Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ФАНИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ ВАЗИФАЛАРИ'

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ФАНИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ ВАЗИФАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

414
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / кадр / билим / малака / кўникма / жисмоний тарбия / спорт / педагог ходим / касбий компетентлик / таълимдаги ислоҳотлар / малака ошириш тизими / илғор педагогик технологиялар / education / personnel / knowledge / skills / abilities / physical education / sports / pedagogical staff / professional competence / reforms in education / training system / advanced pedagogical technologies

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зариф Бегимқулов

Мақолада кадрлар малакасини ошириш тизимининг ўзига хос хусусиятлари, жисмоний тарбия ўқитувчиларининг касбий компетентлигини оширишга янгича муносабатни шакллантириш, малака оширишдан кейинги фаолиятда мустақил таълимнинг ўрни ҳамда унинг самарали усуллари юзасидан фикр-мулоҳазалар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANT TASKS OF INCREASING THE PROFESSIONAL COMPETENCE OF PHYSICAL EDUCATION TEACHERS

The article provides feedback on the specifics of the system of professional development, the formation of a new approach to improving the professional competence of teachers of physical education, the role of independent education in postgraduate training and its effective methods

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ФАНИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ ВАЗИФАЛАРИ»

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ФАНИ УЦИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ ВАЗИФАЛАРИ

Зариф Бегимцулов

Узбекистон Республикаси. Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги хузуридаги жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази Самарканд филиали катта

укитувчиси begimqulovzarif7@ gmail. com

АННОТАЦИЯ

Маколада кадрлар малакасини ошириш тизимининг узига хос хусусиятлари, жисмоний тарбия укитувчиларининг касбий компетентлигини оширишга янгича муносабатни шакллантириш, малака оширишдан кейинги фаолиятда мустакил таълимнинг урни хамда унинг самарали усуллари юзасидан фикр-мулохазалар берилган.

Калит сузлар: таълим, кадр, билим, малака, куникма, жисмоний тарбия, спорт, педагог ходим, касбий компетентлик, таълимдаги ислохотлар, малака ошириш тизими, илFор педагогик технологиялар.

IMPORTANT TASKS OF INCREASING THE PROFESSIONAL COMPETENCE OF PHYSICAL EDUCATION TEACHERS

ABSTRACT

The article provides feedback on the specifics of the system of professional development, the formation of a new approach to improving the professional competence of teachers of physical education, the role of independent education in postgraduate training and its effective methods.

Keywords: education, personnel, knowledge, skills, abilities, physical education, sports, pedagogical staff, professional competence, reforms in education, training system, advanced pedagogical technologies.

КИРИШ

Янги Узбекистон Республикасида амалга оширилаётган таълимий ислохотлардан кузланган максадлардан бири - баркамол авлодни тарбиялаш хдмда тайёрлашга йуналтирилган булиб, мазкур максаднинг тулаконли амалга

оширилиши узлуксиз таълим тизимини кайта шакллантирилиши, унинг мазмунини ижтимоий талабларга мувофик равишда янгилаш асосида таъминланади.

Бугунги давр талаби умумий урта таълим мактаби укитувчиси замон билан хамнафас булиб, уз касбий лаёкатини узлуксиз такомиллашиб бориши лозимлигини такозо этмокда. Замонавий фикрлайдиган, юкори савияли, узлаштирган билимларини амалиётда куллай оладиган кадрларни етиштириш бугунги кун талабидир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5712-сон Фармонида "...узлуксиз таълим тизими мазмунини сифат жихатидан янгилаш, шунингдек профессионал кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш" каби жуда жиддий вазифалар белгилаб берилган. Бу сохада килиниши лозим булган катор вазифалар мавжудлигини курсатиб турибди. Мазкур фармон таълим тизими рахбарлари олдига кечиктириб булмайдиган вазифаларни куяди [2].

Узбекистон Республикаси "Таълим туFрисида"ги К,онунининг 13-моддасига мувофик, кадрлар малакасини ошириш касбий билим, малака ва куникмаларнинг чукурлаштирилиши хамда янгилаб борилишини таъминлайди, кадрларнинг тоифаси, даражаси, разряди ва лавозими ошишига хизмат килади [1].

