Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ПЕДАГОГИК ТИЗИМИ'

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ПЕДАГОГИК ТИЗИМИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
45
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касб-ҳунар / ўқув ишлари / юқори руҳий зўриқиш / илмий ахборотлар / ўқув жараёнининг интенсивлиги / барқарор ўсиш тенденцияси / ақлий фаолият динамикаси / ақлий фаолликни сақлаш / кундалик тартиб / ўқув ҳафтасидаги жисмоний фаоллик / жисмоний ва ақлий фаолият / функционал ҳолат. / Profession / educational work / high mental stress / scientific information / intensity of the educational process / stable growth trend / dynamics of mental activity / maintenance of mental activity / daily routine / physical activity during the academic week / physical and mental activity / functional state.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — A. Gilijova

Ушбу мақолада, Жисмоний тарбия тизими, жамиятда ўзига хос тарзда ривожланиши, ижтимоий даврда илгари сурилган мақсад кундалик ризқ топиш, яшаш учун қулай жой топиш, ўз ирқининг фаровонлигини ёки ўз ирқи каби бошқа қабилаларни ўзига бўйсундириш ва бошқа қабилаларни ҳам ўз ичига олиш каби масалалар ҳамда жисмоний машқларнинг ҳаракат механизмининг ўзига хос хусусиятлари каби масалалар ҳақида фикр юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL SYSTEM OF PHYSICAL EDUCATION AND PHYSICAL DEVELOPMENT OF YOUNG PEOPLE

In this article, the physical education system, its unique development in society, the goal put forward in the social period is to find daily sustenance, to find a comfortable place to live, the well-being of one's own race or to subjugate other tribes like one's own race, and to include other tribes as well, and physical issues such as specific features of the movement mechanism of exercises are discussed.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ПЕДАГОГИК ТИЗИМИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ

ПЕДАГОГИК ТИЗИМИ Гылыжова Арзигул Маметмыратовна

Урганч давлат университети Спорт фаолият кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7227691

Аннотация. Ушбу мацолада, Жисмоний тарбия тизими, жамиятда узига хос тарзда ривожланиши, ижтимоий даврда илгари сурилган мацсад кундалик ризц топиш, яшаш учун цулай жой топиш, уз ирцининг фаровонлигини ёки уз ирци каби бошца цабилаларни узига буйсундириш ва бошца цабилаларни цам уз ичига олиш каби масалалар цамда жисмоний машцларнинг царакат механизмининг узига хос хусусиятлари каби масалалар цацида фикр юритилади.

Калит сузлар: касб-цунар, уцув ишлари, юцори руций зурициш, илмий ахборотлар, уцув жараёнининг интенсивлиги, барцарор усиш тенденцияси, ацлий фаолият динамикаси, ацлий фаолликни сацлаш, кундалик тартиб, уцув цафтасидаги жисмоний фаоллик, жисмоний ва ацлий фаолият, функционал цолат.

ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ СИСТЕМА ФИЗИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ И ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ МОЛОДЕЖИ

Аннотация. В этой статье система физического воспитания, ее уникальное развитие в обществе, цель, выдвигаемая в социальный период, состоит в том, чтобы найти ежедневное пропитание, найти удобное место для жизни, благополучие своей расы или подчинить себе другие племена как свою расу, а также включить и другие племена, обсуждаются такие вопросы, как особенности двигательного механизма физических упражнений.

Ключевые слова: профессия, воспитательная работа, высокие умственные нагрузки, научная информация, интенсивность учебного процесса, устойчивая тенденция роста, динамика умственной деятельности, поддержание умственной деятельности, распорядок дня, двигательная активность в течение учебной недели, физическая и умственная активность, функциональное состояние.

PEDAGOGICAL SYSTEM OF PHYSICAL EDUCATION AND PHYSICAL DEVELOPMENT OF YOUNG PEOPLE

Abstract. In this article, the physical education system, its unique development in society, the goal put forward in the social period is to find daily sustenance, to find a comfortable place to live, the well-being of one's own race or to subjugate other tribes like one's own race, and to include other tribes as well, and physical issues such as specific features of the movement mechanism of exercises are discussed.

Key words: Profession, educational work, high mental stress, scientific information, intensity of the educational process, stable growth trend, dynamics of mental activity, maintenance of mental activity, daily routine, physical activity during the academic week, physical and mental activity, functional state.

