Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИДА ҲАРАКАТЛАР ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИДА ҲАРАКАТЛАР ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
106
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
БЫСТРОТА ДВИЖЕНИЙ / КРУГОВАЯ ТРЕНИРОВКА / СЕНСИТИВНЫЕ ПЕРИОДЫ / МЛАДШИЙ ШКОЛЬНЫЙ ВОЗРАСТ / УРОК ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хуррамов Ж.Қ.

Мақолада кичик мактаб ёшида сенситив даврлардан фойдаланган ҳолда ҳаракатлар тезкорлигини жадал суръатларда ривожлантиришга имкон берувчи услубият баён қилинган. Ишлаб чиқилган услубиятни 9-10 ёшли болалар жисмоний тарбия дарслари ва спорт тўгаракларида ҳаракатлар тезкорлигини ривожлантиришда қўллаш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИДА ҲАРАКАТЛАР ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDC): 796.078(1-4) : 011.1

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD),

ж.;. хуррамов1

'Карши давлат университета. Карши шахар, Узбекистан

Муаллиф билан богланши учун: jasur_xurramov@mail.ru

ЖИСМОНИИ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИДА ^АРАКАТЛАР ТЕЗКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

В статье описана методика, которая позволяет развивать быстроту движений в младшем школьном возрасте быстрыми темпами связи с использованием сенситивных периодов. Разработанную методику можно использовать на уроках физической культуры и спортивных секциях для развития быстроты движений у детей 9-10 летнего возраста.

Ключевые слова быстрота движений, круговая тренировка, сенситивные периоды, младший школьный возраст, урок физической культуры.

Маколада кичик мактаб ёшида сенситив даврлардан фойдаланган холда харакатлар тезкорлигини жадал суръатларда ривожлантиришга имкон берувчи услубият баён килинган. Ишлаб чикилган услубиятни 9-10 ёшли болалар жисмоний тарбия дарслари ва спорт тугаракларида харакатлар тезкорлигини ривожлантиришда куллаш мумкин.

Калит сузлар: харакатлар тезкорлиги, айланма машгулот, сенситив (сезувчан) даврлар, кичик мактаб ёши, жисмоний тарбия дарслари.

Methods is described in article of the development of the speed of the motion in younger the school age, which allows to develop the speed of the motion in younger the school age quick rate in connection with use sensitive period. The designed methods possible to use on lesson of the physical culture and athletic section for development of the speed ofthe motion beside children 9-10 year ages.

Key words: speed ofthe motion, circular drill, sensitive periods, younger school age, lesson ofthe physical culture.

О CM О

CO

ro ra t О CL (Л

Ишнинг долзарблиги. Дунёнинг барча ижтимо-ий-иктисодий ривожланган давлатларида ёшларнинг буш вактини мазмунли ташкил этиш, уларнинг са-ломатлигини мустахкамлаш хамда келажак хаётга мукаммал даражада тайёрлашга жисмоний тарбия ва спорт воситасида эришишга устувор гоялардан бири сифатида каралмокда. Шунингдек, болаларнинг умумий жисмоний тайёргарлик даражасини ошириш, харакатчанлик куникма ва малакаларининг зарурий жамгармасини шакллантириш, уларнинг харакат кобилиятларини ривожлантириш, бола шахсини хар томонлама баркамол килиб ривожлантиришга алохи-да эътибор каратилмокда. Айникса, мактаб ёшидаги болаларнинг жисмоний кобилиятларини максадли ривожлантириш долзарб ва ахамиятли мавзулар сирасига киради.

Республикамизда бутун таълим тизимининг энг мухим вазифаси - ёш авлодга пухта таълим бериш, уларни жисмоний ва маънавий етук инсонлар этиб тарбиялашдан иборатдир. Таълим тизимига давлат ахамияти даражасида берилаётган юкори эътиборга карамасдан, умумий урта таълим мактабларининг жисмоний тарбия жараёнини такомиллаштириш таъ-лим сохасининг энг эътиборли масалаларидан бири булиб колмокда. Анъанавий жисмоний тарбия тизи-мида жорий этилган дарс жараёни етарлича мукаммал эмас, яъни усувчи организмнинг харакат талабларини тулалигича копламайди. Ушбу бушликнинг урнини тулдириш учун эса сенситив (кулай) боскичлардан самарали тарзда фойдаланиш организмнинг куп сонли имкониятларини тулигича амалга ошириш ва аник бир жисмоний сифатларни ривожлантириш им-кониятини яратади. Харакатлар тезкорлиги энг кийин ривожлантириладиган жисмоний сифат булгани боис, уни жадаллик билан ривожлантириш учун сенситив даврлардан максадли фойдаланишга алохида эътибор каратиш лозим. Шу сабабли кичик мактаб ёшидаги

