Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОҲАСИДА АЁЛЛАР ЎРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОҲАСИДА АЁЛЛАР ЎРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
169
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ / ОММАВИЙ СПОРТ / ПРОФЕССИОНАЛ СПОРТ / РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИК / ТЕНДЕНЦИЯ / МЕХАНИЗМ / ПЕДАГОГ КАДР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Худайбердиева Н.А.

Мазкур мақолада жисмоний тарбия ва спорт соҳасида аёллар ўртасида оммавий спортни ривожлантиришда мавжуд муаммолар ўрганилган ҳамда уларни ечими борасида таклифлар билдирилган. Қолаверса, мақолада жисмоний тарбия ва спорт соҳасида бошқа ривожланган мамлакатлар билан қиёсий таҳлил шакллантирилган бўлиб, у ўз навбатида мамлакатимизда жисмоний тарбия ва спорт соҳасида аёллар ўртасида оммавий спортни ривожлантиришни қай ҳолатда эканлигини ва муаммоларни бартараф этиш учун юзасидан таклиф ҳамда тавсияларни ўз ичига олган.В статье приведены существующие проблемы развития массового спорта среди женщин в сфере физической культуры и спорта и предлагаются предложения по их решению. Кроме того, в статье дан сравнительный анализ других развитых стран в области физической культуры и спорта, который в свою очередь содержит предложения и рекомендации по состоянию развития массового спорта среди женщин в сфере физической культуры и спорта в нашей стране.This article examines the existing issues in the development of mass sports in the field of physical culture and sports, and the proposals were adopted for decision. In addition, the article has formed a comparable analysis in the field of physical culture and sports, which, in turn, in what is the state in the field of physical culture and sports, which include suggestions and recommendations for addressing the development of mass sports.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОҲАСИДА АЁЛЛАР ЎРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

Массовая физическая культура и спорт

26,7%га, тезкор-куч сифати (жойидан туриб узунликка сакраш) 28,9-61,7% га, 6-18,1%, 15,0-13,5%га кам. Жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргарлик курсаткичлари уртасида корреляцион боглщлик (урта ва юкори) даражаси борлиги аникланди. (r=0,35 дан 1=0,95 гача). Шу билан бирга 7 ёшдаги угил болалар ва 7 ёшдаги киз болаларда харакат тезлиги хамда чакконлик, тезкор-куч сифатлари курсаткичлари уртасида нисба-тан паст даражада узаро боглщлик кузатилганлигини белгилаб утиш жоиз.

Бошлангич синф укувчиларининг жисмоний тарбия жараёнига миллий уйинлар (10-30%) ва мусобака тарзидаги уйин услубларини киритиш болаларда машгулотларга булган кизикишни уйготишга, улар-нинг умумий жисмоний тайёргарлигини оширишга

УУК (УДК, UDC): 796.012.38

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори, (PhD) Н.А. ХУДАЙБЕРДИЕВА1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шадри, Узбекистон

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОХДСИДА АЁЛЛАР УРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ

дамда дастур материалларини янада мустадкам эгаллашга ёрдам берди.

Адабиётлар:

1. Махкамжанов K.M., Насриддинов Ф.Н. Мактабгача ва мактаб ёшдаги болаларнинг жисмоний ривожланиши ва тайёргарлигини такомиллаштириш. Т., 1995.8-15 сб.

2. Содиков А.Т. И-ИВ синф укувчиларнинг жисмоний тарбия дарсларидаги машклар нагрузкасини меъёрлаш: Дис.... пед.фан.ном. - Т., 1997. 154 б.

3. Усмонхужаев Т.С. Жисмоний тарбия дарс материаллари (1-11 синф учун). - Т.: Укитувчи, 1995. 8-26 б.

4. Халк таълими вазирлиги тизимидаги умумий урта таълим мактаблари 1-3 синфлар учун мулжалланган жисмоний тарбия фанидан янги тахрирдаги давлат таълим стандарти, укув дастури ва мавзувий режалаштириш А.М.А-чилов, Т.С.Усмонхужаев ва бошкдлар. - Т.;Б 2006. - 26-34 б.

