Научная статья на тему 'ЖИЗНЬ И ТВОРЧЕСКОЕ НАСЛЕДИЕ АХМАДА ГАЗЗАЛИ'

ЖИЗНЬ И ТВОРЧЕСКОЕ НАСЛЕДИЕ АХМАДА ГАЗЗАЛИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
32
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АХМАД ГАЗЗАЛИ / СУФИЗМ / НАУЧНОЕ НАСЛЕДИЕ / "РИСАЛАТ-АТ-ТУЮР" / "САВАНЕХ-АЛ-УШОқ"

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Саидганизода Саидсултонхон

Статья посвящена анализу литературного наследия одного из малоизвестного писателя XI века Ахмада Газзали. В ней исследуются содержащиеся в источниках о писателе, а также о его литературном жанре, в которых ярко выражено художественное мастерство писателя.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LIFE AND CREATIVE LEGACY OF AHMAD GHAZZALI

The article is devoted to the analysis of the literary heritage of one of the little-known writer of the XI century Ahmad Gazzali. It examines the sources contained on the writer, as well as his literary genre, which clearly expressed the artistic skill of the writer.

Текст научной работы на тему «ЖИЗНЬ И ТВОРЧЕСКОЕ НАСЛЕДИЕ АХМАДА ГАЗЗАЛИ»

7.Ч,оми, Абдурахмон. Нафахот-ул-унс мин хазароти-л-кудс / Тасхехи Махмуд Обиди / А.Ч,оми. -Техрон: Иттилоот, 1315, - 740 с.

8.Ч,омИ, Ахмад. Мифтоху-н-начот / Тасхехи Алии Фозил-Техрон: Интишороти бунёди фархангистони Эрон, 1347, -382 с.

9.Ч,омИ, Ахмад. Анису-т-тоибин / Тасхехи Алии Фозил / А.Ч,омИ -Техрон: Интишороти бунёди фархангистони Эрон, 1350, - 478 с.

10. Ч,омИ, Ахмад. Равзату-л-музнибин ва чаннату-л-муштокин / Тасхехи Алии Фозил / А.Ч,омИ -Техрон: Интишороти бунёди фархангистони Эрон, 1355, - 590 с.

11. Ч,омИ, Ахмад. Кунузу-л-хикмат/Тасхехи АлИ Фозил/А.Ч,омИ -Техрон: Пажухишгохи улуми инсонИ ва мутолиоти фархангИ, 1387- 310 с.

12. Энсиклопедияи советии точик. -4.1. -Душанбе: Академияи фанхои РСС Точикистон. Комитета давлатии совети вазирони РСС Точикистон оид ба корхои нашриёт, полиграфия ва савдои китоб, 1978.

ЗНАКОМСТВО С «МИФТАХУ-Н-НАДЖАТ» («КЛЮЧ СПАСЕНИЯ») АХМАДА ДЖАМА

В статье представлен один известных источников персидско-таджикской мистической литературы произведение «Мифтаху-н-наджат» Ахмада Джама, выдающегося персидского мистика и литератора. Автором статьи представлены краткие сведения о месте Ахмада Джама и его произведения в становлении мистического мировоззрения в персидско-таджикской классической литературе. В статье исследовано тематическое разнообразие, филологические особенности и в целом, кодикология «Мифтаху-н-наджат». Автор статьи указал на важность нравственного аспекта произведения в воспитании личности.

Ключевые слова: Ахмад Джам, мистическая литература, проза, рукописные копии, нравственность.

ACQUAINTANCE WITH "MFTOHU-N-NAJAT" (THE KEY FOR SAVING)

BY AHMAD JOM

The article deals with one of the known sources of Persian-Tajik mystical literary production - "Miftohu-n-Najat" (The Key for Saving) written by Ahmad Jom who was considered to be as an outstanding Persian mystic and man-of-letter. The author of the article presents brief information about the place of Ahmadjam and his works in the formation of the mystical worldview in the Persian-Tajik classical literature. In his article the author explores the thematic variety, philological peculiarities and codicology of the former in question, upon the whole. The author indicates the necessity of moral aspect of the latter into upbringing of individuality.