болаларнинг сенситив даврида жисмоний тарбия дарсларида харакатлар тезкорлигини ривожлантириш асосида укув жараёнини такомиллаштириш муаммосининг хал этилиши бугунги кунда долзарб хисобланади.

Тадкикотнинг максади. Кичик мактаб ёшидаги болаларнинг сенситив даврида жисмоний тарбия дарсларида харакатлар тезкорлигини айланма машгу-лот услубида ривожлантиришнинг методик йуллари-ни аниклашдан иборат.

Тадкикотнинг вазифаси. Кичик мактаб ёшидаги болаларнинг харакатлар тезкорлигини жисмоний тарбия дарсларида айланма машгулот услубида ри-вожлантириш методикасини такомиллаштириш ва тажрибавий асослаб бериш.

Тадкикот усуллари. Илмий-услубий адабиёт-ларни урганиш ва тахлил килиш, педагогик назорат тестлари, антропометрия ва пульсометрия, педагогик тажриба, тадкикот натижаларининг математик-статистик тахлили.

Тадкикотнинг объекти. Кичик мактаб ёшидаги болаларнинг жисмоний сифатларини айланма машгу-лот услуби ёрдамида ривожлантириш жараёни.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Утказилган тадкикот натижаларидан аникланган холатлар шуни эътироф этишга имкон берадики, умумий таълим мактаблари бошлангич синф укув-чиларининг жисмоний тайёргарлик хамда жисмоний ривожланиш ва функционал тайёргарлик курсат-кичларини аниклаш максадида педагогик тажриба аввалида синалувчи кичик мактаб ёшидаги укувчилар текширувдан утказилди ва куйидаги назорат тестлари кулланилди.

1. 30 м.га югуриш (паст стартдан, тезкорлик си-фатларини, реактивлик кобилиятини бахолаш, учта уриниш амалга оширилди, энг яхши натижа хисобга олинди);

20

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

№6-2020

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2. Турган жойдан узунликка сакраш (тезлик-куч сифатларини бахолаш, учта уриниш амалга оширил-ди, энг яхши натижа хисобга олинди);

3. 3x10 м.га моксимон югуриш (укувчиларнинг тезкорлик имкониятларини бахолаш);

4. Аргамчи билан сакраш (икки оёкда, тезлик сифатларини бахолаш, учта уриниш амалга оширилди, энг яхши натижа хисобга олинди);

5. Турган жойдан баландликка сакраш (тезлик-куч сифатларини бахолаш, учта уриниш амалга оширил-ди, энг яхши натижа хисобга олинди);

6. Тулдирма тупни улоктириш (текширилувчи тулдирма тупни икки кул билан олд томонида ушлаб отиш чизигига келиб туради, оёклар ёзилган. Эгилиб, у тупни боши узра кутаради, ростланиб, тана ва кул-нинг кучли харакати билан тупни юкорига-олдинга караб улоктиради; тезлик-куч сифатлари бахоланди, учта уриниш бажарилди, энг яхши натижа хисобга олинди);

Тестларни утказиш олдидан укувчиларга тажриба синовларини утказишнинг максадлари хакида маълу-мот берилди, уларга тестларнинг тугри бажарилиши батафсил тушунтирилди ва курсатиб берилди.

Тажриба гурухидаги укувчилар дарснинг тайёр-лов ва асосий кисмида 6 дакика давомида айланма машгулот мажмуасига кирувчи харакатлар тезкор-лигини ривожлантиришга йуналтирилган муайян микдордаги махсус машкларни бажардилар. Ишлаб чикилган услубият экстенсив-ораликли айланма машгулот услуби билан машкларнинг бир ёки икки серия (айланма)да бажарилишини уз ичига олади. Бир айланма таркиби 8 та бекатдан иборат. Х,ар бир машкнинг бажарилишига бир хил 15 сониядан вакт сарф килинди ва улар орасидаги дам олиш оралиги 30 сонияни ташкил этди. Ушбу услубиятнинг кулла-нилиш давомийлиги - минимум 8 дарс, кетма-кет 2 дарсдан хафтасига, кайсики, айланма машгулотнинг экстенсив-ораликли услуби буйича тугалланган давр хисобланади. Укув йили давомида даврларнинг сони - минимум 3 та, максимум 4 тани ташкил этди.

