Научная статья на тему 'Соғлом турмуш тарзини тўғри ташкил қилишда жисмоний тарбия ва спорт мутахассисларининг педагогик фаолияти'

Соғлом турмуш тарзини тўғри ташкил қилишда жисмоний тарбия ва спорт мутахассисларининг педагогик фаолияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1497
225
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жисмоний маданият / соғлом турмуш / спорт / ўқитувчи / ўқитувчитренер / амалий машғулотлар / мардлик / чаққонлик / педагогика / психология / физическая культура / здоровый образ жизни / спорт / учитель / педагог-тренер / практические занятия / смелость / тяга / педагогика / психология

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зайниддинов Тожиддин Бахриддинович

Жисмоний тарбия ва спорт миллий генофонднинг шаклланиши, соғлом турмуш тарзини тўғри ташкил этиш ва ёш авлодни соғлом тарбия қилишда маънавий, мафкуравий ва амалий восита сифатида кенг қўлланилади. Мақола соғлом турмуш тарзини тўғри ташкил қилишда жисмоний тарбия ва спорт мутахассислари педагогик фаолияти масалаларига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СПЕЦИАЛИСТОВ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ И СПОРТА ПО ПРАВИЛЬНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ

Физическая культура и спорт широко используются в качестве морального, идеологического и практического инструмента в формировании национального генофонда, правильной организации здорового образа жизни и здорового молодого поколения. Статья посвящена педагогической деятельности профессионалов физической культуры и спорта в организации здорового образа жизни.

Текст научной работы на тему «Соғлом турмуш тарзини тўғри ташкил қилишда жисмоний тарбия ва спорт мутахассисларининг педагогик фаолияти»

Зайниддинов Тожиддин Бахриддинович,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Жисмоний маданият» кафедраси доценти вазифасини бажарувчи, катта укитувчи

^ЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШРИ ТАШКИЛ КИЛИШДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ МУТАХАССИСЛАРИНИНГ ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТИ

УДК: 37.01

ЗАЙНИДДИНОВ Т.Б. СО¥ЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ТУ¥РИ ТАШКИЛ КИЛИШДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ МУТАХАССИСЛАРИНИНГ ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТИ

Жисмоний тарбия ва спорт миллий генофонднинг шаклланиши, соFлом турмуш тарзини туFри ташкил этиш ва ёш авлодни соFлом тарбия килишда маънавий, мафкуравий ва амалий восита сифатида кенг кулланилади. Макола соFлом турмуш тарзини туFри ташкил килишда жисмоний тарбия ва спорт мутахассислари педагогик фаолияти масалаларига баFишланган.

Таянч суз ва тушунчалар: жисмоний маданият, соFлом турмуш, спорт, укитувчи, укитувчи-тренер, амалий машFулотлар, мардлик, чакконлик, педагогика, психология.

ЗАЙНИДДИНОВ Т.Б. ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СПЕЦИАЛИСТОВ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ И СПОРТА ПО ПРАВИЛЬНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ

Физическая культура и спорт широко используются в качестве морального, идеологического и практического инструмента в формировании национального генофонда, правильной организации здорового образа жизни и здорового молодого поколения. Статья посвящена педагогической деятельности профессионалов физической культуры и спорта в организации здорового образа жизни.

Ключевые слова и понятия: физическая культура, здоровый образ жизни, спорт, учитель, педагог-тренер, практические занятия, смелость, тяга, педагогика, психология.

ZAYNIDDINOV T.B. PEDAGOGICAL ACTIVITY OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORTS IN SOUND DEVELOPMENT

Physical culture and sports are widely used as a moral, ideological and practical tool in the formation of the national gene pool, the proper organization of a healthy lifestyle and a healthy generation of the young generation. The article is devoted to the educational activities of physical culture and sports professionals in the organization of a healthy lifestyle.

Keywords: physical education, healthy lifestyle, sport, teacher, teacher-coach, practical exercises, courage, traction, pedagogy, psychology.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

Жамиятда жисмоний маданият ривожланганлигининг асо-сий курсаткичи - инсонларнинг саломатлиги ва жисмоний шаклланишини даражаси, жисмоний маданиятнинг таълим ва тарбия, ишлаб чицариш ва маиший соцаларда, буш вацтни ту^ри ташкиллаштириш жараёнида цанчалик муцим урин тутишидир.

