Научная статья на тему 'АДАБИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЗАИФ ЭШИТУВЧИ БОЛАЛАР НУТҚИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТИЗИМИНИ ТАТБИҚ ЭТИШДА СУРДОПЕДАГОГ-ТАЛАБАЛАРНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ'

АДАБИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЗАИФ ЭШИТУВЧИ БОЛАЛАР НУТҚИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТИЗИМИНИ ТАТБИҚ ЭТИШДА СУРДОПЕДАГОГ-ТАЛАБАЛАРНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
127
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
адабий таълим / заиф эшитувчи болалар / нутқ / ривожлантириш / тизим / сурдопедагог-талабалар / касбий тайёргарлик / педагогик тизим / йўналишлари / литературное образование / слабослышащие дети / речь / развитие / система / сурдопедагоги-студенты / профессиональная подготовка / педагогическая система / направления

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мамаражабова Зульфия Норбоевна

Мазкур мақолада адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи болалар нутқини ривожлантириш тизимини татбиқ этиш бўйича сурдопедагог-талабаларнинг касбий тайёргарлигини такомилаштириш мазмуни ёритилади. Сурдопедагог-талабалар касбий тайёрлаш йўналишлари муҳокама қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ СУРДОПЕДАГОГОВ-СТУДЕНТОВ ПО ВНЕДРЕНИЮ СИСТЕМЫ РЕЧЕВОГО РАЗВИТИЯ СЛАБОСЛЫШАЩИХ ДЕТЕЙ В ПРОЦЕССЕ ЛИТЕРАТУРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В данной статье описывается содержание совершенствования профессиональной подготовки сурдопедагогов-студентов по внедрению системы речевого развития слабослышащих детей в процессе литературного образования. Обсуждаются направления профессиональной подготовки сурдопедагогов-студентов.

Текст научной работы на тему «АДАБИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЗАИФ ЭШИТУВЧИ БОЛАЛАР НУТҚИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТИЗИМИНИ ТАТБИҚ ЭТИШДА СУРДОПЕДАГОГ-ТАЛАБАЛАРНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ»

Мамаражабова Зульфия Норбоевна,

Низомий номли Тошкент давлат педагогика университети "Сурдопедагогика" кафедраси докторанти, профессор, филология фанлари номзоди

АДАБИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЗАИФ ЭШИТУВЧИ БОЛАЛАР НЩИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТИЗИМИНИ ТАТБИК ЭТИШДА СУРДОПЕДАГОГ-ТАЛАБАЛАРНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ

УДК: 371.913.

МАМАРАЖАБОВА З.Н. АДАБИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЗАИФ ЭШИТУВЧИ БОЛАЛАР НУЩИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТИЗИМИНИ ТАТБИК ЭТИШДА СУРДОПЕДАГОГ-ТАЛАБАЛАРНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ

Мазкур маколада адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи болалар нуткини ривожланти-риш тизимини татбик этиш буйича сурдопедагог-талабаларнинг касбий тайёргарлигини тако-милаштириш мазмуни ёритилади. Сурдопедагог-талабалар касбий тайёрлаш йуналишлари мух,окама килинади.

Таянч суз ва тушунчалар: адабий таълим, заиф эшитувчи болалар, нутк, ривожлантириш, тизим, сурдопедагог-талабалар, касбий тайёргарлик, педагогик тизим, йуналишлари

МАМАРАЖАБОВА З.Н. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ СУРДОПЕДАГОГОВ-СТУДЕНТОВ ПО ВНЕДРЕНИЮ СИСТЕМЫ РЕЧЕВОГО РАЗВИТИЯ СЛАБОСЛЫШАЩИХ ДЕТЕЙ В ПРОЦЕССЕ ЛИТЕРАТУРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В данной статье описывается содержание совершенствования профессиональной подготовки сурдопедагогов-студентов по внедрению системы речевого развития слабослышащих детей в процессе литературного образования. Обсуждаются направления профессиональной подготовки сурдопедагогов-студентов.