Айланма машгулот мажмуаси куйидаги машкларни уз ичига олади:

1-машк (бекат). Турган жойда югуриш (чакирик буйича синалувчи тугри бурчак остида кутарилган сони баландлигида горизантал холатда осилган резина арконга имкон кадар купрок марта тиззаларини галма-галдан теккизишга харакат килади).

2-машк (бекат). Аргамчи билан сакраш (чакирик буйича синалувчи икки оёкда имкон кадар купрок сакрашга интилади).

3-машк (бекат). Сакрашлар - оёклар ёнга ёзилган, куллар юкорига (дастлабки холатдан бажарилади ва бош устида кафтни кафтга уриб карсак чалинади).

4-машк (бекат). Оёкларни оркага силтаб югуриш (чакирик буйича синалувчи товонларини галма-гал-дан думба мушакларига куйилган кафтлари оркасига имкон кадар купрок тегизишга харакат килади).

5-машк (бекат). Таяниб ётиш (д.х. - асосий туриш, таяниб утириш-таяниб ётиш-таяниб утириш-д.х).

6-машк (бекат). Юкорига сакраш (дастлабки

холат - чункайиб утиришдан юкорига танани тулик ростлаб сакраш).

7-машк (бекат). "Тегирмон" машки (д.х. - оёклар ёзилган, олдинга эгилиб, куллар ён томонда, чакирик-дан сунг синалувчи ростланган кулларини вертикал текисликда бошга тегизиб айлантиришни бажаради).

8-машк (бекат). ^улларга таяниб - ётиб жойида югуриш (чакирикдан сунг синалувчи д.х. - кулларга таяниб ётиб жойида югуради, юз олдинга карати-лади).

Ишлаб чикилган услубиятнинг самарадорлигини аниклаш максадида ^арши шахридаги 29-сонли умумтаълим мактабида укув жараёни шароитида кичик мактаб ёшидаги болаларда (9-10 ёшли 60 нафар синалувчилар - 3 синф укувчилари) харакатлар тез-корлигини ривожлантириш учун педагогик тажриба утказилди. Тадкикотнинг барча катнашчилари (п=60) икки гурухга: "ТГ" - тажриба гурухи ва " НГ" - назо-рат гурухига булинди. Назорат гурухида жисмоний тарбия дарслари анъанавий мактаб дастури асосида жисмоний тарбия укитувчиси томонидан олиб бо-рилди. Тажриба гурухида эса жисмоний тарбия дарс-лари биз томонимиздан ишлаб чикилган ва таклиф килинган дастур асосида утказилди.

Утказилган педагогик тажриба натижасида, пе-дагогик тажрибани утказиш даврида НГ даги кичик ёшли болалар жисмоний тайёргарлик курсаткичлари буйича уз натижаларини бироз яхшиланганлиги аникланди, лекин барча тадкик килинаётган кур-саткичлар буйича ишончли статистик силжишлар (р>0,05) намоён булмади (1-жадвалга каранг).

Назорат гуру^и болаларининг жисмоний тайёргарлик курсаткичлари дина-микаси [п=у-15; ^-15]