Бу тизимнинг ажралмас кисми сифатида педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш бугунги кунда алохида ахамиятга эга. Чунки таълим муассасаларида тахсил олаётган ёшларга таълим бериш, уларни тарбиялаш, етук инсон килиб шакллантириш тегишли маълумоти, касб тайёргарлиги бор хамда юксак ахлокий фазилатларга эга булган педагоглар зиммасидадир. Педагогларнинг касбий тайёргарлиги урта махсус ёки олий таълим муассасаларида укиш билан чекланмасдан, балки кейинчалик кайта тайёрлаш ва малака ошириш муассасаларида мунтазам равишда давом эттирилади.

Республикамиз хукумати томонидан бу масалага доимий равишда эътибор каратилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 14 августдаги "Узбекистон Республикаси Жисмоний

тарбия ва спорт вазирлиги хузурида жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази фаолиятини янада такомиллаштириш туFрисида"ги 658-сон карори катта ахамиятга эга булди, дейиш мумкин.

Мазкур карор билан тасдикланган "Жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тартиби туFрисидаги низом"да давлат мактабгача таълим муассасалари жисмоний тарбия инструкторларини, умумтаълим мактаблари ва академик лицейларнинг жисмоний тарбия фани укитувчиларини, касб-хунар таълими ва олий таълим муассасаларининг кафедра мудирларини хамда жисмоний тарбия фани укитувчилари, шунингдек, олий таълим муассасаларининг жисмоний тарбия ва жисмоний маданият, спорт фаолияти йуналишлари буйича рахбар ва педагог кадрларни, ихтисослаштирилган олимпия захиралари мактаб -интернатлари, давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатлари, спорт мактабларининг рахбар кадрлари, инструктор-методистлари ва тренерларини хамда жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги бошка мутахассисларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тартиби белгиланган [3]. Амалдаги тартибга биноан жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассислар, шу жумладан умумтаълим мактабларининг жисмоний тарбия фани укитувчилари хам беш йилда камида бир марта малака оширишлари шарт.

НАТИЖАЛАР

Тахлиллар узлуксиз малака ошириш жараёнида умумий урта таълим мактаблари жисмоний тарбия фани укитувчиларининг касбий компетентлигини такомиллаштириш бугунги кун талаблари даражасида эмаслигини курсатмокда. Кузатишлардан маълум буладики, бугунги кунда умумий урта таълим мактабларида фаолият олиб бораётган аксарият жисмоний тарбия фани укитувчилари тизимда олиб борилаётган ислохотлар, фанга доир янгиликлар билан факат даврий равишда беш йилда бир марта малака ошириш курсларида укиш жараёнидагина танишиш билан чегараланиб колмокдалар.

Амалиётдан маълумки, хар бир педагог кадр даврий равишда беш йилда бир марта малака ошириш курсларида укиш билан чегараланиб колмасдан, тизимли равишда хар кун, хар доим уз фанига хамда баркамол авлод тарбиясига доир, кундалик ахборотларни мунтазам урганиб, уз фаолиятига тадбик этиб бориши лозим.

Мустакил укиб билим орттириш - таълимнинг рахбар, педагог ва мутахассис кадрлари томонидан касб махоратини оширишга, касбий лаёкатини ва илмий дунёкарашни кенгайтиришга йуналтирилган булиб, уларнинг уз лавозими ва мутахассислиги буйича янги билим, куникма ва малакаларни узлуксиз равишда мустакил узлаштиришини назарда тутади [4]. Аслида укитувчининг мустакил мутолааси узлуксиз равишда укиб билим орттиришнинг энг самарали усуллардан биридир. Сохага оид журнал ва газеталардаги янгиликлар билан доимий равишда танишиб бориш, янги нашр этилган адабиётларни мутолаа килиш, касбий махоратини ошириш учун зарур билимларни узлаштириш, методик махоратини ошириш, педагогик ва психологик билимларини бойитиш укитувчининг мустакил укиш жараёнидаги асосий вазифалардандир.

Мустакил укиб билим орттириш жараёни умумий урта таълим мактаблари жисмоний тарбия фани укитувчиларининг мамлакатимиз халк таълими хамда жисмоний тарбия ва спорт сохаларидаги янгиликлар билан куроллантириб, уларни мустакил узлаштиришлари, касбий махоратларини мунтазам ошириб боришлари сари методик жихатдан йуналтиради. Шунинг учун хам улар уз устида мунтазам ишлашлари, касбий махоратларини доимий ошириб боришлари учун малака ошириш курсидан кейинги самарадорликни таъминлаш учун беш йиллик истикбол режаларини тузиб, шу асосда педагогик фаолиятларини давом эттиришлари лозим.

