Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВНИНГ ЗАРУРИЯТИ'

ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВНИНГ ЗАРУРИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
68
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ТАЪЛИМ ТИЗИМИ / ТАЪЛИМ МАЗМУНИ / ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ / ЖИСМОНИЙ БАРКАМОЛЛИК / ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ / ТАЛАБАЛАР / КАСБИЙ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТ / КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ / НУТқ МАДАНИЯТИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Эгамбердиева Т.А., Тоштемиров О.А.

Талабаларнинг жисмоний маданиятини ривожлантиришда инновацион ёндашувнинг мавжуд ҳолати, бу борадаги муаммолар, камчиликлар, уларни баратаф этиш йўллари, таҳлил қилинган. Шунингдек, бўлажак жисмоний маданият ўқитувчиларининг касбий педагогик маданиятида мулоқотнинг шахслараро, гуруҳлараро ва жамоавий, ижтимоий шакллари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари тадқиқ қилинган.В статье анализируется современное состояние развития коммуникативной компетентности будущих учителей физической культуры, проблемы, недостатки в этой связи, пути их преодоления. Также были исследованы индивидуальные, групповые и коллективные, социальные формы общения, их специфические особенности в профессиональной педагогической культуре будущих учителей физической культуры.The article analyzes the current state of development of the communicative competence of future physical culture teachers, problems, shortcomings, and ways to overcome them. Also, the interpersonal, intergroup and collective, social forms of communication and their peculiarities in the professional pedagogical culture of future physical culture teachers.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Эгамбердиева Т.А., Тоштемиров О.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВНИНГ ЗАРУРИЯТИ»

Подготовка педагогических кадров

сектордан 100 нафарга якин тингловчининг малакаси оширилади.

Хулоса. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 20 январдаги ПФ-5924-сонли Фармони [3] билан хаётга тадбик этилган "Узбекистон Республи-касида жисмоний тарбия ва спортни 2025 йилгача ривожлантириш концепцияси" доирасида юкоридаги ишларни амалга оширишда Марказ ва унинг филиалла-рида тезкорлик ва боскичма-боскич хал этилиши зарур булган катор амалий ишлар мавжуд. Хусусан, жисмоний тарбия ва спорт сохасида кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини оширишни такомиллаштириш контекстида куйидаги долзарб муаммоларни алохида ажратиб курсатиш мумкин:

- кайта тайёрлаш ва малака ошириш йуналишлари буйича укув режалар ва фан дастурлари кадрлар тала-блари асосида мунтазам равишда такомиллаштириш;

- спорт турлари, жумладан олимпия спорт турлари буйича хакамларни тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини жорий этиш;

- жисмоний тарбия ва спорт сохасида мутахас-сисларни кайта тайёрлаш ва малакасини оширишда илгор инновацион технологиялар, методикалар ва спортнинг илмий ютукларини тадбик килиш;

- чекка худудларда жойлашган, укувчи-спортчи-лар сони кам булган спорт мактаблари тренерларига кушимча янги ихтисослик ва малакаларни узлашти-риш имконини берадиган кайта тайёрлаш тизимини жорий килиш;

- жисмоний тарбия ва спорт сохасида рахбар кадрлар тайёрлаш буйича стандартлаштирилган

дастур ишлаб чикиш хамда "жисмоний тарбия ва спорт сохасида бошкарув" йуналиши буйича малака ошириш тизимини яратиш;

- тренер ва мутахассисларнинг масофавий ма-лакасини ошириш ва кайта тайёрлаш тизими сама-радорлигини яхшилаш ва камровини кенгайтириш;

- илгор халкаро тажрибани хисобга олган холда спортчилар тайёрлаш методологиясини такомиллаштириш, спорт турлари буйича терма жамоалар таркибини сифатли тулдириш учун спорт захирасини шаклланти-риш ва юкори малакали спортчиларни тайёрлаш жара-ёнига инновацион лойихаларни жорий этиш;

- профессор-укитувчилар илмий-педагогик салохиятини ошириш максадида уларни спорт фе-дерация(уюушма)ларига1-3 ойлик стажироваларга юбориш;

- профессор-укитувчилар фаолиятини бахоловчи ички аттестацияларни тизимлаштириш;

- профессор-укитувчилар томонидан шахсий укув юкламаларига киритилган соатларни бажарили-ши мониторингини такомиллаштириш зарур.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туррисида"ги ПФ-5368-сонли Фармони // https://lex.uz/pdfs/3578121.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2018 йил 14 августдаги "Узбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги хузурида Жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази фаолиятини янада такомиллаштириш туррисида"ги 658-сон карори // http:// lex.uz/search/nat?actnum=658.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари туррисида"ги ПФ-5924-сонли Фармони // https://lex.uz/pdfs/4711327.

