Научная статья на тему 'ҚИЗИЛ НУРЛАНИШ, УЗУН ҚИЗИЛ НУРЛАНИШНИНГ ФИТОГАРМОНЛАР БЎЙИЧА ФИЗИОЛОГИК ТЕСТЛАРДА ТАЬСИРИНИ ЎРГАНИШ'

ҚИЗИЛ НУРЛАНИШ, УЗУН ҚИЗИЛ НУРЛАНИШНИНГ ФИТОГАРМОНЛАР БЎЙИЧА ФИЗИОЛОГИК ТЕСТЛАРДА ТАЬСИРИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
95
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
қизил нурланиш / ауксин / фитохром / фитогармон гибберелин / red radiation / auxin / phytochrome / phytohormone / gibberelin

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Амонова Дилдора Баҳодировна

Ушбу мақолада қизил нурланиш, узун қизил нурланиш ва фитогармонларнинг турли ўсимликларнинг унувчанлигига комбинацион таьсири тўғрисида маьлумот берилган. Фитогармонлар ва қизил нурланишнинг биргаликда фойдаланилиши шароитида синергетик таъсир эффекти юзага келиши қайд қилинди. Узун қизил нурланиш қизил нурланишнинг таъсирини сусайтириши аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RELATIONSHIP IN PHYSICAL TESTS ON PHYTOGARMONS OF RED RADIO, LONG RED REDUCTION

This article provides information on the combined effects of red radiation, prolonged red radiation and phytohormones on the fertility of various plants. It was noted that when phytohormones and red radiation are used together, a synergistic effect occurs. Long-term red radiation has been found to attenuate the effects of red radiation.

Текст научной работы на тему «ҚИЗИЛ НУРЛАНИШ, УЗУН ҚИЗИЛ НУРЛАНИШНИНГ ФИТОГАРМОНЛАР БЎЙИЧА ФИЗИОЛОГИК ТЕСТЛАРДА ТАЬСИРИНИ ЎРГАНИШ»

КИЗИЛ НУРЛАНИШ, УЗУН КИЗИЛ НУРЛАНИШНИНГ ФИТОГАРМОНЛАР БУЙИЧА ФИЗИОЛОГИК ТЕСТЛАРДА ТАЬСИРИНИ

УРГАНИШ

Амонова Дилдора Ба^одировна

Бухоро давлат университети укитувчиси dildoramonova1990@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада кизил нурланиш, узун кизил нурланиш ва фитогармонларнинг турли усимликларнинг унувчанлигига комбинацион таьсири тугрисида маьлумот берилган. Фитогармонлар ва кизил нурланишнинг биргаликда фойдаланилиши шароитида синергетик таъсир эффекти юзага келиши кайд килинди. Узун кизил нурланиш кизил нурланишнинг таъсирини сусайтириши аникланди.

Калит сузлар: кизил нурланиш, ауксин, фитохром, фитогармон гибберелин

RELATIONSHIP IN PHYSICAL TESTS ON PHYTOGARMONS OF RED

RADIO, LONG RED REDUCTION

Amonova Dildora Bahodirovna

Teacher of Bukhara State University dildoramonova1990@mail.ru

ABSTRACT

This article provides information on the combined effects of red radiation, prolonged red radiation and phytohormones on the fertility of various plants. It was noted that when phytohormones and red radiation are used together, a synergistic effect occurs. Long-term red radiation has been found to attenuate the effects of red radiation.

Key words: red radiation, auxin, phytochrome, phytohormone, gibberelin

КИРИШ

Ёруглик нурининг усимликларда усиш ва ривожланишга бошкарувчи таъсири (фото-харакатланиш, фотопериодизм, фотоморфогенез, пигментларнинг ёруглик нури таъсирида синтезланиши ва бошкалар) усимликларнинг ривожланишида деярли барча боскичларда амалга ошиши кайд килинади (жумладан, уругларнинг унишидан янги усимликда уруглар хосил булишигача), шунингдек усимликларнинг барча ташкилланиш даражаларида (молекуляр

даражадан бир бутун организм даражасигача) кузатилади [Quail, 2002]. Мавжуд адабиёт маълумотлари буйича, кизил нурланишнинг усимликларга таъсири кизил нурланишнинг специфик рецептори - фитохром оркали амалга ошади, шунингдек кизил нурланишнинг фитохромга специфик таъсири узун кизил нурланишнинг кизил нурланиш таъсирини сусайтирувчи эффекти оркали текширилиши мумкин.