Ключевые слова и понятия: литературное образование, слабослышащие дети, речь, развитие, система, сурдопедагоги-студенты, профессиональная подготовка, педагогическая система, направления

MAMARAJABOVA Z.N. IMPROVING THE PROFESSIONAL TRAINING OF SOUND TEACHERS-STUDENTS IN IMPLEMENTING THE SPEECH DEVELOPMENT SYSTEM OF HEARING IMPAIRED CHILDREN IN THE PROCESS OF LITERARY EDUCATION

In the article is described the content of the pedagogical system for improving the professional training of sign language teachers in introducing the speech development system of hearing impaired children in the process of literary education. The directions of professional training of sign language teachers are discussed.

Key words and concepts: literary education, hearing impaired children, speech, development, system, sign language teacher - students, professional training, pedagogical system, directions

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

Кириш. Жахон микёсида олий таълим муассасаларида таълим сифати, сифатли кад-рлар тайёрлаш масаласи алохида ахамият касб этмокда. ЮНЕСКО томонидан кабул килинган 2030 йилгача халкаро таълим кон-цепциясида «Бутун хаёт давомида сифатли таълим олишга имконият яратиш»1 дол-зарб вазифа сифатида белгиланган. Таълим сохасида инновацион Fояларнинг татбик эти-лиши сурдопедагог-мутахассисларни тайёрлаш тизимини модернизациялаш бора-сида юкори натижаларга эришилишига асос булмокда. Жумладан, булажак сурдопедагог-укитувчисининг педагогик-психологик ва касбий-педагогик йуналганлиги, амалий нати-жавийлиги ривожланган мамлакатлар таълим тизимида мухим хисобланади. Мамлака-тимизда олий таълим тизимини ислох килиш, моддий-техник базани мустахкамлаш, педагог кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан янги-лаш, таълим-тарбия жараёни сифатини янги боскичга олиб чикиш оркали таълим самара-дорлигини таъминлаш имкониятлари кенгай-тирилди.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республи-касида таълим ва фан сохасини ривожлан-тиришнинг устувор йуналишлари каторида узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаш-тириш, сифатли таълим хизматлари имконият-ларини ошириш, мехнат бозорининг замона-вий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш белгиланган2. Шу асосда булажак сурдопедагог-укитувчиларининг методик тайёргарлиги, бу жараённи ташкил этиш технологияси, методик таъминоти, фаолиятга оид компетенция-лар тизими ва механизмларини такомиллаш-тириш мухим ахамият касб этади.

Тадцицотнинг мацсади. Мамлакати-мизда олий таълим тизимини ислох килиш, моддий-техник базани мустахкамлаш, педагог кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан янгилаш, таълим-тарбия жараёни сифа-

1 Incheon Declaration/Education 2030: Towards inclusive and equitable quality education and lifelong learning for all (World Education Forum, 19-22 may 2015, Incheon, Republic of Korea)

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривож-лантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

тини янги боскичга олиб чикиш, олий таълим тизимини келгусида янада такомиллаш-тириш ва комплекс ривожлантириш буйича энг мухим вазифалар каторида педагог кад-рларнинг касбий махорати сифати ва савия-сини узлуксиз юксалтириш3 каби вазиф бел-гиланди. Шу асосда адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш тизимини татбик этишда сурдопедагог-талабаларнинг касбий тайёргарлигини ошириш технологияси, методик таъминоти, фаолиятга оид компетенциялар тизими ва меха-низмларини такомиллаштириш жараёнини урганиш тадкикот максади сифатида белги-ланди.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари цисцача та^лили Касбий компе-тентликни ривожлантириш масалаларини Б.Абдуллаева, С.Базарова, Н.Муслимов, Якуб-жанова Д.Б. каби республикамиз олимла-рининг илмий тадкикотларида урганилган4. МДХ давлатларида талаба-укитувчиларининг методик тайёргарлигининг назарий ва амалий асослари С.Абдулина, Г.Абрамян, В.Алейников, К.Ангеловский, Р.Арефьев, О.Бадагуева, В.Беспалько, Л.Выготский, П.Гальперин, Н.Гомулина, В.Давыдов, Н.Кузьмина, М.Селиверстова, В.Шадриков каби олимлар томонидан тадкик килинган5.

