Научная статья на тему '14-15 ЁШЛИ ЭРКИН КУРАШЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДИНАМИКАСИ'

14-15 ЁШЛИ ЭРКИН КУРАШЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДИНАМИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

82
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эркин кураш / ўқув машғулот / жисмоний ривожланганлик / антропмитрия / эглувчанлиж / психомотор.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шухрат Нурмухаммадович Султанов

Мазкур мақолада ўқув-машғулот гуруҳида шуғулланувчи 14-15 ѐшли эркин курашчиларнинг жимоний ривожланганлик холатини аниқлаш бўйича ўтказилган илмий тадқиқот ишлари натижалари баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «14-15 ЁШЛИ ЭРКИН КУРАШЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДИНАМИКАСИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-801-807

14-15 ЁШЛИ ЭРКИН КУРАШЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНГАНЛИК ДИНАМИКАСИ

Шухрат Нурмухаммадович Султанов

Факултетлараро жисмоний маданият ва спорт кафедраси, катта укитувчиси,

Гулистон давлат унивеситети

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада Укув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жимоний ривожланганлик холатини аниклаш буйича утказилган илмий тадкикот ишлари натижалари баён этилган.

Калит сузлар: эркин кураш, укув машFулот, жисмоний ривожланганлик, антропмитрия, эглувчанлиж, психомотор.

КИРИШ

Жахонда куплаб спорт турлари каторида эркин кураш спорт турида хам ракобат кескин усиб бораётган айни дамда соха мутахасисларининг зиммасига эркин курашчиларнинг жисмоний тайёргарлиги билан бир каторда жисмоний ривожланганлигига хам жиддий этиборда булишдек масьулятни юкламокда. Мусобака натижаларининг усиш курсаткичлари туFрисидаги объектив маълумотларни тахлил килиш ва ушбу асосида тайёргарлигининг турли томонларини оптималлаштириш муоммоси ута долзарб хисобланади. Шу боис укув-машFулот грухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жисмоний тайёргарлик самарадорлигини оширишда машFулот юкламаларини таксимлаш ва режалаштириш, мусобака ва махсус машкларни бажариш харакатини бошкариш ва уни биомеханик тахлил килиш буйича тадкикотлар олиб борилган. Бирок, Укув-машFулот грухидаги эркин курашчиларда махсус бир тизм оркали, жисмоний ривожланганлик самарадорлигини яхшилаш юзасидан илмий ишлар олиб бориш тадкикотчилар назаридан четда колган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мавзуга оид илмий-услубий адабиётларни тахлил килиш жараёнида спортчиларнинг жисмоний ривожлангангик самарадорлигини ошириш хамда уларни укув-машFулотлари жараёнида янгича илмий-назарий ёндашиш муаммолари катор муаллифларнинг [А.А.Рузиев, 2001; Х.А.Саносян, С.Л.Мусаелян, М.Г.Агамян, 2002] илмий-услубий ишларида берилган.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-801-807

Чет эл мутахассислари кулланилган воситалар ва услублар хакида турли фикрлар билдиришган ва амалда куллаш йулларини ёритишга уринганлар [А.А.Рузиев, 2001; А.Н.Абдиев, 2004; Ф.А.Керимов, 2004]. Шу билан бирга, ушбу муаллифлар кайд этадики, эркин кураш спортчиларининг жисмоний ривожланганлик самарадорлиги машFулот воситалари ва юкламаларини тугри куллаш тугрисида бир катор муаллифларнинг ишларида таъкидланган. Шу билан бирга, эркин кураш спортчиларининг жисмоний ривожлантириш харакатлари самарадорлигини ошириш технологиясини ишлаб чикишнинг илмий-назарий ва услубий-технологик асослари тизимли тартибда шакллантирилмаган [А.А.Карелин, 2002; Н.А. Керимов, 1999; А.А.Рузиев, 2001; Б.И.Тараканов, 2000; А.С.Тодоров, 1992; Ю.А.Шахмурадов, 1999; М.Эрцеган, 1990; Ю.А.Шахмурадов, 1997].