Мавзунинг долзарблиги. Маълумки, кишлок хужалигида дехкончилик амалиётида мавжуд моддий захираларни тежашга асосланган, юкори самарали технологияларни яратиш ва жорий килиш усимликларнинг усиш ва ривожланишини бошкаришнинг замонавий услубларидан фойдаланишсиз холатда амалга оширилиши мумкин эмас. Бу куринишдаги бошкариш жараёни усимликлар ривожланишининг турли хил боскичларида амалга оширилиши мумкин, бирок купрок даражада айнан, уругларни экишдан олдин ишлов бериш оркали бошкариш услублари бизга маълум хисобланади. Бу холат уругларни экишдан олдин турли хил физик ва кимёвий таъсирлар оркали ишлов бериш услубларини амалга ошириш нисбатан осонлиги билан боглик хисобланади.

Бунда уругларни экишдан олдин ишлов беришда фойдаланилувчи физик омиллар сифатида-турли хил тулкин узунлиги кийматига эга булган нурланиш (ультрабинафша, кизил, кук нурланиш) кабилар кайд килинади. Шунингдек, уругларни экишдан олдин ишлов бериш учун фойдаланилувчи кимёвий омиллар сифатида - усимликларнинг ривожланишини бошкариш хоссасига эга булган турли хил кимёвий регулятор моддалар курсатиб утилади. Юкорида курсатиб утилган уругларни экишдан олдин ишлов беришда фойдаланилувчи барча турдаги ишлов бериш услубларидан фойдаланилган шароитда, уругларнинг экишга оид сифат даражаси (яъни, усиш энергияси, унувчанлик) яхшиланиши, усимликларнинг усиш-ривожланиши тезлашиши кайд килинади, уз навбатида усимликларнинг ташки мухитнинг нокулай таъсирга эга омилларига нисбатан чидамлилик даражаси ортади ва якуний холатда хосилдорлик кийматининг 5-20%гача ортишига эришилади [1]. Цизил нурланиш - биринчидан, уругларда ундан униб чикувчи усимликнинг специфик булмаган тавсифда чидамлилик даражасини оширувчи таъсир курсатувчи реакциялар амалга ошишига сабаб булади. Иккинчидан, кизил нурланиш таъсирида генларнинг фаоллашиши оркали айнан, кизил нурланиш таъсирига хос булган специфик таъсир реакциялари юзага келиши кайд килинади, жумладан бунда турли хил фитогормонлар таъсирига хос булган реакциялар шаклланиши кузатилади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тадкикот учун туза, бугдой ва ловия усимликларидан фойдаландик. Айрим усимлик органлари, жумладан бир паллали усимликларнинг колеоптили ва икки

паллали усимликларнинг гипокотили ауксинлар таъсирига сезгир булиб, цитокининлар ва гиббереллинлар таъсирига эса - сезгир хдсобланмайди, шу сабабли ауксин буйича специфик тестларда кенг фойдаландик. Кизил ва узун кизил нурланиш манбаи сифатида микроскоп электр чирогидан фойдаландик, бунда чирок ёруглиги йуналишига 660 нм ва 720 нм кийматидаги нур фильтрларини урнатдик. Кизил нурланиш ва узун кизил нурланишнинг таъсирини урганиш буйича амалга оширилган барча тажрибалар коронгу хонада, кучсиз яшил нурланиш билан ёритилган шароитда олиб борилди.

НАТИЖАЛАР

Цизил нурланишнинг ауксинга боглиц бошцарилишга таъсири. Кизил нурланишнинг ауксин буйича физиологик тестларга таъсири буйича олинган натижалар 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

^изил нурланиш (КН), узун кизил нурланиш (У^Н) ва индолил сирка кислотанинг (ИСК) ауксин буйича физиологик тестларга таъсири. Бу ерда бугдой усимлиги колеоптили (5 мм) ва гуза усимлиги гипокотили (5 мм) кесимларининг усиш тезлигини улчаш асосида, шунингдек ловия усимлиги барг каламчаларида илдиз хосил булишининг сон микдорини санаш асосида бажариган тестлар натижалари келтирилган.