Инсон фаолиятида жисмоний тарбиянинг амалий натижаси кишининг жисмоний тайёр-гарлиги ва харакат билим ва куникмаларининг баркамоллик даражаси, юксак хаётий кучга эгалиги, спорт сохасида эришган ютуклари, аклий ривожланганлиги хисобланади. Миллий генофонднинг шаклланиши, соFлом турмуш тарзини туFри ташкил этиш ва ёш авлодни соFлом тарбия килишда жисмоний тарбия ва спорт маънавий ва мафкуравий восита сифа-тида кулланилади. Биз бугун демократик жамиятни аждодлар мероси, миллий кадриятлар асосида, узимизнинг турмуш тар-зимиз талабларидан келиб чиккан холда барпо этишга харакат килмокдамиз. Ана шу харакатлар негизида соFлом инсон омили турибди. Жисмоний тарбия ва спорт оркали соFлом инсонни шакллантириш бутун бир жамиятнинг вазифаси булмоFи керак. Хар бир инсон, оила, ота-она жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланишни одат даражасига чикариши билан бирга, кадрият сифатида эъзозлаши жамиятнинг узлуксиз равишда жисмоний тарбия ва спорт билан шугул-ланишига олиб келади.

Жисмоний тарбия укувчиларда жисмоний ва иродавий сифатларни шакллантириш, уларни аклий ва жисмоний жихатдан мехнат хамда Ватан мудофаасига тайёрлашга йуналтирилган педагогик жараён булиб, ижти-моий тарбия тизимининг мухим таркибий кисмларидан бири саналади. Ёшларни соFлом булиб вояга етишларини таъминлаш масаласи миллий педагогикамиз, халк оFзаки ижоди хамда мутафаккирлар асарларининг бош Fояларидан бири булиб келган1.

1 Педагогика назарияси ва тарихи. I кисм. Педагогика назарияси. Муаллифлар: М.Х.Тохтаходжаева, С.Нишонова, Ж.Хасанбоев, Н.Сайидахмедов, С.Мадия-рова, М.Усмонбоева, Н.Нишонова, А.Колдибекова. - Т.: «Укитувчи», 2006. -175-б.

Абу Али ибн Сино инсонга хос булган ижо-бий фазилатларни санаб утар экан, куйидагиларга алохида урFу беради2:

1. Жасурлик - бирор ишни бажаришда кишининг жасурлиги, чидамлилиги, инсон бошига тушган ёмонликни тухтатиб турувчи кувват.

2. Акллилик - бирор ишни бажаришда шошма-шошарлик килишдан сакловчи кувват.

3. Зийраклик - сезги берган нарсаларнинг х,акикий маъносини тезлик билан тушунти-ришга ёрдам берувчи кувват.

Абдулла Авлонийнинг фикрича, соFлом фикр, яхши ахлок ва илм-маърифатга эга булмок учун бадантарбия билан шуFулланиш зарур: «Баданнинг саломат ва кувватли булмоFи инсонга энг керакли нарсадир. Чунку укимок, укитмок, урганмок ва ургатмок учун инсонга кучли, касалсиз вужуд лозим. СоF баданга эга булмаган инсонлар амалларида, ишларида камчиликка йул куюрлар. ... Бадан тарбиясини фикр тарбиясига х,ам ёрдами бор-дур. Жисм ила рух, иккиси бир чопоннинг унг ила терси кабидур. Агар жисм тозалик ила зийнатланмаса, ёмон хулклардан сакланмаса, чопонни устини куйиб астарини ювиб овора булмак кабидирки, хар вакт устидаги кири ичига урадур. Фикр тарбияси учун мехнат ва соFлом бир вужуд керакдур». Буюк педагог Абдулла Авлоний узининг «Туркий гулистон ёхуд ахлок» асарида бу борада куйидагиларни таъкидлаган эди: «Назофат (гигиена) деб аъзо-ларимизни, кийимларимизни, асбоблари-мизни пок ва тоза тутмокни айтилур. Поклик зехн ва идрокингни кенг ва уткир килур. Халк орасида эътибор ва шухратга сабаб булур. Поклик ила хар хил касалликлардан кутулиб, жонимизнинг кадрин билан булурмиз. Пок булмак саломатимиз, саодатимиз учун энг керакли нарсадур. Йиртик эски кийимлар

2 Хошимов К, Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010. -144-145-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

киймок айб эмас, янги кийимларни кир килиб, ёFини чикариб юрмак зур айб ва гунохдур. ... Ифлослик балосидан поклик давоси ила кутулмок керак». Демак, инсон жисмонан бакувват ва аклан зийрак булишни истаса, у биринчи навбатда покликка катта ахамият бериши лозим. Айни пайтда поклик тарбияси устувор булган инсонларда кишига яхши яшаш учун зарур булган барча фазилатлар таркиб топади хамда ахлокка зид булган нуксонлар йуколади1.

