Научная статья на тему 'ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ЁРДАМИДА 10-12 ЁШЛИ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ТАЯНИБ САКРАШ МАЛАКАСИНИ ЎРГАТИШ САМАРАДОРЛИГИ'

ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ЁРДАМИДА 10-12 ЁШЛИ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ТАЯНИБ САКРАШ МАЛАКАСИНИ ЎРГАТИШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

127
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
машғулот юкламалари / жисмоний тайѐргарликнинг ўсиши / юклама хажми / жисмоний ривожланиш / режалаштириш / функционал тадқиқотлар / тезкорлик / саралаш / машғулотларни ташкил этиш / воситалари ва методлар.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Б. Ж. Ядгаров, Д. Б. Ядгаров

Мазкур мақолада, ҳаракатли ўйинларидан фойдаланиш орқали 10-12 ѐшли ўқувчиларнинг таяниб сакраш элементларини ўргатиш орқали жисмоний тайѐргарлигини ошириш ва ҳаракатли ўйинларининг ролини оширишнинг самарадор шаклларини топиш, ҳаракатли ўйинларининг тарбиявий имкониятларини назарий жиҳатдан асослаш аниқлаш ташкил этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, to find effective ways in the role of movement games and to increase physical preparation in 10-12 years old students by using movement games and teaching the elements of jumping , educational potential of movement games are determined and established by proving theoretical basis

Текст научной работы на тему «ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ЁРДАМИДА 10-12 ЁШЛИ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ТАЯНИБ САКРАШ МАЛАКАСИНИ ЎРГАТИШ САМАРАДОРЛИГИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723

Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-106-112

ХДРАКАТЛИ УЙИНЛАР ЁРДАМИДА 10-12 ЁШЛИ УЦУВЧИЛАРИНИ ТАЯНИБ САКРАШ МАЛАКАСИНИ УРГАТИШ САМАРАДОРЛИГИ

Б. Ж. Ядгаров

Урганч давлат университети доценти

Д. Б. Ядгаров

Урганч давлат университети укитувчи

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада, харакатли уйинларидан фойдаланиш оркали 10-12 ёшли укувчиларнинг таяниб сакраш элементларини ургатиш оркали жисмоний тайёргарлигини ошириш ва харакатли уйинларининг ролини оширишнинг самарадор шаклларини топиш, харакатли уйинларининг тарбиявий имкониятларини назарий жихатдан асослаш аниклаш ташкил этади.

Калит сузлар: машFулот юкламалари, жисмоний тайёргарликнинг усиши, юклама хажми, жисмоний ривожланиш, режалаштириш, функционал тадкикотлар, тезкорлик, саралаш, машFулотларни ташкил этиш, воситалари ва методлар.

ABSTRACT

In this article, to find effective ways in the role of movement games and to increase physical preparation in 10-12 years old students by using movement games and teaching the elements of jumping , educational potential of movement games are determined and established by proving theoretical basis

Keywords: training particle, growth of physical training, particle size, physical developing ,planning, functional researches, quickness, selection, organizing trainings, methods and means.

КИРИШ

Мамлакатда юксак маданиятга эга булган хар томонлама этук хамда жисмонан соFлом инсонни шакллантириш максадида ахолининг жисмоний тарбия ва спорт сохасида малака ва билимларини орттиришга каратилган устувор йуналишларни белгилаш, иктидорли спортчиларни танлаб олиш

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-106-112

жараёнига инноватцион шакллар ва усулларни жорий этилмокда. Юртимизда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, ахоли, айникса, ёшлар уртасида соFлом турмуш тарзини тарFиб килиш учун зарур шарт-шароитлар ва инфра тузилмани яратиш, мамлакатнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини та'минлаш борасида изчил чора -тадбирлар амалга оширилмокда.Республикамиз Президенти Ш. М. Мирзиёев 2020 йил 24-январда Олий мажлисга мурожаатномасида жисмоний тарбия ва спорт сохасига тухталар экан жамиятда соFлом турмуш тарзини карор топтириш, жисмоний тарбия ва спортни янада оммалаштириш яна бир долзарб вазифа эканлигини кайд этди: "Спортни жадал ривожлантириш, халкаро мусобакаларда юксак натижаларга эришган спортчиларни раFбатлантириш ва куллаб-кувватлашга бундан буён хам катта ахамият берамиз.

Ушбу макола укувчиларнинг дастлабки таяниб сакрашни урганиш боскичида сакраш махоратининг шакилланишига бевосита алокадор булган сакровчанлик ва тезкор-куч сифатларини устиришда харакатли уйинлар самарадорлигини урганишга каратилган. Албатта, бу борада талайгина илмий-назарий фикр мулохазалар ва педагогик тадкикотлар хакидаги маълумотлар куплаб илмий адабиётларда уз урнини топган.

