Научная статья на тему 'ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ'

ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

171
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ички ишлар органлари / коррупция / коррупцияга қарши курашиш / жамоатчилик назорати / жамоатчилик назорати субъектлари

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Обид Захиджанович Алимов

Мақолада ички ишлар органларида коррупцияга қарши курашишда жамоатчилик назоратининг аҳамияти, бу борада жамоатчилик назорати субъектларининг ваколатлари, жамоатчилик назоратини амалга ошириш механизмлари тўғрисида назарий фикрлар билдирилган, шунингдек, ички ишлар органлари фаолиятида коррупцияга қарши курашишда жамоатчилик назоратини кенгайтириш механизмини такомиллаштириш мақсадидабир қатор таклиф ва мулоҳазалар билдирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Обид Захиджанович Алимов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ»

ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИДА КОРРУПЦИЯГА ЦАРШИ КУРАШИШНИНГ АЙРИМ ЖИХДТЛАРИ

Обид Захиджанович Алимов

Самарканд вилояти ИИБ ходими, мустакил тадкикотчи

АННОТАЦИЯ

Маколада ички ишлар органларида коррупцияга карши курашишда жамоатчилик назоратининг ахамияти, бу борада жамоатчилик назорати субъектларининг ваколатлари, жамоатчилик назоратини амалга ошириш механизмлари тyFрисида назарий фикрлар билдирилган, шунингдек, ички ишлар органлари фаолиятида коррупцияга карши курашишда жамоатчилик назоратини кенгайтириш механизмини такомиллаштириш максадидабир катор таклиф ва мулохазалар билдирилган.

Таянч сузлар: ички ишлар органлари, коррупция, коррупцияга карши курашиш, жамоатчилик назорати, жамоатчилик назорати субъектлари.

КИРИШ

Давлатда фукаролар хавфсизлигини таъминланганлигини мазкур давлатдаги хокимият органлари, хусусан хукукни мухофаза килувчи органлар ходимларининг адолатли фаолияти билан боFланади. Шу маънода хукук-тартибот органлари ходимларининг ноконуний фаолияти фукароларнинг давлат хокимиятига нисбатан эътирозининг кучайиши ва ишончсизлигининг ортишига сабаб булади.

Зеро, хукукни мухофаза килувчи органлар ходимларининг асосий вазифаси хукукий тартиботни саклаш, конунни бузганларга нисбатан чора куришдан иборат. Шу сабабли жиноятчиликка карши кураш асосий вазифаси булган хукукни мухофаза килувчи органларнинг ходимлари конунни бузиб турсалар, бошкалардан конунларни бузмасликни талаб килиш канчалик туFри булади?

Фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини химоя килиш, жамоат тартибини саклаш, шахс, жамият ва давлат хавфсизлигини таъминлаш, хукукбузарликларнинг олдини олиш ва профилактикаси буйича республикада яхлит хукукий тизим яратилган булиб, унда ички ишлар органлари мухим урин эгаллайди.

К,айд этиш лозимки, утган давр мобайнида ички ишлар органлари тизимини такомиллаштириш борасида кенг

July, 2022

293

куламли ишлар амалга оширилди. Айникса, ички ишлар органларининг махаллаларда жамоат тартибини саклаш, фукаролар хавфсизлигини таъминлаш, хукукбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка карши курашиш учун ташкил этилган куйи буFинини ривожлантириш ва мустахкамлаш буйича салмокли ишлар килинди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

2017 йил 10 апрелдаги "Ички ишлар органларининг фаолияти самарадорлигини тубдан ошириш, жамоат тартибини, фукаролар хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини ишончли химоя килишни таъминлашда уларнинг масъулиятини кучайтириш чора-тадбирлари туFрисида"ги Узбекистон Республикасининг ПФ-5005-сонли Фармонида кейинги йилларда ички ишлар органлари фаолиятида тупланиб колган жиддий камчилик ва муаммолар келтирилган булиб, улар сирасига порахурлик ва хизмат мавкеини суиистеъмол килиш холатлари хали-хамон учраб турганлиги алохида таъкидлаб утилган[1].

Коррупцияга карши курашиш тадкикотлар маркази - халкаро Transparency International нодавлат нотижорат ташкилоти хулосасига кура, коррупцияга мойиллик жихатидан полиция органлари сиёсий партиялар ва фукаролик хизматларидан кейин учинчи уринда жойлашган[2]. Шунинг узи хукукни мухофаза килиш органлари сохасида коррупциянинг мавжудлиги дунё микёсидаги глобал муаммо эканлигидан далолатдир.

Мамлакатимизда сунгги йилларда амалга оширилаётган суд-хукук ислохотлари натижасида бугунги кунда давлат органлари тизимида коррупцияга карши курашиш, жамоатчилик назорати институти, алохида ички ишлар органлари фаолиятини тартибга солиш сохаларида катор хукукий асослар ишлаб чикилди ва энди олдимизда турган асосий вазифалардан юкорида келтирилган хужжатларнинг ишлаш механизмини жорий этиш булиб колмокда.