Т/> Назорат тестлари тажри-бадан олдин У% тажри-бадан кейин У% t Р

х ±а х ±а

30 м га 5,8± 0,24 4,1 5,7±0,21 3,7 1,21 >0,05

югуриш, сония 6,1±0,26 4,3 6,0±0,24 4,0 1,09 >0,05

2. Юкорига сакраш (Абала-ков буй), см 25,3± 2,8 11,1 26,7±2,4 9,0 1,47 >0,05

21,8±2,3 13,3 23,3±1,9 8,1 1,68 >0,05

3. Жойдан узунликка сакраш, см 135,9±3,6 2,6 137,3±3,2 2,5 1,13 >0,05

128,4±4,1 3,2 130,1±3,8 2,9 1,18 >0,05

4. Тулдирма тупни 294±22,6 7,7 301,1±24,3 8,1 0,83 >0,05

улоктириш (1кг), см 286±18,2 6,4 293,0±16,4 5,6 1,09 >0,05

5. Аргамчи билан сакраш, марта 11,1±1,5 13,5 11,5±1,2 10,4 0,81 >0,05

13,6±1,2 8,8 14,1±0,8 5,7 1,34 >0,05

6. Мокисимон югуриш 3x10 м, сония 9,8±0,24 2,4 9,7±0,20 2,1 1,24 >0,05

10,1±0,22 2,2 10,0±0,26 2,6 1,14 >0,05

Изо^: суратда yFил болалар, махражда ^из болаларнинг курсаткичлари.

ТГ угил ва киз болаларининг педагогик тажриба якунида олинган жисмоний тайёргарлик курсат-кичлари уларнинг жисмоний тайёргарлик даражаси жуда хам сезиларли, хамда ишончли (р<0,01) тарзда яхшиланганлигига яккол гувохлик беради (2-жадвалга каранг).

о см о

го га ■с о а

№6-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2-жадвал

Тaжpибa rypyw болaпapининг жисмоний тaйёpгapлик KypcaTW4napu динaмикaси [n= y-15; rç-15]

Tp НЯ^ЯТ гecглapи гaжpн-бадан олдин V% Taжpн-бaдaи кeйни V% T p

x ± а x ±а

i. 30 м га югypиш, еония 5,8± 0,2б 4,4 4,8 5,5±0,i2 2,2 3,5 5,4i 4,30 >0,0i

б,2±0,30 5,8±0,20 >0,0i

2. K^pm-a еак-pam (Абалаков буй), ем 2б,8±2,8 i0,4 35,б±2,2 6,Í 5.0 9,57 i2,0 >0,0i

22,б±3,1 i3,7 33,б±1,7 >0,0i

3. Жойдан узунликка caxparn, ом i34,i±4,2 12б,1±б,1 3,i 151,б±3,4 2,2 2,8 i2,5 ii.8 >0,0i

4,8 148,б±4,2 >0,0i

4. Ty^Hpm тупик улок-rapHrn (1кг), ам 29i.i±i7,8 283.0±i2,8 б,1 4,5 337,0±i3,7 8,i 5,б 7,9i i0,8 >0,0i

329,1±10,4 >0,0i

5. АpFaмчи билан caxparn, мapтa ii,2±i,4 i2,5 i4,4±i,0 б,9 4,5 7,20 б,53 >0,0i

i3,2±i,i 8,3 i5,4±0,7 >0,0i

б. Мокишмон KrypHrn 3x10 м, тония 9,9±0,28 i0.2i0.27 2,8 8,8±0,ii i,2 i,8 14.2 13.3 >0,0i

2,б 9,i±0,i7 >0,01

Изо^: суратда yFил болалар, махражда ^из болаларнинг курсаткичлари.

Ушбу тaжpибaни утказиш ^pHna ТГ болaлapидa xa-paкaглap тeзкcpлигини pивcжлaнгиpишгa йyнaлтиpилгaн айлаима мaшFyлcт мaжмyacини куллаб тaжpибaвий ycлy-бият жcpий кнлнигаида б тa тecтлaнгaн кypcaткичлapдaн бapчacидa aнщ ишончли cилжишлap юзaгa кeлди, 6у фоизли yзapc ниcбaтдa ^^б 78% ни тaшкил кнлди.

Уткaзилгaн пeдaгогик тaжpибa нaтижacидa кичик мaктaб ёшндаги бcлaлapнинг жиcмcний тaйëpгapлик дapaжacигa тaъcиp килувчи xapararaap тeзкcpлш'инн pивcжлaнтиpиш учун тaвcия кнлннаётган ycлyбиятни бахолашга имкон бepyвчи мaълyмcтлap олинди.

Хулосалар. Кичик мaктaб ëшидaги бcлaлapнинг xapararaap тeзкоpлигини aйлaнмa мaшFyлcт ycлy-бидa pивожлaнтиpишгa имкон бepyвчи ycлyбияг yмyмтaълим мaктaблapи жиcмcний тapбия дacгypигa

киритилган анъанавий тизимга нисбатан анча сама-радор эканлигини курсатди ва мактаб дарсидан янада унумлирок фойдаланиш имконини берди. Натижада уларнинг умумий жисмоний тайёргарлиги 12,5% га, жисмоний ривожланиши ва функционал тайёргарлиги 10,6% га яхшиланди, шунингдек, уларнинг тезлик-куч сифатлари 8,2% га, харакатлар тезкорлиги эса 15,2% га ривожланди.