Бугдой Гуза 1 дона каламчада

колеоптилинин гипокотилининг хосил булган

г усиши, мм усиш тезлиги, илдизларнинг сон

(%) мм (%) микдори, дона (%)

Назорат 0,5+0,1 (100%) 10+4 (100%) 2,4+1,1 (100%)

КН 0,5+0,1 (100%) 10+5 (100%) 4,8+1,2 (200%)

УКН 0,5+0,1 (100%) 10+4 (100%) 2,3+1,1 (100%)

ИСК 50 мкМ 1+0,2 (200%) 155+22 (1550%) 34,6+5,3 (1441%)

ИСК + кн 1,3+0,2 (260%) 200+40 (2000%) 51,3+5,2 (2137%)

иск+кн+ук 1+0,2 160+20 33,2+5,2 (1435%)

Н (200%) (1555%)

Бу ерда бугдой усимлигининг 60 дона колеоптиль кесимлари усиш тезлиги, 6 та гуза усимлиги гипокотилининг усиш тезлиги ва 12 та ловия барги каламчаларида илдиз хосил булишини санашда олинган уртача кийматларнинг стандарт четга огиш (±) хисобланиши асосидаги курсаткичлар келтирилган (Р>0,95).

Юкорида келтирилган жадвал маълумотлари асосида куриш мумкинки, мухит таркибида ауксин мавжуд булмаган шароитда кизил нурланиш бугдой усимлиги колеоптили ва гуза усимлиги гипокотили усиш тезлигини оширувчи таъсир курсатмайди ва ловия барглари каламчаларида илдиз хосил булиш жараёнига кучсиз даражада фаоллаштирувчи таъсир курсатади. Бирок, мухдт таркибида ауксин мавжуд шароитда кизил нурланишнинг таъсирида ауксиннинг колеоптиль ва гипокотиль усиш тезлигига таъсири тахминан 30%га ловия барглари каламчаларида илдиз хосил булишига таъсири эса - тахминан 50%га ортиши аникланди.

Барча холатларда узун кизил нурланиш таъсирида кизил нурланиш юзага келтирувчи таъсир эффекти сусайиши кайд килинади, бу холат кизил нурланишнинг таъсирида фитохромнинг иштирок этишидан далолат беради.

Цизил нурланишнинг цитокининларга боглиц бошцарилишга таъсири. Амарант усимлиги уругпаллаларида цитокининга боглик холатда пигмент хосил булиши асосида цитокининлар буйича физиологик тестларда (2-жадвал) кинетин (5 мкМ) амарант пигменти микдорини 5 мартагача ошириши аникланди. Мухит таркибида кинетин мавжуд булмаган шароитда кизил нурланиш хам пигмент хосил булишини 3 мартага ошириши кайд килинди, узун кизил нурланиш эса -кизил нурланиш юзага келтирган таъсирни сусайтириши аникланди.

Кизил нурланиш кинетиннинг таъсирини кучайтириши, узун кизил нурланиш эса - кизил нурланиш юзага келтирган таъсирни суайтириши аникланди.

2-жадвал

Кинетин, кизил нурланиш (КН) ва узун кизил нурланишнинг (УКН) амарант усимлиги уругпаллаларида пигмент хосил булиши ортиши асосидаги цитокининлар буйича физиологик тестга таъсири

Шароитлар 542 нм шароитда ёруFлик нурининг ютилиши, шартли бирлик хисобида

Назорат 42,2 ± 6,6 (100%)

Кинетин 5 мкМ 225,1 ± 9,6 (535%)

КН 123,4 ± 7,7 (293%)

www.scientificprogress.uz

КН + укн 232,2 ± 8,4 (552,8 %)

Кинетин + КН 258,7 ± 6,6 (615,9%)

Кинетин + КН + УКН 220,4 ± 9,8 (524,7%)

Бу ерда таркибида пигмент мавжуд булган экстрактларнинг 540 нм шароитда ёруглик нурининг ютилиши буйича шартли бирлик хисобида улчанган, 6 марта такрорийликда амалга оширилган 3 та тажрибада олинган натижаларнинг уртача киймати стандарт четга огишни (+) хисоблаш асосида келтирилган (Р>0,95).

Цизил нурланишнинг гиббереллин орцали бошцарилишга таъсири. Гуза усимлиги уругпалла барглари огирлигининг гиббереллинга боглик холатда ортишини улчаш асосида гиббереллинлар буйича физиологик тестда гибберел кислота (10 мкМ) баргларнинг огирлиги кийматини 65%га ошириши аникланди, кизил нурланиш таъсирида эса бу киймат 28%га ортиши кайд килинди (3-жадвал).

Гиббереллин кислота ва кизил нурланишнинг биргаликда фойдаланилиши таъсирида уругпалла барглари огирлигининг ортиши яна хам юкори кийматга эга булиши (91%) аникланди. Узун кизил нурланиш гиббереллин билан биргаликда ва шунингдек, гиббереллинсиз шароитда хам кизил нурланишнинг таъсир эффектини сусайтириши кузатилди.