КИРИШ

Болалар жисмоний тарбияси усмирлар жисмоний ривожланишининг педагогик тизимидир. Мактабда жисмоний тарбия факат мактаб доирасида амалга ошириладиган педагогик тизимдир. Болаларнинг жисмоний тарбияси эса мактабда ва мактабдан

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 7 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

ташкарида амалга оширилади. Шу муносабат билан жисмоний тарбия укитувчиларининг ижодкорлик даражаси уларнинг бу вазифаларни бажариш кобилиятига дам таъсир килади. Болалар тарбияси мактаб гуруди учун умумий вазифа булганлиги сабабли, бошка укитувчилар мактаб маъмурияти билан биргаликда мактаб маъмурияти билан биргаликда режалаштирилган тадбирларни амалга оширадилар - белгиланган максадларга олиб борадилар ва уларнинг бажарилишини назорат киладилар.

Анатомик ва физиологик нуктаи назардан, унинг улчамини (буйи ва вазни, кукрак кафасининг улчами, оёкларнинг узунлиги ва бошкалар), тана тузилишининг ташки ривожланишини улчаш йули билан тананинг ривожланиш даражасини аниклаш мумкин. Кукрак кафаси дужайрасининг куриниши, мушакларнинг оданги, ёг тупланиши, терининг бир хил гузаллиги ва бошкалар), жинсий этукликни ташки белгилар билан, шунингдек, айрим функционал курсаткичларни улчаш оркали аниклаш мумкинлигини курсатади. Масалан, упкада даво сигими дажмини улчаш йули билан баъзи индивидуал мушак гурудлари кучи, тананинг ривожланиш даражаси аникланади.

Одамлар билан тана даракатидан сифатли фойдаланиш имкониятлари педагогик жараённинг ташкилий томонига ва моддий илмий даражага ва назорат ва бошкарув органларининг такомиллашувига боглик. Буларнинг барчасини чамбарчас боглаш оркалигина, бу кисмларнинг узаро богликлиги туфайли жисмоний тарбиянинг бутун бир тизими вужудга келади.

Жисмоний тарбия тизими кандай булишидан катъи назар, у жамиятда узига хос тарзда ривожланади, шунинг учун дам дар бир жамиятнинг узига хос жисмоний тарбия тизими мавжуд. Масалан, биринчи ижтимоий даврда илгари сурилган максад кундалик ризк топиш, яшаш учун кулай жой топиш, уз иркининг фаровонлигини ёки уз ирки каби бошка кабилаларни узига буйсундириш ва бошка кабилаларни дам уз ичига олишдир уларнинг сафлари ва кул эгалари давридаги максад бундан дам купрок - купинча бегона юртларни босиб олишдир шунинг учун, уз эрларини димоя килиш учун. Ана шу нарсалар натижасида уша давр табиблари, файласуфлари, табиблари каби дунёкараши кенг одамлар инсон танасининг конуниятларидан бехабар булгани учун жисмоний машкларнинг даракат механизмининг узига хос хусусиятларини етказа олмадилар. Шунинг учун дам феодал даврда жисмоний тарбия тизими кандай ривожланганлигини тарихдан биламиз.

Тизим уз таркибий кисмларига эга ва бошка тизимларга нисбатан узига хос хусусиятларга эга. Тарихдан биламизки, тана даракатларини амалга ошириш зарур жисмоний сифатларни ривожлантиради, феодал даврда жисмоний тарбия тизими кандай ривожланганлиги интуитив равишда тушунилган. Тизим уз таркибий кисмларига эга ва бошка тизимларга нисбатан узига хос хусусиятларга эга. Тарихдан биламизки, тана даракатларини амалга ошириш зарур жисмоний сифатларни ривожлантиради, феодал даврда жисмоний тарбия тизими кандай ривожланганлиги интуитив равишда тушунилган. Тизим уз таркибий кисмларига эга ва бошка тизимларга нисбатан узига хос хусусиятларга эга.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Санъат, маданият, фан, иктисод, сиёсат таъсирида ривожланаётган жисмоний тарбия дам уларга таъсир курсатади. Бир хил типик ижтимоий тузилишга эга булган давлатларнинг жисмоний тарбиясининг максад ва вазифалари бир хил булиши мумкин ва аксинча, турли типик ижтимоий тузилишга эга давлат арбоблари жисмоний тарбия

