Научная статья на тему 'Енгил атлетика машғулотларида ўқитишнинг инновацион услубларидан фойдаланиш'

Енгил атлетика машғулотларида ўқитишнинг инновацион услубларидан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2807
267
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
енгил атлетика / инновацион интерфаол усуллар / технология / жисмоний тарбия / компьютер дастурлари / жараён / ўқитиш / спорт / track and field / athletics / innovational and interactive methods / technology / physical culture / soft ware / processes / sport

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шакиржанова К. Т.

Жисмоний тарбия таълими тизимида енгил атлетика фанини ўқитиш жараёнида инновацион усуллардан фойдаланиш замонавий таълим беришнинг ажралмас қисмига айланмоқда. Мазкур мақолада енгил атлетика турларини ўқитишда машғулотларда ўқитувчи-мураббийлар томонидан интерфаол усуллардан фойдаланиш йўллари ёритиб берилган. Жумладан, машғулотларда компьютер дастурлари (чизма, сурат, жонли ҳаракат, техник-тактик амаллар матнлари, видеороликлар ва ҳ.к.)дан фойдаланиш технологияси ёритилган. Бу жисмоний тарбия ва спорт мутахассисларининг самарали тайёргарлигини ва улар малакасини оширишни ташкил этишга хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF INNOVATION METHODS IN TRAINING OF ATHLETICS

Using innovative methods in teaching kinds of athletics in the system of physical education is an integral part of modern education. In this article we give the use of interactive teaching methods of teachers – coachesin the lessons for athletics. Including discloses a technology in the lessons use of computer programs (diagrams, drawings, physical actions, texts, technical and tactical actions, videos, etc.) that serves as the organization of the effectiveness of training and retraining of specialists in physical culture and sports.

Текст научной работы на тему «Енгил атлетика машғулотларида ўқитишнинг инновацион услубларидан фойдаланиш»

Шакиржанова К.Т.,

Узбекистон давлат жисмоний тарбия институти профессори, педагогика фанлари номзоди

ЕНГИЛ АТЛЕТИКА МАШГУЛОТЛАРИДА УКИТИШНИНГ ИННОВАЦИОН УСЛУБЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

ШАКИРЖАНОВА К.Т. ЕНГИЛ АТЛЕТИКА МАШГУЛОТЛАРИДА УКИТИШНИНГ ИННОВАЦИОН УСЛУБЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

Жисмоний тарбия таълими тизимида енгил атлетика фанини укитиш жараёнида инновацион усуллардан фойдаланиш замонавий таълим беришнинг ажралмас кисмига айланмокда. Мазкур маколада енгил атлетика турларини укитишда машFулотларда укитувчи-мураббийлар томони-дан интерфаол усуллардан фойдаланиш йуллари ёритиб берилган. Жумладан, машFулотларда компьютер дастурлари (чизма, сурат, жонли х,аракат, техник-тактик амаллар матнлари, видео-роликлар ва х,.к.)дан фойдаланиш технологияси ёритилган. Бу жисмоний тарбия ва спорт мута-хассисларининг самарали тайёргарлигини ва улар малакасини оширишни ташкил этишга хиз-мат килади.

Таянч иборалар: енгил атлетика, инновацион интерфаол усуллар, технология, жисмоний тарбия, компьютер дастурлари, жараён, укитиш, спорт.

ШАКИРЖАНОВА К.Т. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ МЕТОДОВ В ОБУЧЕНИИ ЛЕГКОЙ АТЛЕТИКЕ

Использование инновационных методов в процессе обучения видам легкой атлетики в системе физического образования становится неотъемлемой частью современного обучения. В статье освещены вопросы использования интерактивных методов обучения преподавателями-тренерами на занятиях по легкой атлетике. Раскрыта технология использования на занятиях компьютерных программ (схемы, рисунки, двигательные действия, тексты, технико-тактические действия, видеоролики и т.д.), что служит организации эффективности подготовки и повышения квалификации специалистов по физической культуре и спорту.

Ключевые слова: легкая атлетика, инновационные интерактивные методы, технология, физическая культура, компьютерные программы, процесс, обучение, спорт.

SHAKIRJANOVA K.T. IMPLEMENTATION OF INNOVATION METHODS IN TRAINING OF ATHLETICS

Using innovative methods in teaching kinds of athletics in the system of physical education is an integral part of modern education. In this article we give the use of interactive teaching methods of teachers - coachesin the lessons for athletics. Including discloses a technology in the lessons use of computer programs (diagrams, drawings, physical actions, texts, technical and tactical actions, videos, etc.) that serves as the organization of the effectiveness of training and retraining of specialists in physical culture and sports.