Ишнинг максади дастлабки ургатиш боскичида 10-12 ёшли укувчиларнинг таяниб сакрашни ургатишда танланган харакатли уйинлар ёрдамида шакиллантириш самарадорлиги.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Суз жисмоний тайёргарлик ва хусусан укувчиларни тайёрлашда харакат сифатларини (тезкорлик, куч, чидамкорлик, чакконлик, эгилувчанлик, ) бир-бирига боFлаб шакиллантириш мухимлиги хакида борар экан, бу борада тезкор-куч ва депсиниш сифатларига алохида урFу бериш максадга мувофикдир. Жисмоний сифатларни тестлашда биз назорат машклари ва О.И. Павлов томонидан (2003) ишлаб чикилган киска масофага ихтисослашувчи уFил бола спринтерларнинг асосий масофадаги натижаси уртасидаги узаро корреляцион боFликлик матрицасидан фойдаландик. Шунинг учун тестлашда киска масофалар учун кулланиладиган энг ахборотли назорат тестлари ва машклари саралаб олинди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-106-112

Таяниб сакраш т^ри бажаришда укувчиларни тайёрлаш максадга мувофик режалаштирилган жисмоний тайёргарлик техник махоратни шакиллантиришда ва таяниб сакрашни бажариш давомида юксак натижага эришишда нихоятда мухим омиллардан биридир. Лекин, спорт амалиётида хар доим хам режалаштирилган жисмоний машкларга мувофик харакат сифатларини ривожлантиришда кутилган натижани бермаслик холатлари тез-тез учраб туради. Шунинг учун хам укув-тренировка жараёнида кулланилаётган жисмоний нагрузкаларнинг шуFулланувчилар организмининг функционал имкониятларига мувофиклиги эътиборга олиниши шу нагрузкани максадга мувофик режалаштириш имкониятини яратади.

Укувчиларни таяниб сакрашга ургатишда эса, айникса, махсус тезкор-куч сифатлари устивор булиб, укув жараёнида шу сифатларни харакатли уйинлар ёрдамида шакиллантириш мухим роль уйнайди.

Мактаб укувчиларини таяниб сакрашга ургатиш боскичли педагогик жараён булиб, машFулотларни илмий асосда ташкил килишни такозо этади. МашFулотларда кулланиладиган жисмоний ва техник машклар хажми ва шиддати шуFулланувчи болаларнинг ёши, жисмоний ва функционал имкониятларига мослаб режалаштирилиши ва кулланилиши мумкин. Ушбу машклар хажми, шиддати, кайтарилиши ва давом этиши вакти биологик конуниятларга асосланиши лозим. Агар машклар юкламаси боланинг имкониятидан урта юкори булса, бундай юклама шу боланинг организмига салбий таъсир этиши мумкин. Аксинча, юклама имкониятдан кам булса шаклланиши жараёни сустлашиши мукаррар.

Спорт турлари техникасига дастлабки ургатиш боскичида техник махоратнинг самарали шакилланиши жисмоний сифатларнинг ривожланганлик даражасига туFридан-туFри боFликдир. Шунинг учун спорт тугаракларида шуFулланишни эндигина бошлаган ёш спортчиларда умумий ва махсус жисмоний сифатларни изчиллик билан аста-секин ривожлантира бориш малакали спорт захираларини тайёрлашнинг мухим шартларидан биридир. Бу борада эътиборга лойик жойи шундаки, жисмоний сифатларни самарали ривожлантириш танланган машклар ва бошка воситалар (харакатли уйинлар, эстафеталар ва хк) мазмуни хамда мохияти билан белгиланади.

Мазкур маколанинг максади мактаб шароитида жисмоний тарбия дарсларида гимнастика булимида таяниб сакрашни ургатишнинг дастлабки

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-106-112

боскичида иштирок этган 10-12 ёшли укувчилар иштирокида олиб борилди.

1-жадвал.

10-12 ёшли укувчиларда сакровчанлик ва тезкор-куч сифатларининг

ривожланганлик холати.

(Назорат гурухи -А, тадкикотдан олдин).

№ Текширилувчилар 20 мга югуриш (сония) турган жойидан сакраш(см) кулларга таяниб чапак чалиш (11сония, марта) баландга сакраш (см) кулларни эшакдан итарилиши (сония)

Min -Max 4,6-5,3 155-185 6-13 26,7-29,2 1,0-2,0

Фарк 0,7 30 7 2,5 1,0

Х 4,96 158,8 9,3 27,6 1,43

(Таж эиба гурухи -Б, тадкикотдан олдин).