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

тизимининг максад ва вазифалари дам дар хил булиши мумкин. Тизимнинг уз вазифаларини тулик бажариши дам ижтимоий ва сиёсий шароитларга боглик. Иктисодий жидатдан ривожланган мамлакатларнинг жисмоний тарбия тизимлари дар томонлама ривожланган ва ривожланган, масалан, А^Ш, Германия, Япония, Англия ва бошкалар. Х,озир эса ривожланаётган мамлакатларнинг жисмоний тарбия тизими (Осиё, Африка, Жанубий Америка ва бошкалар) ёмон адволда ёки факат бир томонлама ривожланган булиши мумкин. Буни дар турт йилда бир марта утказиладиган Олимпиада уйинларида иштирок этувчи мамлакатлар спортчилари сонидан билиш мумкин. Чунки, шуни дисобга олиш керакки, дозирги шароитда ушбу уйинлар учун лицензия ютиб олиш кийинлашиб бормокда. Бундан ташкари, Олимпия даракатига тобора купрок мамлакатлар ва спорт турлари кушилмокда.

Мамлакатимиз дозир икки томоннинг уртасида ривожланиб бормокда. Чунки давлатимизда дозирда зарур спорт стадионлари, базалари, махсус спорт иншоотлари, жидозлари, юкори малакали ва малакали мутахассислари, адолининг пуллик хизматларга дак тулаш имконияти ва доказолар мавжуд. дозир шароитга эришилмокда, турли даражадаги докимият органлари жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш учун шароит ва таъсир курсатишни бошладилар - мамлакат ривожланишнинг тугри йулидан бораётгани аник. Шу нуктаи назардан, дар бир давлатнинг жисмоний тарбия тизимининг ривожланиши турлича булиши, бунга сабаб эса уша давлатнинг жисмоний тарбия ва спортга булган муносабати ва сиёсати эканлигини дар кунги сиёсий, иктисодий, спорт жараёнларидан урганиш мумкин. Л.Б.Банкевичнинг таъкидлашича, спорт узига хос атамалари дамда уларнинг куплиги жидатидан мураккаб сузлашув мавзулардан биридир.

Жисмоний тарбиянинг умумий тизими биргаликда ижтимоий ташкилотни ташкил этувчи адолининг барча ижтимоий гурудларини дар томонлама жисмоний тайёргарлигини оширишга каратилган. Болалар жисмоний тарбияси тизими эса ижтимоий ташкилот сифатида барча ёшдаги болаларнинг дар томонлама жисмоний фаоллигини оширишга каратилган. Бу педагогик фикрлаш тизимини ривожлантириш ва жисмоний тарбия мутахассиси назарияси ва методикасини уз содаси буйича ишлаб чикишнинг асосий шарти булиб, бу содада билимлар базаси тизимини яратади.

Болаларнинг жисмоний тарбияси соглом авлод учун имкониятлар яратиш, барча тана аъзоларининг яхши ривожланиши, жамиятнинг дар томонлама баркамол, дар кандай вазият ва кийинчиликда Ватанни димоя килишга кодир аъзоларини тайёрлаш вазифасини уз олдига максад килиб куйган. Мактабда жисмоний тарбия максадли педагогик тизим сифатида синфларда, спорт тугаракларида ва бошкаларда. жисмоний тарбия ва спорт тадбирларида амалга оширилади. Мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний тарбияси мактаб ва мактабдан ташкари болалар учун таълим муассасаларида, болалар ва усмирлар спорт мактабларида, довлилар ва кичик туманлардаги турли таълим ташкилотларида, турли тадбирлар ва жисмоний тарбия, спорт машгулотлари ва бошкаларда амалга оширилади.

Жисмоний тарбия укитувчиси олий укув юртлари талабалари ва турли укув юртлари талабалари билан спорт-оммавий ва жисмоний тарбия-согломлаштириш ишларини олиб боради. Болаларга тогора ва куш устунда машк бажариш, арконга кутарилиш, цилиндрни тортиб олиш ва агдариш усуллари ургатилади, турли спорт уйинлари коидалари тушунтирилади. Жисмоний тарбия укитувчиси машгулотлар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

хавфсизлигини ва санитария-гигиена меъёрларига риоя этилишини таъминлайди, оммавий спорт ва дам олиш тадбирларини утказади, стандартларни такдим этишни ташкил килади, мусобакаларда иштирок этиш учун жамоаларни тузади ва тайёрлайди, умумий жисмоний тарбия гурудларида тарбиявий ишларни олиб боради.