5. Хужаев Ф., Усмонжужаев Т. БошланFич синфларда жисмоний тарбия дарслари. - Т.:Укитувчи , 1996. - 184 б.

6. Норматов Т., Клинков В., Тиллаев Ш. Совершенствование методики обучения технике метания в системе подготовки к сдаче нормативов комплекса "Алпомиш и Барчиной" в вузе // "Баркамол авлодни тарбиялашда жисмоний тарбиянинг роли" мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани: Тезислари туплами: - Бухоро, 2002. 44-58 Б.

Муаллиф билан богланиш учун:

nodira.xudayberdiyeva@mail.ru

Аннотация

Annotation

В статье приведены существующие проблемы развития массового спорта среди женщин в сфере физической культуры и спорта и предлагаются предложения по их решению. Кроме того, в статье дан сравнительный анализ других развитых стран в области физической культуры и спорта, который в свою очередь содержит предложения и рекомендации по состоянию развития массового спорта среди женщин в сфере физической культуры и спорта в нашей стране.

Ключевые слова: Физическая подготовка, спорт, массовые виды спорта, репродуктивное здоровье, тенденции, механизмы, педагогический персонал, маркетинг.

Мазкур маколада жисмоний тарбия ва спорт сохасида аёллар уртасида оммавий спортни ривожлантиришда мавжуд муаммолар урганилган хамда уларни ечими борасида таклифлар билдирилган. Колаверса, маколада жисмоний тарбия ва спорт сохасида бошка ривожланган мамлакатлар билан киёсий тахлил шакллантирилган булиб, у уз навбатида мамлакатимизда жисмоний тарбия ва спорт сохасида аёллар уртасида оммавий спортни ривожлантиришни кай холатда эканлигини ва муаммоларни бартараф этиш учун юзасидан таклиф хамда тавсияларни уз ичига олган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, спорт, оммавий спорт, профессионал спорт, репродуктив саломатлик, тенденция, механизм, педагог кадр, маркетинг

This article examines the existing issues in the development of mass sports in the field of physical culture and sports, and the proposals were adopted for decision. In addition, the article has formed a comparable analysis in the field of physical culture and sports, which, in turn, in what is the state in the field of physical culture and sports, which include suggestions and recommendations for addressing the development of mass sports.

Key words: Physical fitness, sports, mass sports, reproductive health, trends, mechanisms, teaching staff, marketing

Долзарблиги. Бугунги кунда иктисодий жидатдан ривожланган мамлакатларда жисмоний тарбия ва спорт нафакат миллат саломатлигини мустадкамлаш дамда мамлакатни бутун дунёга танитиш воситаси булибгина колмай, балки иктисодиётнинг салмокли фойда келтирувчи тармогига ва шу билан бир каторда спорт индустриясига айланган.

Жисмоний тарбия ва спорт содасида 30% спорт хизматлари билан адоли камраб олинганда унга тайинланган барча функцияларни бажара олади. Х,о-

зирги кунда турли хил дисоб-китобларга кура, Росси-яда бу курсаткич адолининг 7-8 %ини ташкил этади. Мадаллий ва хорижий курсаткичлар уртасидаги фарк 50% дан ошади. Ушбу ракамлар, биринчи ун йил-ликда Европада оммавий спортни молиялаштириш манбаларини диверация килишга мойил булишини тахмин килишмокда.

27 та Европа Иттифокига аъзо давлатлар томо-нидан оммавий спортни ривожлантиришга алодида йуналтирилган окимлар 71,7 миллиард еврога бадо-

см о см

ю

го га

0 ^

Ю

1

ланмокда, бу умуман Европа спорт тизимига сармоя киритган молиявий ресурсларнинг 46,6 %ини ташкил этди. Кунгилли тадбирлар хиссасини хисобга олган холда оммавий спорт турлари бюджети 97,2 миллиард еврога тенг бахоланмокда. Шу билан бирга, олтита манбалардан оммавий спорт сохасидаги маблаглар келиб тушди, улар орасида:

Спортчиларнинг шахсий воситалари - 40,3 миллиард евро;

Махаллий бюджетлардан келганлар - 23,3 миллиард евро;

Давлат бюджетидан тушумлар - 5,2 миллиард евро;

Х,омийлик, хомийлик ва субсидиялар - 1,5 миллиард евро;

ОАВ хукукларини сотишдан тушган даромадлар оммавий спорт турлари буйича клубларга юборилади - 0,4 миллиард евро.