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-2909-сонли Карори. - https://www.lex.uz/docs/3171590

4 Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчисини касбий шакллантириш. -Т.: Фан, 2004. -124 б. Якуб-жанова Д.Б. Булажак дефектологларда касбий ижод-корликни ривожлантириш технологияси. Пед. фан. док. ...дисс. - Т.: 2017. 12 б.; Якубжанова Д.Б. Булажак дефектологларда касбий ижодкорликни ривожлантириш технологияси. Пед. фан. док. дисс. - Т.: 2017. 12 б.

5 Алейников В.В. Подготовка студентов к использованию компьютерных технологий в профессиональной деятельности: Автореф. дисс. канд. пед. наук. - Брянск: 1998. - 19 с.; Абдуразаков М.М. Совершенствование содержания подготовки будущего учителя информатики в условиях информатизации образования: Авто-реф. дисс. доктора пед. наук. - М., 2007. - 44 с.; Абрамян Г.В. Теоретические основы профессионального становления педагога в информационной среде: Автореф. дисс. доктора пед. наук. - Санкт-Петерберг: 2001. - 39 с.; Адольф В.А. Теоретические основы формирования профессиональной компетентности учителя. Дисс. доктора пед. наук. М.: 1998. 356 с. Беспалько В.П., Татур Ю.Г. Системно-методическое обеспечение учебно-воспитательного процесса подготовки специалистов. -М.: Высшая школа. 1989. -144 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

Мацоланинг илмий мо^ияти. Олий укув юртлари мутахассисларини тайёрлаш тизи-мининг сифат жихатидан узгартиришга хисса кушадиган педагогик тадбирлар мажмуасини аниклаш таълимнинг ташкилий ва мазмунли таркибий кисмини узгартириш, таълимни бошка компонентлари билан алокаларни урнатиш ва янги таркибий кисмларни шак-ллантиришни талаб килади1. Низомий номи-даги ТДПУда 5111900 - Дефектология (Сурдопедагогика) таълим йуналиши буйича "Сурдопедагогика" кафедрасида таълим-касбий дастурлар асосида бакалаврлар тайёрланади. Касбий тайёргарликнинг биринчи боскичида (таълимнинг 1-2 йили) умумий юкори педагогик таълим, иккинчи боскичида (2-таълим-нинг 2-3 йили) умумий махсус педагогик таълим амалга оширилади, учинчи боскич (таълимни 3-4 йили) талабаларда махсус касбий компетентликни шакллантиришга каратилган.

Аммо амалиёт шуни курсатадики, эши-тишда нуксони булган укувчиларнинг адабий таълими ва нуткини ривожлантириш услуби-яти юзасидан битирувчилар етарли маълу-мотга эга эмас. Бунинг сабабини таълимий-касбий укув режаларда адабиётшунос-лик асослари, болалар адабиёти, адабиётга кириш, XVIII, XIX ва ХХ аср адабиёти каби курсларнинг укитилмаслиги, асосий услубият укув фанларига ажратилган соатларни кам хажмлиги билан ифодаланади.

Ушбу тадкикот доирасида адабиётшунос-лик, болалар адабиёти сохаси буйича бакалавр ва мутахассисларнинг махсус компетент-лигини оширишга ва эшитиш нуксонига эга булган болаларни укишга ургатиш ва нуткини ривожлантиришда инновацион ёндашувларни жорий этишга имкон берадиган билимлар-нинг таркибий-мазмунли тизимига алохида эътибор каратдик2.

Тадцицотда цулланилган усуллар. Тадкикотда муаммога доир психологик-педагогик ходисаларнинг тизимли тахлили, педагогик жараённи моделлаштириш, олий таълим муассасаларидаги илFор педагогик

тажрибаларни урганиш, анкета, сухбат, куза-тиш, тажриба-синов ишлари натижаларини математик-статистик тахлил усулларидан фой-даланилди.

Тадцицотнинг объекти. Сурдопедагог-талабалар касбий тайёргарлигини ошириш йуналишларини амалиётга татбик этишда 2017-2020 укув йилларида 5111900 - Дефектология (Сурдопедагогика) бакалавриат таълим йуналишининг 201, 202, 301, 302, 401, 402 гурух талабалари тадкикот объекти сифатида иштирок этдилар.

Асосий цисм.