Жисмоний тарбия кишиларга катта таъсир курсатиб, саломатлигини мустахкамлайди, ишлаш кобилиятини оширади, узок умр куришга ёрдам беради. Спорт х,ар кандай ёшда хам кадди-коматни тарбия килиш куч-кувватни саклаб туришнинг ажойиб воситаси-дир. Спорт дам олиш билан мехнатни алмаш-тириб туриш манбаи булиб хизмат килади. Укувчиларнинг жисмоний маданиятга эга булишлари жисмоний тарбия самарадорли-гини белгиловчи мухим омил саналади. Шунингдек, жисмоний маданият инсон ва жамият умумий маданиятининг хам ажралмас кисмидир. Жисмоний маданият мазмунида куйидагилар акс этади2:

1. Инсон аъзоларининг функционал камо-лоти (ички аъзолар, нерв ва харакат, суяк-мушак тизими, тана уЙFунлиги ва уларнинг функционал фаолиятини бошкариш лаёкати)га эгаликни таъминлаш.

2. Укувчиларнинг соFлигини мустахкамлаш.

3. Уларни гигиена коидаларига амал килишга куниктириш.

4. Укувчилар мохирлигини хар томонлама устириш.

5. Булажак касб-хунар эгаларининг жисмоний ва физиологик сифатларини касбий нуктаи назардан шакллантириш, уларнинг ишчанлик кобилиятини ошириш.

6. Укувчиларнинг жинсий жихатдан туFри камолга етишлари учун шароит яратиш.

1 Авлоний А. Туркий гулистон ёхуд ахлок,. - Т.: «Ук,итувчи», 1992. -20-б.

2 Педагогика назарияси ва тарихи. I к,исм. Педагогика назарияси. Муаллифлар: М.Х.Тохтаходжаева, С.Нишонова, Ж.Х,асанбоев, Н.Сайидах,медов, С.Мадия-рова, М.Усмонбоева, Н.Нишонова, А.Крлдибекова. - Т.: «Ук,итувчи», 2006. -175-б.

7. Укувчиларда мустахкам ирода, катъий характер, интизомга сузсиз амал килиш куникмаларини шакллантириш.

Жисмоний тарбияни ташкил этиш жараё-нида укувчиларни гигиена коидалари билан таништириш, уларга сузсиз амал килиш куникмаларига эга булишларига эришиш мухимдир.

Жисмоний тарбия болаларга факат оилада ёки таълим муассасаларида таълимни ташкил этиш жараёнидагина эмас, балки синфдан хамда мактабдан ташкари утказиладиган машFулотлар, турли мусобакалар, тадбирлар чоFида хам самарали ташкил этиб борилиши максадга мувофик. «СоFлом танда соF акл» деган маколда жисмоний тарбияга оид маъно лунда килиб ифода этилган. Жисмоний тарбияни бугунги кун талабларига мувофик юкори даражага кутариш укувчилар уртасида салбий холатлар кенг таркалишининг олдини олади.

Жамиятимизда соFлом турмуш тарзини шакллантириш, ахолининг, айникса ёш авлод-нинг жисмоний тарбия ва оммавий спорт билан мунтазам шуFулланиши учун замон талабларига мос шарт-шароитлар яратиш, спорт мусобакалари оркали ёшларда уз иро-даси, кучи ва имкониятларга булган ишончни мустахкамалаш, мардлик ва ватанпарварлик, она Ватанга садокат туЙFуларни камол топти-риш, жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш, ахолининг барча катламлари, айникса ёшларни жисмоний тар-бия ва спорт билан мунтазам шуFулланишга жалб этиш, мамлакатимизда бу борада яра-тилган шароитлардан самарали фойдаланиш натижадорлигини ривожлантириш максадида Узбекистон Республикаси Президентнинг 2017 йил 3 июндаги «Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-3031-сон карорида белгилаб берилган вазифалардан келиб чикан холда, жисмоний тарбия ва спорт сохасида кадрлар тайёрлаш, уларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш муассасала-рини илмий-услубий жихатдан куллаб-кувват-лаш хамда спорт мактабларини юкори мала-кали мураббийлар ва тиббиёт ходимлари билан таъминлаш, уларнинг укув муассасаларида функционал вазифаларни белгилаб олиш мухимлигини бугунги даврнинг узи курсат-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

1-жадвал. Жисмоний тарбия ва спорт мутахассислари фаолият турлари.