Keywords: Ahmad Jom, mystical literature, prose, handwriting duplicates, morality.

Сведения об авторе:

Мирзохофизиён Мехрафкан Мирзохофиз, докторант (Phd) ХГУ им. академика Б.

Гафурова. Тел: (+992 92) 714-00-92, E-mail: mirzohofiz@mail.ru

About the author:

Mirzohofiziyon Mehrafkan Mirzohofiz, Phd student, Khujand State University named after

academicianB.Ghafurov. Tel.: (+992 92) 714-00-92, E-mail: mirzohofiz@mail.ru

УДК-8т1 ББК-83.3(0)4

РУЗГОР ВА ОСОРИ АХ,МАДИ ГАЗЗОЛИ Саидганизода С.

Худжандский государственный университет им. академик Б.Гафурова

Адабиёти пурчилои форсу точик дар фарозии таърихи хеш бо чой доштани тафаккури кдвии маърифатию ахлокд шохаи бузурги адабиёти чахониро парвардааст, ки пайванду пайдоиши он ба зухури шахсиятхои алохида такя мекунад.

Хоча Ахмади Еаззолй аз зумраи хамин гуна удабо ва урафои шинохтаи асри XI буда, гуфтори хакимонаву ошик;онааш дилхоро мунаввару аклхоро мусаххар кардааст.

Мачдуддин Абулфутух Ахмад ибни Мухаммад ибни Мухаммади Еаззолй, нависандаи Хуросонй ва бародари хурдии донишманди маъруф Абухомид Мухаммади Еаззолй мебошад. Доир ба хаёту фаъолияти ин адиби машхур дар сарчашмахо ва китобхои таърихй маълумоти пароканда зикр гардидааст, ки аксари он бо ахбори зиндагиномаи бародари у Мухаммади Еаззолй омехта мебошад. Дар ин хусус Х,ашматуллохи Риёзй муаллифи китоби "Оёти хусн ва ишк" чунин мегуяд: "...Аз он чо, ки дар бораи шархи холи Мухаммади Еаззолй садхо китоб

навишта шyда ва даp мукаддимаи ондо низ тадкикоти чомeъ даp боpаи шаxcиятy оcоpи y омадааcт, даp он roдe Fаpази аcдй аз таълифи ин китоб шиноcонидани оpиф Шайх Адмади Fаззодиcт, даp чо ки зиндагии ч^монй ва pyдонии он ду ба дам вобаста аcт, чидати бозшиноcии дакики Шайх Адмад аз Мудаммад дам cyxан ба миён мeоваpeм..„"[8, c.92].

Мyдимтаpин маоxизe, ки даp боpаи Адмади Fаззодй маълумот додаанд, ибоpатанд аз: "Чанд фаcд аз таъpиxи каби^'-и Чаъфаp ибни Мудаммади Х^ан, "Тазкиpатy-ш-шyаpо" -и Давлатшоди Самаpк;андй, "Нафадоту-л-уте мин дазаpоти-л-Kyдc"-и Абдyppадмон Ч,омй, "ал-Мунтазам фй таъpиxи-д-мyдyк ва ал-умам"-и Ибни Ч,авзй, "Tабакотy-ш-шофeъия"-и Субкй, "Чустучу даp таcаввyфи Эpон"-и Абдyлдycайни Заppинкyб", "Султони таpик;ат"-и Пypчаводй, "Мачмуаи оcоpи фоpcии Fаззодй"-и Адмади Мучодид. Тадкикоти аpзишманд даp шинохти чадонбинй ва даёту фаъолияти оpифи мавpиди назаp аз чониби Наcpyддод Пypчаводй ва Адмади Мучодид cypат гиpифтааcт.

Даp боpаи кай ва даp кучо ба дунё омадани Fаззодй аз чониби олимону мудаккикон ихтилофдои гуногун ба чашм мepаcад. Даp cаpчашмавy манобeъ низ аxбоpи дакик наомадааcт.