Жумладан, 2016 йил 16 сентябрда кабул килинган "Ички ишлар органлари тртрисида"ги Узбекистон Республикасининг К,онуни[3]гакура, ички ишлар органлари фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини, жисмоний ва юридик шахсларнинг мулкини, конституциявий тузумни химоя килиш, конун устуворлигини, шахс, жамият ва давлатнинг хавфсизлигини таъминлаш, шунингдек

хукукбузарликларнинг олдини олиш ва профилактикаси каби вазифаларни бажарар экан, мана шу хукукни мухофаза килиш

July, 2022

294

фаолиятида суиистеъмолликларга йул куймаслиги талаб этилади. НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Шундай экан, ички ишлар органлари фаолияти устидан фукаролар, нодавлат нотижорат ташкилотлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, оммавий ахборот воситалари ва бошка фукаролик жамияти институтлари томонидан амалга ошириладиган жамоатчилик назорати -фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатлари химоя килинишини хамда конун хужжатлари талабларига ички ишлар органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан OFишмай риоя этилишини, улар уз олдида турган ижтимоий-сиёсий, социал-иктисодий, гуманитар хамда бошка сохалардаги вазифа ва ваколатларни самарали амалга оширилишини таъминлашга каратилгани билан долзарб ахамият касб этади.

Зеро, Узбекистон Республикасининг 2018 йил 12 апрелдаги "Жамоатчилик назорати туFришда"ги К,онуни[4]нинг3-моддасида жамоатчилик назоратини амалга оширувчи субъектлар сифатида:

- Узбекистон Республикаси фукаролари;

- фукароларнинг узини узи бошкариш органлари;

- конун хужжатларида белгиланган тартибда руйхатга олинган нодавлат нотижорат ташкилотлари;

- оммавий ахборот воситалари эканлиги мустахкамланган.

Мазкур конун нормасини руёбга чикариш механизмини шакллантириш максадидан келиб чиккан холда хар бир субъектнинг ички ишлар органларида коррупцияга карши курашишда уз ваколати доирасида кандай хукукларга эгалигини батафсил тахлил килиш максадга мувофик.

Барчамизга маълумки, Узбекистон Республикасининг фукаролиги шахс билан давлатнинг доимий сиёсий-хукукий алокасини белгилаб берувчи мезондирки, бу алока уларнинг узаро хукуклари ва бурчларида ифодаланади.Узбекистон Республикаси уз идоралари ва мансабдор шахслари оркали Узбекистон Республикаси фукаролари олдида масъулдир, Узбекистон Республикасининг фукароси эса давлат олдида масъулдир.

Узбекистон Республикасининг 2013 йил 22 апрелдаги "Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари туFрисида"ги конун[5](янги тахрирда)нинг 3-моддасида фукароларни узини узи бошкариш органлари тушунчасига таъриф келтирилган булиб, унга кура, фукароларнинг узини узи бошкариши фукароларнинг махаллий ахамиятга молик масалаларни уз манфаатларидан, ривожланишнинг тарихий

July, 2022

295

хусусиятларидан, шунингдек миллий ва маънавий кадриятлардан, махаллий урф-одатлар ва анъаналардан келиб чиккан холда хал килиш борасидаги Узбекистон Республикасининг Конституцияси ва конунлари билан кафолатланадиган мустакил фаолияти деб мустахкамланган.

Узбекистон Республикасининг 1999 йил 24 апрелдаги"Нодавлат нотижорат ташкилотлари тyFрисида" ги К,онун[6]нинг 2-моддасида нодавлат нотижорат ташкилотлар тушунчасига таъриф берилган булиб, унга кура, нодавлат нотижорат ташкилоти - жисмоний ва (ёки) юридик шахслар томонидан ихтиёрийлик асосида ташкил этилган, даромад (фойда) олишни уз фаолиятининг асосий максади килиб олмаган хамда олинган даромадларни (фойдани) уз катнашчилари (аъзолари) уртасида таксимламайдиган узини узи бошкариш ташкилотидир, дея мустахкамлаб куйилган.

К,онуннинг 12-моддасида эса жамоат фонди тушунчасига таъриф берилган булиб, унга кура, жисмоний ва (ёки) юридик шахслар томонидан ихтиёрий мулкий бадаллар кушиш асосида ташкил этилган, хайрия, ижтимоий, маданий, маърифий ёки бошка ижтимоий фойдали максадларни кузлайдиган, аъзолиги булмаган нодавлат нотижорат ташкилоти жамоат фонди деб эътироф этилади.

Ижтимоий, маданий ва бошка нотижорат тусдаги вазифаларни амалга ошириш учун жисмоний ва (ёки) юридик шахслар томонидан тузилган нодавлат нотижорат ташкилоти муассаса эканлиги конуннинг 13-моддасида мустахкамланган.

