Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ВА ЮРИДИК ШАХСЛАРНИНГ МУРОЖААТЛАРИНИ КЎРИБ ЧИҚИШ ФАОЛИЯТИНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ВА ЮРИДИК ШАХСЛАРНИНГ МУРОЖААТЛАРИНИ КЎРИБ ЧИҚИШ ФАОЛИЯТИНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
352
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мурожаат / ариза / таклиф / шикоят / давлат иштироки / ички ишлар органлари. / appeal / application / proposal / complaint / state participation / internal affairs bodies.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — V. Egamberdiev

Мақола Ўзбекистон Республикаси ички ишлар органлари томонидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишдаги долзарб масалаларга бағишланган. Унда мурожаатларни кўриб чиқишнинг асосий принциплари, мурожаатларнинг турлари, шакллари ва муддатлар ёритилган. Шунингдек, ички ишлар органлари ходимлари томонидан мурожаатларнинг кўриб чиқишдаги алоҳида ўрни таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

KEY ISSUES OF THE ACTIVITY OF CONSIDERING APPLICATIONS OF NATURAL AND LEGAL PERSONS IN THE INTERNAL AFFAIRS BODIES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

The article is devoted to current issues of consideration of appeals of individuals and legal entities by internal affairs bodies of the Republic of Uzbekistan. It describes the basic principles of consideration appeals, types, forms and timing of consideration appeals. At the same time the special role of officers in appeals’ consideration is analyzed.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ВА ЮРИДИК ШАХСЛАРНИНГ МУРОЖААТЛАРИНИ КЎРИБ ЧИҚИШ ФАОЛИЯТИНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ВА ЮРИДИК ШАХСЛАРНИНГ МУРОЖААТЛАРИНИ КУРИБ ЧИ^ИШ ФАОЛИЯТИНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Эгамбердиев Вохиджон Отабекович

Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси Хукукбузарликлар профилактикаси ва криминология кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7313895

Аннотация. Мацола Узбекистон Республикаси ички ишлар органлари томонидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини куриб чицишдаги долзарб масалаларга багишланган. Унда мурожаатларни куриб чицишнинг асосий принциплари, мурожаатларнинг турлари, шакллари ва муддатлар ёритилган. Шунингдек, ички ишлар органлари ходимлари томонидан мурожаатларнинг куриб чицишдаги алощда урни та^лил цилинган.

Калит сузлар: мурожаат, ариза, таклиф, шикоят, давлат иштироки, ички ишлар органлари.

ОСНОВНЫЕ ВОПРОСЫ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПО РАССМОТРЕНИЮ ОБРАЩЕНИЙ ФИЗИЧЕСКИХ И ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ В ОРГАНАХ ВНУТРЕННИХ ДЕЛ

РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН

Аннотация. Статья посвящена актуальным вопросам рассмотрения обращений физических и юридических лиц органами внутренних дел Республики Узбекистан. В не й описаны основные принципы рассмотрения обращений, виды, формы и сроки рассмотрения обращений. Вместе с этим, проанализирована особая роль сотрудниками органов внутренних дел при рассмотрении обращений.

Ключевые слова: обращение, заявление, предложение, жалоба, участие государства, органы внутренних дел.

KEY ISSUES OF THE ACTIVITY OF CONSIDERING APPLICATIONS OF NATURAL AND LEGAL PERSONS IN THE INTERNAL AFFAIRS BODIES OF THE REPUBLIC

OF UZBEKISTAN

Annotation. The article is devoted to current issues of consideration of appeals of individuals and legal entities by internal affairs bodies of the Republic of Uzbekistan. It describes the basic principles of consideration appeals, types, forms and timing of consideration appeals. At the same time the special role of officers in appeals' consideration is analyzed.

Keywords: appeal, application, proposal, complaint, state participation, internal affairs

bodies.

