Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ҲОЛАТИНИ МУСТАҲКАМЛАШДА ПРОКУРАТУРА ОРГАНЛАРИНИНГ ЎРНИ'

ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ҲОЛАТИНИ МУСТАҲКАМЛАШДА ПРОКУРАТУРА ОРГАНЛАРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
59
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
фуқаролик институти / шахснинг халқаро-ҳуқуқий мақоми / бипатризм / мультипатризм ва апатризм / дипломатик ҳимоя / фуқаролик ва оила масалалари бўйича ўзаро ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш / жиноий ишлар бўйича ўзаро ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Набиев Фарход Кабулжанович

Мақолада Халқаро хусусий ҳуқуқда жисмоний шахсларнинг ҳуқуқий мақомини такомиллаштириш бўйича илмий-назарий ҳолатлар таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ҲОЛАТИНИ МУСТАҲКАМЛАШДА ПРОКУРАТУРА ОРГАНЛАРИНИНГ ЎРНИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРНИНГ ^УЦУЩЙ ^ОЛАТИНИ МУСТА^КАМЛАШДА ПРОКУРАТУРА ОРГАНЛАРИНИНГ УРНИ Набиев Фарход Кабулжанович

Мустакил изланувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.10144730

Аннотация. Мацолада Халцаро хусусий %уцуцда жисмоний шахсларнинг %уцуций мацомини такомиллаштириш буйича илмий-назарий %олатлар та%лил цилинади.

Калит сузлар: фуцаролик институти, шахснинг халцаро-%уцуций мацоми, бипатризм, мультипатризм ва апатризм, дипломатик %имоя, фуцаролик ва оила масалалари буйича узаро %уцуций ёрдам курсатиш, жиноий ишлар буйича узаро %уцуций ёрдам курсатиш.

Аннотация. В статье анализируются научно-теоретические аспекты совершенствования правового статуса физических лиц в международном частном праве.

Ключевые слова: институт гражданства, международно-правовой статус лиц, бипатризм, мультипатризм и апатризм, дипломатическая защита, оказание взаимной правовой помощ по гражданским и семейным вопросам, оказание взаимной правовой помощ по уголовным делам.

Annotation. the article analyzes the scientific and theoretical aspects of improving the legal status of individuals in private international law.

Keywords: institution of citizenship, the international legal status of person, bipatrizm, multipatrizm and apatrizm, diplomatic protection, mutual legal assistance in civil and family matters, mutual legal assistance in criminal matter

Давлат билан жисмоний шахс уртасидаги муносабатлар, мазкур муаммони чукур тахлил килган Н.В.Витрук таъкидлаганидек, авваламбор, фукаролик институти оркали тартибга солинади [1: 6.163].

Жисмоний шахс давлат билан баркарор хукукий муносабатларга киришар экан, унга, уз навбатида, тегишли хукук, эркинлик ва мажбуриятлар берилади. Бу уринда жисмоний шахснинг фукаролик холатини С.А.Комаров белгилаганидек, 2 хил йусинда: давлат хукукий институти хамда хукукий макомга эга булиши учун шарт-шароитлар ва имкониятлар доирасини белгиловчи, жисмоний шахс билан давлатнинг сиёсий-хукукий алокаси тарикасида куриб чикилиши мумкин булади [2: б.143].

