Научная статья на тему 'Ўқувчи-қизларни тарбиялашда миллий ҳаракатли ўйинлардан фойдаланиш йўллари'

Ўқувчи-қизларни тарбиялашда миллий ҳаракатли ўйинлардан фойдаланиш йўллари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
637
90
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
breeding / breeding of girls / society / social life / courage / precious / excises / active games / physical education.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Холмирзаев Э. Ж.

Ушбу мақолада жисмоний тарбиянинг қизларнинг ҳаётидаги ўрни, уларнинг келажакда соғлом, жисмонан баркамол, меҳнатсевар, доно, иродали ва ҳаётда учрайдиган турли қийинчиликларни енгиб ўта оладиган бўлиб вояга етишларида ўта муҳимлиги ҳақида айтиб ўтилган. Жисмоний тарбия дарсларида ва синфдан ташқари вақтларда қизлар учун мўлжалланган халқ ҳаракатли ўйинларининг аксарият қисми уларнинг кундалик юмушларда бажарадиган ҳаракатларига мос ва уларни такрорлайди. Бу эса, ўз навбатида, уларга кундалик юмушларни осонлик билан бажаришларига ёрдам беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FOLK ACTIVE GAMES IMPLEMENTATION IN BREADING OF PUPIL GIRLES

The physical education is specially useful for girls. That will help in future to be healthy and active, working and smart, overcoming problems and difficulties meeting in life. Many folk games movements, using on the lessons of physical training, are matching and repeating in routine life.

Текст научной работы на тему «Ўқувчи-қизларни тарбиялашда миллий ҳаракатли ўйинлардан фойдаланиш йўллари»

Э.Ж.Холмирзаев,

Тошкент вилояти педагог кадрларни к,айта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти "Жисмоний маданият ва амалий фанлар" кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди, доцент

ХОЛМИРЗАЕВ Э.Ж. УЦУВЧИ-ЦИЗЛАРНИ ТАРБИЯЛАШДА МИЛЛИМ ЦАРАКАТЛИ УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ЙУЛЛАРИ

Ушбу маколада жисмоний тарбиянинг кизларнинг хаётидаги урни, уларнинг келажакда соFлом, жисмонан баркамол, мехнатсевар, доно, иродали ва хаётда учрайдиган турли кийинчиликларни енгиб ута оладиган булиб вояга етишларида ута мухимлиги хакида айтиб утилган. Жисмоний тарбия дарсларида ва синфдан ташкари вактларда кизлар учун мулжалланган халк харакатли уйинларининг аксарият кисми уларнинг кундалик юмушларда бажарадиган харакатларига мос ва уларни такрорлайди. Бу эса, уз навбатида, уларга кундалик юмушларни осонлик билан бажаришларига ёрдам беради.

ХАЛМИРЗАЕВ Э.Ж. НАПРАВЛЕНИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ НАРОДНЫХ ПОДВИЖНЫХ ИГР В ВОСПИТАНИИ УЧЕНИЦ

Физическое воспитание особенно полезно для девочек. Оно поможет им в будущем быть здоровыми, физически активными, трудолюбивыми, умными, волевыми, стойкими и способными справиться с трудностями, встречающимися на жизненном пути. Большое количество народных подвижных игр для девочек, используемых на уроках физического воспитания и во внеклассное время, соответствует движениям, выполняемым в повседневной жизни, и повторяет их. Это в свою очередь поможет ученицам легко справляться с работой в быту.

Ключевые слова: воспитание, воспитание девочки, общество, общественная жизнь, отвага, ценность, упражнение, подвижные игры, физическое воспитание.

KHOLMIRZAEV E.J. FOLK ACTIVE GAMES IMPLEMENTATION IN BREADING OF PUPIL GIRLES

The physical education is specially useful for girls. That will help in future to be healthy and active, working and smart, overcoming problems and difficulties meeting in life. Many folk games movements, using on the lessons of physical training, are matching and repeating in routine life.

Keywords: breeding, breeding of girls, society, social life, courage, precious, excises, active games, physical education.

Халцда "Ватан остонадан бошланади" деган нацл бор. Бу тарбия масаласига цам тааллуцлидир. Тарбия, энг аввало, оилада, донолар фикрича, цатто она цорнидан бошланади.