"Инсон турли-хил жисмоний машкларни эгаллаши ва фаол ишлата олиши оркали узининг жисмоний полати ва тайёргарлигини яхшилайди, жисмоний жидатдан мукаммаллашиб боради. Жисмоний мукаммаллик шахснинг шундай жисмоний имкониятлари даражасини акс эттирадики, кайсики унга улар табиий кучларини тулик амалга ошириш имкониятини беради, жамиятга зарур булган ва унга керакли булган ижтимоий-меднат фаолияти турларида муваффакиятли иштирок этиш, унинг мослашув имкониятларини кучайтириш ва шу асосда ижтимоий унумли усишни таъминлаб беради. Жисмоний мукаммаллик даражаси узлуксиз ривожланиш учун канчалик асосларни бериши билан бирга, кайси даражада янги сифат узгаришларига "Очик"лигига кура ва шахснинг мукаммаллашиб боришда шароитларни яратилганлигига кура аникланади". МУХАКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Жисмоний тарбия укитувчиси соглом булиши ва узини формада саклаш учун доимо соглигига эътибор каратиши керак. Интеллектуал, эстетик, ифодали, ташкилий ва айникса коммуникатив кобилиятларга эга булиши керак. Жисмоний тарбия укитувчисининг узига хос фазилатлари: диккатлилик, чидамлилик, сабр-токат, дазил туйгуси, мехрибонлик, ташкилотчилик, некбинлик, мустакиллик, масъулият, хушмуомалалик, дамдардлик (эмпатия)га тайёрлик. Укувчиларнинг кайфиятини тушуна олиш, уларнинг индивидуал ва ёш кобилиятларини ургана олиш ва уларни дисобга олиш мудимдир. Жисмоний тарбия укитувчиси яхши жисмоний тайёргарлиги, юкори кучга чидамлилиги ва соглом булиши керак. Шунингдек, дарслар, спорт машгулотлари, мусобакалар, туристик саёдатлар ва бошкалар. Спорт уйинлари давомида у алодида укувчилар, гурудлар, укувчилар жамоалари билан педагогик жихдтдан мос муносабатни урнатиши, кулай микроиклимни яратиши, укувчиларни узига жалб килиши керак.

Ёш мутахассис асосан педагогик фаолият билан боглик кийинчиликларга дуч келиши мумкин, шу жумладан, биринчи навбатда, дарснинг тузилишини ташкил этиш ва укув, тарбия ва реабилитация вазифаларини малакали шакллантириш. Бу мутахассислик нафакат жисмоний тарбия, балки спорт (чанги пойгаси, енгил атлетика, спорт уйинлари)да дам инновацион жараёнларни узлаштириш ва ривожлантириш куникмаларини эгаллашга каратилган.

Жисмоний тарбия укитувчиси иш хдфтаси ва икки ойлик хдк туланадиган таътилга эга. У асосий вазифаларидан ташкари, синфдан ташкари ишларга дам катта эътибор беради (укувчилар билан дарсдан ташкари жисмоний машкларнинг ташкилий тизими). Талабалар учун масъулиятни дис килиш, турли хулк-атворли болалар билан ишлаш катта рудий зурикишларга олиб келади, шунинг учун педагогик вазифаларни дал килиш жараёнида ихтиёрий даракатлар ва катъият талаб этилади.

Жисмоний тарбия укитувчиси касбининг вакиллари меднат бозорида катта талабга эга. Олий укув юртларида бу содада куплаб мутахассислар тайёрланаётганига карамай, бугунги кунда малакали жисмоний тарбия укитувчиларига эдтиёж сезилмокда.