«Хукукий алока» тушунчаси «хукукий муносабатлар» категориясига нисбатан бирмунча кенгрок булиб, узининг мазмуни ва ифодаланиши буйича «хукукий муносабат»га хос булган аник шаклларга эга булмасдан мазкур «алока» иштирокчиларининг нафакат узларининг, балки ваколатлари, белгилари, муносабатлари, макоми, улар билан бутунлай тизим уртасидаги алокалар тавсифини ифодалаб беради [3: б.61-62]. Жисмоний шахснинг фукаролик холати давлат билан мазкур шахс уртасидаги объектив мавжуд булган сиёсий-хукукий алокани акс эттириши билан биргаликда, у мавжуд алоканинг субъектив бахоланишини ва жисмоний шахснинг аник бир давлат фукаролигига мансублиги хакидаги унинг шахсий хулосасини хам ифодалаб беради [4: б. 165]. Юкорида келтирилган фикрлардан маълум булишича, бундай алока жисмоний шахснинг давлат билан урталарида объектив мавжуд булган узаро муносабатлар куламини англаши ва тан олишини такозо этади.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Шуни таъкидлаш уринли буладики, албатта, давлат жисмоний шахс билан сиёсий-хукукий алокаларда «етакчилик» килади. Чунки у жисмоний шахс билан буладиган алокаларининг аник шакли ва мазмунини: унга фукаролик, сиёсий бошпана, фукаролиги булмаган шахс макомини бериш ёхуд мавжуд макомдан бутунлай махрум килиш масалаларини хал килади.

Жисмоний шахснинг давлат билан булган сиёсий-хукукий алокаларини баркарор ва адолатли булиши учун мазкур муносабатда жисмоний шахс факат пассив иштирокчи булмаслиги керак, балки жисмоний шахс узи мансуб булган давлат хаётида фаол иштирок этиб, узини унинг ажралмас бир кисми эканлигини англаб харакат килиши лозим булади.

Албатта, Конституция нормаларида белгиланган коидаларнинг ижросини таъминлаш механизмини мустахкамлаш учун умумий хукукий маданият мухим ахамият касб этади. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 18 апрелдаги «Ижтимоий-иктисодий ислохотларни амалга ошириш, мамлакатни модернизация килиш, инсон хукук ва эркинликларининг ишончли химоясини таъминлашда прокуратура органларининг ролини кучайтириш тугрисида»ги фармони билан жамиятда конунийликни мустахкамлаш хамда демократик, ижтимоий-иктисодий ислохотларни руёбга чикаришга, инсон хукук ва эркинликларини ишончли химоя килишга каратилган конунларнинг сузсиз ижро этилиши устидан самарали назоратни амалга ошириш оркали «Халк манфаатларига хизмат килиш» прокуратура органларининг устувор вазифаси этиб белгиланди. Ушбу сиёсатни амалга оширишда Республикада фаолият курсатаётган адвокатлар, айникса, адвокатлар хайъатлари узларининг муносиб хиссаларини кушиб келмокдалар.

Жумладан, жисмоний шахсларнинг хукукий маданияти ва хукукий тарбиясини юксалтириш, конунлар, Президент фармонлари ва хукумат карорларини тушунтириш борасида фукаролар, чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар юридик ёрдам сураб шахсан адвокатга мурожаат килишларидан ташкари, адвокатлар бошка холатларда хам жамиятда хукукий маданиятни карор топтириш борасида фаол хукукий-ташкивот ишларини олиб боришмокда.

Узбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси фаолиятига мурожаат киладиган булсак, Мазкур палата (2020 йил 1 январь холатига) 3944 нафар адвокатни бирлаштирганининг гувохи буламиз. Шундан 2962 нафари эркак, 982 нафари аёл адвокатлардир. Адвокатлар томонидан 2020 йил мобайнида фукароларга 79103 та огзаки бепул маслахат-тушунтиришлар берилган ва хукукий мазмундаги хужжатлар бепул тузилган, шундан 69912 таси жисмоний шахсларга, 2909 таси якка тартибдаги тадбиркорларга, 4026 таси тижорат ташкилотларига, 2256 таси нотижорат ташкилотларига бепул юридик ёрдам курсатилган. [5: б.1-4]

Мамлакатимизда фукароларнинг хукук ва эркинликларини руёбга чикарилишига оид конунийликни таъминлаш прокуратуранинг фаолиятида тобора яккол сезилмокда. Фикримизча, бу прокуратуранинг конунийликни таъминлаш ва узбек давлатчилигини мустахкамлаш борасида эгаллаган хакикий мавкеининг амалда намоён булишидир.