Оммавий спортни молиялаштиришда етакчи рол Европанинг оммавий спорт билан таъминланган, уларнинг улуши 56,3%, шунингдек, махаллий хоки-мият органлари (32,5%).

Европанинг шимолий ва гарбидаги давлатларида тахлил курсаткичи нисбатан олинадиган булса, мо-лиялаштиришнинг нисбатан юкори даражаси спорт машгулотларида ахолининг 20% ва хусусий ва давлат мулкига тугри келади. Австрия, Белгия, Дания, Фин-ландия, Германия, Ирландия, Люксембург, Нидер-ландия, Швеция ва Кипрни бирлаштирган давлатлар гурухларида давлат томонидан жисмоний тарбия ва спорт сохасига ажратиладиган маблагларнинг уртача даражаси пастлигига сабаб, бошка молиявий манбалардан мухим даромад ва ахоли жон бошига ЯИМнинг юкори даражаси эканлиги хисоблана-ди. Кунгилли мехнатнинг хиссаси юкори сифатли спорт ва согликни саклаш хизматларини курсатиш харажатларини камайтиришга таъсир килади. Ушбу гурух мамлакатлари учун мухим масалалар, айникса, миллатнинг кариши каби омиллар, бу мухим манба булган мамлакатнинг каришига таъсири, кунгилли харакатни ривожлантириш истикболлари мавжуд оммавий спорт клубларининг ривожланиши, шунингдек хомийлик, нукта ёки бошка тадбирлар оркали хусусий секторни молиялаштиришга фаол жалб килиш демакдир.

Францияда спорт ва согликни саклаш хизматлари учун давлат сурови ва ахоли жон бошига спорт ха-ражатлари даражаси оммавий спорт учун биринчи моделни ишлатадиган мамлакатларнинг ухшаш курсаткичлари билан таккосланади. Шу билан бирга, Францияда давлат сектори биринчи гурух мамлакат-ларига караганда оммавий спортни молиялаштириш-га катта хисса кушмокда.

Массовая физическая культура и спорт

Францияда оммавий спортни молиялаштириш масалаларини аниклаш:

- спорт тугараклари аъзолари сонининг купайиши ва хизматлар курсатиш учун йигимлар;

- турли хил молия манбалари орасидаги кидирув, бир манбага карамлик, аъзолик даражаси ва клублар-да катнашиш даражасини ошириш, бошка (хусусий) манбалардан молиялаштиришни купайтириш учун хизматларнинг пасайиши;

- даромадларнинг лотереялари, спорт турлари, юкори ютуклар ва оммавий спорт турлари уртасида маблаг таксимотини оптималлаштиришни таъмин-лаш.

Бугунги кунда чет элда спорт харакати органик комбинация ва давлат саъй-харакатлари, давлат ташкилотлари, муассасалар фаолиятлари натижасида ривожланади.

Ушбу тажриба шуни курсатадики, самарали спорт сиёсатини, таркибини кенгайтириш ва унинг барча субъектларининг харакатларини ривожлантириш ва давлат жамоатчилик, тижорат тузилмалари, оммавий ахборот воситалари билан биргаликда максадли дастурларни амалга ошириш учун жалб килиш ма-салаларини мухимлигини англатади.