№ Текширилувчилар 20 мга югуриш (сония) турган жойидан сакраш(см) кулларга таяниб чапак чалиш (11сония, марта) баландга сакраш (см) кулларни эшакдан итарилиши (сония)

Min -Max 4,7-5,3 155-185 7-13 26,6-28,5 1,0-2,0

Фарк 0,6 30 6 1,9 1,0

Х 5,03 167,05 9,01 27,25 1,44

Жадвалдан куриниб турибдики, текширилувчи укувчиларда утказилган 20 метрга югуриш тест синовлари хар бир укувчи узига хос тезлик сифатига эга эканлигини курсатади. Тест синовлари буйича кайд этилган энг яхши курсатгич билан (4,6 сония) ва энг катта курсатгич (5,3 сония) уртасидаги фарк 0,7 сонияга тенг булади. Ушбу фарк тест синовларидан утказилган укувчиларни жисмоний тайёргарлик жихатидан деярли бир хил имкониятга эга эканлигидан далолат беради. Шу масофага югуришнинг уртача курсатгичи 4,97 сонияни ташкил этади.

Махсус сакровчанлик ва депсиниш сифатларини акс эттирувчи тест синовлари (турган жойдан оёкларни жуфтлаб сакраш) уртасидаги фарк анча куп микдорни ташкил этади. Чунончи, кайд этилган энг кичик курсатгич 155 см, энг катта курсатгич 185 см.га тенг булади. демак, ушбу курсатгичлар фарки 30 см ташкил килади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-106-112

Юкорида зикр этилган сакрашни ифода этувчи уртача курсатгич 158,8 см.га баробар эканлиги маълум булди.

Укувчиларнинг куллари билан ерга таяниб чапак чалиши бахоланди (11 сония ичида марта). Бу тест буйича энг кичик курсатгич (энг кам чапак) 6 марта ва энг катта курсатгич (энг куп чапак) 13 мартани курсатди. Уртадаги фарк 7 мартага тенг булиб, текширилган болаларни тайёргарлик жихатидан хар хил тоифага мансуб эканлигидан далолат беради.

Шу нарса эътиборга лойикки, хар бир текширилувчи курсатгичлари алохида тахлил килинганда, яна бир мухим далил кузга ташланди. Бу хам булса айрим укувчилар туFри йуналишли масофага (20 метр) югуришда киска вакт курсатган булишса, мост устига югуриб келиб сакраб депсинишда (масофа 20 метр) секинлашиш реакциясини вужудга келди, шу укувчилар бошка жойдан сакрашда фарк килувчи натижаларни курсатишди.

Таянчдан итарилиш кучи курсатгичлари укувчиларда турлича булади, бу шуни курсатадики, таянчда итарилиш энг яхши укувчиларда вакт билан фаркланади. «К,оникарли» бахо курсатган укувчиларда сакраш бажарганда таяниш даври 1,0-2,0 сония, «Яхши» бахога таяниш даври 0,8-1,5 сония. Бу техник хато учиш даврини узайишига ва елкани олдинга эгилишига олиб келади. Оёкда куприкчадан итарилиш асосий ролни эгаллайди, 80% укувчилар куприкдан итарилишни бажарганларида хатога йул куядилар. Таяниб сакраш куч тавсифини тахлили шуни курсатадики, таяниб сакрашни сифатли бажарилиши укувчиларнинг жисмоний тайёргарлигига, асосан кул ва оёклар билан итарилиш вактида тезкор -куч сифатларини тайёргарлигига боFлик.

Иккинчи вазифани бажариш давомида таяниб сакрашни ургатишда харакатли уйинлардан фойдаланиш унинг таъсири тадкикот килинди. Сакраш техникасининг сифатига асосий таъсир курсатадиган факторларни урганиб чикиб биз харакатли уйинларни турли тоифаларга ажратиб чикдик.

Шунинг учун тажриба гурухида харакатли уйинларда таяниб сакраш сифатини оширадиган уйинлар куп кулланилади. Назорат гурухида дастур буйича шуFулланадилар. Тажриба гурухида куйидаги

1.Тезликни оширувчи уйинлар;

2.Кулда итарилиш вактида куч зурайишини ривожлантирувчи машклар;

3.Куч зурайишини ривожланиши учун уйинлар;

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-106-112

4.Epra Tymum TexHHKacu ÖH^aH öofhhk; öynraH yÖHH.rap,n,aH ^ofiganaHH^gH.