Узбекистон Республикаси прокуратураси органлари зарур назорат ваколатларига эга булгани холда, жисмоний шахсни мамлакатнинг барча худудида Узбекистон Республикаси Конституцияси билан ишончли мухофаза килинганлигини сезиши лозимлиги хакидаги коидага катьий амал килиб боради. Масалан, Узбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг «Халкаро-хукукий бошкарма тугрисида»ги Низомида прокуратура «халкаро-хукукий сохада конунлар ижроси устидан назоратни амалга ошира бориб,

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Узбекистон Республикаси фукароларининг хорижий давлатларда, чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахсларнинг Узбекистонда хукук хамда эркинликларини химоялаш чораларини куради. Узбекистон Республикаси иштирокчи хисобланган Шартнома, Битим, Конвенция, Меморандум ва бошка халкаро-хукукий хужжатлар буйича вазирлик ва идоралар томонидани олинган мажбуриятларнинг бажарилишини назорат килади», деб белгиланган.

Прокуратура узининг хукукни мухофаза килиш функциясини бажара туриб, конунийлик, фукароларнинг хукук ва эркинликларини хар кандай куринишда бузилишини бартараф этишга эришмокда. Ушбу хулосани тасдиклаш учун айрим мисол ва ракамларни келтирмокчиман. Фукароларнинг муомалага лаёкатсиз деб топиш ва муомала лаёкатини чеклаш буйича суд-прокурор амалиётини урганиш бу тоифадаги ишларнинг кулами купайиб бораётганидан далолат бермокда. Бу тоифадаги ишларни судда курилиши 2019 йилда 276 тадан 515 тага, 2020 йилнинг 1-ярмида 192 тадан 241 тага ортган. Айникса, мазкур тоифадаги ишлар Тошкент шахрида 2020 йилда 72 тадан 143 тага, Самарканд вилоятида 47 тадан 79 тага ва Фаргона вилоятида 42 тадан 51 тага купайган. [6: б.5-7]

Шунинг учун хам, узининг бошка функционал вазифаларига эътиборни сусайтирмаган холда, ривожланишнинг хозирги боскичида хукукни мухофаза килиш имкониятларидан барча фаолият йуналишлари ва прокурорлик назорати сохалари буйича самарали фойдаланиш прокуратуранинг энг асосий вазифаси булиб колмокда. Прокурорлар мавжуд ваколатларидан самарали фойдаланиб, конунчилик бузилишининг катъиятлилик билан амалда бартараф этилишига эришмокдалар. Мамлакатимизнинг сиёсий, иктисодий, ижтимоий хаётида юз бераётган кескин узгаришлар, Узбекистон Республикасида суд-хукук сохасида амалга оширилаётган ислохотлар уз-узидан прокурорлик назорати ва прокуратура фаолияти олдига янги вазифаларни куймокда. Бугунги куда мамлакат Президенти куяётган вазифалардан келиб чикиб, давлатимизда барча фукаролар томонидан «прокурор» сузи конунийлик, инсон хукук ва эркинликларининг муштараклиги, давлат манфаатларига амал килиш кафолати сифатида кабул килиниши учун хамма ишни бажариш лозим булади.

Фикримизча, кейинги пайтларда айрим муаллифлар томонидан фукаро хукук ва эркинликларини мухофаза этишида прокуратура давлат органи булганлиги учун холисона иш олиб бора олмаслиги хакидаги хулосалар илмий жихатдан асосланмаган. Хусусан, Л.Ф.Кашинскаянинг «прокуратура давлат органи булиб, ишларни куриш давомида давлат фойдасини ёки давлат сиёсатини устун куяди, бу хам прокуратура томонидан ишларнинг холисона куриб чикилишига халакит беради» - деган фикрига кушилиб булмайди1.