Шу уринда тадкикот мавзуимизни узагини ташкил этган касбий-амалий жисмоний тарбия масаласига тудталиб утсак. Бизга маълумки, касбий-амалий жисмоний тарбия

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

жисмоний тарбиянинг алодида содаси булиб, у маълум бир касб учун зарур булган шахсий фазилатлар ва хусусиятларни энг яхши тарзда шакллантириш ва такомиллаштиришни таъминлайди. Касбий кулланиладиган жисмоний тарбиянинг максад ва вазифалари, биринчи навбатда, касб томонидан куйилган талабларга боглик. Касбий-амалий жисмоний тарбиянинг махсус вазифалари танланган касб учун зарур булган жисмоний кобилиятларни ривожлантириш, ушбу касб учун зарур булган даракат кобилиятлари ва кобилиятларини такомиллаштириш, ушбу касбда талаб килинадиган шахснинг ахлокий ва иродавий фазилатларини тарбиялашдан иборат.

Талабалар жисмоний тарбиясининг максади - шахснинг жисмоний маданиятини шакллантириш ва соглигини саклаш ва мустадкамлаш учун жисмоний тарбия, спорт ва туризмнинг турли воситаларидан максадли фойдаланишнинг узига хос хусусиятлари, психофизик тайёргарлик ва булажак касб эгаси учун узини узи тайёрлаш тадбирлар. Ушбу максадга эришиш учун куйидаги таълим, ривожланиш ва дам олиш вазифаларини дал килиш режалаштирилган:

- саломатлик, аклий фаровонликни саклаш ва мустадкамлаш, психофизик кобилиятлар, фазилатлар ва шахсий хусусиятларни ривожлантириш ва такомиллаштириш, жисмоний маданиятда узини узи белгилашни таъминлайдиган амалий куникмалар тизимини узлаштириш;

- укувчининг келажакдаги касбига психофизик тайёргарлигини белгиловчи умумий ва касбий амалий жисмоний тайёргарлигини таъминлаш;

-даётий ва касбий максадларга эришиш учун жисмоний тарбия ва спорт фаолиятидан ижодий фойдаланиш тажрибасини эгаллаш.

Касб-дунар мактабидаги таълим катта дажмдаги укув ишлари ва юкори рудий зурикиш билан боглик. Бундан ташкари, илмий ахборотлар окимининг купайиши ва талабалар томонидан киска вакт ичида уларни узлаштириш зарурати туфайли укув жараёнининг интенсивлиги баркарор усиш тенденциясига эга.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Хулоса урнида юкаридагилардан келиб аникланишича, аклий фаолият динамикаси, укувчилар уртасида укиш даврида юкори аклий фаолликни саклаш кундалик тартиб ва укув дафтасидаги жисмоний фаоллик микдорига боглик. Шунинг учун жисмоний ва аклий фаолият уртасида якин богликлик мавжуд. Тизимли жисмоний тарбия дарсларида жисмоний курсаткичларнинг ошиши марказий асаб тизимининг функционал долатининг ошиши билан бирга келади, бу эса укувчиларнинг аклий фаолиятига ижобий таъсир килади. Уни саклаб колиш ва ошириш учун барча укув йиллари давомида дафтасига 6-8 соатлик машгулотлар микдоридаги восита режими энг самарали дисобланади.

- шахсни ривожлантириш ва уни касбий фаолиятга тайёрлашда жисмоний маданиятнинг ижтимоий ролини тушуниш;

- жисмоний маданият ва соглом турмуш тарзининг илмий, биологик ва амалий асосларини билиш;

- жисмоний тарбияга мотивацион ва кадрият муносабатини, соглом турмуш тарзига, жисмоний узини-узи такомиллаштириш ва уз-узини тарбиялашга муносабатни шакллантириш, мунтазам жисмоний машклар ва спорт билан шугулланиш зарурати.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Ефременков К.Н. Развитие олимпийского образования в условиях модернизации системы профессиональной подготовки студентов в вузах физической культуры : диссертация ... доктора педагогических наук . - Смоленск, 2013. - 327 с.

2. Банкевич Л.В. Спорт. Изд. "Просвещение", М. - Л., 1964, стр. 2.

3. Зарипова Ф.А., Ганжиев Ф.У. Укувчи ёшлар тарбиясида жисмоний тарбия ва спортнинг ахдмияти.// "Science and Education" Scientific Journal November 2020 / Volume 1 Issue 8. -Б.445.

4. Филанковский В.В. Теория и практика формирования профессиональной готовности учителя физической культуры : диссертация ... доктора педагогических наук . - Ставрополь, 2000. - 456 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.