Кадимдан ота-онанинг зиммасида уз тарбиясида онадан яхширок урнак буладиган

фарзандларини хар томонлама мукаммал намуна булмаса керак.

килиб тарбиялаш вазифаси турган. Оилада, Узбек оилаларида кизларни тарбиялашда

айникса, киз бола тарбиясига эътиборлирок куйидаги масалаларга эътиборни каратмок

булишга туFри келган. Пазандалик, саранжом- лозим:

саришталик, бичиш-тикиш, мехмон кутиш 1. Кизларга ёшлигиданок узбек урф-

ва муомала килишни билиш оилада кизлар одатларини ва удумларини сингдириб бориш. тарбияси учун энг керакли булган жихатлар 2. Аввало она, колаверса, ота кизига хар

хисобланади. Кизларнинг бу борадаги жихатдан урнак булиши лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

V_/

3. Оилада аёллар урнини, вазифасини, бурчини, х,укукини тушунтириб бориш.

4. Оилада аёллар зиммасидаги юмушларни пухта ургатиб бориш.

5. Кизларнинг саволларига, тушунмаган нарсалари буйича суровларига шошилмай, мукаммал жавоб бериш.

6. Ортикча эркалатмаслик, ранжитмаслик, айникса, ёмон сузлар билан х,акоратламаслик керак.

7. К,ариндош-урур, мах,алла-куйдаги обру-эътиборли оилаларнинг аёлларини, кизларини намуна килиб курсатиб бориш.

8. Киз болага ота-она, ака-укалар томонидан зулм утказмаслик.

9. НотуFри иши, х,атти-х,аракатини тушунтириб, енгил койиш билан бирга яхши ишларини раFбатлантириб бориш.

10. Ёши улFая борган сари киз болага турмуш, оила, турмуш уртоFи, унга муносабат, фарзанд парвариши ва тарбияси масаласида боскичма-боскич тушунча бериб бориш.

11. Киз боланинг адабиётга, санъатга, шеъриятга х,авасини орттириб бориш.

12. Одоб-ах,лок, шарм-х,аё, ибо, муло-йимлик, юриш-туриш ва кийиниш маданияти, тежамкорлик, сабр-токатли булиш масала-ларида тушунча бериш.

Халк достонлари кайси даврда юзага келганидан катъий назар, уларда хотин-кизлар жамиятнинг асосий х,аракатга келтирувчи кучи сифатида, мех,рибон она, садокатли ёр, улуг мураббий, эрлар, ака-укалар, фарзандларга маслакдош, оила ва рузFор ишларида ута тадбиркор, х,атто давлатни адолат билан бошкаришга кодир акл-идрок, тафаккур ва жасорат эгаси, юрт ва эл осойишталиги учун курашувчи пах,лавон, гузаллик, зеболик, барнолик туЙFуларини камол топтирувчилар тарзида талкин этилади.

Айни вактда Тумарис, Барчиной, Юнус пари, Мискол пари, Гулнор, Зулхумор, Тегина, Ойдин, Ойчинор, Орзугул, Гулойим, Товка ойим, Норгулой каби унлаб етук образлар х,аёти, фаолияти, жасоратини тасвирлаш жараёнида уларга бех,ад завк-шавк, кувонч баFишлаган, янги зафарлар сари илх,омлантирган "Охува", "Тока лов-лов", "Пойга", "Кураш", "Ок суяк", "Куёв танлаш", "Она бола" сингари хотин-кизларга хос халк х,аракатли уйинлари таснифига х,ам кенг урин берилади.

Беруний, Ал-Хоразмий, Ибн Сино каби мутафаккир олимларнинг илмий меросларида жисмоний тарбия ва х,озирги спорт турлари назарий жих,атдан уз ифодасини топган. Ибн Сино бадантарбияни бошлаш ва тухтатиш фурсати х,акида гапириб: "Бадантарбия бошланиш вактида бадан тоза булиши, яъни ички аъзоларда ва томирларда ёмон етилмаган нарсалар булмаслиги керак. Чунки бадантарбия уларни бутун гавдага таркатиши мумкин" дейди. Жуда туйган ёки жуда очиккан х,олатда жисмоний х,аракатлар килиш зарарли эканлигини таъкидлайди. УлуF х,аким йил фаслларининг кайси вактларида бадантарбия машклари билан шуFулланиш даркорлигини аник курсатиб беради. У киши организмига х,ар фаслнинг узига хос таъсир килишини аниклаган ва организмда содир буладиган узгаришларни чукур тах,лил кила олган.

