CC BY
6- МУАРРИХ-ИСТОРИК-HISTORIAN -
УДК 636 (575.3) (09)
СОХДИ ЧОРВОДОРИИ ВИЛОЯТИ КУЛОБ ДАР АРАФАИ ЧДНГИ БУЗУРГИ ВАТАНИ
ИСУФОВ Ш. В., Донишго^и давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллохи Рудакй
Дар арафаи Чднги Бузурги Ватанй чорводорй яке аз сонанои асосита-рини хочагии халки вилояти Кулоб ба нисоб мерафт. Ташкилоти низбии вилоят ба тараккии сонаи чорводорй диккати зиёд медод. Ин аст, ки дар соли 1930 дар вилояти Кулоб 76200 сар чорвои калон, 419 500 сар бузу гусфанд мавчуд буд [21, 216].
Дар зарфи 10 соли (1921-1931) барпошавй ва мустанкамшавии Х,оки-мияти Шуравй дар Кулоб бар замми нама мушкилино, дар сонаи кишо-варзии округи Кулоб инкилоби аграрй ба амал омада, бомуваффакият ба анчом расид. 27 октябри соли 1939 бо карори Президиуми КИМ Ч,ШС Точикистон вилояти Кулоб дар найати нониянои Кулоб, Балчувон, Хова-линг, Сари-Хосор, Фархор, Кангурт, Кизилмазор (нонияи Темурмалик), Шурообод (ноло нонияи Шамсиддин Шонин), Колхозобод (ноло нонияи Чдлолуддини Балхй), Восеъ, Дангара, Даштичум, Ленинград (ноло нонияи Муъминобод) ташкил карда шуданд [16, 62].
Бояд кайд кард, ки нангоми коллективкунонии хочагии денот сар-шумори чорво дар Ч,ШС Точикистон ба таври назаррас кониш ёфт. Аз ин ру, яке аз масъаланои налталаб дар накшаи панчсолаи сеюм (1938-1941) ин буд, ки саршумори тамоми намуднои чорво дар хочагинои коллективй ва давлатй бояд зиёд карда мешуд. Бо ин максад Анчумани XVII Х,К(б) дик-кати махсусро ба афзоиши намачонибаи носилнокии чорвои чамъиятй ва афзоиши истенсоли шир, гушт ва равган равона мекард [1, 657].
Дар ин замина, 22 сентябри соли 1939 ШКХ И^ШС ва КМ Х,К(б) карори махсус «Дар бораи чорабинино доир ба рушди чорводорй дар колхозно» кабул кард, ки дар карор чорабинино оид ба рушди хочагинои чорводорй нишон дода шуда буд. Дар карори мазкур инчунин кайд шуда буд, ки дар нар як колхоз то 3 ферманои чорводорй: чорвои калони шохдор, гусфандпарварй ва хукпарварй ташкил кардан мувофики максад мебошад [15, 64].
Ташкилоти низбй, колхозчиёнро барои ичрои чорабининои кабулна-муда сафарбар менамуданд. Манз сахтгиринои пайвастаи ташкилоти низбй буд, ки дар як муддати кутон дар сохтмон ва ташкили ферманои нави чорводорй ба комёбинои назаррас муваффак шуданд. Шумораи фермано баъди кабули карори мазкур афзуд.
ИНКИШОФИ ФЕРМАДОИ ЧОРВОДОРЙ ВА САРШУМОРИ ОНДО ДАР ЧШС ТОЧИКИСТОН (СОЛДОИ 1939-1940)
Цадвали 1
Намуди фермахои чорводорй Шумораи фермахои чорводорй Шумораи саршумори дойвощо
01.07.1939 01.01.1940 01.07.1939 01.01.1940
Чорвои калони шохдор 450 2672 50338 61896
Бузу гусфандпарварй 1376 3199 425500 469256
Хукпарварй 239 324 6600 7074
Асппарварй - 459 - 15809
"Чамъ: 2065 6554 482438 554035
Чи тавре, ки дар чадвали 1 дида мешавад, то нимаи дуюми соли 1939 шу-мораи фермахои чорводорй дар колхозхои Ч,умх,урии Шуравии Сотсиалис-тии Точикистон ба 4489 адад афзоиш ёфтааст. Инчунин афзоиши саршумори чорво дар охири соли 1940 бошад дар Ч,ШС Точикистон чунин буд: саршумори умумии асп 124,1 хазор сар, чорвои калони шохдор 579,8 хазор сар, аз чумла саршумори говхо 187,6 хазор сар, бузу гусфанд 2174,4 хазор сар ва инчунин хук 20,5 хдзор сар [17, 94].