УУД (УДК, UDC): 796.01:004

Педагогика фанлари доктори, профессор

Т.А. ЭГАМБЕРДИЕВА1

Муста^ил изланувчи О.А. ТОШТЕМИРОВ1

'Фаргона давлат университети Фаргона шахри, Узбекистон

Муаллиф билан ботланиш учун:

otabeksport@mail.ru

ТАЛАБАЛАРНИНГ ЖИСМОНИИ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВНИНГ ЗАРУРИЯТИ

Аннотация

Annotation

В статье анализируется современное состояние развития коммуникативной компетентности будущих учителей физической культуры, проблемы, недостатки в этой связи, пути их преодоления. Также были исследованы индивидуальные, групповые и коллективные, социальные формы общения, их специфические особенности в профессиональной педагогической культуре будущих учителей физической культуры.

Ключевые слова: система образования, содержание образования, педагогика, физическое воспитание, физическое совершенство, физическая культура, студенты, профессионально-педагогическая культура, коммуникативная компетентность, культура речи.

Талабаларнинг жисмоний маданиятини ривожлантиришда инновацион ёндашувнинг мавжуд хщати, бу борадаги муаммолар, камчиликлар, уларни баратаф этиш йуллари, тахлил килин-ган. Шунингдек, булажак жисмоний маданият укитувчиларининг касбий педагогик маданиятида мулокотнинг шахслараро, гурухлараро ва жамоавий, ижтимоий шакллари, уларнинг узига хос хусусиятлари тадкик килинган.

Калит сузлар: таълим тизими, таълим мазмуни, педагогика, жисмоний тарбия, жисмоний баркамоллик, жисмоний маданият, талабалар, касбий педагогик маданият, коммуникатив компетенция, нутц маданияти.

The article analyzes the current state of development of the communicative competence of future physical culture teachers, problems, shortcomings, and ways to overcome them. Also, the interpersonal, intergroup and collective, social forms of communication and their peculiarities in the professional pedagogical culture of future physical culture teachers.

Key words: education system, content of education, pedagogy, physical education, physical development, physical culture, students, professional pedagogical culture, communicative competence, speech culture.

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

57

Долзарблиги. Жахонда ёшларнинг маънавий, шу билан бирга жисмоний комиллигини таъминлаш, уларнинг асрлар давомида синовдан утган ижтимо-ий-педагогик ходиса, жисмоний машклар, яъни спорт воситасида соглом хаётини, жисмоний маданиятини шакллантириш долзарб ахамиятга эга. Чунки спорт -миллати, ирки, динидан катъий назар барчага соглом хаёт тарзини шакллантиришга кенг имкониятлар яратиб берадиган омиллардан биридир.

Хорижий мамлакатларда ижтимоий, иктисодий соха-ларда интеграллашув, халкаро малака талабларига мос кадрлар тайёрлаш мазмунига таълимда уларнинг жисмо-ний маданиятини хам шакллантириш, муассаса укув жа-раёнини такомиллаштиришда амалиётни шакллантириш ва бу сохада илмий-методик базасини мустахкамлашга алохида эътибор берилмокда. Таълимда укувчиларнинг жисмоний маданиятини шакллантирувчи ва ривожланти-рувчи механизмлар хусусиятларини курсатувчи методлар, курсаткичларни мувозанатда саклаш тизими, ялпи сифат менежменти, сифат кафолати, самарадорликнинг асосий курсаткичлари, узлуксиз таълим сифати яхшиланиши каби сифатни таъминлашга ва илгор тажрибаларни урганишга йуналтирилган методларидан фойдаланиш илмий-амалий ахамият касб этмокда.