Ислом дини оламида машх,ур булган Ат-Термизий, Имом ал-Бухорий, Накшбандий, Матрудий, МарFилоной каби фозилларнинг х,адислари ва баёний асарларида инсон камолати, соFликни саклаш буйича кимматли фикрлар билдирилган. Бу х,адислар намуналаридан жисмоний тарбия дарсларида ва машFулотларида талаба-кизларни хабардор этиб бориш керак. Чунки маънавий-маданий кадриятларни оширувчи турли машклар х,озирги ёшларни баркамол килиб тарбиялашга хизмат кила олади.

Халкимизнинг халк х,аракатли уйинлари кизларимизнинг х,ар томонлама (аклий, жисмоний) камол топишига хизмат килиб келган. Бу уйинлар асрлар давомида, даврларга мос равишда узгариб, ривожланиб борган.

Олам куёши х,аммага баробар нур сочгани каби Алишер Навоийнинг улмас жавох,ирлари нури илмнинг х,ар бир жабх,асига чукур кириб борган. Мангу зиё таратаётган дах,онинг асарлари бугунги кунда х,ар бир фан сох,аси учун битмас туганмас илх,ом манбаи булиб хизмат килмокда. Айникса, шоирнинг киши саломатлиги, бадантарбияси х,акидаги панд-насих,атлари ёшу кари, барча илм ах,лини х,анузгача илх,омлантириб келмокда.

Кадимги давр ва урта асрларда инсон бекиёс куч-кудрат эгаси х,исобланган, чунки уша шароитда одамларнинг ижтимоий х,аёти ва табиат х,одисаларига карши курашларида жисмоний куч х,ал килувчи рол уйнаган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

Шунинг учун х,ам барча халкларнинг ках,рамонлик достонларида х,ар ишга кодир пах,лавонлар, яккама-якка олишувларда Fолиб чиккан бахрдирлар, вах,имали аждар ва девларни мавх, эта оладиган ботирлар, тиш-тирноFигача куролланган лак-лак душман кушинини ёлFиз узи енган пах,лавон сиймолари яратилган. Шундай образлардан бири "Алпомиш" достонидаги Барчинойдир. У узбек достонидаги х,ар томонлама мукаммал булган аёл образи х,исобланган. Душманларнинг "кирк минггини бир деб санаб" курашга тайёр турган жасур Барчиной сиймосида ках,рамонлик достонларига хос асл киз х,акидаги анъанавий тушунча х,ам уз ифодасини топган. Киздаги жасурлик, мардлик ва довюраклик, уз куч-кудратига ишониш уз-узидан пайдо булмаган. Бу эса кизларимизни тарбиялаш учун жисмоний тарбия дарсларида ва дарсдан кейинги буладиган машFулотларда халк х,аракатли уйинларини тушунтириб, уларни мустах,камлаш юрак кон айланиш тизими х,амда нафас олиш жараёнлари ва фаолиятининг яхшиланишига, уларнинг яхши усишларига ижобий таъсир курсатади.

Саломатлик - бу одам организмининг х,еч кандай касалликлар аломати булмагандаги х,олати булиб, организм функцияларининг ташки мух,ит билан мувофиклашуви х,исоб-ланади. Одамнинг саломатлик даражаси канчалик юкори булса, унинг турли юкумли касалликларга, паст ва юкори х,аракатдаги жисмоний ишларга булган чидамлилиги х,ам шунчалик баркарор булади. Шунинг учун жисмоний тарбия ва спорт х,ар бир инсон учун бебах,о чиникиш мактабидир. Жисмоний тарбия, айникса, киз болалар учун жудаям фойдалидир. Уларнинг келажакда соFлом, жисмонан бакувват, мех,наткаш, билимли, иродали, чидамли, х,ар кандай х,аёт кийинчиликларини мардона енга оладиган булишларига катта ёрдам беради. Жисмоний тарбия дарсларида ва дарсдан ташкари вактларда халк х,аракатли уйинларининг жуда купчилиги уй-рУзFор ишларига мос уйналади. Бу эса уй-рУзFор ишларининг осон бажарилишига ёрдам беради.

