Гербицидная, ростстимулирующая и фунгицидная активности некоторых цианэтильных и амидометильных производных бензимидазолов, бензотиазолов и бензопиримидина. Журнал UNIVERSUM: Химия и биология. 2020 г., № 6(72) стр. 19-22.

5. Prajapat P. Importance of Benzothiazole Motif in Modern Drug Discovery: Introduction // Modern Approaches in Drug Designing (MADD). -2018. -Vol.1. -Issue 4. -P.1-2.

6. Ракитина Ю.В. и Рудник В.Е. - «Первичная биологическая оценка химических соединений в качестве регулятора роста растений и гербицидов» Л, Наука 1966 г, стр. 182-197.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.