КИРИШ

Мамлакатимизда амалга оширилаётган туб ислохотларнинг пировард максади демократик узгаришлар килиш, демократик хукукий давлат ва адолатли фукаролик жамиятини барпо этиш учун мустахкам моддий негизни яратишдир. Ушбу ислохотларнинг негизида, энг аввало, инсон хукуклари ва манфаатлари ётади. Конституциямизда белгилаб берилган нормалар асосида мамлакатимизда инсон, унинг хукук ва эркинликлари, шаъни хамда кадр-киммати энг олий кадрият даражасига кутарилди. Бугунги кунга келиб, ушбу олий кадрият нафакат миллий конунчилик, балки халкаро хукук нормалари билан кенг химоя килинади. Зеро, "халкаро хукук

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

нормаларининг ички конунлардан устунлиги республикада конунчилик фаолиятини ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг асосий коидаларидан бири" дир [1].

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Я;ин утмишда ички ишлар органлари фаолиятини назорат килиш факат махсус булинмалар ва хизматлар томонидан амалга оширилган. Бирок жамият ва давлат уртасидаги мулокот ривожланиб боргани сари ички ишлар органлари фаолиятининг конунийлигини назорат килишнинг идоравий, прокурорлик, суд каби узига хос шакллари билан бир каторда жамоатчилик назорати х,ам кушилди. Жумладан, жамиятнинг фикри ва танкиди, коида тарикасида, оммавий ахборот воситалари оркали амалга оширилиб келмокда [2].

Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги фармонида мурожаатлар билан ишлаш тизимини тубдан такомиллаштиришга оид куйилган вазифани амалда таъминланаётгани натижасидир.Фармонга мувофик ишлаб чикилган "Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конунига узгартиш ва кушимчалар киритиш хдкида"ги конун ^онунчилик палатаси томонидан 2017 йил 15 августда кабул килинди, Сенат томонидан 2017 йил 24 августда маъкулланди, 2017 йил 11 сентябрда УР^-445-сон билан Президент Ш.М.Мирзиёев томонидан имзоланди, 2017 йил 12 сентябрда матбуотда эълон килинди ва кучга кирди [3].

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг "2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегияси тугрисида" 28.01.2022 йилдаги ПФ-60-сон фармонинг 3-бандида махдлладан туриб барча давлат органларига мурожаат килиш ва уларнинг рах,барлари билан мулокот килиш тизими яратилиб, давлат ва ижтимоий хизматларни бевосита махдллада курсатиш, шу жумладан Узбекистон Республикаси Президентининг Халк кабулхоналари билан самарали алокаларни йулга куйиш оркали махдллаларнинг халк олдидаги нуфузи оширилиши белгиланган [4].

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Президент Ш.М.Мирзиёев томонидан илгари сурган "Халк давлат идораларига эмас, давлат идоралари халкка хизмат килиши керак", деган ташаббус асосида фукароларнинг давлат бошкарувида иштирокини амалда таъминлаш масаласи кун тартибига олиб чикилганидан сунг демократик ислох,отларни амалга оширишда давлат ва нодавлат нотижорат ташкилотлари хдмда фукаролик жамияти бошка институтларининг фаоллиги сезиларли равишда оша бошлади [5].

Шу муносабат билан ички ишлар органлари ходимларининг халк билан самарали мулокотини йулга куйиш борасидаги касбий билимини ошириш, амалий куникмаларини юксалтириш долзарб ахдмият касб этмокда. Бундан ташкари, ички ишлар органлари фаолиятининг очиклигини таъминлаш, шунингдек, ах,олини мамлакатимизда амалга оширилаётган ислох,отлардан хабардор килиш асосий вазифага айланмокда [6].

Уз навбатида, инсон хукук-манфаатларини таъминлаш, одамлар билан мулокот килиш, халкнинг дарду ташвишлари, хдётий муаммо ва эх,тиёжларини яхши билиш ва х,ал килиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг Виртуал ва Халк кабулхоналари ИИВнинг ишонч телефон ракамлари ташкил этилди. Мурожаатлар билан ишлаш тизимининг конунчилик асосларини янада мустах,камлаш максадида "Жисмоний

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тугрисида"ги ^онун янги тахрирда кабул килинди [7].