Талаба-кизлар жисмоний х,аракатларга булган талабларини халк х,аракатли уйинлари оркали кондиришлари мумкин. Шунинг учун жисмоний тарбия дарсларида халк

х,аракатли уйинларидан самарали фойдаланиш керак. Бизга маълумки, халк х,аракатли уйинларининг барчаси фарзандларимизни соFломлаштириш, жисмоний маънавий ва аклий ривожлантиришга каратилган.

Талаба-кизларнинг имкониятларини ва жисмоний тайёргарлик даражасини х,исобга олиб, х,ар хил халк х,аракатли уйинларидан фойдаланиш ёки уйинларни узгартириш х,амда уларга кушимчалар киритиш мумкин. Халк х,аракатли уйинларининг ах,амияти талаба-кизларда муайян жисмоний сифатларни х,осил килиш ва уларни такомиллаштириш билан чекланмайди. Харакатли уйинлар талабаларда интизомлилик, жамоада узини тута билиш ва уз обруси учун курашиш, уртокларига беFараз ёрдам бериш каби фазилатларни х,ам шакллантиради.

Узбек халк тарихига назар ташласак, жисмоний тарбия ва спортнинг маълумтурлари ах,оли уртасида кенг таркалганлигининг гувох,и буламиз, ота-боболаримиз оFир кул мех,нати билан банд булишига карамай, туй-томошалар, халк байрамларида, халк сайлларида жисмоний тарбияга оид бир неча х,аракатли уйинларни намойиш этганлар. Бундан ташкари, бу халк х,аракатли уйинлари кизларнинг жисмоний бакувват ва соFлом булишлари учун асосий омиллардан бири булиб келган.

Халк х,аракатли уйинларини утказиш жараёнида уларнинг бир хил булиб колишига йул куймаслик керак. Акс х,олда, талабаларнинг уйинга булган кизикиши камайиб боради. Уйин утказилгандан сунг уларни талабалар билан биргаликда мух,окама килиш, кейин-чалик шу уйинлар такрорланаётган вактда бошкарувчилик ролини энг фаол талабага топшириш максадга мувофик булади. Уйинларни утказиш давомида укитувчи талабаларнинг хатоларини айтиб туриши керак. Халк х,аракатли уйинларини очик завода утказишга х,аракат килиш керак.

Халк х,аракатли уйинларидан дарс ва укув тугарак машFулотларида самарали фойдаланиш мустакил республикамиз талаба-кизларини комил инсон ва жисмонан соFлом булиб тарбияланишларида мух,им ах,амиятга эга.

Узбек халки х,амиша х,алол, пок, иродаси кучли, чаккон, жисмонан бакувват, довюрак кишиларни х,урматлаган ва ардоклаган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

Узбек халкининг, айникса, хотин-кизларнинг миллий хусусиятлари, урф-одатлари, кола-верса, узбекона маънавий-маърифий киёфа-лари жамиятимиз тараккиётида мух,им урин тутади. СоFлом авлодни тарбиялаб, вояга етказиш, Ватанга садокатни шакллантиришда

оналарнинг роли бебах,одир. Бунда жисмоний тарбия жараёнларининг х,ам маълум х,иссаси борлигини инкор этиб булмайди. Шу сабабли, хотин-кизларни жисмоний тарбия машклари билан доимий равишда шуFулланишга одатлантириш мух,имдир.

Адабиётлар:

1. Усмонхужаев Т.С., Хужаев Ф. 1001 уйин. - Т: "Ибн Сино", 1990.

2. Усмонхужаев Т.С., Хужаев Ф. Харакатли уйинлар. - Т.: "Укитувчи", 1992.

3. Холмирзаев Э.Ж., Хужаниёзов Б.И. Вариатив уйинлар -саломатлик гарови. - Т., 2012.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.