Научная статья на тему 'Биология основных сорняков осенней пшеницы'

Биология основных сорняков осенней пшеницы Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
69
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОРНЯКИ / ГОРЧИЦА ДИКАЯ / ОВЕС / ВЛАЖНОСТЬ / БИОЛОГИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА / ТЕМПЕРАТУРА / ВСХОЖЕСТЬ / НАКОПЛЕНИЕ / КЛУБНЕВЫЕ / ЦВЕТЕНИЕ / СЕМЕНА / 1000 СЕМЯН / СРЕДНЕЕ ЗНАЧЕНИЕ / ТЕМПЕРАТУРА ВОЗДУХА / СИНЯЯ МАССА / СУХАЯ МАССА / БЕГОНА ўТ / ЁВВОЙИ ХАНТАЛ / ЁВВОЙИ СУЛИ / НАМЛИК / БИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ / ҳАРОРАТ / УНИБ ЧИқИШ / ТУПЛАШ / НАЙЧАЛАШ / ГУЛЛАШ / УРУғ / 1000 ДОНА УРУғ / ўРТАЧА / ҳАВО ҳАРОРАТ / КўК МАССА / қУРУқ МАССА / WEEDS / WILD MUSTARD / OATS / MOISTURE / BIOLOGICAL PROPERTIES / TEMPERATURE / GERMINATION / ACCUMULATION / TUBEROUS / FLOWERING / SEEDS / 1000 SEEDS / AVERAGE VALUE / AIR TEMPERATURE / BLUE MASS / DRY MASS

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Аманов Амир Аманович, Мамадиёров Фарход Дониёрович, Мейлиев Тўлқин Ҳасанович

Сегодня сорняки негативно влияют на урожайность зерна. Поэтому важно изучать биологические свойства сорняков и разрабатывать экономически эффективные контрмеры.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BIOLOGY OF BASIC WEEDS MET IN THE FIELDS WITH WINTER WHEAT

Today weeds negatively affect grain yield. Therefore, it is important to study the biological properties of weeds and develop cost-effective countermeasures.

Текст научной работы на тему «Биология основных сорняков осенней пшеницы»

БИОЛОГИЯ ОСНОВНЫХ СОРНЯКОВ ОСЕННЕЙ ПШЕНИЦЫ

Аманов Амир Аманович Мамадиёров Фарход Дониёрович Мейлиев Тулцин Хасанович

Кашкадарьинский филиал научно-исследовательского институт зерна и

зернобобовых культур

Сегодня сорняки негативно влияют на урожайность зерна. Поэтому важно изучать биологические свойства сорняков и разрабатывать экономически эффективные контрмеры.

Ключевые слова: Сорняки, горчица дикая, овес, влажность, биологические свойства, температура, всхожесть, накопление, клубневые, цветение, семена, 1000 семян, среднее значение, температура воздуха, синяя масса, сухая масса.

КУЗГИ БУГДОЙ ЭКИЛГАН МАЙДОНЛАРДА УЧРАЙДИГАН АСОСИЙ БЕГОНА УТЛАР

БИОЛОГИЯСИ

Бугунги кунда галла экинлари дон хосилдорлигига бегона утлар салбий таъсир курсатади. Шу сабабли бегона утларнинг биологик хусусиятлари урганиб, ицтсодий жихатдан самарали булган царши кураш тадбирларини ишлаб чициш мухим ахамият касб этади.

Калит сузлар: Бегона ут, ёввойи хантал, ёввойи сули, намлик, биологик хусусиятлари, харорат, униб чициш, туплаш, найчалаш, гуллаш, уруг, 1000 дона уруг, уртача, хаво харорат,кук масса, курук; масса.

BIOLOGY OF BASIC WEEDS MET IN THE FIELDS WITH WINTER WHEAT

Today weeds negatively affect grain yield. Therefore, it is important to study the biological properties of weeds and develop cost-effective countermeasures.

Key words: Weeds, wild mustard, oats, moisture, biological properties, temperature, germination, accumulation, tuberous, flowering, seeds, 1000 seeds, average value, air temperature, blue mass, dry mass.

DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10099

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПК-4957-сонли «2017-2021 йилларда мулжалланган х,аракатлар стратегияси» да ах,олни ижтимоий сох,асини ривожлантириш ва уларнинг ;ишло; хужалиги мах,сулотларга булган талабини ;ондириш ма;садида Агрохимоя ва химоя ;илиш ташкилотлари галла майдонларда учрайдиганбегона утларга ;арши бир ;анча йул х,ариталари ишлаб чи;илган. Мазкур фаолиятга ва тегишли бош;а меъёрий-хукуций хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу тад;и;от муайян даражада хизмат ;илади[1].