Абдyлдycайни Заppинкyб таъкид дошта, ки Мачдуддин Абулфутуд Адмад ибни Мудаммади Fаззолй баpодаpи xypдии Абудомид Мудаммади Fаззолй буда, баp аcоcи таъpиxy чойгоди таваллуди Мудаммад эдтимолан Адмад дам даp Тобаpони Tyc ва ce чоp cод баъдтаp аз вай даp cоддои 452/1060 ё 453/1061 таваллуд шyдааcт [2, c.110].

Муаллифи тазкиpаи "Чаъфаpй" даp cоди 458/1066 таваллуд шудани Адмади Fаззодй ишоpа намyдааcт [ниг.: 6, c.132].

Наcpyллод Пypчаводй даp китоби аpзишманди xeш "Султони таpикат" оид ба зиндагй ва шаpди оcоpи Хоча Адмади Fаззолй чунин гyфтааcт: "Абудомид Мудаммад ба шли 450/1058 даp Tобаpони Tyc ба дунё омад ва баpодаpи y низ даp дамин шадp дудуди ce чадоp тол паc аз y мутаваллид шуд ва номашpо Адмад ва кyнияашpо Абулфутуд гузоштанд ва баъддо ба лакаби Мачдуддин мулаккаб гашт" [6, c.10].

Аз чумла аз чониби мудаккикон даp дудуди cоли 450/1058 таваллуд ёфтани Адмади Fаззолй низ зи^ гаpдидааcт [7, ч.1, c.718].

Аммо бeштаpи cаpчашмадо cоддои 452/1060 453/1061 таваллуд ёфтани Адмади Fаззолиpо зи^ намудаанд.

Замони кудакиву чавонии y даp зодгодаш гyзаштааcт. Падаpи Fаззодй маpди rn^^py паpдeзгоp будааст. Бино ба гyзоpиши Субкй, падаpи Fаззолй шyFли бофандагй ё пашмpecиpо ба худ каcб каpда буд ва аз ин чидат номи ондоpо Fаззолй хондаанд. Маънои Fаззол пашмpec буда, Fаззолй каcepо мeгyянд, ки ин коppо пeшаи худ намудааст. Даp "Tазкиpат-yш-шyаpо" оваpда шудаает, ки модаpи Fаззолй pecанда ва Абудомид фypyшандаи pecмон буд [9, c.109], аммо оид ба 'Таззолй" ном гиpифтани оилаи Fаззолидо, Наcpyллод Пypчаводй даp китоби "Султони таpикат" гуфтадои тазкиpанавиcонpо pад намуда, чунин мeоваpад: "Бо таваччуд ба ин ки, Fаззолй номи хонаводагии эшон буда ва кабл аз эшон Fаззолии кабиp дам дамин номpо доштааcт эдтимол доpад, ки дамаи индо хаёлбофии тазкиpанавиcон бошад ва на падаpи Fаззолидо пашмpec буда ва на модаpаш ва шояд дам номи Fаззолй бидуни ташдид бошад ва манcyб ба Fизола" [6, c.11].

Даp айёми кудакии ин ду донишваp падаpи ондо аз олам чашм пушид. Шш аз вафот таълиму таpбияи фаpзандони xyдpо бо заxиpаe, ки дошт ба яте аз дустони худ бо номи Абуалй Адмади Родаконй cyпypд [11, ч.2, c.3].

Адмади Родаконй маpди донишмандe буд, ки аз pyйи эдтиpом тибки ходиши дусти худ амал каpда, фаpзандони ypо ба мактаб фиpиcтод.