Дар натичаи афзоиши фермахои чорводорй истехсоли махсулоти чорводорй дар хама намудхои хочагихои чорводорй низ афзоиш ёфта буд. Масалан, соли 1940 истехсоли гушт ва равган 30,5 хазор тонна, шир 134,7 хазор тонна, тухм 37,8 млн дона ва истехсоли пашм (бо хисоби шуста нашуда) 1587 тоннаро ташкил менамуд. Суръати афзоиши махсулоти чорводорй дар хама намудхои хочагидорй дар хамин сол, аз чумла истехсоли гушт ва равган (дар вазн), шир, тухм ва пашм ба 100 % баробар шуд [19, 71].
Кумитаи ичроияи Шурои депутатхои мехнаткашони вилояти Кулоб ва Кумитаи вилоятии ДК (б) Точикистон 25-26 сентябри соли 1940 «Оиди татбик намудани карори ШКХ ИЧ,ШС ва КМ ДК(б) - оиди чорабинихои инкишофи чорводорй дар вилоят ва захираи хуроки чорво барои зимистонгузаронии солхои 1940-1941»-ро мухокима намуд [2]. Дар асоси ин карор тамоми хочаги-хои чорводории вилоят масъалаи инкишоф ва захиракунии хуроки чорво барои зимистонгузаронии солхои 1940-1941-ро пазируфтанд. Соли 1940 дар вилоят 2880 сар асп, 22000 сар чорвои калони шохдор, аз чумла, 7000 сар гов, 7000 барзагов, 84300 сар гусфанд, 820 сар хук ва наслгирй бошад дар ин сол ба 5700 сар гусола баробар буд [3].
Дар тараккй додани чорводории чамъиятй, вилоят ба муваффакиятхои назаррас ноил гардид. Масалан, аз 1 июли соли 1939 то 1 июли соли 1940 дар вилоят 1085 хочагихо (фермахо)-и нав ташкил карда шуданд, ки аз ин шумора 506 фермахои ширдихй, 472 адад фермахои гусфандпарварй, 76 адад фермахои хукпарварй ва 31 ададашро фермахои асппарварй ташкил медоданд [4].
Афзоиши солонаи инкишофи чорво дар вилоят дар соли 1940, нисбат ба соли 1939 чорвои калон 198,2%, парвариши хук 143,8%, парвариши асп бошад ба 101,2% расид. Мувофики сарчашмахои бойгонй то 1-уми июли соли 1940 дар вилояти Кулоб 685 колхоз ва 1172 фермахо фаъолият мекарданд. Аз ин шумораи колхозхо 439-тои онхо дуфермагй ва 98-тои онхо сефермагй дош-танд [4].
Кормандони сонаи чорводории вилояти Кулоб барои ичрои кори худ пайваста кушиш намуда, натичанои баланди меннатиро сазовор мешуданд. Масалан, чупон Давлатшо аз колхози ба номи Орчоникидзеи нонияи Дан-гара на;шаи наслгириро аз намуди гусфанди нисорй, ки 100% муайян шуда буд, ба 124% расонид. Аз нонияи Кангурт колхози Интернатсионалии сеюм, чупон Гул Шокир на;шаи наслгириро аз намуди чорвои калони шохдор 104,1% ичро кард. Ё ин ки чупон Орифов Давлат аз колхози ба номи Андреев ичроиши на;шаро аз намуди чорвои майда (буз) ба 600 % расонид [5].
Мудирони ферманои чорвопарварии нонияи Кулоб, махсусан колхози Пахтакор дар ин сол аз 264 гусфанд 301 барра ё на;шаи наслгириро аз гус-фандон ба 124% расониданд. Албатта, ин нишондинанда бо туфайли занмати мудири ферма Абдуллоев Намоз ва чупони бентарини ферма Одинаев Шамол ба даст оварда шуда буд [6].
Дар нонияи Кулоб иштирокчиёни Намоишгони умумичанонии кишо-варзй 11 нафар аз чорводорони пешкдцам буданд. Дар мачмуъ шумораи иштирокчиёни Намоишгони умумичанонии кишоварзй дар вилояти Кулоб ба гайр аз нонияи Шурообод дар соли 1940 ба 145 нафар мерасид [6].
Барои тасди;и гуфтанои болозикр нолати инкишофи сонаи чорводории чамъиятии якчанд нониянои алонидаи вилоятро дар асоси маълумоти бойгонй дарч менамоем.