Таълим муассасаси Фаолият мазмуни

Умумий урта таълим мактаб, КХК ва ОТМларида Расмий булиб, белгиланган ДТС асосида ташкил килинади, маълум бир вак,т меъёрларига амал килади.

Баркамол авлод болалар ва усмирлар спорт мактабларида Мактабдан ташкари вак,тларда ташкил килинади, спорт турлари ва тоифалари буйича белгиланган меъёрларга амал килади, укувчи ва талабаларнинг буш вактлари асосида ташкил килинади.

Хусусий шерикчилик асосида нодавлат спорт таълим муассасалари Урнатилган тартибда барча ёшдагилар учун мулжалланган булиб, асосий фаолияти сомомлаштиришга йуналтирилган (бозор ик,тисодиёти шароитида бугунги кунда тобора ривожланиб бормокда).

мокда. Жисмоний тарбия ва спорт мутахассислари фаолиятини педагогик бошкаришнинг узига хусусиятлари булиб, турли таълим муас-сасаларида (умумий урта таълим мактаблари, баркамол авлод болалар ва усмирлар спорт мактаблари, нодавлат спорт таълим муассаса-лари) укитувчи тренер ва спорт мутахассислари фаолият олиб боришади (1-жадвал).

Турли таълим муассасаларида фаолият олиб борувчилар таълим муассасаси функционал вазифасидан келиб чикиб ёндашадилар. Биз куйида шахсий тажрибамиздан келиб чикиб, умумий урта таълим мактаблари ва Баркамол авлод болалар спорт мактаблари укитувчи тренерларининг педагогик бошка-рувдаги узига хос хусусиятларини тахлил этдик.

Жисмоний тарбия укитувчисининг иш сохаси одатда синф хонасига караганда анча кенг, машFулотлар шароити вакт-вакти билан узгаради. Бу шароит спорт майдончаси, гимнастика зали, бассейн, очик жой булиши мум-кин. МашFулотларда куп сонли ва купинча нотуFри фойдаланилганда хавфли булиб коладиган инвертарь ва мураккаб жихоз-лардан фойдаланилади. Яна шуни кайд килиш керакки, укувчилар харакат фаоллиги хам жарохатлар булиши ва мураккаб муносабат-лар келиб чикиши эхтимолини истисно килмайди. Бир укув кунида турли ёшдаги укувчилар билан ишлаш, шунингдек, аник синф укувчиларининг жисмоний ривожлан-ганлик даражаси куламини хисобга олиш зарурлиги (дастур синфдаги хамма укувчилар учун бир хилдаги якуний талаблар куяди) машFулотларга тайёрланишда алохида кийинчилик туFдиради.

Одатда жисмоний тарбия укитувчиси мак-табда жуда куп оммавий ишларни олиб боради. 200-300 кишини камраб олувчи катта жисмоний тарбия ва спорт ташкилотчилари,

жамоатчи судьялар, тренерлар, спорт жамоаси аъзолари ва бошкалар жисмоний тарбия ва спорт фаолларига киради. Укитувчи ана шу куп сонли фаолларнинг хамма ишларини мувофиклаштиради ва бошкаради. Шунинг-дек, укитувчилар жамоаси ва синф рах-барлари, педагог тарбиячилар вазифаларини хал этишда уларга ёрдам беради, уларни оммавий жисмоний тарбия ва спорт ишларига (спорт марафонлари, байрамлари, сайрлар, умуммактаб мусобакалари, спорт кечалари ва бошкаларга) рахбарлик килишга жалб этади.

Ана шу хилма-хил ишларнинг муваффакияти жуда куп омилларга боFлик ва бир катор фазилатлар, малака ва кобилиятларни талаб этади.