Юкорида келтирилган тахлилий маълумотлар илмий тадкикот ишларининг етарли эмаслигини курсатади ва 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жисмоний тайёргарлик динамикаси самарадорлигини ошириш муаммоси ута долзарб эканлигини тасдиклайди.

Бу сохадаги катта илмий-услубий тажриба тупланганлигини эътиборга олиб, 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жисмоний ривожланганлик динамикаси самарадорлигини ошириш вазифаларини уЙFунликда хал килиш йули катта самара бериши аникланди.

Бугунги кунда укув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жисмоний тайёргарлиги холатини аниклаш асосида жисмоний ривожланиш буйича уЙFунликда утказилган тадкикотлар йуклиги аникланди. Бундай ёндашув 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жисмоний ривожланиш жараёнларини окилона бошкаришга ёрдам беради. Чунки, жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргарлик бир-бирига таъсир килиш катталигини боFлаб турувчи курсаткичларни бахолаб туриш спортчилар махорати ва спорт натижалари кутарилишида катта самара беради.

Тад^и^отнинг ма^сади: укув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жисмоний ривожланганлик холатини аниклаш.

Тад^и^от вазифалари: мавзуга доир адабиётларни тахлил килиш;

- укув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли укув машFулот гурухидашуFулланувчи эркин курашчиларнинг жисмоний ёшга хос имкониятларини аниклаш;

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-801-807

- yкув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг (куч, тезлик, чидамлилик, эглувчанлик) жисмоний сифатларини ривожлантириш методикасини такомиллаштириш;

Тад^и^от объекти: yкув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг машFулот жараёни.

Тад^и^от предмети: yкув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли yкув-машFулот гурухида шуFулланувчи эркин курашчиларнинг индивидуал имкониятларини инобатга олган холда уларнин, жисмоний курсаткичларини аниклашга каратилган машFулот жараёнини ташкиллаштириш.

Тадцицот усуллари: Илмий-услубий адабиётлар тахлили, анкета суровномаси, педагогик кузатув, педагогик тестлаш, антропометрия, педагогик тажриба ва математик-статистик тахлил.

Тад^и^отни ташкиллаштириш: Гулистон олимпия захиралари коллежи-нинг 27 нафар тарбияланувчилари иштирокида утказилди.

200 150 100 50 0

152.7 153.5

68 69.6 44.4 46.4

tzMM ■

Тана узунлиги см

Кукрак кафаси айланаси узунлиги см

■ 14 ёш ■ 15 ёш

Тана вазни, кг

1-расм. 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жисмоний ривожланиш курсаткичлари

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Укув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг тана узунлиги улчамлари олиниб уртача курсаткичи хисобланганида куйдагича натижалар кулга киритилди 14 ёшлиларда 152.7, 15 ёшлиларда эса 153.5 0,8 см билан курсаткичлар орасидаги фарк сезиларли даржада катта эмаслиги аникланди. Юкоридаги диаграммада тана узунлиги билан биргаликда кукрак кафасининг уртача узунлик курсаткичлари хам келтирилган. Олинган натижалар эса куйдагича. 14 ёшлик эркин курашчиларнинг кукрак кафасининг уртача кенглик курсаткичи 68 см ташкил килган булса, 15 ёшли эркин курашчиларнинг кукрак кафаси кенгкиги 69.6 см кайт этди. Х,ар икки ёшдаги спортчиларимизнинг кукрак кафаси кенглигидаги фарк (1,6 см) ни ташкил килди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-801-807

14-15 ёшли эркин курашчиларнинг тана OFирлик курсаткичлари хам олинди. Натижаларни тахлил киладиган булсак куйдаги холатлар кузатиди, 14 ёшли шуFланувчи эркин курашчиларнинг тана OFирлик массаси. 44.6 кг натижани кайт этган булса 15 ёшли спортчиаримизнинг тана OFирлик массаи бирмунча юкорирок яни 46.4 кг (фарк 18 кг) курсалкични кайт этишди.

40 30 20 10 0

31

33.4

11.6 12.5

Эглувчанлик, см

Кул панжа кучи, кг

■ 14 ёш ■ 15 ёш

2-расм. 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг эглувчанлик ва кул панжа кучи

курсаткичлари.