Узбекистонда таълим сохасида амалга оширила-ётган янгиланишлар шароитида асосий вазифалардан бири усиб келаётган ёш авлоднинг саломатлиги да-ражаси, жисмоний маданиятини оширишдан иборат. Таълимнинг янги модели укувчиларда билим, куникма ва малакаларни шакллантириш билан бирга, уларнинг жисмоний маданиятини хам шакллантириш, аникрога, биринчи навбатда, яхлит жисмонинан соглом шахсни ривожлантиришни уз олдига максад килиб куяди. Шу боис Президентимиз Ш. Мирзиёев бу хакда куйидаги-ларни таъкидлайди: "Спортни жадал ривожлантириш, халкаро мусобакаларда юксак натижаларга эришган спортчиларни рагбатлантириш ва куллаб-кувватлашга бундан буён хам катта ахамият берамиз"[1].

Долзарб масала сифатида, бугун жисомний тарбия таълим тизимини такомиллаштиришнинг йуналишлари аник белгилаб олинганига карамай, кейинги йилларда жисмоний ва рухий саломатлиги даражаси паст булган усмирлар ва укувчи ёшларнинг сони ошиб бораётган-лигини кузатиш мумкин. Шу боис, укувчилардаги жисмоний ва рухий камчиликларни бартараф этиш жисмоний маданият укитувчиларнинг коммуникатив ривожлантириш долзарб педагогик муаммолардан бири хисобланади.

Тадкикотнинг максади. Талабаларнинг жисмоний маданиятини ривожлантиришда инновацион ёнда-^ шувнинг заруриятини юксалтиришнинг замонавий о ижтимоий-педагогик асослари, уни шакллантиришнинг илгор педагогик метод, шакл ва воситалари, диагностик 2 ва коррекцион хусусиятларини тахдиллащдан иборат. • Мухокама. Мамлакатимиз педагогика фани ва таъ-

о) лим тизими олдига стратегик жихатдан мухим вазифа

0 куйилган булиб, у таълимнинг мактаб укувчилари ва ю талабалар саломатлигини издан чикариш эмас, балки

1 саклаш хамда ривожлантиришга ёрдам бериши учун § барча шарт-шароитларни яратишдан иборат. Бундай хо -

Подготовка педагогических кадров

латда, укувчиларда уларнинг хаётдаги орзу-истаклари-ни руёбга чикара олишлари учун замин хозирлайдиган саломатлик маданиятини шакллантиришнинг ижтимо-ий хамда педагогик ахамияти нихоятда ортмокда.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси-нинг ёшларга доир давлат сиёсатини такомиллаштириш бандида жисмонан соглом, рухан ва аклан ривожланган, мустакил фикрлайдиган, ватанга содик, катъий хаётий нуктаи назарга эга шахсларни тарбиялаш кузда тутилган. 2018 йил 5 март куни кабул килинган "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан та-комиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони, 2018 йил 20 сентябрда Президент Ш.М.Мирзиёев томони-дан жисмоний тарбия ва спорт сохасини ривожлантириш масалаларига багишланган йигилишда белгиланган вази-фалар, 2019 йил 13 февралда тасдикланган "2019-2023 йиллар даврида Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш концеп-цияси", 2019 йилнинг 19 мартда таклиф этилган ёшлар-га оид 5 та мухим ташаббус ва бошка муаммога доир меъёрий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифалар бевосита ахоли, хусусан ёшларнинг жисмоний баркамол-лиги ва маданиятини ривожлантиришни назарда тутади.

Инсон, унинг хар томонлама уйгун камол топиши ва фаровонлиги, шахс манфаатларини руёбга чика-ришнинг шароитларини ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий хулк-атвор-нинг андозаларини узгартириш республикада амалга оширилаётган ислохотларнинг асосий максади ва харакатлантирувчи кучидир.

Талабалар ахолининг бошка ижтимоий гурухларига нисбатан атроф мухитнинг салбий омиллари таъсирига купрок берилувчан, турли хил касалликлардан азият чекувчи, алохида тавсифга эга гурух хисобланади. Шу-нингдек, улар турли даражада жисмоний тайёргарликка эгалиги билан тавфсифланади. Талабалар микдорий жихатдан турли хил даражада жисмоний тайёргарлик ва жисмоний ривожланишга эга хисобланади.

Мавжуд илмий-услубий адабиётларни тахлил ки-лиш натижалари гувохлик беришича, сунгги йилларда турли хил даражада жисмоний тайёргар-ликка эга бул-ган талабаларнинг сон микдори ортиши кайд килинади.