Нонияи Даштичум солнои 1932-1957, намчун нония дар найати вилояти Кулоб буд. Баъди барнамхурй нудуди ин нония ба нонияи Шурообод (нонияи Шамсиддин Шонин) дохил карда мешавад.
Х,олати чорводориро дар нонияи Даштичумро метавон чунин шарн дод: Тавре аз чадвали 2 бармеояд, шумораи нама намуди ферманои чорводорй дар ин нония дар як муддати кутон аз 20 ба 116 адад, яъне дар давоми як сол 96 адад зиёд шуд. Саршумори нама намуди чорво бошад, аз 1731 сар ба 6158 сар, яъне 4427 сар зиёд гашт [9].
Инчунин соли 1940 дар нония колхозе вучуд надошт, ки дар он фермаи чорводорй ташкил нашуда бошад. Дар ин сол дар нонияи Даштичум 68 колхоз ва 116 ферма мавчуд буд, ки 18 колхози ин нония якфермагй, 31 колхоз дуфермагй, 8 колхоз сефермагй ва 3 колхоз чорфермагй доштанд [9].
ИНКИШОФИ ФЕРМАХ,ОИ ЧОРВОДОРЙ ВА САРШУМОРИ ОНХф
ДАР НОХДЯИ ДАШТИЧУМ (СОЛХ,ОИ 1939-1940) ___Чадвали 2
Намуди ферманои чорводорй Шумораи ферманои чорводорй Шумораи саршумори дойвондо
08.08.1939 08.08.1940 08.08.1939 08.08.1940
Чорвои калони шохдор 3 51 200 660
Бузу гусфандпарварй 17 55 1 531 5457
Хукпарварй - 8 - 31
Асппарварй - 2 - 10
Чамъ: 20 116 1 731 6158
Ферманои мазкур барои зимистонгузаронии соли 1940-1941 дар нолати хуб ;арор доштанд. Зеро аз 51 адад биноно барои зимистонгузаронй чорвои калони шохдор 32 ададаш пурра таъмир шуда, 19 бинои фермаи дигар ба
таъмир эхтиёч надошт. Аз 14 адад бинои нигохдории бузу гусфанд 9 адади он пурра аз таъмир бароварда шуда 5 адади дигари ин фермахо ба таъмир эхтиёч надошт, инчунин 3 бинои дигар барои нигохдории аспхо низ пурра таъмир карда шуда, ба зимистонгузаронй пурра омода буданд [10].
Накшаи ичрои захираи хуроки чорво, ки 15953 сентнер муайян шуда буд, ичроиши он ба 33 736 сентнер ё ба 200% расида буд [10].
Хдмин тарик, сохаи чорводорй дар нохияи Даштичум дар аввали соли 1940 дар холати рушд карор дошт. Новобаста аз оне, ки мутахассисони сохаи чорводорй дар ин нохия дорои маълумоти сохавй набуданд, колхозчиён (чор-водорон)-и нохия ба пешравихои назаррас ноил мегаштанд. Чунки корман-дони фермахои чорводорй малакаи кории худро аз кормандони собикадор омухта, хамзамон онро дар фаъолияти харрузаи худ барои инкишофи сохаи чорводории нохия истифода мебурданд.
Нохияи ^изилмазор (холо нохияи Темурмалик) дар нохияи мазкур кариб дар хамаи сохаи чорводорй накшаи солонаи муайянгаштаи соли 1940 ба пурагй ичро гардида буд.
ИНКИШОФИ ФЕРМАДОИ ЧОРВОДОРЙ ВА САРШУМОРИ ОНДО ДАР НОДИЯИ ^ИЗИЛМАЗОР (СОЛДОИ 1939-1940)
_Цадвали 3
Намуди фермахои чорводорй Шумораи фермахои чорводорй Шумораи саршумори зайвощо
08.08.1939 08.08.1940 08.08.1939 08.08.1940
Чорвои калони шохдор 11 186 717 2886
Бузу гусфандпарварй 14 165 14 522 22886
Хукпарварй 2 3 105 118
Асппарварй 4 23 270 738
Чамъ: 31 377 15614 26 628
Агар дар соли 1939 дар нохия хама намуди фермахои чорводорй ба 42 адад ва теъдоди хама намуди молхо (чорвои калони шохдор, бузу гусфанд, хук, асп)-и фермахо 15 614 сарро ташкил медод. Пас, дар соли 1940 шумораи фермахои чорводорй ба 377 адад ва теъдоди хама намуди молхо (чорвои ка-лони шохдор, бузу гусфанд, хук, асп)-и фермахо ба 26 628 сар расид. Соли 1940 дар нохияи ^изилмазор 102 колхоз мавчуд буд, ки хамаи колхозхои мавчуда дорои фермахои чорводорй буданд [11]. Накшаи захираи хуроки чорво бошад дар нохия барзиёд ичро шуда аз 5, 500 тоннаи хуроки хушк, 5,900 тонна хуроки чорво захира шуд, ки 116 %-ро ташкил медод [12].