Шахс хамда фукаро хукук ва эркинликларини мухофаза этишдаги прокуратуранинг иштироки ва фаолиятини ташкилий асослари масалаларини ечилишининг даражаси (прокурорларни яхлит ягона марказлашган тизимда фаолият курсатиши, назоратни ва уз ваколатларини конунларга риоя этиб, факат Бош прокурорга буйсунган холда амалга ошириши, ошкора иш куриши, прокуратура фаолиятига хокимият ва бошкарув идораларининг аралашувига йул куйилмаслиги, прокуратура идоралари сиёсий партиялардан холи килинганлиги) мазкур конуннинг халкаро меъёрларга тула мос келишидан далолат беради.

Фикримизча, бу йуналишдаги прокурорлик фаолияти купрок фукароларнинг хукукларига тажовуз килишнинг олдини олишга каратилмоги лозим. Шу максадда, бу

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

йуналишда амалга оширилаётган назорат фаолиятини вакиллик ва ижроия хокимияти идоралари, фукароларнинг узини-узи бошкариш органларининг хукук-тартиботни мустахкамлашга йуналтирилган тадбирлари билан узвий богланишини таъминлаш, фукароларни конун бузилишига йул куймаслик хусусида ёзма огохлантириш хамда уларга хукукбузарлик учун жавобгарликни тушунтириш мухим вазифа деб хисобланиши лозим.

Фикримизча, конунларни ижро этилиши харакат (харакатсизлик) ёки хукукий хужжат тимсолида, фукароларнинг шахсий хукукларини бузувчи харакат ёки конунга номувофик хукукий хужжат амалда турли шаклларда ифодаланиши мумкин. Бу амалиётда жумладан: тегишли хукукий хужжатни кабул килиш ёки харакатни содир этиш учун конунда назарда тутилган хакикий холатларнинг мавжуд эмаслиги; конун белгилаган коидаларни нотугри талкин этилиши негизида хукукий хужжатни кабул килиниши ёки харакатни содир этилиши; бекор килинган ёхуд кучини йукотган конун нормалари асосида хукукий хужжат кабул килиш ёки харакат содир этиш; конуннинг мазмунини била туриб нотугри изохлаш негизида хукукий хужжат кабул килиш ёки харакат содир этиш; хукукий хужжатда баён килинган масалаларни хал этиш учун асос килиб олинган конунни нотугри танланганлиги; харакатни ёки хукукий хужжатни кабул килиш тартибига, муддатларига, шаклларига ва жараёнига амал килинмаганлигида ифодаланиши мумкин. Фукароларнинг хукукларини бузувчи хукукий хужжат буйича таъсир чораларини танлашда прокурор холатга караб протест келтириш, конун бузилиш мазмунидан келиб чиккан холда жиноий иш, маъмурий ёки интизомий хукукбузарликка доир иш кузгатиш, такдимнома киритиш, ёзма огохнома эълон килиш ёки судга хужжатни хакикий эмас деб топиш буйича мурожаат килиш масаласини хал килиши лозим.

Бунда, фукаролик судлови тартибида химоя килинадиган шахсий хукуклар бузилганлиги, ёхуд жабрдийда соглиги, ёши ва бошка сабабларга кура уз хукукларини судда ёки хужалик судида химоя кила олмаса, ёхуд маълум холатларга кура хукукбузарликнинг ижтимоий ахамияти гоят юкори булганида жабрланганлар манфаатларини химоя килиб прокурор судга даъво аризаси билан албатта мурожаат килиши лозим.

Шунинг учун, Узбекистон Республикаси Бош прокурорининг «Фукаролик суд ишларини юритилишида прокурор ваколатини таъминлаш хакида»и кабул килинган Буйругида прокурорлар «судларда иштирок этишда конун хужжатлари билан белгиланган ваколатлардан тула ва самарали фойдаланиб, давлат, жамоат, хусусий, интеллектуал ва бошка турдаги мулк эгаларининг конуний манфаатлари, фукароларнинг шахсий, сиёсий, маънавий, иктисодий хукук ва эркинликларини химоя килишда конунчиликка катъий риоя килиниши прокурорларнинг диккат марказида булмоги лозим», деб белгиланган[7: б.135-136]. Шунингдек, мазкур буйрукда прокурорнинг даъвоси асосида кузгатилган фукаролик ишлари, фукаролик хукукларига путур етказаётган давлат бошкарув органлари ва мансабдор шахсларнинг гайриконуний хатти-харакатлари устидан келтирилган шикоятлари буйича кузгатилган ишлар хамда болалар тарбияси билан боглик низолар судларда куриб чикилишида прокурор иштирокининг мажбурийлиги белгилаб куйилган.