Бу куринишдаги тенденция Узбекистоннинг куплаб Олий таълим муассасалари учун хос хусусиятдир. Купгина талабалар стандарт укув дастурларида назарда тутилган юкламаларни бажаришга тулик холатда тайёр хисобланмайди. Бу куринишдаги талабалар томонидан машгулотлар режимлари (берилган ёш гурухлари учун физиологик жихатдан асосланган стандартларга му-вофик) доирасида тузиб чикилган укув машгулотлари дастурларини бажариш кийин амалга оширилади. Бу холат сезиларли сондаги талабаларнинг жисмоний тайёргарлиги ва улар томонидан бажарилувчи норматив тестлар уртасидаги номувофиклик билан боглик хисобланади. Купгина талабаларда жисмоний тарбия машгулотларига нисбатан зарурий мотивация мавжуд эмаслиги вазиятни янада чукурлаштиради. Бундай талабаларда купгина холатларда амалий машгулот-ларда нофаол холатда иштирок этиш, элементар

58 е-ша11: fan_sportga@uzdjtsu.uz №2-2021

Педагогик кадрларни тайёрлаш

Подготовка педагогических кадров машкларни бажариш холатида булмаслик, жисмоний ифодаланишида уз аксини топади. юкламалардан кочиш, шунингдек организмнинг барча Булажак жисмоний маданият укитувчисининг тизимларини оптимал даражада функция бажариши педагогик касбий мулокот маданиятининг узига хос учун талаб килинувчи натижага эришишда катъийлик хусусиятлари куйидагиларда ифодаланади: намоён булмаслиги кузатилади. Бундай талабаларнинг - узининг жисмоний сифатлари ва кобилиятларини жисмоний фаолиятини фаоллаштириш мухим масала энг макбул даражасигача ривожлантиришда; сифатида колмокда. Бу талабаларни укитиш жараёни - инсон жисмининг гузаллиги, соглигига эътиборли услубияти ва уни ташкил килиш узига хос хусусият- булишида (жисмоний тарбия билан фаол шугулланиш ларга эга хисобланади. Бу холат турли хил даражада туфайли); жисмоний жихатдан ривожланиш ва жисмоний тай- - эстетик ходисалар каби жисмоний тарбия ва спорт-ёргарликка эга булган талабаларга харакатларга оид даги ютуклари муайян шаклларининг идрок этилишида; холатларни ургатишда янги услубиятни ишлаб чикиш спортда эстетика олий гузаллик кимматига эга талаб килинишига олиб келади. булиб, унда ушбу спорт ходисаси "уз муайян хиссий Жисмоний маданият таълими сохасидаги мута- яхлитлигида шахс кадрияти сифатида намоён булади, хассислар тайёрлаш тизимини такомиллаштиришда шахснинг хар томонлама ривожланишига, унинг эркин-талабаларнинг касбий билим, малака ва куникмаларни лиги, индивидуаллиги чегараларининг кенгайишига эгаллаш йулидаги ортиб борувчи фаоллигини таклиф ёрдам беради" хамда унинг яширин интеллектуал ва этадиган ва рагбатлантирадиган укув жараёнини таш- ижодий имкониятларининг очилишига имконият яра-кил этишда янги усул ва ёндашувлар ишлаб чикиш хал тади. килувчи ахамиятга эга. Хулоса. "Педагогик мулокотнинг коммуникатив Бугунги кунда олий таълим муассасаларида жисмо- компоненти диалог иштирокчиларининг мавкелари ний тарбия ва спорт машгулотларини олиб боришда ва вазифаларини мувофиклаштиришга хизмат килади. таълим жараёни технологиясини бойитадиган илмий Таълимнинг дастлабки боскичларида укувчиларда - услубий ишланмалар етарлича ишлаб чикилмаган. узаро мулокотга киришиш, укитувчилар ва синфдошлар Укитишнинг анъанавий усуллари эндиликда та- билан муносабат урнатишга оид билим ва тажрибалар лабаларни замонавий укитиш усуллари билан курол- етарли булмайди. Бу жараёнда укитувчи тарихий таж-лантириш учун талаб килинаётган билим, малака ва рибанинг ташувчиси мавкеига эга булади. Бугунги куникмалар туплами билан таъминлай олмай колдилар. кунда