Дар баробари рушди босуръати чорводорй дар вилояти Кулоб баъзан нохияхое буданд, ки накшахои солонаи инкишофи чорводориро ба пуррагй ба итмом расонида наметавонистанд. Масалан, накшаи рушди чорводорй дар нохияи Балчувон дар соли 1940 ичро нагардида буд [14]. Мувофики накша ичрои саршумори чорвои калони шохдор, ки 1345 сар пешниход шуда буд, хамагй 64 сар ё 5 %-и ичрои накшаро таъмин мекард. Саршумори бузу гус-фанд бошад, бояд то 2920 сар зиёд карда мешуд вале ин шумора ба 2597 сар расонида шуд, ки 85 %-и ичроиши накша буд. Инчунин накшаи парвариши хук дар нохия низ пурра ичро нагардида аз 28 сар хуки дар накша буда, 13 сар хук ё 46,6 %-и накша ичро гардида буду халос [14].
Тавре, ки аз маълумоти овардашуда бармеояд, холати ичроиши накша дар ин нохия дуруст ба рох монда нашудааст. Ин мушкилй ба сохтмони фермахои чорводорй дар нохия низ таъсири худро расонид, соли 1940 дар нохияи Балчувон 121 ферма мавчуд буд, ки ин дар микёс ба дигар нохияхои вилоят дар як зинаи паст карор дошт. Инчунин дар нохияи номбурда 57 фер-махои ширй бо теъдоди 1211 сар чорвои калони шохдор, 58 фермаи гус-фандпарварй бо саршумори 5241 сар бузу гусфанд, 3 фермаи хукпарварй бо 127 сар хук, 3 фермаи асппарварй бо 88 сар асп амал мекарданд [14].
Хулоса, яке аз дастовардхои асосии чорводорони чумхурй ва вилояти Кулоб дар солхои 1939-1940, яъне дар арафаи Ч,анги Бузурги Ватанй, ин устувор гардонидани сохаи чорводорй буд. Миллати точик, дар ин солхо бо мехнати бунёдкорона дар инкишоф ва мустахкамкунии сохаи чорводорй ба муваффакиятхои назаррас ноил гашта, давлат ва ахолии кишвари худро бо гушт, шир, тухм, пашм ва гайрахо таъмин мекарданд. Вале хучуми ахдшика-нонаи Германияи фашистй мехнати осоиштаи халкхои собик Иттиходи Шуравй аз чумла, Точикистонро халалдор намуд.
АДАБИЁТ
1. XVIII съезд Всесоюзной Коммунистической партии (б), 10-21 марта 1939 г. Стеногр. отчет, -Москва, 1939. 744 с.
2. Бойгонии давлатии вилояти Хатлон дар минтакаи Кулоб Ф. 7., Р.1., П.13., В.6.
3. БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В.В. 6, 7.
4. БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В. 8.
5. БДВХ дар МК Ф.7., Р.1.,П.13., В.В.8, 9.
6. БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В. 9.
7. БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В.10.
8.БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В.11.
9.БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В.15.
10.БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13. В.16.
11.БДВХ дар МК . Ф. 7., Р.1., П.13. В.19.
12.БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В.20.
13.БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В.В. 20, 21.
14.БДВХ дар МК Ф. 7., Р.1., П.13., В.21.
15.Из истории колхозного строительства в Таджикской ССР 1938-1958 г.г. Т. 2 (Сборник документов и материалов). -Душанбе, 1985, 636 с.
16.История и культура Куляба (прошлое и настоящее).Тезис научно-практической конференции (г. Куляб, 17-20 марта 1988 г.), -Куляб, 1988, 125 с.
17.Народное хозяйство Таджикистана в годы Великой Отечественной войны (19411945 гг.) Душанбе, 1980, 169 с.
18.Очерк истории колхозного строительства в Таджикистане (1917-1965 годы). -Душанбе, 1968, 433 с.
19.Таджикистан за 40 лет.(Статистический сборник). -Душанбе, 1964, - 241 с.
20.Шарифзода Б. Баркарор шудани Хокимияти Шуравй дар гурухи нохияхои Кулоб. Душанбе, 1962, С. 93.