Жисмоний тарбия укитувчиси укув маш-Fулотлари жараёни тузилишида жисмоний тарбия хакидаги фанга таяниш учун шу фан асосларини яхши билиши керак. Укитувчи уз фанини билишидан ташкари, педагогика, психология, анатомия, физиология, гигиена, тиб-биёт ва инсон физиолгияси сохасига тааллукли хамма фанларга оид бутун бир билимлар тизимига эга булиши керак1.

Мактаб жисмоний тарбия укитувчиси куйидагиларни билиши керак2:

• миллий тарбиянинг таркибий кисми сифатида жисмоний тарбиянинг умумий ва аник максадларини аниклаш;

• жисмоний тарбия ва спорт машFулот-ларининг максади хамда вазифаларини аниклаш;

• жисмоний таълим-тарбияда хозирги замон методларини танлаш ва куллаш;

1 Белорусова В.В. ва бошкалар Педагогика дарс-лик жисмоний тарбия институтлари учун дарслик. - Т.: «Укитувчи», 1990. -285-б.

2 Зайниддинов Т.Б., Ачилов Т. «Жисмоний тарбия укитиш методикаси» укув фан дастури. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2015.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

• жисмоний тарбия ва спортнинг турли воситаларидан фойдаланиш;

• спорт билан шуFулланувчиларнинг ёш-жинсий морфофункционал ва индвидуал психологик, шунингдек, ижтимоий-психологик хусусиятларини хисобга олган холда машFу-лотларнинг хилма-хил шаклларини танлай олиши, спортнинг миллий турлари, маданий анъаналаридан фойдаланиш;

• таълим олувчиларда шахсий гигиенага риоя килиш, уз организмини мустахкамалаш ва унинг холатини назорат килиш малакала-рини хосил килиш учун метод ва воситалар мажмуасини куллаш;

• врач назорати ва педагогик назорат методлари, машFулотлардаги хавфсизликни таъминловчи усуллар, биринчи тиббий ёрдам курсатиш малакаларини эгаллаган булиш;

• укувчиларда машFулотларга тайёрланиш ва уни утказишда уз-узига хизмат курсатиш малакаларини таркиб топтириш усулларидан фойдаланиш;

• хар куни турли шаклдаги жисмоний маш-Fулотларни ташкил этиш ва утказиш ёрдам беришга кодир булган фаол спортчини тайёр-лаш;

• илFор педагогик тажрибани тахлил килиш, умумлаштириш ва ижодий фойдаланиш, психологик-педагогик билимлар ва профессионал тайёргарлик даражасини доимо ошириб бориш;

• юксак уюшкоклик ва ташаббускорлик, уз фаолияти мазмунини узлуксиз такомиллашти-риб бориш.

Спорт тури буйича укитувчи-тренернинг фаолияти жисмоний тарбия укитувчисининг ишидан жиддий фарк килади. Тренернинг иши, аввало, укувчи ва ёшларнинг спорт кобилиятларни аниклаш ва ривожлантиришга, уларнинг спорт хаёт йулини олдиндан кура билишга каратилган булади. Шахснинг гармоник ва жисмоний жихатдан камол топиши унинг спортдаги хаёт йули учун асос булиб хизмат килади.

Спорт тури буйича укитувчи-тренер учун зарур булган билимлар тизими ва характери узига хосдир. У спортчилар тайёрлашнинг миллий тизими тамойиллари, воситалари ва методлари, спортчилар тайёрлашнинг асосий халкаро хорижий талаб хусусиятлари, танлан-ган спорт туридаги таълим ва тренировка

(машFулот) назарияси ва методикаси, шунингдек, жисмоний машкларнинг асосий турла-рига ургатиш методикаси, укув-тренировка жараёнини ташкил этишнинг асосий психо-логик-педагогик конуниятлари, спортчилар тайёрлашда турли воситалардан дидактик имкониятлар, спорт билан шуFулланувчи-ларнинг ёш-жинс хусусияти конуниятлари хамда уларда асосий жисмоний сифатлар ва харакат малакаларини ривожлантириш хусу-сияти, укув-тренировка учрашувлари ва спорт-соFломлаштириш масканлари шарои-тида спорт ишларини ташкил этиш хусусиятлари, жисмоний тарбия спорт фаолиятининг санитария-гигиена асослари, спорт машFулот-лари жараёнида шикастланишнинг олдини олиш асослари, спорт тури буйича спорт иншоотининг тузилиши, ундан фойдаланиш хусусиятлари, унинг конструкцияси, спорт инвертари ва жихозларидан фойдаланиш ва уларни саклаш коидаларини мукаммал равишда билиши керак1.