Эгелувчанликни аниклаш буйича олинган натижалар эса куйдагича. Укув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14 ёшли эркин курашчиаримизда эглувчанлик уртача курсаткичи 11,6 см ни ташкил килган булса, 15 ёшли эркин курашчиларнинг эглувчанлиги 12,5 смни ташкил килди (тафовут 0,9 см) ни ташкил килади.

Юкоридаги диаграммада 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг панжа кучларини аникловчи тест танижаларини хам куришимиз мумкин. Ушбу тест натижалари эса куйдагича, 14 ёшли эркин курашчиларнинг панжа кучлари уртача 31 кг натижани курсатишган булса 15 ёшли спортчиларимизнинг натижалари бироз юкорирокни яъни 33,4 курсаткични кайт этишди (тафовут 2.4 кгни ташкил килди).

300 250 200 150 100 50 0

4.9

Югуриш, 30 м, с

13

13.1

моксимон югуриш, 3 х 10 ■ 14 ёш м, 1с5 ёш

242.2

253.9

Югуриш, 1000 м, с.

3-расм. 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг 30, 3 х 10 х,амда 1000 метрга югуриш

натижалари.

5

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-801-807

Тезкорликни чакконликни хамда чидамлиликни аниклаш буйича хам турли хил масофларга вакт хисобида югуриш учун масофалар танлаб олинди. Натижалар эса куйдагича булди, 14 ёшли Укув-машFулот гурухида шуFулланувчи эркин курашчиларнинг киска 30 м масофага югуриш машкининг уртача курсаткичи 4,9 с булган булса 15 ёшли эркин курашчиларнинг ушбу масофага югуриш уртача курсаткичи 5 с ни ташкил килди.

14-15 ёшли спортчиларда чакконлик сифатини аниклаш учун 3 х 10 м, с. усулида югуриш машки олинди. Ушбу машклар юзасидан кулга киритилган натижалар куйдагич булди. 14 ёшли эркин курашчиларимиз 13 м, с натижани кайт этишган булса, 15 ёшли укув-машFулот гурухидаги эркин курашчиларимиз 13.1 м,с натижани кайт этиши.

Чидамлилигини аниклаш учун 1000 м, с. метирга югуриш масофаси танлаб олинди. БошлаFич таёргарлик боскичидаги эркин курашчининг натижалари куйдагича булди. 14 ёшли эркин курашчиларнинг ушбу масофага югуриш натижалари 253,9 м, с, булган булса, 15 ёшли Укув-машFулот гурухидаги эркин курашчиларнинг 1000 метр масофага югуриш натижалари 242.2 м, с. ни ташкил килди.

21

20.5

^улларга таяниб кулларни букиб ёйиш, ^орин мускулларининг ривожланганлигини мартта аниклаш учун машк, мартта

■ 14 ёш ■ 15 ёш

4-расм. 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг кулларга таяниб кулларни букиб ёйиш х,амда корин мускулларининг ривожланганлик даражаси курсаткичлари.

Кул кучини аниклаш учун куллар билан ерга таянган холда кулларни букиб ёйиш машки танлаб олинди. Танланган машк буйиша спортчилар тамонидан курсатилган натижалар куйдагича булди. 14 ёшли эркин курашчиларда уртача курсаткичи 19,5 марттани ташкил килган булса, 15 ёшли эркин курашчиларда эса ушбу курсаткич 19,8 мартта курсаткични кайт этишди.

укув машFулот гурухидашуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларни корин мушакларининг ривожланганлик даражасини аниклаш

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-801-807

учун махсус машк танлаб олинди ва куйдагича натижалар кайт этилди. 14 ёшли yкув-машFулот гурухидашуFулланувчи спортчиларимизнинг уртача курсаткичи 19,6 марттани ташкил килган булса 15 ёшлилардан ташкил топган эркин курашчиларнинг уртача курсаткичи 20.5 марттани ташкил килдилар хар икки гурухдан олинган натижаларни солиштирадиган булсак, корин мушакларининг ривожланганик даражасидаги фарклар катта эмаслиги кузатилиди.

34 33.5 33 32.5 32 31.5 31 30.5 30 29.5

■ 14 ёш "15 ёш

5-расм. 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг жойда турган холда баландликка сакраш

тести курсаткичлари.