укитувчиларнинг укувчиларга ахборотларни Шу муносабат билан, таълимни ислох килишнинг такдим этишга оид тажрибасини бойитиш зарурияти хозирги боскичида укитишнинг янги усул ва восита- мавжуд. Бунинг учун укитувчиларнинг укувчилар ларини ишлаб хамда таълим жараёнига кенг куламда билан педагогик мулокот урнатишга оид билимлари куллаш лозим. ва тажрибаларини фаоллаштириш талаб килинмокда. Укув жараёнига таълимнинг янги фаол шаклла- Педагогик мулокот турли шаклларга эга. Бу таълим рини киритиш, уни такомиллаштиришнинг асосий жараёнида педагогнинг тутган мавкеи, унинг шахсий заминларидан биридир. Замонавий укитиш усуллар- сифатлари, билим даражасига бевосита боглик. Педа-ни ишлаб чикиш хозирги пайтда педагог кадрларни гогика хамда психологияга оид манбаларда педагогик тайёрлашнинг, такомиллаштиришнинг ва малакасини мулокот укитувчининг фаолият услуби билан боглик оширишнинг энг истикболли йуналиши хисобланади. холда тахлил этилади. Педагогика фанида педагогик Булажак жисмоний маданият укитувчиларнинг му- услубнинг бир канча таснифлари мавжуд. Педагогик локот маданияти талабларига, укувчиларга ахборотларни муносабат аксарият манбаларда педагогик мулокот аник ва равон такдим этиш махорати, хамкасбларига тугри тарзида талкин этилади. Булажак жисмоний маданият маслахат ва таклиф беришни билиши, бахонинг шаффоф- укитувчиларининг касбий педагогик маданиятида лигини ифодалай олиши, хохиш-истакларини билдириши, мулокотнинг шахслараро, гурухлараро ва жамоавий мулокот-нинг нуткий ва нуткксиз воситалари хамда нутк ижтимоий шаклларига алохида тухталиб утиш лозим. меъёрларидан тугри фойдаланиши, мулокотда-англаш, 1. Шахслараро - идрок килиш, билиш, тушуниш, эстетик, ахлокий, коммуникатив эхтиёжларни каноат- эмпатия асосида сухбатдошларнинг бир-бирини бахо-лантириши кабиларни киритиш мумкин. Педагогик му- лаши ва тавсифлаши. локотнинг мухим жихати укув-тарбия жараёнини укувчи 2. Гурухлараро - ижтимоий гурухлар орасидаги шахсига йуналтирилган холдаташкил этиш имкониятини мулокот. Гурухлараро идрок килишнинг узига хос-яратишга хизмат кила олишидадир[3]". лигини хисобга олган холда мулокот субъектлари ва Мазкур талаблар, аввало, касбий-педагогик фа- объектлари, гурухларнинг узаро муносабати хамда олиятда ута мухим булган маданий-коммуникатив биргаликдаги гурухлараро фаолият тури ва мазмуни фазилатлар - хиссий маданият, таълим олувчиларнинг инобатга олинади. эътикоди, уларга таъсир утказиш; мотивация; касбий Адабиётлар: ривожланиш; назарий билим хамда мулокот тузили- 1 Мирзиёев Ш.М. Ния™ УЛУF хал_и;нинг иши хам УлУ^ хаёти ^ ва г „ келажаги фаровон булади. - Тошкент: Узбекистан, 2019. -Б. 36. ши ва технологиясидан хабардорлик (уларга ижодий 2.Узбекистон Республикаси президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил ёндашув); сухбатдоши рухиятини билиш; педагогик 3 июнда™ "Жисмоний тарбия ва °ммаГй спортни янада ривожлантириш iv > ^ чора-тадбирлари туFрисидаги ПК,-3031-сон ^арори. «Хал^ сузи» газетаси- хамкорлик ва шахслараро узаро таъсир; педагогик нинг 2017 йил 6 июндаги 111 (б805)-сони. тактни эгялляттг педагогик лтетк-пт техникаси- нутк 3. Педагогика ^^шед^ 111 жилд. Масъул мухаррирлар: р.Са- тактни эгаллаш; шдагогак мулокот теХНикаси; нущ фарова, Р.Жураев. "Узбекистан миллий энциклопедияси" Давлат илмий маданияти ва мулокотнинг нутксиз воситаларининг нашриёти, - Тошкент, 2017. Б-91-92. 5 1^1 Fan - sportga • №2/2021

№2-2021 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.