Ta^puöa hkkh öoc^unga yTKa3H^gn. ehphhhh öoc^unga öupuHHH Ba hkkhhhh HopaK gaBoMuga x,ap öup gapcHHHr acocuM Ba AKyHHÖ KHCMuga Maxcyc nm^aö HH^H^raH yfiuKrapgaH ^oöganaHuö MamFyroT yraaßungu. Ha3opaT rypyxuga yMyMHÖ Kaöyn KH^HHraH gacTyp acocuga oggufi BOCHTa Ba yonyögaH ^oöganaHuö MamFyroT yTKaßHngH.

negarorHK Ta^puöaHH hkkhhhh öoc^HHuga chh$ Ta^Huö caKpam Mam^apura yTgu. Ta^Huö caKpamHH aHatHaBHÖ Bocuranap öuraH ypraTum ÖH^aH öup KaTopga Ta^puöa rypyxnapuga xapaKarau yfiuKrapgaH KeHr ^ofiganaHH^gH.TaaHHÖ caKpamHH ypraTHmga Myaö^H xa^Mga öa^apuraguraH yÖHH Ba BOCHTanapHH TaH^aö o^hhah. Ta^puöa gaBoMuga Ha3opaT rypyxu TypT coaT gapcgaH KeMuH y^yBHH^apHH 35% caKpamHH ypraHumgu, Ta^puöa rypyxu yKyBHH^apugaH 55% KyÖH^raH BaßH^aHH öa^apa o^umgu. CaKpamHH öa^apum CH^aTHHH öa^o^acaK 3 Ba 4 öax,ogaH omMaögu. CaKpam cu^araapuHH ypraHum Ba MycTa^KaM^am ro^opura 4 Ba 5 öax,ora KyTapum ynyH Ta^puöa gaBOM эттнpн.пgн. Ta^puöa rypyxuga ycum gaBoM этgн. Ey öa^o^am ynyH yTKaßHHraH MamFyroTga ^kko^ KypuHgu.

2-^aflBa^

10-12 em^H yKyBMH^apaa caKpoBMaH^HK Ba Te3Kop-KyM cn<l)aT.iapiiHHHr

piiBO^.iaHraH.uiK xo-^aTH.

(HaßopaT rypyxu -A, Tag^H^oTgaH KeMuH).

№ TeKmupu^yBHH^ap 20 Mra rorypum (comm) TypraH /KomiaaH caKpam(cM) Ky^apra Ta^HHÖ ManaK ■ia.iiiw (11COHHH, MapTa) öa^aHflra caKpam (cm) Ky^apHH эmaкдaн HTapu^umu (cohhh)

Min -Max 4,6-5,2 160-185 6-13 26,9-29,2 1,0-1,8

^apK 0,6 25 7 2,3 0,8

X 4,9 172,87 9,34 27,80 1,34

(Ta^puöa rypyxu -E, Tag^HKoTgaH KeMuH).

№ TeKmupu^yBHH^ap 20 Mra rorypum (cohhh) TypraH ^OHugaH caKpam(cM) Ky^apra TaHHiiö ManaK Ma^um (11cOHHH, MapTa) öa^aHflra caKpam (cm) Ky^apHH эmaкдaн HTapu^Hmu (cohhh)

Min -Max 4,4-4,9 160-190 8-14 27,6-29,5 0,8-1,5

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-106-112

Фарк 0,5 30 6 1,9 0,7

Х 4,69 172,17 11,27 28,21 1,14

Натижалар шуни курсатадики таяниб сакраш машкларини бажариш сифати тажриба гурухида куринарли даражада усиб боради. Бу эса яхши натижалар берди. Назорат гурухи билан тажриба гурухи орасида фарк сезила бошлади.

Педагогик тажриба натижалари шуни курсатдики машFулотларда харакатли уйинларни куллаб бориш, таяниб сакраш машкларини урганиш жараенида мухим омил булиб хизмат килади.

ХУЛОСА

Хулосалар дарсларда таяниб сакраш малакасига ургатишда белгиланган укув услубидан фойдаланибгина колмай, ноанъанавий булган услуб яъни махсус укув машFулотларига мослашган харакатли уйинларни куллаш тяниб сакраш малакасига ургатиш самарадорлигини оширади.

Махсус укув дарсларига мослашган харакатли уйинлар таяниб сакрашнинг асосий тузилиши булмиш куч ва ритмик сифатларни харакат аппаратининг мутаносиблигини тушуниб етишига имкон беради. Белгиланган усул билан таяниб сакраш малакасига ургатиш укув жараёнини узлаштирилиш самарасини оширмайди. Мактабларда жисмоний тарбия дарсларида харакатли уйинлар ёрдамида таяниб сакрашга ургатиш, дарсларни мотор зичлигини яхшилайди.

REFERENCES

1.0'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 24 yanvar "O'zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi PF-5924 sonli farmoni.

2.Abdullaev A., Xonkeldiev Sh. "Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi" Toshkent., O'z DJTI, 2005 yil - 300 b.

3. Абдумаликов Р, Абдуллаев А. Х,алк миллий уйинлар мазмунида маънавият масалалари Тошкент. 1995й.

4. Павлова О.И. Комплексная система подготовки квалифицированных легкоатлетов на этапах становления спортивного мастерства. - М., 2003. -С. 9-33.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.