3-жадвал

Гибберел кислота (ГК), кизил нурланиш (КН) ва узун кизил нурланишнинг (УКН) гузанинг уругпалла барглари эксплантлари огирлик кийматининг ортиши асосидаги гиббереллинлар буйича физиологик тестга таъсири

Шароит Огирлик кийматининг ортиши, мг (%)

Назорат 587,2 ± 41,3 (100%)

ГК 10 мкМ 972,3 ± 51,3 (165%)

КН 757,2 ± 45,4 (128%)

УКН 497,2 ± 38,5 (84,7%)

КН + УКН 565,7 ± 40,3 (96,3%)

ГК + кн 1125,4 ± 62,7 (191,7%)

ГК + КН + УКН 945,4 ± 48,2 (161,0%)

Бу ерда 18 та экспланталарнинг усиши кийматини улчаш асосида олинган натижаларнинг уртача киймати стандарт четга огишни (±) хисоблаш асосида келтирилган (Р>0,95).

«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 2

Бу тестда кизил нурланиш ва узун кизил нурланишнинг таъсири усимликларда кизил нурланишнинг гиббереллинларга боглик амалга ошишини изохловчи маълумотларга мос келади.

МУХ,ОКАМА

Ушбу амалга оширилган тажрибаларда олинган натижалар асосида, бу тестларда кизил нурланиш мухит таркибида ауксин мавжуд булмаган шароитда таъсир курсатмаслиги ва факат, мухит таркибида ауксин мавжуд шароитда, яъни ауксинга боглик холатда бугдой усимлиги колеоптили ва гуза усимлиги гипокотилининг усиш тезлигини кучайтириши хакида хулоса чикариш мумкин, ловия барглари каламчалари таркибида эса кам микдорда ауксин булганлиги учун (барг учки кисмида синтезланади) мухит таркибида ауксин кушилмаган холатда хам кизил нурланишнинг кучсиз стимуляцион таъсир курсатиши амалга ошади. Тадкикот ишида олинган натижалар фундаментал нуктаи назардан хам, фанда катта ахамиятга эга булиб, жумладан кизил нурланиш таъсирининг усимликларда барча фитогормон тизимлари функциясида иштирок этиши масаласига тулик ойдинлик киритилмаган шароитда, фитогормонларнинг кизил нурланиш таъсирида генлар фаоллиги узгаришидаги воситачи сифатида урин тутиши ёки аксинча, генларнинг кизил нурланиш таъсирида фаоллашиши гормон тизимларининг фаоллиги ортишини юзага келтириши мумкинлигига аниклаик киритиш мухим ахамиятга эга хисобланади.

ХУЛОСА

Ушбу амалга оширилган тажрибаларда олинган натижалар асосида, Ауксин буйича физиологик тестларда кизил нурланишнинг ауксинга ухшаш таъсир курсатиши аникланади, бунда ушбу таъсир асосан, ауксин ташилишининг фаоллаштирилиши хисобига амалга ошиши тахмин килинди.

1. Цитокининлар буйича физиологик тестларда кизил нурланиш цитокининга ухшаш таъсирга эгалиги аникланди. Кинетин ва кизил нурланишнинг биргаликда фойдаланилиши шароитида синергетик таъсир эффекти юзага келиши кайд килинди. Узун кизил нурланиш кизил нурланишнинг таъсирини сусайтириши аникланди.

2. Гиббереллинлар буйича физиологик тестларда кизил нурланиш гиббереллин каби таъсирга эгалиги аникланади. Гиббереллин кислота ва кизил нурларнишнинг биргаликда фойдаланилиши шароитида синергетик таъсир эффекти юзага келиши аникланди.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Медведев С.С. Физиология растений: учебник. — СПб.: БХВ-Петербург, 2012. — 512 с.:

2. Quail, P. H. Phytochrome Signal Transduction Network // Photomorphogenesis in Plants and Bacteria, 3rd Edition. (Ed. Schaefer, E., Nagy F.). - Dordrecht. -The Netherlands: Springer.- 2006.- P.335-356.

REFERENCES

1. Медведев С.С. Физиология растений: учебник. — СПб.: БХВ-Петербург, 2012. — 512 с.:

2. Quail, P. H. Phytochrome Signal Transduction Network // Photomorphogenesis in Plants and Bacteria, 3rd Edition. (Ed. Schaefer, E., Nagy F.). - Dordrecht. -The Netherlands: Springer.- 2006.- P.335-356.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.