Адмад мисти баpодаpаш тадcилоти ибтидоии xyдpо аз Tyc OFOЗ намуд. Баpодаpи бyзypги у Абудомид, дамeша ба вай кумак мeкаpд ва донишepо, ки аз назди ycтодони худ фаpо мeгиpифт, баpои Адмад низ таълим мeдод. Дамин амp мучиб гаpдид, то Адмад то ох^и yмp баpодаpаш Абудомид Fаззолиpо устоди xeш донад. Баъдан у ба шоги^ии Абуба^ Наccочи Tycï паз^уфта шуд ва даp чавонй илмдои адабиёт, калом, фикд ва Fайpаpо аз худ намуд ва ба таcаввyф pyй оваpд. Чанд муддат аз cyдбати Абyлдаcани Хаpаконй ва диа^ бyзypгони Хypоcон бадpаманд шуда, бо таcаввyфи БаFдод баxycyc мактаби Чунайд ва бо таcаввyфи адибони Fаpби Хypоcон ба миcоли Нишопу^ Tyc, Баcтом ва Хаpакон пайванд ёфт.

Мачдуддин дамвоpа аз даpcдои ycтодаш Абуба^и Наccоч баpxypдоp мeшyд ва то чоe ба маpтабаи ycтодй низ pаcида буд. Соли 487/1094 Абуба^и Наccоч аз дунё гузашт ва Адмади Fаззолй чонишини у гаpдид ва ба таълими шогиpдон паpдоxт. Даp моди Зулкаъдаи 488 баpодаpи у Абудомид Fаззолй аз муаллимии мадpаcаи Низомияи БаFдод даcт кашид ва ба чои худ Адмадpо, ки даp таcаввyф ва улуми зодиp шинохта шуда буд, ба Низомия фиpиcтод ва ypо чойгузини худ намуд [11, ч.4, c.41].

Адмади Fаззолй дамчун ноиби баpодаpаш даp Низомияи БаFдод ce мод фаъолият намуд ва чун Абуабдуллоди Tабаpй моди cафаpи cоли 489/1096 ба БаFдод омада, ин макомpо ба зиммаи худ гиpифт, ончоpо таpк каpд. Даp манобeъ зи^ мeшавад, ки вай паc аз pафтан аз БаFдод дамpоди дамcаpy баpодаpаш наxycт ба Нишобyp ва rarnc ба Tyc омадааcт.

Наcpyллоди Пypчаводй даp мавpиди оила баpпо намудан ё нанамудани Fаззолй чунин навишта: "Даp мавpиди дамcаpy фаpзанд ё фаpзандони худи Хоча ва ин, ки астан у издивоч каpда буд ё на даp дeч чо чизe надидаам" [6, c.16].

Аммо дигаp cаpчашмадо даp ин маcъала cyкyт ваpзидаанд.

Адмади Fаззолй пайваcта ба шадpдои БаFдод, Нишобyp, Tyc, МаpоFа, Tабpeз, №фадон, Казвину Дамадон cафаp ва pафтyомад мeкаpд. Мувофики маълумоти Ибни Чавзй ва Субкй вай даp БаFдод ва шадpдои дигаpи Хypоcонy Озаpбойчон бо забони фоpcй ва аpабй мачолиcи вазъ мeоpоcт, ки даp он на тандо маpдyми ом, балки олимону донишмандон дам ныт^ок мeнамyданд [11, ч.4, c.193-195; 3, ч.17, c.237]. Аз чумлаи мачолиш машдypи Fаззолй мачлиcи вазъи вай даp назди Султон Мадмуди Салчукй буд, ки даp анчоми он ба у дазоp диноp дода шуд. Мачдудддин даp мавъизадояш каломи оcмонй ва адодиcи паёмбаppо накл намуда, шeъp низ мecypyд. Ритолаи кутоди у, ки "Айния" ном доpад, намунаи cyxанонe мeбошад, ки дангоми cyдбатдояш иpоа доштааcт [6, c.25-34].

Боиcи зикp аcт, ки мадз дамин cафаpдо ва ташкили мачлиcдои илмй буд, ки у даp байни маpдyм машдyp гаpдид ва гиpдаш шогиpдони биcёpe чамъ омаданд. Аз мypидони маъpyфи у Айнулкуззоти Дамадонй (ваф. 543/1148) ва Абуначми Сyдpаваpдиpо (ваф. 525/1131), ки амуи cyфии машдyp Абyдафc Шадобиддин Умаpи Сyдpаваpдй (ваф. 432/1040) мeбошад, мeтавон ном бypд.