Судда фукароларнинг шахсий хукукларини бузиш билан боглик фукаролик ишини куришда иштирок этаётган прокурор далил-исботларни текширишда ва бахо беришда фаол иштирок этиб, суд жараёнида юзага келган масалалар буйича асосланган хулоса бериб, суд томонидан конуний карор кабул килинишини таъминлаши лозим.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Фукароларнинг шахсий хукукларини химоя килиш прокурорлик фаолиятининг факатгина шу баён этилган йуналишларидагина амалга оширилмайди. Шунингдек, жисмоний шахснинг хукукларини химоя килиш вояга етмаганлар тугрисидаги конунлар ижроси устидан назорат ва улар уртасида хукукбузарликларнинг олдини олишда, жиноятчиликка карши кураш идораларининг конунларни ижро этишлари устидан назорат юритишда, дастлабки тергов ва суриштирув органлари томонидан конунларнинг бажарилишини назорат килишда, дастлабки камок, суд тайинлаган жазоларни уташ жойларида конунларнинг бажарилишини назорат килишда, судларда прокурор ваколатини таъминлашда кенг микёсда амалга оширилади [8: б.14-16]

Конституциянинг 40-моддасида хар ким бевосита узи ва бошкалар билан биргаликда давлат органларига хамда ташкилотларига, фукароларнинг узини узи бошкариш органларига, мансабдор шахсларга ёки халк вакилларига аризалар, таклифлар ва шикоятлар билан мурожаат килиш хукуки уз ифодасини топган. Мазкур конституциявий коиданинг тадрижий ва мантикий давоми сифатида кабул килинган Узбекистон Республикасининг «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тугрисида»ги конуни хар бир шахснинг давлат органлари, жамоат бирлашмалари, мулкчилик шаклидан катъий назар корхона, муассаса ва ташкилотларга мурожаат килиш хукукини акс эттирувчи асосий тартиб коидаларни белгилаб беради. Ушбу конуннинг 33-моддасидда давлат органлари, ташкилотлари ва улар мансабдор шахслари агар жисмоний ёки юридик шахсга унинг хукуклари, эркинликлари хамда конуний манфаатлари бузилиши натижасида моддий зарар ёки маънавий зиён етказилган булса, конунда белгиланган тартибда моддий зарарнинг урнини коплаш ёки маънавий зиённи компенсация килиш чораларини куриши шартлиги белгилаб куйилган.

Демак хукукий давлатнинг мухим белгиси - кишиларнинг хат, ариза ва шикоятларини хал этиш, фукароларнинг бузилган хукукларини тиклаш, конуний манфаатларини химоя килиш, хукукбузарларни жавобгарликка тортиш чора-тадбирларини куриш прокуратура органлари зиммасига юклатилган асосий вазифалардан биридир.

Прокурорлар Узбекистон Республикаси «Прокуратура тугрисида»ги конунининг 7-моддасига мувофик хам Прокуратура органлари фукароларнинг ариза ва шикоятларини хамда юридик шахсларнинг мурожаатларини куриб чикадилар, уларнинг бузилган хукукларини тиклаш ва конуний манфаатларини химоя килиш чора-тадбирларини курадилар [9: б.5-7].