Укитувчининг ижоди хамма вакт маълум тажрибага асосланади. Чунки, ижодкор киши доимо нимагадир интилиши керак. Укитувчи илFор усулларни эгаллаши хамда уни уз фаолиятида куллаш йулларини излаб педагогика, психология ва таълим методикасининг ютукларига мурожаат килади. Ижодий ишлайдиган педагог узгалар тажрибасини тахлилсиз, туFридан - туFри кабул килмай, уз тажрибаси билан таккослаб, кейин унинг илFор томонларини кабул килади. Педагоглик касбининг узига хос хусусияти туFрисида гапирар эканмиз, унинг мохияти, асосан билим, касб-хунар ургатиш эканлигини, шунга кура, унинг узи доимо укиши шартлигини алохида такрорлаш лозим. Укитувчи касбининг мана шу хусусияти, унинг муттасил равишда уз устида ишлашини, мустакил билим олишини такозо килади. Унинг фаолияти муваффакиятли булишининг гарови-узлуксиз равишда уз устида ишлашдир [5]. Жисмоний тарбия укитувчиси хамкасблари хамда илFор хорижий тажрибаларни ижодий урганиши, амалиётида куллай олиши ва дарслик ва методик журнал ва

адабиётларни мустакил мутолааси оркали узлуксиз билим, куникма ва малакасини ошириб бориши таълим жараёнига ижобий таъсир курсатади.

Малака оширишнинг такомиллашган турлари ва шакллардан бири булган педагог кадрларни мустакил таълим олиш ва малакасини ошириши умумий урта таълим мактаблари жисмоний тарбия укитувчилари учун бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир.

Мустакил малака ошириш - узлуксиз таълим тизимининг хамма буFинларида мунтазам амалга ошириладиган, хар бир рахбар ва мутахассис педагогнинг билим ва куникмаларни тезкорлик билан мустакил равишда чукурлаштириш, янгилаш ва маданий савияларини кенгайтиришга йуналтирилган фаолиятдан иборат [6]. Умумий урта таълим муассасалари рахбар ходимлари жисмоний тарбия фани укитувчиларининг ижтимоий-ахлокий куникмаларини шакллантириш ва ривожлантиришга, уларнинг узлуксиз малакасини оширишларига жиддий эътибор каратишлари зарур. Бирок бу жараён мажбурий амалга оширилмай, укитувчилар мустакил равишда педагогик фаолиятга киришлари лозим.

Умумий урта таълим мактаби жисмоний тарбия фани укитувчиси мустакил таълим олиш жараёнида сохага оид кушимча адабиётларга мурожаат килади, утилган мавзуларни тахлил килиб, кайта куриб чикади, дунёда юз бераётган глобал жараёнлар, таълим сохасидаги инновациялар, зарурий методик тавсиянома, кулланма ва тегишли меъёрий хужжатлар билан танишади, дарс ва машFулотларга тайёргарлик куриш асносида малака ошириш курсида тахсил олган давридаги урганган маъруза матнлари, ишланмалар, такдимотлар, янгиликлар, илFор тажрибалар устида тизимли ишлайди, илмий-оммабоп, жисмоний тарбия ва спортга доир даврий нашрлардан фойдаланади.

МУХОКАМА

Укитувчилар томонидан мустакил равишда узлаштириладиган билим ва куникмаларнинг мураккаблашиб, кундан-кунга кенгайиб боришини хисобга олган холда муассаса маъмурияти уларнинг ташаббускорлиги ва ролини ошириб бориши зарур. Шунда мустакил таълимга куникма хосил килган укитувчи факат умумий урта таълим мактаби маъмурияти ёки методика кенгаши рахбари томонидан узлуксиз малака ошириш жараёни учун белгилаб берилган вазифаларни бажарибгина колмай, узининг касбий эхтиёжи, кизикиши ва кобилиятига караб узи зарур деб хисоблаган кушимча билимларни хам мустакил равишда танлаб узлаштиришга урганиб боради.

Умумий урта таълим мактаблари жисмоний тарбия укитувчилари уз касбий махоратини оширишлари учун узлуксиз равишда мустакил малака ошириш жараёнида куйидагиларни урганиб бориши лозим, деб хисоблаймиз :

- Узбекистон Республикасининг Конституцияси ва конунлари, Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг сохага оид карорлари;

- Узбекистон Республикаси Президентининг асарлари, амалдаги Фармон ва карорлари, Вазирлар Махкамасининг халк таълими хамда жисмоний тарбия ва спортга оид карорларининг мазмун-мохияти;

- Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги хамда Жисмоний тарбия ва спорт вазирлигининг карорлари ва буйруклари билан тасдикланган сохага тегишли булган меъёрий хужжатлар (низом, йурикномалар);

- методик кулланмалар, республика газета ва журналларидаги халк таълими хамда жисмоний тарбия ва спорт тизимига оид янгиликлар.