Мамлакатимизда, биринчи навбатда, миллий оммавий спорт тизимининг манбаи сифатида каралади ва муайян ижтимоий-маданий рамка шароитлари хар бир мамлакатда мутлок спорт му-ваффакиятлари эхтимоллигига таъсир килади. Ба-тафсил куриб чикиш учун ижтимоий тузилишнинг энг диккатга сазовор жихатларини хисобга олиш керак: жинсларнинг муносабати, кашшоклик ва бойликни таксимлаш ва (спортнинг тизим сифатида мавжудлиги учун энг кизикарли) ахолининг усиш динамикаси ва бошкалар. Мамлакатда сиёсий ва иктисодий вазият, таълимнинг сифати ва табиати хам мухим ахамиятга эга.

Юкоридаги маълумотлар шуни курсатадики, мам-лакатимизда хам спортнинг индустрия даражасига етишиши учун жисмоний тарбия ва оммавий спорт-нинг стратегик роли ва уни такомиллаштирилиши мухим ахамият касб этади.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг куламли ижтимоий-иктисодий ислохотлар жисмо-ний тарбия ва оммавий спорт сохасининг ривож-ланиши учун имкониятлар яратмокда. Лекин жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги тизимли му-аммоларни яъни мамлакатимизда спорт сохасининг ривожланишида мухлислар муайян кизикишининг пастлиги, миллий жамоалари учун юкори даража-даги уйинчиларнинг етишмаслиги, проффессионал спортнинг ривожланишида иктисодий модел ва тушунчанинг йуклиги, мусобакаларнинг эфирдаги

40

www.fansports.uz

№5-2021

Массовая физическая культура и спорт

телекурсатувлари (ТВ) хукуки келишувидан кела-диган даромадларни мавжуд эмаслиги уз навбатида жисмоний тарбия ва оммавий спорт сохасининг турли йуналишларида спорт стратегик тизимини шакллантиришни такозо этади.

Хусусан, Узбекистонда жисмоний тарбия ва спорт сохасида аёллар уртасида оммавий спортни ривожлантириш механизмини ишлаб чикиш, спорт бизнеси, соглом турмуш тарзи каби узига хос объект ва муносабатларни узида акс эттиради. Аёл-кизлар уртасида оммавий спортни ривожлантириш ме-ханизимининг асосий вазифаларидан бири, спорт ташкилотлари ижобий шакллантиришдир. Спорт ташкилотларининг реклама фаолияти бренднинг та-никлилигини оширишга ва уз имиджини яхшилашга йуналтирилади. Жисмоний тарбияда аёл-кизлар урта-сида оммавий спортни ривожлантириш фаолиятида куйидагилар мужассамланган:

- хизматлардан фойдаланишни хабардор килиш ва молиялаштириш;

- оммавий ахборот воситалари, интернет тармоги-нинг имкониятларидан фаол фойдаланган холда, ахо-ли уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш.

- дастурнинг мазмун-мохияти хамда уни амалга ошириш жараёни тугрисида кенг ахборот-тушунти-риш ишларини олиб бориш.

- Республика худудларида жойлашган махал-лаларда жамоатчилик асосида жисмоний тарбия ва оммавий спорт таргиботчилари фаолиятини йулга куйиш.

Юкоридаги фикр ва мулохазалардан келиб чиккан холда, хозирги пайтда мамлакатимиз спорт ташкилотлари уз ривожланишида куйидаги жиддий муаммоларга дуч келаётганлигини таъкидлаш лозим:

- Узбекистонда аёл-кизлар уртасида оммавий спорт хизматлари (махсус дастур, илова ва х.к.) бора-сида жахон микёсида самарали ракобат мухитининг шакллантирилмаганлиги;

- аёллар уртасида оммавий спортга кизикиш да-ражасининг пастлиги, оммавий спортни кенг таргиб килиш буйича педагог кадрларни етишмаслиги, аёл-кизлар уртасида соглом турмуш тарзини жорий этиш ва репродуктив саломатликни таъминлаш, оила-вий турмуш шароитни яхшилаш, ажрим масалалари буйича фоизларни пасайтириш тушунчаларнинг йуклиги;

- молиявий маблаглар асосан профессионал спортда жамланганлиги;

- аксарият спорт ташкилотлари уз бюджетини узларининг фаолиятлари хисобига коплаш имкони-ятига эга эмаслиги;

- аёл-кизлар уртасида оммавий спортни таргиб килиш буйича педагог-тренерлар, спорт менежерла-

ри, арбитрлар ва бошка спорт ташкилотлари субъек-тлари уюшмасини мавжуд эмаслиги;

- оммавий спортнинг аксарият турларида аёл-киз-лар педагог - тренерларнинг хамда оммавий спортни ривожлантириш буйича дастурлар экспорт килиш талабларига тулик жавоб бермаслиги ва бошкалар.