Бу борада укитувчи-тренер куйидагиларни билиши лозим2:

• спорт тайёргарлигининг умумий ва аник максадлари, аник спорт машFулотининг мак-сади хамда вазифаларини белгилаш;

• укув тренировка жараёнида ш^улланув-чиларнинг ёш-жинс, морфофункционал ва индивидуал-психологик хусусиятлари ва спорт тайёргарлиги даражасини хисобга олиб хозирги замон методларини куллашни билиш спорт турига йуллаш максадида жисмоний ривожлаганлик ва тана тузилишини аниклаш ва бахолаш;

• спортчиларнинг фаолиятини текшириш натижаларига караб уз фаолиятига тузатиш-лар киритиш;

• хозирги замон метрологик аппаратлари-дан ва машFулотларда хавфсизликни таъминловчи усуллар, шунингдек биринчи тиббий ёрдам курсатиш усулидан фойдаланган холда спорт-педагогик назорат методларини эгал-лаш;

1 Беларусова В.В. ва бошкалар Педагогика. Жисмоний тарбия институтлари учун дарслик. - Т.: «Укитувчи», 1990. -286-б.

2 Зайниддинов Т.Б., Ачилов Т. «Жисмоний тарбия укитиш методикаси» укув фан дастури. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2015.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

• мусобакалар ташкил этиш ва уларда хакам, гурух вакили сифатида иштирок этиш;

• шуFулланувчиларда спорт машFулот-ларини тайёрлаш ва утказиш, уз-узига хизмат курсатиш малакаларини таркиб топтириш усулларидан фойдаланиш;

• шуFулланувчилар орасида касб танлашга йуллаш ишлари олиб бориш, укув-тренировка жараёни ва мусобакаларни ташкил этишда ёрдам беришга кодир спорт фаолларини тайёрлаш.

Умумий урта таълим мактабларидан фарк-лирок, болалар ва усмирлар спорт мактаби (БУСМ) тренерининг иш шароити мактабдаги укитувчилар иш шароитдан жиддий фарк килади.

Куйидагилар БУСМ тренери фаолиятининг узига хос хусусиятларига киради;

- шуFулланувчиларнинг машFулотларни танлаш ва унга келишнинг ихтиёрийлиги;

- алоканинг алохида шартлари, яъни улар хам узига хос машFулотлардан ташкарида, спорт йиFинлари шароитида, мусобокаларда амалга оширилади;

- жисмоний имкониятлари ва техник бар-камоллик даражасини доимо саклаб туриш зарурлиги. Тренер жисмоний имкониятлари деганда, тренер саломатлигининг жисмоний ахволи, унинг шуFулланувчилар билан бирга машкларни бажара олиш имкониятини хисобга олиши, техник баркамоллик деганда машкларни техник жихатдан туFри бажариш малакаси тушунилади;

- спорт мураббийининг доимий тарбиявий фаолияти. Болалар билан ишлаётган тренер укитувчи машFулотлар вактида педагогик рахбарлик килибгина колмайди, унинг тарбиявий фаолияти бу иш доирасидан ташкарида хам давом этади. У укувчилар учун энг масъу-лиятли булган спорт мусобакаларини утказиш даврида хам уларнинг мураббийси хисобла-нади. Тренер тарбияланувчиларнинг бутун хаёт тарзи, хаёт йулини танлашига, хаётий нуктаи назари шаклланишига катта таъсир курсатади;

- болалар спорт жамоасининг узига хос хусусиятлари. Бунда жамоа одатдаги укувчилар жамоаларидан тузилиши ва уни бошкаришнинг алохида мураккаблиги билан ажралиб туради;

- машFулотларга баркарор кизикишни тар-биялаш зарурлиги. Спорт билан эндигина шуFулланаётган спортчилар билан ишловчи тренер уларда хали спорт машFулот турини туFри танлаганлик борасида ишонч йуклиги ва бир хилдаги кишини зериктирадиган тре-нировкалар шуFулланувчиларнинг баркарор кизикишларини тезда сундириши мумкинли-гини хисобга олиши зарур. Шу сабабли БУСМ тренери кобилиятли спортчиларнинг кетиб колмасигининг олдини олиши учун уларда танланган спорт турига баркарор кизикишни тарбиялаш методикасини билиши керак.