14-15 ёшли эркин курашчиларнинг болдир ва оёк панжа мушакларини ривожланганлик даражасини аниклаш учун турган жойда баландликка сакраш машки танлаб олинди. Танлаб машк юзасидан олинган натижалар куйдагича булди. 14 ёшли эркин курашчиларимиздан олинган натижаларнинг уртача курсаткичи 31 см ни ташкил килган булса, 15 ёшли эркин курашчиларнинг уртача курсаткичи 33,4 см ни кайт этишди.

ХУЛОСА

Куплаб ушбу мавзуда илмий изланишлар олиб борган тадкикотчи изланувчиларнинг кулга киритган натижалари юзасидан хамда болаларнинг ёшга хос функсианал курсаткичларини урганган изланувчиларнинг тадкикот натижаларини урганиб чикиб, укув машFулот гурухида шуFулланувчиларнинг жисмоний ривожланиш гавда узунлиги, кукрак кафаси айланаси ва тана вазни курсаткичлари коникарли эмас деб айтишимиз мумкин.

Укув-машFулот гурухида шуFулланувчи 14-15 ёшли эркин курашчиларнинг эгилувчанлик сифати 14 ёшли ва 15 ёшлиларнинг курсаткичлари орасидаги фарк каникарли эмас. Кул кучини аниклаш буйича олинган тест натижаларига хам етибор каратадиган булсак 14 ёшли эркин курашчиларнинг панжа кучлари уртача 31 кг булса 15 ёшли спортчиларнинг натижалари бироз юкорирокни яъни 33,4 кг натижани кайт этишди тафовут 2.4

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-801-807

кгни ташкил килди бундан куриниб турибдики ривожланиш даражасини пассив деб бахолашимиз мумкин.

Югуриш тест натижалари хам деярли фарк килмайди мураббий зиммасига тезлик сакканлик ва тезкорлик жисмони сифатларини ривожлантиришга жиддий этибор бериш масьулятини юклайди.

Кул ва корин мускулларининг (куч) ривочланганлик даражасинии аниклаш учун олинган тест натижаларидаги ривожланиш даражасини хам коникарли деб булмайди. Куч сифатини ривожлартиришга хам мураббий тамамонидан жиддий ёндашувни талаб килади.

REFERENCES

1. Абдиев А.Н. Научно-педагогические основы формирования профессиональных умений тренера у студентов, специализирующихся в видах спортивных единоборств: Автореф. дис. д-ра. пед. наук. - Т., 2004. -22-26с.

2. Карелин А.А. Спортивная подготовка борцов высокой квалификации. -Новосибирск, 2002. - 471-479 с.

3. Керимов Ф.А. Спорт сохасидаги илмий тадкикотлар/ -Тошкент "Заркалам", 2004. 120-128 б.

4. Рузиев А.А. Проблемы повышения специальной выносливости высококвалифицированных борцов //Теория и практика физической культуы. -Москва, 2001. -№8. -С.37-38.

5. Саносян Х.А., Мусаелян С.Л., Агамян М.Г. Разработка современной жисмонийной технологии контроля в видах единоборств //Теория и практика физической культуры. -Москва, 2002. -№4. -С.26-27.

6. Тараканов Б.И. Критический анализ современных тенденций развития спортивной борьбы //Теория и практика физической культуры. -Москва, 2000. -№6. -С.28-31.

7. Тодоров А.С. Контроль координации движений борцов вольного стиля: Автореф. дис. канд. пед. наук. - М., 1992. 16-24 с.

8. Шахмурадов Ю.А. Вольная борьба: научно-методические основы многолетней подготовки борцов/. -Москва: Высшая школа.1997.-ст.175-189.

9. Шахмурадов Ю.А. Научно-методические основы многолетней технико -тактической подготовки борцов (на примере вольной борьбы): Автореф. дис. . д -ра пед. наук. - М., 1999. - 24-28.

10. Эрцеган М. Цель тренировки - развитие современной соревновательной модели //Спортивная борьба: Сб. информ. -метод. матер. - М.: ЦНИИС, ВНИИФК, 1990. -№1. -С.9-10.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.