Бегона утларнинг зарари уларнинг экинзорлардаги сонига х,амда маданий усимлик билан бегона утнинг таш;и мух,ит омилларидан фойдаланишдаги узаро муносабатига боглик;. Ёввойи сули кенг тар;алган галла майдонларида. Манбаларга кура ёввойи сули таъсирида кузги бугдой х,осилни 54% га х,осилдорлик гектаридан 54% га камайиши такидлаб утилган[2].

Жанубий минта;аларда кузги бугдой етиштириладиган майдонларда учрайдиган бегона утларга ;арши курашишда и;тисодий жихатдан самарали булган агротехнологияларни ишлаб чи;иш учун аввало бегона утларнинг биологиясини урганиниш мух,им ахамият касб этади.

Шунга кура, Дон ва дуккакли экинлар илмий тадкикот института Кашкадарё филиалида бегона утларнинг ёввойи сули ва хантал (перко) турлари экиб, дала ва лаборатория шароитида тадкикот олиб борилди.

Бегона утлар сони 2 та ;айтари;лар сони 3 та хар бир пайкалчалар юзаси 24 м2, умумий майдон майдони 504 м2 булиб, бегона утларнинг хантал(перко) ва ёввойи сули устида, 2018-2019 йилларда тадкикот ишлари олиб борилди.

Тажриба даласида T-70-60 (New Holland) юкори унумли трактори "ПЯ-3-35" маркали шудгорлаш агрегатида шудгорланди ва текисланди.

Бегона утхантал (1000 дона/2,86 гр) 70 гр/50 м2ва ёввойи сули (1000 дона вазни 20,37 гр) 510 гр/50м2 хисобида сочма усулда экиш тадбирлари амалга оширилди.

Кашкадарё вилоятида таркалган оч тусли буз тупрокда кузги эрта муддатда экилганда 1 метр ;атлам чукурликдаги уртача намлик ЧДНС (чекланган дала нам сигими) 65-70 %, уртача хаво харорати +6,2 0С да 11-12 кунда униб чикди.

Ноябр ойининг 3 ун кунлигида уртача хаво харорати +6,80С, ёгин микдори 32 мм, тупрокнинг ЧДНС 55-58% дан юкори булганида, 21-24 кунда усимликда чинбарг хосил килишикузатилди. Калта бандли, яшил, поядаги барглар бандсиз8-9 кундан кейин(07,12,2018) хаво харорати +6,3 0С булганда, овалсимон, киррали шакллардаги йирик чузинчок барглар хосил килиши кузатилди. Усимликнингчинбарг чикариш фазасида, буйи 21,7 см, булганда кук масса микдори 0,863 кг/м2, курук масса 0,169 кг/м2.ни ташкил этиши, илдиз ва ангиз колдиклари 0,438 кг/м2 ташкил этганлиги аникланди.

Феврал ойининг 2 ун кунлигида уртача хаво харорати +6,1 0С, ёгин микдори 5,8 мм, тупрокнинг ЧДНС 76,2% дан юкори булганида, 110-112 кунда усимликда шохланиши кузатилди. 11-15 кундан кейин хаво харорати +6,50С булгандашохлашлари 3-4 тага купайди, шохлари барглари бандсиз булди. Сершох, мумсимон губор билан ;опланган, буйи 60-80 см га усиши кузатилди, кук масса микдори 4,38 кг/м2, куру; масса 0,842 кг/м2.ни ташкил этиши аникланди.

Март ойининг 2 ун кунлигида уртача хаво харорати +14,1 0С, ёгин микдори 27,7 мм, тупрокнинг ЧДНС 49,1 % дан юкори булганида, 138-140 кунда усимликда гуллаш фазасида булганлиги кузатилди. 7-9 кундан кейин хаво харорати +15,5 0С булганда гул туплари 3-4 дона булганлиги кузатилди. Гуллари очсари; ранги, гултуплами ёйи; шингил булиб,буйи 90-95 см булганда кук масса микдори 7,12 кг/м2, куру; масса 1,369 кг/м2.ни ташкил этиши аникланди.

Май ойининг 1 ун кунлигида уртача хаво харорати+23,5 0С, ёгин микдори 32,9 мм, тупрокнинг ЧДНС 45,4 % дан юкори булганида, 190-193 кунда усимликда пишиш фазаси кузатилди. Баландлиги уртача 114,5 см булганлиги аникланди хамда5-6 кундан кейин уртача хаво харорати +24,40С булганда тулик пишди. аникланди. Меваси 3-10 см узунликдаги кузок учи тугри ёки эгилган, уруглари шарсимон, тук кунгир ёки корамтир эканлиги кузаилди.

Ёввойи сули усимлиги унуб чикиши хаво харорати уртача +5,7 0С булганда яни 6 ноябр кунга унуб чикканлиги кузатилди. Декабр ойининг 1 ун кунлигида уртача хаво харорати +7,00С, ёгин микдори 4,3 мм, тупрокнинг ЧДНС 68-69% дан юкори булганида, 4244 кунда усимлик туплаш хосил килиши кузатилди. Усимликни туплари узун бандли, тук яшил, 8-9 кундан кейин хаво харорати +6,40С булганда, тулик туплаши кузатилди. Усимликнинг туплаш фазасида, буйи 28,6 см, булганда кук масса микдори 0,884 кг/м2, курук масса 0,176 кг/м2.ни ташкил этиши, издиз ва ангиз колдиклари 0,57 кг/м2 ташкил этганлигини курсатди.