Мачдуддин Абулфутуд Адмад ибни Мудаммади Fаззолй бино ба иттилои Ибни Халликон, Ибни Чавзй, Ёкути Дамавй, Майбудй даp Казвин cоли 517/1179 вафот каpд.

1. Савоне^у-л-ушшоц аз чумлаи оcоpи мудими Адмади Fаззолй мадcyб мeшавад, ки даp адабиёти клаccикии фоpcy точик чойгоди xоcа доpад. Даp ин китоб Fаззолй дикоётepо аз даёти Лайливу Мачнун ва Мадмуду Аёз зикp намyдааcт. Адмади Fаззолй китоби мазкyppо бо ходиши якe аз дycтонаш "... даp маониву адвол ва аcpоpи ишк" [10, ч.2, c.934] навиштааcт, ки 67 фаcлpо даp баp доштааст [5, ч.7, c.505]. Китоб бо наcpи омexта бо назм иншо шуда, даp он аcpоpy маонии иш^о даp фаcлдои алодида мавpиди бадc каpоp мeдидад, ки даp якe аз фаcлдо дикоёт ва гyфтоpy ашъоp ва pyбоиётy Fазалдои аpабивy фоpcй мавpиди иcтифода каpоp гиpифтааcт. Китоб бо шeваи года ва омафадм навишта шyдааcт.

2. MaKmy6om. Даp байни оcоpи Fаззолй мактубот низ чойгоди xоcа доpад. Даp ин мачмуа поcyxдои Адмади Fаззолй ба Айнулкуззоти Дамадонй даpч гаpдидаанд. Номадои Fаззолй "баp pавиши макотиби машоих ва уламои адд омexта ба ишоpоти мухталиф аз оёту додиc аcт" [10, ч.2, c.934]. Китоб бо номи "Мукотиботи Хоча Адмади Fаззолй бо Айнулкуззоти Дамадонй" аз чониби Наcpyллоди Пypчаводй таcдeд ва нашp шyдааcт.

3. Рисолаmy-m-myюр. Достони кyчакecт, ки бо забони мypFOн навишта шyдааcт. Гypyдe аз мypFOн баpои ёфтани подшоди худ cимypF cафаpи даpозy пypxатаpe мeкyнанд ва даp натича тeъдоди андакe аз паppандагон ба мypоди xeш мepаcанд. Адмади Fаззолй зимни оваpдани доcтони паpандагон аз оёту адоддо ва ашъоpи аpабивy фоpcй иcтифода бypдааcт.

Оcоpи дигаpepо, ба монанди "Лубобу-л-эдё" (xyлоcаи "Эдёу улуми-д-дини Абудомиди Fаззолй"), "Бадpy-л-мyдаббат фй аcpоpи-л-маваддат" (тафcиpи cypаи Юcyф), pиcолаи "ат-Tачpид фи-л-калимоти-т-тавдид", "Бавоpикy-л-алмоъ", "Сиppy-л-аcpоp" ва "Мачолиc" ниcбат додаанд, ки даp интиcоби ин кутуб таpдид вучуд доpад.

Адмади Fаззолй бо таълифоти гаpонкадpи xeш тавониcтааcт, ки даp иpфони назаpивy амалй cадифадои тозаe боз намояд. Оcоpи бозмондаи Адмади Fаззолй, бyзypгонepо ба миcли

Фахрудцин Ирокй, Аттори Нишобурй ва Абдуррах,мони Ч,омй тахти таъсири худ карор додааст. Омузиши амики осори ин орифи номвар метавонад сах,ифах,ои номакшуфи адабиёти ирфонии асри XI-ро боз намояд.

ПАЙНАВИШТ

1. Деххудо, Алиакбар. Лугатнома. -Ч,.2. -Техрон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгохи Техрон, 1377. -3199 с.