Бугунги кунда Узбекистоннинг барча вилоят, шахар ва туманларидаги МХ,ТМда хизмат килаётган профилактика инспекторлари муаммоларни уйма-уй юриш оркали аниклаш ва хал килишнинг фаол тизимига утиб, ахоли билан бевосита мулокотни, жойларда юзага келган камчиликларни бартараф килиш, жисмоний ва юридик шахсларнинг хукук ва манфаатлари химоя килинишини таъминламокда [8].

"Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тугрисида"ги конунда куйидаги асосий тушунчалар кулланилади:

ариза — хукукларни, эркинликларни ва конуний манфаатларни амалга оширишда ёрдам курсатиш тугрисидаги илтимос баён этилган мурожаат;

таклиф — давлат ва жамият фаолиятини такомиллаштиришга доир тавсияларни уз ичига олган мурожаат;

шикоят — бузилган хукукларни, эркинликларни тиклаш ва конуний манфаатларни химоя килиш тугрисидаги талаб баён этилган мурожаат;

электрон мурожаат — белгиланган тартибда ахборот-коммуникация технологиялари воситасида берилган, шу жумладан давлат органининг, ташкилотнинг расмий веб-сайтига жойлаштирилган мурожаат, реал вакт режимида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган холда берилган огзаки мурожаатлар бундан мустасно;

такрорий мурожаат — айни бир жисмоний ёки юридик шахсдан келиб тушган, унинг аввалги мурожаати юзасидан кабул килинган карор устидан шикоят килинаётган ёки бошкача тарзда норозилик билдирилаётган, шунингдек, агар такрорий мурожаат келиб тушган пайтга келиб конунчиликда белгиланган куриб чикиш муддати тугаган булса, илгариги мурожаати уз вактида куриб чикилмаганлиги тугрисида хабар килинаётган мурожаат;

аноним мурожаат — жисмоний шахснинг фамилияси (исми, отасининг исми), унинг яшаш жойи тугрисидаги маълумотлар ёки юридик шахснинг тулик номи, унинг жойлашган ери (почта манзили) тугрисидаги маълумотлар курсатилмаган ёхуд улар хакида ёлгон маълумотлар курсатилган мурожаат, шунингдек уни идентификация килиш имкониятини бермайдиган электрон мурожаат ёхуд имзо билан тасдикланмаган ёзма мурожаат;

мурожаатнинг дубликати — айни бир жисмоний ёки юридик шахс мурожаатининг кучирма нусхаси;

оммавий кабул — давлат органи рахбарининг ёки бу борада ваколат берилган мансабдор шахсининг жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакиллари билан оммавий учрашувларида мурожаатларни кабул килишга доир харакати;

видеоконференцалока — узокда жойлашган бир нечта абонентларнинг реал вакт режимида аудио- ва видеоахборот алмашиш имконияти билан ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган холда интерактив хамкорлик килиши;

давлат иштирокидаги ташкилот — устав фондида давлат улуши мавжуд булган тижорат ташкилоти ёхуд тулик ёки кисман давлат органи томонидан ташкил этилган ёки таъсис этилган нотижорат ташкилоти. МУ^ОКАМА

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Мурожаатларни куриб чщишнинг асосий принциплари цуйидагилардан иборат: ^конунийлик;

^мурожаатларни уз вактида ва тулик куриб чикиш; ^мурожаатларга нисбатан талабларнинг бир хиллиги;

^жисмоний ва юридик шахсларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларига риоя этилиши;

^мурожаатларни куриб чикишда бюрократизм ва сансалорликка йул куйилмаслиги;

^мурожаатларни куриб чикишда давлат органлари, ташкилотлар ва улар мансабдор шахслари фаолиятининг шаффофлиги. Мурожаатларнинг шакллари цуйидагилар ^огзаки, ^ёзма ^электрон

Мурожаатларнинг турлари

^аризалар,

^таклифлар

^шикоятлар хисобланади.