Заиф эшитувчи укувчиларни янги педагогик тизим асосида адабий укишга ургатишда талабаларнинг тайёрлиги - заиф эшитувчи укувчиларининг нуткий ривожланиши муам-мосини хал килишнинг ахамияти ва зарур-лигини тушуниши; адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи болаларнинг нуткини ривожлантириш педагогик тизимининг асосий тамойиллари ва таркибий кисмлари туFрисида билишда; амалиётда уни оммалаштиришда шахсан иштирок этишда; уз харакатларини онгли равишда танлаш кобилияти; олин-ган натижаларни тахлил килиш, кейинги харакатларнинг режалаштириш кобилиятида намоён булади.

Сурдопедагог-талабаларнинг касбий тай-ёргарлигининг зарур даражасига универси-тетдаги махсус ташкил этилган укув жара-ёни оркали ва бу муаммонинг укитувчилар ва талабалар учун долзарблиги ва ахамиятини хисобга олган холда эришиш мумкин3. Мутахассисларнинг касбий тайёргарлигини ошириш вазифасини муваффакиятли амалга ошириш учун талаба укув жараёнида фаол, ижодий, ривожланаётган субъектга айла-ниши, укув жараёнидаги иштирокчилар бошкасининг ривожланиши шарти ва воси-таси булган узаро муносабатлар зарур-лиги таъкидланган4. Тадкикот максадларига мувофик, биз сурдопедагог-талабалар кас-

1 Якубжанова Д.Б. Булажак дефектологларда касбий ижодкорликни ривожлантириш технологияси. Пед. фан. док. ...дисс. - Т.: 2017. 12 б.

2 Мамаражабова З.Н. Мутаххасислик фанларини укитиш методикаси // Укув кулланма. - Тошкент: ТДПУ, 2017 йил. - Б.145.

3 Якубжанова Д.Б. Булажак дефектологларда касбий ижодкорликни ривожлантириш технологияси. Пед. фан. док. ...дисс. - Т.: 2017. 23 б.

4 Мамаражабова З.Н. Мутаххасислик фанларини укитиш методикаси //Укув кулланма. - Тошкент: ТДПУ, 2017. - Б.153.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

бий тайёргарлигини ошириш йуналишларини ишлаб чикдик:

• «Сурдопедагогика», «Она тили укитиш махсус методикаси» умумкасбий укув фан-лари доирасида мазмунан такомиллаштирил-ган укув дастури ва дарслик ишлаб чикилди;

• таълимий-касбий укув режага «Адабий таълим технологияси» янги ихтисослаштирил-ган укув фани киритилди,фан доирасида укув дастури ва дарслик ишлаб чикилди;

• предметли тайёргарлик фанларидан танлов асосида янги курсларнинг укув дастур-лари ишлаб чикилди.

2019-2020 укув йили 5111900 - Дефектология (Сурдопедагогика) бакалавриат таълим йуналиши укув режасида «Сурдопедагогика», «Она тили укитиш махсус методикаси» умумкасбий укув фанлари соатлари хажми купайтирилди, фан доирасида мазмунан такомиллаштирилган укув дастури ва дарслик ишлаб чикилди1. Бу талабаларда учинчи таълим йилида адабий таълим технологияси фанларни урганишда пойдевор вази-фасини утайди. (Сурдопедагогика) бакалавриат таълим йуналиши укув режасида янги «Адабий таълим технологияси» ихтисос-лаштирилган укув фани киритилди. Мазкур укув фани талабаларда махсус мактабда адабий таълим мазмуни, адабий таълим тамой-иллари, методлари, адабий таълимни таш-кил этиш шакллари, адабий таълим технологияси, адабий таълим жараёнида кар ва заиф эшитувчи укувчиларни нуткини ривожланти-риш технологиялари хакида билим, малака ва куникма шакллантиришга каратилган. «Адабий таълим технологияси» янги ихтисослаш-тирилган укув фани доирасида укув дастури ва дарслик ишлаб чикилди2. Сурдопедагог-талабаларни тайёрлашни такомиллаштириш-нинг учинчи йуналиши биздан танлов курс-ларни ишлаб чикишни талаб килди. Ушбу курсларнинг максади - адабий таълимнинг муаммолари ва замонавий асослари, укишга ургатишда инновацион ёндашувлар ва укув машFулотларини моделлаштиришни кузда

1 Мамаражабова З.Н. Сурдопедогогика // Дарслик. -Тошкент: "Инновация зиё", 2020. 324 б.; Мамаражабова З.Н. Она тили укитиш махсус методикаси // Дарслик. -Тошкент: "Инновация зиё", 2020. - 254 б.