Аризани текширишда эса коида тарикасида, шахс ёки фукаронинг хукуклари бузилганлиги, бузиш айнан нималарда ифодаланиши, бунда кандай хукукий нормалар кандай даражада бузилганлиги, узга фукаро, юридик шахс ёки давлат идорасининг кайси мансабдор шахси томонидан шахсий хукук бузилганлиги, унга кандай холатлар шарт-шароит ва имконият яратганлигини аниклаш лозим. Назоратнинг бу сохасига шахсий хукукларни бузилган деб хисобловчиларга бу хукукларини химоя килиш тартиби ва усуллари тугрисида тушунтириш беришдан иборат булган прокурор ваколатларининг мавжудлиги мухим ахамият касб этади. Авваламбор, прокурор хукуки бузилган шахсга бузилган хукукини тиклаш ваколатига эга булган органни ва у органга мурожаат этиш тартибини тушунтириши лозим.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 55-моддасида суд оркали химоя килиш асослари белгиланган. Шунингдек, хукукни химоя килишнинг мукобил услублари, бузилган хукукларни тиклашга оид низони хал этишда кулланиладиган конун мазмунини

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

прокурор жабрдийдага тушунтириши лозим. Шу уринда, гарб мамлакатларида бузилган хукукларини химоя килиш учун фукаролар, асосан, судга мурожаат этишини, Узбекистонда эса аксарият холларда прокуратурага мурожаат этиши сабаблари хусусида тухталиш уринли булади. Мамлакатимизнинг деярли барча туман ва шахарларида прокуратура мавжуд, уша жойларда судлар хам фаолият курсатмокда, аммо фукароларимиз аксарият холларда бузилган шахсий хукукларини химоя килиш юзасидан прокуратурага мурожаат килмокда. Бунинг сабаби, асосан, суд тартибида аризаларни хал этишдан фаркли уларок, прокурор аризагуйнинг шикоятини бирмунча тезрок кабул килиши, текшириши ва чора куриб жавоб беришидадир.

Суд белгиланган процессуал тартиб-коидаларга, фукаролик ишларини куриш жадвалига ва навбатига катъий амал килган холда фаолият курсатади. Шунинг учун, купчилик одамлар соглиги, ёши, вакти ва бошка имкониятлари доирасида судга белгиланган тартибда мурожаат килишга ботина олмайдилар. Прокурорга эса бир марта келиб, шикоят ва ариза колдириб, узил-кесил жавоб олиши мумкин.

Бундан ташкари, моддий кийинчиликлар замирида суд жараёнида иштирок этиш мушкулрокдир. Бунда, адвокат ёллашнинг нисбатан кимматлиги, малакали адвокатларнинг етишмаслиги назарда тутилмокда. Прокуратура эса сарф-харажатларсиз фукароларнинг манфаатларини мурожаат этган шахснинг бевосита иштирокисиз мухофаза этиш ва бузилган хукукларни тиклаш имкониятларига эгадир. Шу сабабларга кура, фукаролар бузилган хукукларини мухофаза этиш илинжида купрок прокуратура идораларига мурожаат килишмокда. Фукаролар судга мурожаат килишни самарасиз деб билганлиги учун прокуратурага келишаяпти десак, унчалик тугри булмайди, факат айнан прокуратура идораларида бугунда фукароларнинг бузилган хукукларини химоя килиш буйича тез, малакали ва харажатсиз ёрдам бериш имконияти мавжудлигини эътироф этган холда шахсий хукукларни прокурорлик фаолияти шаклида химоя килиш уларни судда химоя килишни хеч хам алмаштира олмаслигини алохида таъкидлаш лозим. Шунингдек, прокурорга фукароларнинг шахсий хукукларини химоя этиш борасида судга ариза билан мурожаат этиш хукуки берилганлиги унинг хукукни химоя этиш сохасидаги мавкеи янада мустахкамланидан далолат беради.

Прокурорнинг судга ариза такдим этиши хукукбузарликнинг алохида ижтимоий ахамиятга молик булган тавсифи ёки алохида катламлар манфаатларини мухофаза этиш (вояга етмаганлар, кариялар, ногиронлар ва б.), ёхуд умумий манфаатлар (купчилик фукаролар - омонатчилар, кочоклар, ишсизлар ва б.) ни мухофаза этиш билан боглик булиши мумкин. Хуллас, прокурор узининг аник хамда мунтазам фаолияти ва харакатлари билан прокурорлик фаолиятининг устувор йуналиши хисобланган фукароларнинг хукукларига вазирликлар, давлат кумиталари, идоралар, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, хокимлар ва бошка мансабдор шахслар томонидан аник ва бир хилда риоя этишлари хукукий мухитининг вужудга келишига замин яратади.