Мурожаатлар, уларнинг шакли ва туридан катъий назар, бир хил ахамиятга эга булади.

Огзаки шаклдаги мурожаатлар одатда, шахс томонидан юзма-юз ёки телефон оркали килиниб, мурожаатнинг мазмуни ички ишлар идораларида юритиладиган махсус китобларда (масалан, МХ,ТМда юритиладиган "Фукароларнинг мурожаатларини кайд килиш" китобида) ёки огзаки мурожаатни кабул килиш баённомаси каби хужжатларда кайд этилади.

Жисмоний шахс огзаки мурожаат этаётганда уз шахсини тасдикловчи хужжатни, юридик шахснинг вакили эса уз ваколатларини тасдиклайдиган хужжатни, шунингдек уз шахсини тасдикловчи хужжатни курсатиши керак.

Ёзма шаклдаги мурожаатлар эса аризаларда уз ифодасини топади. Маълумки, конунда бир-бирига ухшаш булган "арз", "ариза", "огзаки ариза баённомаси" каби терминлар уз ифодасини топган. Ушбу холатда "арз" тушунчаси фукаро мурожаатининг мазмунини акс эттирса, "ариза" эса мазкур мурожаат кайд этилган процессуал хужжатни ифодалайди.

Ёзма мурожаат этувчи жисмоний шахснинг имзоси ёки мурожаат этувчи юридик шахс рахбарининг ёхуд ваколатли шахсининг имзоси билан тасдикланган булиши лозим. Жисмоний шахснинг ёзма мурожаатини мурожаат этувчининг имзоси билан тасдиклаш имкони булмаган такдирда, бу мурожаат уни ёзиб берган шахснинг имзоси билан тасдикланиб, унинг фамилияси (исми, отасининг исми) хам кушимча равишда ёзиб куйилиши керак [9].

Амалиётда купчилик холатда ёзма шаклдаги мурожаатлар ариза тарзида амалга оширилади. Бирок хар доим хам мурожаат ариза шаклида булавермайди. Мисол учун, конунда давлат органларига оммавий ахборот воситалари тахририятларидан хам мурожаатлар келиб тушиши назарда тутилган булиб, ушбу мурожаатларни хам белгиланган тартибда ва муддатларда куриб чикиш талаб этилади. ЖПКнинг 322-моддаси 1-кисм 2 ва 3-бандларида эса корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, жамоат бирлашмалари ва мансабдор

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

шахслар ёки оммавий ахборот воситалари берган хабарлар жиноят ишини кузгатиш учун сабаблардан бири булиши мумкинлиги белгилаб куйилган. Демак, мурожаат "хабар" мазмунида хам булиши мумкин.

Электрон шаклдаги мурожаат электрон ракамли имзо билан тасдикланган ва электрон хужжатнинг уни идентификация килиш имкониятини берадиган бошка реквизитларига эга булган электрон хужжат шаклида булиши керак. Электрон мурожаатнинг конунда белгиланган талабларга мувофик булиши

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари куйидаги муддатлар буйича куриб чицилади:

Ариза ёки шикоят масалани мазмунан хал этиши шарт булган давлат органига, ташкилотга ёки уларнинг мансабдор шахсига келиб тушган кундан эътиборан ун беш кун ичида, кушимча урганиш ва (ёки) текшириш, кушимча хужжатларни сураб олиш талаб этилганда эса, бир ойгача булган муддатда куриб чикилади.

Ариза ва шикоятларни куриб чикиш учун текшириш утказиш, кушимча материалларни сураб олиш ёхуд бошка чора-тадбирлар куриш зарур булган холларда, уларни куриб чикиш муддатлари тегишли давлат органининг, ташкилотнинг рахбари томонидан истисно тарикасида узоги билан бир ойга узайтирилиши мумкин, бу хакда мурожаат этувчига хабар килинади.