Мамлакатимиз спорт ташкилотларининг ривожла-нишида мазкур муаммоларни ижобий хал килиш учун лойиха доирасида куйидагиларни амалга ошириш режалаштирилган:

Узбекистонда жисмоний тарбия ва спорт сохасида аёллар-кизлар уртасида оммавий спортни ривожла-нишини бахолаш услубиёти асосида унинг муаммо-ларини ва келажакдаги максадли стратегияларини аниклаш. Сохада аёл - кизларни оммавий спортга булган талабни аниклаш услубиётини ишлаб чикиш, унга булган талабни кондиришнинг иктисодий андо-засини яратиш;

Узбекистонда аёл-кизлар уртасида оммавий спортни катламлараро аналитик тахлил килган холда согломлаштиришга йуналтирилган ракобатбардош методларни яратиш буйича оммавий спортни ривож-лантириш механизмини ишлаб чикиш;

Сохада аёл-кизлар уртасида оммавий спортни кенг таргиб килиш максадида хамда замон талабига мувофик аёл-кизлар учун электрон мобил дастур яратиш.

Хулоса килиб шуни таъкидлаш лозимки, аёл-кизлар уртасида оммавий спортни ривожланти-риш йулларини ишлаб чикиш, уни амалиётга жорий этиш хамда аёл-кизларни репродуктив саломатли-гини янада яхшилаш, соглом турмуш тарзини йулга куйиш, соглом авлодни тарбиялаш, уз навбатида жамиятда соглом мухитни таъминлашга хизмат килувчи механизмни шакллантириш лозимдир.

Адабиётлар:

1. Khudoyberdiyeva N.A. "Actual problems of the training about physical culture and sport of teaching staff". European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol.7 No.11, 2019 ISSN 2056-5852. [13.00.00 №3].

2. Худайбердиева Н.А. "Жисмоний тарбия ва спорт сохасини ривожлан-тиришда спортчини фаолиятга ^изи^ишини шакллантиришнинг психопеда-гогик хусусиятлари". "Фан-спортга". Илмий-назарий журнал. Чирчи^, 2018 й. [13.00.00 №16].

3. Худайбердиева Н.А. "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида педагог кадрлар тайёрлаш тизимини бош^ариш". "Фан-спортга". Илмий-назарий журнал. Чирчи^-2019 й. [13.00.00 №16].

4. Khudoyberdiyeva N.A. "Psychopopedagogical features of forming a motivation forming of a sportsman in the development of physical culture and sport". Theoretical & Applied Science 10 (66). USA, Philadelphia, 2018-P. 582-586.

5. Худайбердиева Н.А. "Инновационная деятельность в педагогическом образования и эффективность применения педагогических технологий" XXX Международные Плехановские чтения. Тезисы и докладов 2017 г.

6. Худайбердиева Н.А. "Ёшларда соFлом турмуш тарзини шакллантириш ва ёшлар спортини ривожлантириш масалалари". Болалар спортини риво-жлантиришнинг долзарб масалалари. Республика илмий- амалий конферен-цияси. - Тошкент. 2016.

7. Худайбердиева Н.А. Олий таълим муассасаларида жисмоний тарбия ва спорт сох,аси учун педагог кадрлар тайёрлаш. Мактаб, академик лицей, касб-хунар коллежларига жисмоний тарбия у^итувчиларини тайёрлаш муаммолари. Республика илмий-амалий конференцияси. - Тошкент. 2013.

СМ

о

см

ю

го га t

0 Q. W

1

с го

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.