2. Зарринкуб, Абдулхусайн. Чустучу дар тасаввуфи Эрон. -Техрон: Амир Кабир, 1385. -450 с.

3. Ибни Ч,авзй. ал-Мунтазам фи таърихи-л-мулуки ва-л-умам. -Ч,.9; 17. -Бейрут: Дор-ул-кутуб ал-илмийя, 1992. -236 с; -348 с.

4. Майбудй, Абулфазл. Кашфу-л-асрор. -Ч,.4. -Техрон: Амири Кабир, 1371. -463 с.

5. Мунзавй, Ахмад. Фехриствораи китобхои форсй. -Ч,.7. -Техрон: Маркази доиратулмаорифи бузурги исломй, 1382. -816 с.

6. Пурчаводй, Насруллох. Султони тарикат. -Техрон: Огох, 1358. - 312 с.

7. Пурчаводй, Насруллох. Ахмади Еаззолй // Донишномаи забон адаби форсй / Бо сарпарастии Исмоили Саодат. -Ч,.4. -Техрон: Фархангистони забон ва адаби форсй, 1384. -718-721 с.

8. Риёзй, Хашматуллох. Оёти хусн ва ишк. -Техрон: Амири Кабир, бидуни соли нашр.

9. Самаркандй, Давлатшох. Тазкирату-ш-шуаро / Тахияи Мухлиса Нуруллоева. - Хучанд: Ношир, 2015. -544 с.

10. Сафо, Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон - Ч,.2. - Техрон: Фирдавс, 1369. - 690 с.

11. Субкй, Точиддин Абунаср Абдулваххоб ибни Алй. Табакоту-ш-шофеийя ал-кубро. - Ч,.2; 4. - Бейрут, 1979.

12. Ч,омй, Абдуррахмон. Нафахоту-л-унс мин хазароти-л- Кудс / Ба кушиши Махмуд Обидй. -Техрон: 1382.

ЖИЗНЬ И ТВОРЧЕСКОЕ НАСЛЕДИЕ АХМАДА ГАЗЗАЛИ

Статья посвящена анализу литературного наследия одного из малоизвестного писателя XI века Ахмада Газзали. В ней исследуются содержащиеся в источниках о писателе, а также о его литературном жанре, в которых ярко выражено художественное мастерство писателя.

Ключевые слова: Ахмад Газзали, суфизм, научное наследие, "Рисалат-ат-туюр", "Саванех-ал-ушок ".

LIFE AND CREATIVE LEGACY OF AHMAD GHAZZALI

The article is devoted to the analysis of the literary heritage of one of the little-known writer of the XI century Ahmad Gazzali. It examines the sources contained on the writer, as well as his literary genre, which clearly expressed the artistic skill of the writer.

Keywords: Ahmadi Ghazzoli, Sufism, sufi, literary productions, scientific and theoretical mythology, "Risolatu-t-tuyur", "Savonehu-l-ushshoq "

Сведения об авторе:

Саидганизода Саидсултонхон - докторант (Phd) Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова Тел.: (+992 92) 834-76-00, эл.почта: mistersaidsultonkhon_91-03@mail.ru About the author:

Saidganizoda Saidsultonkhon - Phd student, Khujand State University named after academician B.Ghafurov. Tel.: (+992) 92834-76-00, e-mail: mistersaidsultonkhon_91-03@mail.ru

УДК 070(575.3)

ФАКТОРЫ ФОРМИРОВАНИЯ РУССКОЯЗЫЧНОГО СЕГМЕНТА ТАДЖИКСКОЙ

ПУБЛИЦИСТИКИ НАЧАЛА 90-Х ГГ

Теплова С.М.

Российско-Таджикский Славянский университет

Анализ места и роли русскоязычного сегмента таджикской публицистики в процессе формирования новых общественно - политических и межнациональных отношений, изучение основных направлений, форм и методов отражения социальной действительности, а также многие другие аспекты проблемы являются принципиально новым предметом научно-исторического

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.