2 Мамаражабова З.Н. Адабий таълим технологияси.

Дарслик. - Тошкент: "Инновация зиё", 2020. - 154 б.

тутади. Биз «Адабий аълим жараёнида заиф эшитувчи укувчиларинг нуткини ривожлан-тириш», «Махсус мактабда бадиий асар билан ишлашда интерфаол усуллардан фойдала-ниш» номли махсус курсларни ишлаб чикдик.

Сурдопедагог-талабаларни заиф эши-тувчи болалар нуткини ривожлантириш тизи-мини татбик этиш фаолиятга тайёрлаш туртта боскичда амалга оширишни режалаштирдик3.

Биринчи боскич заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш тизимини татбик этишда сурдопедагог-укитувчиларни ижодий индивидуаллигини ривожлантириш боскичида талабаларда ижодий педа-гогик вазифаларни аниклаш, тахлил килиш ва ечимини топиш кобилиятини шакллан-тириш, шунингдек, ижодий изланувчан-лигини ривожлантириш, аввал эгаллан-ган билим ва куникмаларни янги вазиятга мустакил олиб утиш, маълум булган вази-ятда муаммо ва объектнинг янги вазифасини кура олиш, объектнинг таркибий кисмларини аниклаш, мукобил ечим ёки унинг метод-ларини куриш, аввал узлаштирилган фао-лият методларини янги пайдо булган муаммо билан мувофиклаштириш воситасида уни инновацион махсулотга айлантириш хамда укитувчиларда креатив фикрлашни ривож-лантиришни назарда тутди.

Иккинчи боскичда сурдопедагог-талабалар томонидан илмий билиш, педагогик тадкикот боскичида заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш тизимини татбик этиш мето-дологияси асосларининг эгалланиши, уларни заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш тизимини шарт-шароитлари, унинг асо-сий тушунчалари билан таништириш кузда тутилди.

Учинчи боскич заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш тизимини татбик этиш технологиясини узлаштириш боскичида сурдопедагог-талабаларни муаллифлик

дастурларини яратишда иштирок этишни таш-кил этиш, муаллифлик дастурларини мустакил тузиш методикасини узлаштириш, янгили-

3 Карлыбаева Г.Е. Булажак укитувчиларининг педагогик амалиётида мах,оратини ривожлантириш // БошланFич таълим ва жисмоний маданият йуналишида сифат ва самарадорликни ошириш: муаммо ва ечимлар. Республика илмий-амалий анжумани - Тошкент: -2018. -Б. 125-127.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

кларни кейинчалик ривожланиши хамда янги-ликларни таълим амалиётига татбик этишда кузатилаётган кийинчиликларни тахлил этиш ва башоратлашни шакллантиришни назарда тутди.

Туртинчи боскич заиф эшитувчи бола-лар нуткини ривожлантириш тизимини ама-лиётга жорий этиш боскичида махсус мак-табларда сурдопедагог-талабаларни амалий ишини ташкил этиш, тузатиш ишларини олиб бориш хамда тажриба натижаларини куза-тишни уз ичига олди. Мазкур боскичда заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш тизимини татбик этиш жараёнида уз касбий фаолиятини узи тахлил этиш малакаси ошди, уларнинг янгиликларга нисбатан карашлари, йуналишлари, муносабатлари узгарди, инно-вацион нуктаи назари шаклланди. Шу максадни амалга ошириш учун булажак сурдопедагог укитувчиларининг касбий тайёр-гарлигини такомиллаштириш тизими ишлаб чикилди (1-расм).

Тадцицот натижалари. Мазкур тадкикотда ишлаб чикилган адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш тизимини татбик этиш услуб, усул, модел-лар ва укув воситалари асосида 2017-2020 укув йилларида Низомий номидаги ТДПУнинг махсус педагогика факультети укув жараёнида педагогик тажриба-синовдан утказилди.