Keywords: track and field, athletics, innovational and interactive methods, technology, physical culture, soft ware, processes, sport.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

V___/

Таълим соуасидаги ислоцотлар педагогик фикр назария-си ва амалиётида уцитиш цамда тарбиялаш жараёнларини ташкил этиш ва руёбга чицаришга оид янгича гоялар, ёнда-шувлар, тамойиллар, шаклларнинг кириб келишини тацозо этмоцда. Бу, уз навбатида, таълимнинг интерфаол усулла-ри асосида машгулот олиб боришни назарда тутади.

Шунга боFлик1 равишда енгил атлетика на-зарияси ва услубияти буйича машFулотларнинг мазмуни х,амда уларнинг ташкил этилиши-ни узгартириб юборадиган янги концептуал жих,атлар юзага келмокда:

- янги педагогик технологиялар асосида енгил атлетика буйича машFулотлар утказишнинг максад йуналишлари узгарди;

- жисмоний тарбия тизимини жиддий узгартира оладиган янги илFор технологиялар -фаол ёндашув, ривожлантирувчи таълим усул-ларидан фойдаланиш талаба таълим жараёни-нинг тула хукукли иштирокчисига айланадиган субъектив муносабатларнинг урнатилиши де-макдир1.

Маълумки, халк хужалигининг барча тармок-лари, жумладан, таълим сох,асидаги ислох,отлар муносабати билан кадрлар тайёрлашнинг янги, замонавий амалиёти талаб этилмокда. У таъли-мий вазифаларнинг х,ал этилишини таъминлай оладиган олий таълим жабх,асидаги педагогик ходимларнинг мунтазам ижодий такомиллашиб боришини назарда тутади.

Бу, табиийки, уз навбатида ОТМларда укити-ладиган фанлар буйича билим беришнинг ту-зилиши х,амда мазмунидаги янгиликлар (инно-вациялар)га куйиладиган талабларни белгилаб беради. Фаол укитишга йуналтирилган таълим жараёни коллежлар, ОТМлар, ходимлар мала-касини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш ти-зими, укув муассасаларидаги касбий таълимни кайта куриш стратегиясининг мух,им таркибий кисмларидан бирига айланади2.

Бизнинг фикримизча, х,акикатан х,ам тала-бадан фаоллашиш ва юзага келадиган муам-моларни х,ал этиш йулларини мустакил излаш,

1 Бальсевич В.К., Лубышева Л.И. Информационная культура специалиста как фактор внедрения новых технологий в практику физической культуры и спорта. // ТиПФК, 2001., №12. -С. 18-19; Тютюков В.Г. Современные проблемы образования. (Учебное пособие.) - Хабаровск. 2002. -С. 161.

2 Железняк Ю.Д. Основы научно-методической деятельности физической культуры и спорта. (Учебное пособие.) - "Академия", 2001. -С. 264.

мавжуд билимлар х,амда амалий фаолият жара-ёнида пайдо буладиган муаммоли вазиятлардан чика олиш кобилияти орасида мавжуд зидди-ятларни бартараф этишни талаб килувчи фик-рлаш, изланиш каби таркибий кисмлари булган фаол усуллардан фойдаланиш асносида таълим жараёнида катта самарага эришиш мумкин. Бу-ларнинг х,аммаси укув жараёнига таълимнинг фаол усулларини татбик этишни кузда тутади-ки, айнан ана шу жих,ат тадкикотимизнинг дол-зарблигини белгилаб беради. Ишимизда "Енгил атлетика" фани буйича назарий машFулотларни утказиш чоFида фаол таълим беришнинг айрим усул-вариантларини келтирамиз.

Тадкикотнинг максади - таълимнинг фаол усулларини куллаш ёрдамида "Енгил атлетика" фани буйича малакали мутахассислар тайёр-лашни такомиллаштириш.

Тадкикотнинг объекти - УзДЖТИда, шунинг-дек, малака ошириш факультети (МОФ)да укитувчи-мураббийларни тайёрлашнинг педа-гогик жараёни.

Тадкикотнинг максадидан келиб чикиб, биз куйидаги вазифаларни белгиладик:

Махсус адабиётлардан таълим жараёнида кулланиладиган мавжуд (фойдаланилаётган) янги педагогик технология усулларини урганиш ва уларнинг енгил атлетикада куллаш имкони-ятларини танлаш.

Танлаб олинган фаол усулларни "Енгил атлетика" фанига татбик этиш вариантларини иш-лаб чикиш ва уларни УзДЖТИ х,амда МОФдаги укитиш жараёнига жорий этиш.