Март ойининг 1 ун кунлигида уртача хаво харорати +14,10С, ёгин микдори0,6 мм, тупрокнинг ЧДНС 49,1% дан юкори булганида, 140-142 кунда усимлик найчалаш фазаси кузатилди., 8-9 кундан кейин хаво харорати +14,40С булганда, тулик найчалаши кузатилди.

Усимликнинг найчалаш фазасида, буйи 31,6 см, булганда кук масса микдори 6,07 кг/м2, курук масса 0,867 кг/м2ни булди.

1-жадвал

Перко экини экилган тажриба майдонида фенологик кузатувлар

(ДДЭИТИ К,ашцадарё филиалы дала тажриба майдони. 2018-2019 й.)

№ Бегона ут тури Экиш муддати S 3 и Я Я ST VQ S s н « SB ^ s 5 s * § S я ял® ша S si = Ï £ ' Е- а « VD Найчалашёкишохла шмуддати « Т н ÊF н £ £ 3 ^ os S ° 1 Э ^ о и Гуллашмуддати П ишишмуддати

1 Хантал 26.окт 07.ноя 30.ноя 15.фев 02.мар 14.мар 06.май

(Перко) 2018й 2018й 2018й 2019й 2019й 2019й 2019й

2 Ёввойи 26.окт 06.ноя 02.дек 07.мар 28.мар 09.апр 24.май

сули 2018й 2018й 2018й 2019 2019й 2019й 2019й

Март ойининг 3 ун кунлигида уртача хаво харорати +13,70С, ёгин микдори 0,7 мм, тупро;нинг ЧДНС 61-69% дан юкори булганида, 161-163 кунда усимлик бошокчалар хосил килиши кузатилди. Усимликни 8-9 кундан кейин хаво харорати +14,40С булганда, тулик бошо;лаш кузатилди. Бошоклаш фазасида, буйи 87,6 91,2 см, булганда кук масса микдори 4,51 кг/м2, курук масса 0,176 кг/м2.ни ташкил этганлиги маълум булди.

Апрел ойининг 1 ун кунлигида уртача хаво харорати +24,00С, ёгин микдори 11,3 мм, тупрокнинг ЧДНС 62,8-69,1% дан юкори булганида, 173-175 кунда усимлик гул хосил килиши кузатилди. 5-7 кундан кейин хаво харорати +18,40С булганда, тулик гуллаши кузатилди. Усимликнинг гуллаш фазасида, буйи 1,36-1,38см, булганда кук масса микдори 7,24 кг/м2, курук масса 1,39 кг/м2.ни ташкил этганлиги аникланди.

Май ойининг 3 ун кунлигида уртача хаво харорати +17,8 0С, ёгин микдори 3,5 мм, тупрокнинг ЧДНС 45,4-46,1% дан юкори булганида, 218-220 кунда усимлик мум пишиши кузатилди. 6-8 кундан кейин хаво харорати +18,40С булганда, тулик пишиши кузатилди. Усимликнинг пишиш фазасида, буйи 1,38-1,42 см, булганда кук масса микдори 7,28 кг/м2, курук масса 1,4 кг/м2.ни ташкил этди.

Бегона утлар экин хантал (перка)нинг гуллаш фазасида кук масса хосили кайтариклар буйича уртача 6,987-7,050 кг/1м2, курук колдик 1,331-1,337 кг/1м2, Бегона утлар экин перконинг гуллаш фазасида кайтариклар буйича уртача кук масса хосилдорлиги 7,2 кг/1м2, курук колдик 1,375 кг/1м2 ташкил килди. Экин ёввойи сули найчалаш фазасининг охирида кук масса хосилдорлиги 5,710-5,716 кг/1м2, курук колдик 1,212-1,214 кг/1м2 ташкил килди.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш жоизки, тадкикот утказишдан асосий максад бегона утларга гербицидлар куллашда иктисодий самарадорлиги кайси фазада юкори булиши урганилди. Бунда бегона утлар биологик хусусиятларини урганиб иктсодий жихатдан самарадор булган карши кураш агротехнологияларини ишлаб чикиш хамда жорй килиш бугунги кунда мухим ахамият касб этади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг ривожлантиришни 2017-2021 йилларга мулжалланган Х,аракатлар стратегасида //Тошкент 2017 й.

2. Амир Аманов. F алла экинлари //Тошкент-2019 й.

3. Р.Орипов., Н.Халилов. Усимликшунослик //Тошкент-2006 й

4. Дала тажрибаларини утказиш услублари.-Т.:УзПИТИ, 2007 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.