Куйидагилар юкори малакали спортчилар билан ишловчи тренерлар педагогик фаолиятининг муваффакиятли курсаткичлари хисоб-ланади1:

• гурух ва айрим спортчилар курсатган натижаларга эришганлик;

• барча гурух аъзоларининг ижтимоий-ахлокий ва спорт этикаси нормаларига риоя килиш;

• спортчилар жамоасида спортчи шахси-нинг хар томонлама ривожланишига зарар келтирмаган холда спортда янада камол топиши учун зарур шароитлар яратиш.

Юкоридагилардан келиб чиккан холда, умумий урта таълим мактабининг жисмоний тарбия ва спорт мактабларида фаолият юри-таётган укитувчи-тренер хамда спорт буйича мутахассислар уз иш фаолиятларини бошка-риши буйича куйидагиларни тавсия киламиз:

• жисмоний тарбия ва спорт соFломлаш-тириш буйича аник максадларни белгилаб олиш ва уларни утказишнинг замонавий методларини танлаш ва куллаш;

• жисмоний тарбия ва спорт соFлом-лаштириш буйича тадбирларни утказишда хилма-хил жисмоний тарбия воситаларидан фойдаланиш, укув амалий дарсларни иннова-цион педагогик технологиялар асосида изчил ташкил килиш, машFулотлар жараёнига ахборот-коммуникация технологияларини фаол татбик килиш;

• укувчи-ёшлар ва кунгилли ш^улланув-чиларнинг ёш-жинс, морфофункционал, индивидуал-психологик хусусиятлари, уларнинг

1 Ярашев К.Д. Жисмоний тарбия ва спортни бошкариш. Укув кулланма. - Т.: Абу Али ибн Сино номидаги тиббиёт нашриёти, 2002. -52-53-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

жисмоний тайёргарлиги, саломатлиги, шунинг-дек, жамоанинг ижтимоий-психологик хусуси-ятларини алохида инобатга олиш;

• шифокор назорати ва педагогик назорат методлари, машFулотларда хавфсизликни таъ-минловчи усуллар, биринчи тиббий ёрдам курсатиш усулларини билиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• машкларга тайёрлаш жараёнида укувчи-ларнинг онги ва калбига маънавий-маърифий Fояларни сингдириш керак. Чунки хар бир халк уйини узида халкимизнинг юксак мада-нияти ва кадриятларини акс эттиради. Уйинни тушунтиришда халкимизга хос маданият ва маънавият кирраларини тахлил килиб, мохиятини сингдириш;

• уйинда кузда тутилган умуминсоний фазилатлар: мардлик, жасурлик, эпчиллик, муросалилик, адолатпарварлик, халкпарвар-лик каби умуминсоний хислатларни сингди-риш;

• уйин оркали укувчиларнинг фикрлаш кобилиятини янада юксалтириш, мураккаб вазиятларда туFри карор кабул килиш ва аник чоралар куллашга ургатишни билиш лозим;

• жисмоний тарбия ва спорт соFломлаш-тириш буйича хамма мутахассислар илFор педагогик тажрибани тахлил килиш, улардан ижодий фойдаланиш, педагогик-психологик билимлар ва касбий тайёргарлик даражасини доимо ошириб боришлари керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентнинг 2017 йил 3 июндаги «Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-3031-сон карори.

2. Авлоний А. Туркий гулистон ёхуд ахлок. - Т.: «Укитувчи», 2008.

3. Беларусова В.В. ва бошкалар. Педагогика. - Т.: «Укитувчи», 1990.

4. Тохтаходжаева М.Х., Нишонова С., Хасанбоев Ж., Сайидахмедов Н., Мадиярова С., Усмонбоева М., Нишонова Н., Колдибекова А. Педагогика назарияси ва тарихи. I кисм. Педагогика назарияси. - Т.: «Укитувчи», 2006.

5. Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010.

6. Ярашев К.Д. Жисмоний тарбия ва спортни бошкариш. - Т.: Абу Али Ибн Сино номидаги тиббиёт нашриёти, 2002.

7. Зайниддинов Т.Б., Ачилов Т. «Жисмоний тарбия укитиш методикаси» укув фан дастури. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2015.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.