Муайян вазифаларга мувофик равишда тадкикотнинг куйидаги усулларидан фойдала-нилди: илмий ва усулий адабиётларнинг назарий тах,лили; педагогик тажриба; сух,бат; мантикий тах,лил, математик статистика усулла-ри.

Тадкикотнинг ташкил килиниши. Тадкикот 2013 йил давомида олиб борилиб, УзДЖТИ хузуридаги МОФ тингловчилари х,амда бакалав-риатнинг енгил атлетика мутахассислиги тала-балари билан амалга оширилди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

Тажриба куйидаги тарзда утказилди: мала-ка ошириш факультетига укишга келган олий маълумотли жисмоний тарбия укитувчилари ва коллежларнинг жисмоний тарбия укитувчилари, шунингдек, бакалавриатнинг 2-3-боскичида ен-гил атлетика ихтисослиги буйича таълим ола-ётган талабалар укишнинг дастлабки бошлани-шида "Енгил атлетика" фани буйича 50 та тест саволларига жавоб бердилар: 1 та саволга туFри жавоб учун 2 баллдан берилди. Енгил атлетика буйича машFулотлар утказилди, укитиш жараё-нида куллаш мумкин булган баъзи бир техноло-гиялар мисол тарикасида курсатилиб, тавсиялар берилди. Бунда "Такдимот", "Кластер", "Венн диаграммаси", "Аклий хужум" каби таълим-нинг фаол усуллари, "Лойихалаштириш" каби тадкикот ишлари кулланилди. "Мусобакаларда хакамлик" мавзуси буйича жамоа вакили хамда бош котиб вазифаларининг бажарилишига оид ролли уйин кулланилди, шунингдек, енгил атлетика турлари техникасини тахлил этишга доир такдимотлар тайёрланди.

Мавзулар буйича курс тугагач, яна 50 та тест саволига жавоблар олинди. Олинган баллар таккосланиб, утилган материаллар юзасидан билимларнинг шаклланганлиги туFрисида хукм чикарилди, яъни улар енгил атлетика фанига оид билимларнинг уртача эгалланганлик дара-жасига мос келди. Олий таълим муассасалари тингловчиларини малака ошириш курсларига кабул килиш вактида улар 9 та гурухни ва бу 9 та гурухдаги жами укитувчилар сони 207 ки-шини ташкил этди. Коллеж укитувчилари эса 10 та гурухдан иборат булиб, 407 кишини ташкил килди. Улардан 397 нафари сертификат эгаси булди. Олий укув юрти укитувчиларининг ки-риш тестларида кулга киритган баллари (41,4) билан курс якунлангач (75,7) чикиш тестларида олган баллари тафовути 34,3 га, коллеж укитувчиларида эса кириш балли уртача 40,4 булган булса, малака ошириш курсларидан сунг 73,3 баллга ошди. Тафовут 22,9 га тенг. Тажриба давомида, айникса, амалий вазиятлар буйича реал вазифаларни хал этиш (таклид килиш) за-рур булганида, талабалар ва тингловчиларнинг фаол харакатлари талаб этилди. Масалан, енгил атлетика буйича гуё мусобакалар утказилаётган вактда хар бир тингловчи уз фаолиятини амал-га оширганида хакамларнинг мажбуриятларини бажариш керак эди. Ахир, мутахассисни наза-рий ва амалий тайёрлаш тизими талабаларда амалий касбий фаолиятга тайёргарликни шакл-

лантиришдан иборат. Куйида мутахассисларни тайёрлаш схемасини келтирамиз (1-расм).

Биз танлаган мисоллар спортнинг енгил атлетика турига тааллукли булиб, айрим янги пе-дагогик технологиялар куйидаги куринишда укувчилар эътиборига хавола этилади.

"Такдимот" усули (2-расм).

Фикрларнинг тармокланиши - бу педагогик стратегия булиб, у талабаларнинг бирор-бир мавзуни чукур узлаштиришларига ёрдам бера-ди, талаба уз фикрларини муайян мавзуга оид тушунчаларни эркин равишда кетма-кетлик билан узвий боFлаган холда тармоклашга урганади.

Мазкур усул мавзуни чукур урганиш йулида талабалар фаолиятини жадаллаштириш ва кен-гайтиришга хизмат килади. У утилган мавзуни умумлаштириш, мустахкамлаш хамда хосил булган тасаввурларни чизма шаклида ифода-лашга ундайди. Куйидаги намунада биз "Кластер" усули асосида енгил атлетикага кириш мавзусини узлаштиришга мисол келтирдик (3-расм).