Таклиф килинган дастурнинг юкори самарадор-лиги тажриба гурухи угил болаларида кандай булса, киз болаларида хам шундай назорат меъёрларининг натижалари билан тасдикланган. Тажриба даврида барча курсаткичларнинг усиши стандарт мактаб дасту-ри билан шугулланган гурухга нисбатан тажрибавий методика билан шугулланган гурухда ишончли тарзда юкори булди.

Айланма машгулотнинг экстенсив-ораликли услубини куллаш асосида харакатлар тезкорлигини ривожлантириш учун ишлаб чикилган методикани 9-10 ёшли болаларнинг харакатлар тезкорлигини ри-вожлантириш учун нафакат жисмоний тарбия дарсла-рида, балки спорт тугаракларида хам куллаш мумкин.

Адабиётлар:

1. Абдуллаев А., Ханкелдиев Ш. Жисмоний тарбия назарияси ва усулияти. - Т.: УзДЖТИ, 2019. 232-б.

2. Бальсевич В.К., Лубышева Л.И. Новые технологии формирования физической культуры школьников // Проблемы совершенствования физического воспитания учащихся общеобразовательных школ: Сб. работ участников Международ. семинара /Под общ. ред. В.И. Ляха и Л.Б. Кофмана. М., 1993. - С. 42-50.

3. Гончарова О.В. Ёш спортчиларнинг жисмоний кобилиятларини ривожлантириш. Укув кулланма. Тошкент, 2018. - 172 б.

4. Гужаловский А.А. Этапность развития физических (двигательных) качеств и проблема оптимизации физической подготовки детей школьного возраста: Автореф. дис... докт. пед. наук. - М., 1979. - 26 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Лях В.И. Тесты в физическом воспитании школьников: Пособие для учителя. - М.: ООО «Фирма «Издательство ACT», 1998. - 272 с.

УУК (УДК, UDC): 796.012.12:332

Доктор философии по педагогическим наукам (PhD), доцент н.м. юсупов1 Магистрант б.б. давидов1 'Узбекский государственный университет физической культуры и спорта город Чирчик, Узбекистан

Информация для связи с автором:

nodirbek-1978@mail.ru

ОЦЕНКА УРОВНЯ СПЕЦИАЛЬНОЙ ВЫНОСЛИВОСТИ У ФУТБОЛИСТОВ 16-17 ЛЕТ, ВЫСТУПАЮЩИХ В МОЛОДЕЖНОМ ПЕРВЕНСТВЕ УЗБЕКИСТАНА

Аннотация

Annotation

22

В статье представлены результаты педагогического тестирования футболистов 16-17 лет. Сделан анализ уровня специальной выносливости у футболистов молодежных команд, выступающих в первенстве Узбекистана. Даны рекомендации по развитию специальной выносливости специфическими и неспецифическими средствами. Полученные данные помогут специалистам и тренерам улучшить специальную выносливость футболистов.

Ключевые слова: тестирование, анализ, средства, специальная выносливость, футболисты 16-17 лет.

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

Ма^олада 16-17 ёшли футболчиларнинг педагогик тест натижалари келтирилган. Узбекистан чемпионатида иштирок этаётган ёшлар жамоалари футболчиларининг узига хос чидамлилик даражаси та^лил килинади. Махсус чидамлиликни махсуслашган ва махсуслашмаган воситалар билан ривожлантириш буйича тавсиялар берилган. Олинган маълумотлар мутахассис ва мураббийларга футболчиларнинг махсус чидамлилигини оширишга ёрдам беради.

Калит сузлар: синов тести, махсус чидамлилик, 16-17 ёшли футболчилар.

The article presents the results of pedagogical testing of 16-17-year-old football players. The analysis of the level of special endurance of football players of youth teams competing in the championship of Uzbekistan is made. Recommendations for the development of special endurance by specific and non-specific means are given. The data obtained will help specialists and coaches improve the special endurance of football players.

Key words: testing, special endurance, football players 16-17 years old.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.