Тажриба-синовлар булажак сурдопедагог-укитувчиларининг касбий тайёргарлигини такомиллаштиришда мазкур тизим самарали эканлигини курсатди ва уларни амалиётга жорий килиш тавсия килинди. Олий таълим муассасалари сурдопедагог-талабаларининг методик тайёргарлигини такомиллашти-ришга таъсир курсатувчи мезонларнинг узаро боFликлигини белгиловчи педагогик рефлексия курсаткичлари уларнинг тайёргарлик сифатига куйиладиган компетенциявий тала-блар асосида такомиллаштирилди.

Бундан ташкари тажриба-синов ишлари жараёнида сурдопедагог-талабаларни методик тайёргарлигини такомиллаштириш асосида касбий-шахсий ахамиятга эга куйидаги кадриятларни шакллантириш имконини бериши аникланди:

- ахлокий мамнунлик (дарс, тарбия-вий соат, синфдан ташкари тадбирларни яхши утказишдан укувчилар билан таъ-

лимнинг ностандарт ижодий шакллари-нинг мувафаккиятли кулланилишига доир алокаларнинг хосил килиниши)нинг юкори даражаси;

- синф билан бевосита мулокот, ком-муникатив, нотикликка доир куникмаларни такомиллаштириш имконияти;

- укувчиларга узининг билим, хаётий ва маънавий тажрибаларини узатувчи инсон ролида намоён булиши;

- шахсий ривожланиш учун имко-ният сифатида педагогик фаолиятини куриб чикиши, аввал талаб килинмаган ва амалга оширилмаган хусусиятга эга узининг салохият имкониятини очиши;

- уларни бартараф этиш, педагогик таж-рибаларни куллаш имкониятлари сифати-даги касбий кийинчилик (мулокот, укув муам-молари, ахлокий вазиятлар ва бошкалар)га муносабати;

- укитувчи ва укувчиларни ривожлан-тирувчи, олFа интиладиган маданий жараён сифатидаги укитиш жараёнини идрок этиши;

- фан, методика буйича узининг билим-лар сохасида узининг касбий ривожланишга йуналтирилганлигини тушуниши, таълим ва тарбияга нисбатан уз ёндашувини ишлаб чикиши ва куллаши;

- узлуксиз таълим, уз-узига таълим бериши, малакасини ошириш асосидаги истикболли касбий ривожланишни хосил килиши;

- муваффакият ва доимий малакасини ошириб бориш даражаси ва ижтимоий холат билан боFликликда булFуси касбий ва моддий макомини лойихалаш.

Ишлаб чикилган методик ишланмалар ва воситалар сурдопедагог-талабаларда асо-сида методик тайёргарликни такомиллаштириш булажак мутахассисларнинг шахсий ва касбий ижтимоийлашувига самарали таъсир курсатиши аникланди.

Жумладан:

• талабаларнинг уз укув, касбий, хаётий мазмуний йуналганлиги, мотивлари, максадларини кайта ишлаши, саралаши, бахолаши, кайта бахолаши;

• фикрий фаолиятни фаоллаштириши, «муаллифлик»нинг намоён булиши - Fоя ва тушунчаларни мустакил шакллантириши;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

1-раем

(-N

Сурдопедагог- талабанинг адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи укувчиларни нуткини ривожлантириш буйича касбий тайёрлаш механизми

Сурдопедагог- талабанинг методик тайёргарлигини такомиллаштиришга куйиладиган давлат талаблари

ДТС

Укув режа

5

•<

3

ж 0) О

о*

Укув фанлари дастури

Укув услубий мажмуа

Дарслик

э- ^

и И X 3

Сурдопедагогика фани

Она тили укитиш методикаси фани

Адабий таълим укитиш махсус методикаси Дани

ч

и X Адабий таълим

о жараёнида заиф

■д. эшитувчи укувчиларни

и нуткини

§ ш ■о ривожлантириш

Эшитишида муаммоси булган болалар мактабларида она тилига укитиш асослари

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Эшитишида муаммоси булган болалар нуткининг психологик асоси. Эшитишида муаммоси булган болалар таълим-тарбияси жараёнида кулланувчи нутрий воситалар

Эшитишида муаммоси булган болалар укиш малакаларни шакллантришнинг илмий-назарий асослари

Укиш услубиятини яратиш ва шакплантириш боскичлари. Укиш услубиятига инновацион ёндашув