Шунингдек, иш фаолияти жараёнида куйидаги жихатлар нихоятда

мухим:

- Узбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги хузуридаги жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази ва унинг филиалларининг тегишли кафедралари профессор-укитувчилари билан илмий-услубий хамкорликни йулга куйиш;

- уз сохаси буйича руй бераётган ахборотларни турли манбалардан, шу жумладан, ОАВ сирасига кирувчи интернет тармоFидан олиш, уларни укувчиларга тушунадиган куринишда ифодалаши, улардан машFулот жараёнида самарали фойдаланиш;

- утказиладиган дарс ва машFулотлар жараёнига замонавий ахборот-коммуникацион технологияларнинг назарий ва амалий асосларини куллаш ;

- илFор тажрибага эга булган жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларнинг иш тажрибаларини урганиш ва амалиётда куллаш;

- илмий- амалий конференцияларда уз маколалари билан иштирок этиш ;

- оммавий ахборот воситаларида чикишлар килиш;

- жисмоний тарбия ва спортга оид газета ва журналлар хамда бадиий адабиётларни мутолаа килиш.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, умумий урта таълим мактабларида фаолият юритаётган жисмоний тарбия фани укитувчилари Давлат таълим стандартлари

талаблари асосида узларининг касбий ва педагогик махоратини доимий равишда устириб бориши, мутахассислиги, укитиш методикаси буйича билимларини кенгайтириши, назарий ва амалий билимларини янгилаш, тегишли меъёрий-хукукий хужжатларнинг мазмун-мохиятини пухта узлаштириши зарур. Албатта, мазкур талаблар фаолиятини давом эттираётган хар бир педагогдан уз устида кунт билан ишлаш, тинимсиз изланиш, энг илFор педагогик технологияларни дадил узлаштириш ва такомиллаштиришни талаб этади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг К,онуни "Таълим туFрисида" (янги тахрири). 2020 йил 23 сентябрь, УРК,-637-сон.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5712-сон Фармони.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 14 августдаги "Узбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги хузурида жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази фаолиятини янада такомиллаштириш туFрисида"ги 658-сон карори.

4. Абидов Б.К. Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва улар малакасини ошириш тизимини ривожлантиришнинг янги боскичи / "Замонавий таълим" журнали, 2014 йил №9, 58-бет.

5. Олимов Ш.Ш., Ахметжанов М.М. Педагог кадрлар малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш тизимини такомиллаштиришнинг айрим йуллари. "Развитие науки и технологий" Научно-технический журнал. 2016 йил №4, 118-бет.

6. Пулатов Ш.П. Мустакил таълим олиш ва малака ошириш йуналишлари. Xalq talimi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish: strategiyalar, innovatsiyalar va ilgor tajribalar. Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari. - Samarqand viloyati XTXQTMOHM, 2019. - 24 b.

7. Умиров, И. (2021). Таълим жараёнида электрон таьлим воситаларини куллашнинг педагогик-психологик омиллари. Academic research in educational sciences, 2(2).

8. Iskandarovich, U. I. (2021). Theoretical Fundamentals of Introduction of

Electronic Educational Tools to the Educational Process. Central asian journal of theoretical & Applied sciences, 2(1), 1-7.

9. Asqarov, IB (2017). Bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarini tadqiqot faoliyati uchun tayyorlashning asosiy bosqichlari. Sharqiy Evropa ilmiy jurnali , (5).

10. Аскаров, И. Б. (2017). Управление и планирование процессом формирования исследовательских умений и навыков будущих преподавателей профессионального образования. Школа будущего, (2), 10-15.

11. Аскаров, И. Б. (2017). ОСНОВНЫЕ ПОДХОДЫ И ПРИНЦИПЫ ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ ПЕДАГОГОВ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБУЧЕНИЯ К ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ. Актуальные научные исследования в современном мире, (2-6), 25-32.

12. Аскаров, И. Б. (2016). Подготовка к исследовательской деятельности будущего педагога профессионального обучения. In Педагогическое мастерство (pp. 39-42).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.