Гурухлараро ишларда кулланиладиган ва куплаб Fояларни ишлаб чикиб, мумкин кадар катта микдордаги Fояларни жамлашдан иборат булган усул "Аклий хужум" усулидир. Бу усул-нинг вазифаси укув жараёнида тингловчилар-нинг фаол иштирок этишлари, уларни айни бир хил фикрлаш инерциясидан холи килиш, турли Fояларни баён килиш чоFида бошкаларни хам KизFин фаолиятга чорлаш, илхом билан иш-лашни таъминлаш, ижодий вазифаларни ечиш жараёнида дастлаб пайдо булган фикрларни енгишдан иборат. Бу раFбатлантирувчи усул хисобланади.

"Аклий хужум" усули шунинг учун хам фаол-лаштиришнинг мухим усулики - унда танхо иш-лаш мумкин эмас, биргина Fоя гурухнинг барча иштирокчиларини бир хилда узига жалб килиб олади.

Укитувчи уртага ташланадиган муаммо ёки саволни ажратиб олиши ва унинг ечимини талабалар жамоасига хавола килиб, уларнинг фикрларини жамлаши, шу асосда туFри жавоб ёки муаммонинг ечимини топишга ёрдам бериши керак. Куйида енгил атлетика дарсида ""Аклий хужум" усулининг кулланилишига мисол келти-рилган (1-жадвал).

Бу усулнинг асосий коидалари куйидаги-лардан иборат:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

V___/

1-расм. Институтнинг умумий иш схемасида мутахассислар тайёрлаш сифатини бошк,ариш мажмуали тизимининг урни

Билдирилаётган барча Fоялар бирдек мухим, улар хатто нотуFри булса хам эътиборга олинади.

Талабаларнинг Fояларига нисбатан танкид мавжуд эмас.

Fоя такдим этилаётган вактда сузловчининг гапи булинмайди.

Айтилаётган фикрлар бахоланмайди.

Бунда укитувчи асосий фикрларни доскага ёзиб олади ёки экранда намойиш этади, Fоялар тугагач, улар гурухларга ажратилиши ёки тои-фаларга булиниши мумкин.

Маълумотларни тахлил килиш, солиштириш ва таккослаш учун "Венн диаграммаси" услуби-дан фойдаланиш мумкин (4-расм).

Бу усул талабаларнинг ёки тингловчиларнинг индивидуал ёки гурухларга берилган вакт да-вомида, масалан, битирув иши мавзуси буйича

ахборот йиFиш, тадкикот утказиш ва уни тахлил килиш ишларини олиб боришнинг бир тури-дир.

Бу талабаларда мавзуга нисбатан тах,лилий ёндашув, айрим кисмлар негизида мавзунинг умумий мох,иятини узлаштириш куникмаларини ^осил килишга йуналтирилади. Усул кичик гуру^ларни шакллантириш асосида схема буйича амалга оширилади. Узлаштирилаётган мав-зу юзасидан алох,ида топшириклар берилади. Топшириклар бажарилгач, гурух, аъзолари ора-сидан етакчилар танланади ва улар уз фикрла-рини билдирадилар, умумлаштирадилар, ёзув тахтасида акс этган диаграммани тулдирадилар.

Бунда "Лойиха" усулининг тузилмаси куйи-дагичадир:

1. Маълумот йиFиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

2-расм. Тайёргарлик турлари

2. Режа тузиш.

3. Карор кабул килиш (мавзуни тасдиклаш).

4. Уни амалга ошириш.

5. Изланишларни амалга ошириб натижа-ларни текшириб тахлил килиш.

6. Хулоса чикариш. Мисол: битирув малака-вий ишни бажаришда куллаш мумкин.

Малакавий битирув ишини лойихалаштириш-га киришишдан аввал талабалар шу мавзуда маъруза тинглайдилар, уларга иш режасини тузиш йуллари курсатилиб, бунинг учун 4 хафта ёки 1 ой муддат берилади. Ишнинг максади -талабаларнинг таълим жараёнида узлаштирган билимларини мустахкамлаш, уларни амалиёт-га татбик этиш усулларини ургатиш, булажак мутахассисларда мустакил тадкикотчилик кобилиятларини ривожлантириш, касбий фао-лиятига йуналтиришдан иборат.

Муайян мавзу буйича назарий ва амалий мустакил машFулотларнинг лойихаларини тузиш буйича вазифаларни амалга ошириш йулларини ташкил этиш режаси куйидагича булиши мумкин.