Шундай килиб, жисмоний шахс хукукий холатини меъёрида таъминланиши кафолат тизимида прокурорнинг урни алохида булиб, унинг назорат фаолияти ва харакатлари жисмоний шахсларнинг хукукларига риоя этиш хукукий мухитининг вужудга келишига замин яратади.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Юкоридагиларни инобатга олиб, жисмоний шахс хукукий холатини мухофаза килиш буйича прокурорлик назорати амалиётини кучайтириш максадида куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш зарур:

- фукаро хукук ва эркинликларига риоя этилишини назорат килишнинг амалдаги меъёрий асосларини янада такомиллаштириш;

- жисмоний шахсларнинг ариза ва шикоятларини куриб чикилишида уларнинг бузилган хукукларини тиклаш ва конуний манфаатларини химоя килиш чора-тадбирларини мукаммал куриб чиниш;

- Узбекистон Республикасининг конун хужжатлари ва халкаро шартномаларига мувофик жисмоний шахснинг хукук ва конуний манфаатларини химоя килиш максадида чет эл давлатларининг тегишли органлари билан прокурор назорати сохасида хамда бошка масалалар буйича хамкорликни кучайтириш;

- фукаролик судлови тартибида жисмоний шахснинг хукукий холатини химоя килишда, фукаро соглигига, ёши ёки бошка сабабларга кура судда уз хукук ва эркинликларини шахсан химоя килиш имкониятига эга булмаса, даъвони прокурор такдим этаиши ва судда кувватлаши чораларига алохида эътибор каратиш;

-узининг фаолияти тугрисидаги ахборотдан жисмоний шахсларнинг фойдаланишини конун хужжатларида белгиланган тартибда таъминлаш йули билан уз амалиётига ошкоралик тусини беришни кенгайтириш;

- жисоний шахснинг бузилган хукуклари, унинг келиб чикиш сабаблари ва бунга имконият яратиб бераётган шарт-шароитларни бартараф этиш чораларини куриб, хукук бузилишини бартараф этиш ваколатларига эга булган органга ёки мансабдор шахсга такдимнома киритиш амалиётини кенг жорий этиш;

-хукукни куллаш амалиётини мунтазам умумлаштириб даврий нашрлар хамда махсус адабиётларда чоп этишни купайтириш зарур булади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Тошкент: Узбекистон, 2023. 76-б.

2. Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси. - Тошкент: Адолат, 2018. 567-б.

3. Узбекистон Республикасининг Мехнат кодекси. - Тошкент: Адолат, 2018. 438-б.

4. Узбекистон Республикасининг Оила кодекси // "Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси", 1998 йил, 5-6-сонга илова.

5. Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишда-миллий юксалиш сари 4-жилд.-Тошкент: Узбекистон, 2020.-456 б

6. Умаров Т.А. Халкаро хусусий хукук: жисмоний шахснинг хукукий холати. -Тошкент: Ижод дунёси. 2003.-40 б.

7. Гулямов С.С. К анализу юридической терминологии в законодательстве республик центральноазиатского региона об иностранних инвестициях. // Ж. O'zbekistonda ijtimoiy fanlar. -Т.: 2020. №1-2. -Б. 35.

8. Халкаро хусусий хукук: Дарслик. / Муаллифлар жамоаси // И.Рустамбеков умумий тахрири остида. -Т.: ТДЮУ, 2019. - 354 б.

9. Рустамбеков И.Р., Нуридуллаев А. Хорижий мамлакатлар интеллектуал мулк хукуки. -Т., 2011.

10. Садуллаев ^.Ю. Халкаро хусусий хукукда жисмоний шахснинг шахсий конуни ва хукукларини химоя килиш масалалари. -Тошкент: Ижод дунёси. 2023.-90 б

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.