Заиф эшитувчи укувчиларни укишга ургатиш ва нуткини ривожлантириш методикаси РРИБ, ЛМвв Хапкаро дастурлари асосида таълим сифатини ба*олаш

Махсус мактабда адабий таълим мазмуни, адабий таълим тамойиллари, методлари, адабий таълимни ташкил этиш шакплари, адабий таълим технологияси

Адабий таълим жараёнида кар ва заиф эшитувчи укувчиларни нуткини ривожлантириш технологияларни

Адабий таълимнинг муаммолари ва замонавий асослари, укишга ургатишда инновацион ёндашувлар ва укув машгулотларини моделлаштириш

о

ГТ1

о

-маъруза; -амалий машгулот; -педагогик амалиёт; -коллоквиум -индивидуал машгулот.

-ахборотли; -муаммоли; -эвристик; -тажриба-синов

-бадиий;

-муаммоли вазиятлар; - болалар нутки фаолиятини тащили ;

-кургазмапи воситалар;

-мулокот;

-лойи^алаштириш

НАТИЖА: Сурдопедагог- тапабада адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи укувчиларни нуткини ривожлантириш коррекцион-педагогик

тизими тадбиги буйича билим, малака, куникма шаклланади.

• талабаларнинг узларининг уни мустакил ташкил этишдаги катта хисса кушишлари билан алокадорликда материални мустахкам, чукур узлаштириши ва англаши;

• ижтимоий ва педагогик фаолиятга доир далил ва ходисалар буйича ходисалар каторида мухим янги муносабатларни аник шакллантириши;

• узининг коммуникациялашуви, ихти-сослашуви, ижтимоийлашувининг кучли ва кучсиз томонларини аниклаши;

• узини-узи такомиллаштириши ва раFбатлантириши сифатидаги ривожланиш карама-каршиликларини аниклаши намоён булди.

Таклиф этилган тизим доирасида булажак сурдопедагогларда атрофдагилар билан узаро мулокотда фаоллик ва мустакилликни намоён этдилар, танлаган касбларига масъу-лият билан ёндашдилар, узини узи бошкариш ва узини узи ривожлантириш куникмаларига эга булдилар, ихтисослаштирилган муассаса-ларда адабий таълим жараёнида заиф эши-тувчи болалар нуткини ривожлантириш тизи-мини татбик этишда утказилган малакавий-педагогик амалиёт даврида юкорирок ижо-дий фаолликни намоён этдилар.

Хулосалар.

1. Махсус мактабнинг бош максади эши-тишда нуксони булган болаларнинг нуткини мулокот куроли сифатида шаклантиришни кузда тутади. Шу уринда сурдопедагог-укитувчи эшитишда нуксони булган болаларнинг нуткини мулокот куроли сифатида шаклантиришни таъминловчи шахс вазифа-сини бажаради.

2. Сурдопедагог-укитувчининг илмий ва маънавий савияси хам хозирги замон тала-блари даражасида булиши, жахон андоза-ларига мос равишда шаклланиши ва доимий ривожланиб бориши, укитиш шаклларини оптимал даражада ташкил этишигина мамла-катимиз махсус таълим тизимида олиб бори-лаётган ислохотлар муваффакиятини таъмин-лайди.

3. Касбий тайёргарликнинг шаклланиши булажак сурдопедагог-укитувчиларида касбий махорат, ижодкорлик куникмаларини хосил килиш, муомала маданияти, педагогик техника ва технология малакаларини

ривожлантириш, укитувчилик махоратининг дастлабки салохиятини таркиб топтириш-дан иборат булиб, кузатувчанлик, ижодкорлик, илFор педагогик тажрибаларни мустакил узлаштириш, укиш ва укитиш жараёнида диккатни таксимлаш, билим, куникма ва мала-калар, психик холатларни бошкара олишни таъминлайди.

4. Булажак сурдопедагог-укитувчининг касбий тайёргарлигини такомиллаштиришда педагогик фаолиятни илмий асосда ташкил этиш, тартибга солиш ва мехнат шароитига уз фаолиятини мослаштириш, касбий фаолиятга эришишнинг хозирги замон нуктаи назаридан укитувчининг интеллектуал, мотивациявий, иродавий, шахсий, ахлокий каби хусусиятла-рини ривожлантириш зарурлиги аникланди.