Таклиф давлат органига, ташкилотга ёки уларнинг мансабдор шахсига келиб тушган кундан эътиборан бир ойгача булган муддатда куриб чикилади, кушимча урганишни талаб этадиган таклифлар бундан мустасно булиб, бу хакда таклифни киритган жисмоний ёки юридик шахсга ун кунлик муддатда ёзма шаклда хабар килинади.

Замонавий дунёда айни вактда жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш кобилияти, манфаатларнинг умумий кадриятларини шакллантириш, турли манбалардан маълумотларнинг мавжудлиги ва бошкалар каби жараёнларни назарда тутадиган глобаллашув жараёни шаклланиб бормокда. Жамият хаётининг барча жабхаларига улкан таъсир курсатаётган технологик тараккиёт даврида ички ишлар органларининг халк билан мулокоти катта ахамиятга эга хисобланади [10].

Юкорида таъкидланганларни, шунингдек мурожаат килиш хукуки узига икки жихат (фукароларнинг давлат органлари ва узини узи бошкариш органлари фаолиятига фаол таъсир курсатиш имконияти хамда шикоят ва аризалар оркали бузилган хукукларни тиклаш усули)ни камраб олишини хисобга олган холда, айтиш мумкинки, фукароларнинг халк хокимиятига мурожаат килиш конституциявий хукукининг амалга оширилиши билан боглик масаланинг долзарблиги шубхасиздир. ХУЛОСА

Хулоса урнида айтганда, Узбекистоннинг тадрижий тараккиёт йулида Президент Шавкат Мирзиёев давлат, фукаролар ва фукаролик жамияти институтларининг давлатни хар томонлама ривожлантиришга каратилган саъй-харакатларини бирлаштирувчи замонавий шаклдаги тизимли хамда самарали мулокотини йулга куйиш борасида долзарб хаётий гоя ва ташаббусларни илгари суриб, уларнинг амалдаги ижросини таъминлаш йулида самарали саъй-харакатларни амалга ошириб келмокда.

REFERENCES

1. Каримов И. А. Узбекистон буюк келажак сари. - Т.: Узбекистон, 1998. - 644-

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

б.

2. Райгородский В.Л., Капранов А.В. Обращения граждан как средстваобщественного контроляза деятельностью органов внутренних дел // Философия права. - 2012. - 71-77 с.

3. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/mobileact/3107036 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., - №6.

4. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/5841063 Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 февралдаги " 2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сонли Фармони // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2022 й., - №2.

5. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг нодавлат нотижорат ташкилотлар портали - http://e-ngo.uz/

6. Обращения граждан - важный фактор развития диалога с народом: Методическое пособие. / Независимый институт по мониторингу формирования гражданского общества. - Т.: «Fan va texnologiya», 2018. - 100 с.

7. Ахборот-хукукий портал. https://www.норма.уз/уз/бизнинг_шархлар/президент_виртуал_кабулхонасининг_янги_тал кини_ишга_туширилди.

8. Герасимова Е.В., Жидконожкина О.Н. Институт рассмотрения обращений граждан в системе МВД России: правовой аспект // Уголовно-процессуальная охрана прав и законных интересов несовершеннолетних. - 2020. - Т. 1. - №. 7. - С. 19-25.

9. Туляков Э. Давлат бошкаруви тизимидаги ислохотлар учинчи ренессанс сари дадил кадам - https://strategy.uz/index.php?news=1070

10. Медвежов Д.В., Комаров Д.Ю. Общественная дипломатия («мягкая сила») -государственная необходимость // ЛУЧШАЯ НАУЧНАЯ СТАТЬЯ 2021: сборник статей XLIV Международного научно-исследовательского конкурса. - Пенза, РФ: МЦНС «Наука и Просвещение». - 2021. - 244 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.