21.Шарифов Д. Мачмуи рисолахои таърихй ва адабй. -Душанбе, 2013, 463 с.
СОДАМ ЧОРВОДОРИИ ВИЛОЯТИ КУЛОБ ДАР АРАФАИ ЧДНГИ БУЗУРГИ ВАТАНИ
Муаллиф дар асоси манбаъхои нашршуда ва сарчашмахои бойгонй тахдикоти худро ба рушди сохаи чорводории вилояти Кулоб дар арафаи Ч,анги Бузурги Ватанй мухтасар инъикос намудааст. Мехнаткашони вилояти Кулоб, дар ин солхо бо мехнати бунёдкорона дар инкишоф ва мустахкамкунии сохаи чорводорй ба муваффадиятхои калон ноил гашта, давлат ва ахолии кишвари худро бо махсулоти ниёзи аввал-хурокворй таъмин мекарданд. Гарчанде, ахаммияти ин масъала аз чониби олимони собид давлатхои аъзои ИЧ.ШС ва Чумхурии Точикистон борхо ишора шудааст, вале муаллиф, аввалан надши сохаи чорводориро дар таъмини хурокворй ва ашёи хоми он (пашму пуст) ва дуввум, ба таври кофй тахдид нагардидани мавзуъ дар сатхи минтадаи мушаххас, хусусан вилояти Кулоб дар солхои 1939-1940, мавриди назар дарор додааст. Далелу санадхои таърихии фавкуз-зикр нишон медиханд, ки сокинони вилояти Кулоб дар арафаи Ч,анги Бузурги Ватанй хамчун синфи коргар ташаккул ёфта, аз хар чихат барои хифзи манфиатхои давлатй омода будаанд.
Калидвожадо: Цанги Бузурги Ватанй, колхоз, совхоз, вилоят, Кулоб, деха, чанг, чорво, ашёи хом, пуст, мехнат, карор, коргар.
ЖИВОТНОВОДСТВО КУЛЯБСКОЙ ОБЛАСТИ НАКАНУНЕ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ
На основе опубликованных и архивных источников автор исследовал развитие животноводства в Кулябской области накануне Великой Отечественной войны. За эти годы труженики Кулябской области своим трудом добились больших успехов в развитии и укреплении животноводства, обеспечивая государство и население страны основными продуктами питания. Важность этого вопроса неоднократно подчеркивалась учеными из бывшего СССР и Республики Таджикистан, во-первых, роль животноводческого сектора в обеспечении продуктами питания и его сырьем (шерсть и кожа), а во-вторых, недостаточные исследования на региональном уровне, в частности в Кулябской области накануне войны. Приведенные выше исторические факты и документы показывают, что рабочий класс Кулябской области сформировался накануне Великой Отечественной войны и был готов всемерно защищать интересы государства.
Ключевые слова: Великая Отечественная война, колхоз, совхоз, область, Куляб, село, война, животноводство, сырье, кожа, труд, решение, рабочий.
LIVESTOCK BREEDING OF KULOB REGION ON THE EVE OF THE GREAT PATRIOTIC WAR
On the basis of published and archival sources, the author present their study of the development of animal sector in the Kulob region on the eve of the Great Patriotic War. Over the years, the workers of the Kulob region, with their creative work, have achieved great success in the development and strengthening livestoce sector, providing
- МУАРРИХ-ИСТОРИК-HISTORIAN -
the state and the population of the country with basic food products. Although the importance of this issue has been repeatedly emphasized by scientists from the former SSSR and the Republic of Tajikistan, the author, firstly, the role of the livestock sector in providing food and its raw materials (wool and leather), and secondly, insufficient research at the regional level, in particular, Kulob region was considiration on 19391940 years. The above historical facts and documents show that the people of the Kulob region formed on the eve of the Great Patriotic War as a working class and was ready to defend the interests of the state in every possible way.
Key words: Great Patriotic War, collective farm, state farm, region Kulob, village, on the eve, war, raw materials, leather, labor, decision, worker.
Сведения об авторе: Исуфов Шердил Ватанович-Кулябский государственный университет имени А. Рудаки, старший преповадатель кафедры истории таджикского народа. Адрес: 735360, Республика Таджикистан, город Куляб, улица С. Сафарова 16. Телефон: (+992) 988026304. E-mail: sherdil.isufov@mail.ru
Information about the author: Isufov Sherdil Vatanovich-Kulyab State University named after A. Rudaki, of the Department of the History of the Tajik People. Address: 735360, Republic of Tajikistan, Kulyab city, S. Safarov street 16. Telefon: (+992) 988026304. E-mail: sher-dil.isufov@mail.ru