Таклифлар.

1. Булажак сурдопедагогнинг касбий тайёргарлигини такомиллаштириш боскичларига оид методик ёндашувлар намойиш тажриба-ларини яратиш ва утказиш, дидактик матери-алларни тайёрлаш ва фойдаланиш имконият-лари лойихалаш асосида такомиллаштириш.

2. Булажак сурдопегогларнинг касбий тайёргарлигини такомиллаштириш укув режа-сидаги умумкасбий ва ихтисослик фанлари учун ажратилган соатлардан самарали фойда-ланишни йулга куйиш, фан дастурлари тако-миллаштирилиб, унинг илмий-методик хусу-сияларини асослаб бериш.

3. Муаллиф томонидан булажак сурдопедагог укитувчиларининг касбий тайёргарлигини такомиллаштириш тизими ишлаб чикилди ва амалиётга жорий этилиши тав-сия килинди. Мазкур тизим булажак сурдопедагогларда касбий махорат, ижодкорлик куникмаларини хосил килиш, муомала маданияти, педагогик техника ва технология малакаларини ривожлантириш, укитувчилик махоратининг дастлабки салохиятини таркиб топтиришдан иборат булиб, кузатувчанлик, ижодкорлик, илFор педагогик тажрибаларни мустакил узлаштириш сирларини укувчиларга ургатади, укиш ва укитиш жараёнида диккатни таксимлаш, билим, куникма ва малакалар, рухий холатларни бошкара олишни таъминлайди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

с ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ / ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 85 и

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Рееспубликаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тyFрисида"ги ПК-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги «Олий таъ-лим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тyFрисида»ги ПК-2909-сонли карори. - https://www.lex.uz/docs/3171590

3. Incheon Declaration/Education 2030: Towards inclusive and equitable quality education and lifelong learning for all (World Education Forum, 19-22 may 2015, Incheon, Republic of Korea)

4. Абдуразаков М.М. Совершенствование содержания подготовки будущего учителя информатики в условиях информатизации образования: Автореф. дисс. доктора пед. наук. - М., 2007. - 44 с.

5. Абрамян Г.В. Теоретические основы профессионального становления педагога в информационной среде: Автореф. дисс. доктора пед. наук. - Санкт-Петерберг: 2001. -39 с.

6. Адольф В.А. Теоретические основы формирования профессиональной компетентности учителя. Дис. ... д-ра пед. наук. - М.: 1998. 356 с.

7. Алейников В.В. Подготовка студентов к использованию компьютерных технологий в профессиональной деятельности: Автореф. дисс. канд. пед. наук. - Брянск: 1998.

- 19 с.

8. Беспалько В.П., Татур Ю.Г. Системно-методическое обеспечение учебно-воспитательного процесса подготовки специалистов. - М.: Высшая школа. 1989. -144 с.

9. Зиёмух,аммадов Б. Основы педагогического мастерства и методология практической реализации региональной модели педагогической технологии. - Т.: "Tafakkur", 2010.

10. Йулдошев X.F. Замонавий педагогик технологияларни амалиётга жорий килиш.

- Т.: "Фан ва технология", 2008.

11. Карлыбаева Г.Е. Булажак укитувчиларининг педагогик амалиётида мах,оратини ривожлантириш // БошланFич таълим ва жисмоний маданият йуналишида сифат ва самарадорликни ошириш: муаммо ва ечимлар. Республика илмий-амалий анжумани -Тошкент: -2018. -Б. 125-127.

12. Мамаражабова З.Н. Сурдопедогогика // Дарслик. - Тошкент: Инновация зиё, 2020. - 324 б.

13. Мамаражабова З.Н. Мутаххасислик фанларини укитиш методикаси //Укув Кулланма.-Тошкент:ТДПУ, 2017 йил.-Б.160.

14. Мамаражабова З.Н. Она тили укитиш махсус методикаси // Дарслик. - Тошкент: "Инновация зиё", 2020. - 154 б.

15. Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчисини касбий шакллантириш. -Т.: Фан, 2004. -124 б.

16. Якубжанова Д.Б. Булажак дефектологларда касбий ижодкорликни ривожлантириш технологияси. Пед. фан. док. ... дисс. - Т.: 2017.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.