Биринчи навбатда, енгил атлетикага оид мах-сус илмий-услубий адабиётлар билан ахборот-ресурс марказида танишиб, урганилади, мавзу танланади, унга доир адабиётларга тизимли ва алифбо каталогларидан аннотация тупланади. Танланган мавзу буйича тадкикотнинг максади, вазифалари хамда башорат килинаётган нати-жалари аникланади.

Иккинчидан, мавзу буйича тадкикотни олиб боришда кулланиладиган усул хамда услубият-лар белгиланиб, мувофиклари танлаб олинади, тадкикот кимлар иштирокида амалга ошири-лиши, уни олиб бориш муддати, вакти хамда кайси укитувчи-мураббийлар гурухларида утказилиши аникланади, ишни ташкиллашти-риш йуллари улар билан келишилади. Тажриба ва назорат гурухларида нечтадан спортчи (иш-тирокчи) булиши маъкуллиги куриб чикилади ва тадкикот утказилади.

Учинчидан, тадкикотдан олинган натижа-лар тахлил килинади, улар хакидаги маълу-мотлар ёзилади ва курсаткичларга математик-статистик ишлов берилади. Зарур уринларда маълумотлар асосида жадваллар, чизмалар

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

3-расм. "Кластер" усули асосида енгил атлетикага кириш мавзусини узлаштиришга мисол

тайёрланади, расмлар билан бойитилади, шун-дан сунг битирув иши расмийлаштирилиб, фой-даланилган адабиётларнинг алифбо ва даврий тартибидаги руйхати тузилади. Ва, нихоят, иш-нинг асосий холатларини баён этиш учун 7-10 дак,ик,ага мулжаллаб маъруза матни тайёрланади, такдимот материаллари билан бирга битирув иши мухокамага такдим этилади.

Хулоса. Шундай килиб, малака ошириш курслари тингловчилари ва бакалавриатнинг 1-2-боск.ич талабалари билан машfулотлар жараёнида фаол инновацион усулларга асос-ланган дидактик хамда ташкилий-ургатувчи

уйинлар, янги усулларни куллашнинг максадга мувофиклиги хакида хулоса чикариш мумкин. Тингловчилар ва талабаларнинг мустакил фикрлаш даражасини ошириш, уз навбати-да, уларнинг касбий билимлар ва махоратни янада чукуррок узлаштиришларига, ижо-дий кобилиятларини ривожлантириш хамда ташкилий-услубий ишларни амалга оширишла-рига ёрдам беради ва бунда самарали натижа-ларга эришилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

1-жадвал.

"Аклий ^ужум" услубига мисол. Савол. Югуриш, сакраш, улоктириш натижасига таьсир килувчи асосий 3 та омил ва кушимча омилларни айтиб беринг. (3 та кичик гурух,га булинади)

Биринчи гурух Иккинчи гурух Учинчи гурух

Асосий омиллар

Югуриш: 1. Кддам узунлиги. 2. Кадам тезлиги. 3. Депсиниш вактидаги куч. Сакраш: 1. Депсиниш вактида хосил булган тезлик. 2. Оптимал учиб чикиш бурчаги. 3. Депсиниш кучи. 1. Улоктириш: снарядга учиб чикиш вактида берилган тезлик. 2. Снаряднинг учиб чикиш бурчаги. 3. Снарядга берилган куч.

Кушимча омиллар

1. Стартдан чикиш техникасини мукаммал билиш. 2. Жисмоний сифатларнинг ривожланганлик даражаси. 3. Спортчининг антропометрик курсаткичлари. 1. Тананинг умумий оFирлик маркази юкорирок жойлашган техника (самарадорлик)ни эгаллаш. 2. Тезкор - куч сифати ва координацион харакатни эгаллаганлик даражаси. 3. Сакраш усулини мукаммал эгаллаш. 1. Снаряд чикишининг баландлик нуктаси. 2. Спортчининг кулоч кенглиги. 3. Тезкор кучга эга булиш даражаси. 4.Снаряднинг аэродинамик хусусиятини инобатга олиш имконияти.

4-расм. "Венн диаграммаси" (солиштириш ва ухшашликларни аниклаш)

Адабиётлар:

1. Бальсевич В.К., Лубышева Л.И. Информационная культура специалиста как фактор внедрения новых технологий в практику физической культуры и спорта. // ТиПФК, 2001, №12. -С. 18-19.

2. Железняк Ю.Д. Основы научно-методической деятельности физической культуры и спорта. (Учебное пособие.) - "Академия", 2001. -С. 264.

3. Тютюков В.Г. Современные проблемы образования. (Учебное пособие.) - Хабаровск, 2002. -С. 161.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.