Шунингдек, жамоатчилик назоратини амалга оширувчи субъект сифатида оммавий ахборот воситалари хам эътироф этилган. Узбекистон Республикасининг 1997 йил 26 декабрда кабул килинган "Оммавий ахборот воситалари тyFрисида"ги К,онун[7]га кура, оммавий ахборотни даврий таркатишнинг доимий номга эга булган хамда босма тарзда (газеталар, журналлар, ахборотномалар, бюллетенлар ва бошкалар) ва (ёки) электрон тарзда (теле-, радио-, видео-, кинохроникал дастурлар, Интернет жахон ахборот тармоFидаги веб-сайтлар) олти ойда камида бир марта нашр этиладиган ёки эфирга бериладиган, конун хужжатларида белгиланган тартибда руйхатга олинган шакли хамда оммавий ахборотни даврий таркатишнинг бошка шакллари оммавий ахборот воситаси дея мустахкамланган.

Миллий ва хорижий тажриба шуни курсатадики, жиноят ва бошка хукукбузарликлар учун жавобгарликни кучайтириш, тезкор -кидирув фаолиятини амалга оширишда техника воситаларидан фойдаланиш, хукукбузарликни содир этган

July, 2022

296

шaxс устидaн нaзорaтни кучaйтириш кaби aнъaнaвий чорa-тaдбирлaр жиноятчилик дaрaжaсини кaмaйтиришдa xaр доим xaм кутилгaн нaтижaлaрни бермaяпти. Бу эсa, уз нaвбaтидa, xукукбузaрликлaр профилaктикaсидa янги иш услублaрини кУллaш, axоли Ba жaмоaтчилик билaн якин мулокотни йyлгa куйиш, ички ишлaр оргaнлaри фaолияти устидaн жaмоaтчилик нaзорaтини кенгайтириш лозимлигини кУрсaтмокдa.

Нодaвлaт нотижорaт тaшкилоти жисмоний Ba юридик шaxслaрнинг xукуклaри Ba конуний мaнфaaтлaрини, бошкa демокрaтик кaдриятлaрни xимоя килиш, ижтимоий, мaдaний Ba мaърифий мaксaдлaргa эришиш, мaънaвий Ba бошкa номоддий эxтиëжлaрни кондириш, xaйрия фaолиятини aмaлгa ошириш учун xaмдa бошкa ижтимоий фойдэли мaксaдлaрдa тузилaди.

2017 йил 10 aпрелдaги "Ички ишлвр оргвнлврининг фволияти свмврвдорлигини ту6двн ошириш, жвмовт тврти6ини, фу^ролвр xукуклaри, эркинликгари Ba конуний мaнфaaтлaрини ишончли xимоя килишни твъминлвшдв угарнинг мвсъулиятини кучвйтириш чорв-твд6ирлври тyFрисидa"ги Узбекистон Республигасининг ПФ-5005-сонли фврмонидв ички ишлвр оргвнлври фволияти устидвн пaрлaмент Ba жвмовтчилик шзорвтининг янги тизими урштилиши лозимлиги, жумлвдвн, Олий мвжлис Сешти томонидвн бир йилдв икки мвртв Узбекистон Республикaси ички ишлвр вaзирининг xукукбузaрликлaрнинг олдини олиш Ba профилвктиквси xолaти тyFрисидaги xисоботини эшитиш тврти6и жорий этилиши твшв66уси всосидв бир ^тор нормaтив xужжaтлaргa киритилган кУшимчaлaрдaн бири бу "Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари тyFрисида"ги конунининг 11-моддвси мвзмунигв "ички ишлвр оргвнлври твянч пункт^ри xукукбузaрликлaр профилвктиквси 6уйичв инспекторлaрининг xисоботлaрини белгилaнгaн тврти6дв эшитади" мвзмунидвги нормвнинг киритилиши булди.

Айшн шунта yxшaш нормв "Жамоатчилик назорати тyFрисида"ги конуннинг 14-моддвсидв xaм aлоxидa тврти6дв фу^ролвр йиFини ички ишлвр орШнлври профилвктикв инспекторлaрининг, жойлврдвги твълим муaссaсaлaри рaxбaрлaрининг xисоботлaрини эшитши жвмовтчилик шзорвтини aмaлгa ошириш швкли сифвтидв мустaxкaмлaнгaн.

Узбекистон Республикaсининг 2017 йил 3 янвaрдaги 'коррупцияга карши курашиш тyFрисида"ги К,онунининг 14-моддвсигв 6иновн фуквролвр узини узи бош^риш оргвнлври, нодaвлaт нотижорвт твшкилотлври Ba фуквролвр ички ишлвр оргвнлвридв коррупцияга ^рши курвшишдв куйидвги фволиятни aмaлгa оширишлври мумкин:

July, 2022

29l

коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат дастурларини ва бошка дастурларни ишлаб чикиш хамда амалга оширишда иштирок этиши;

ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтиришда, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантиришда иштирок этиши;

коррупцияга карши курашиш туFрисидаги конун хужжатларининг ижро этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириши;

коррупцияга карши курашиш туFрисидаги конун хужжатларини такомиллаштириш юзасидан таклифлар киритиши;

коррупцияга карши курашиш сохасида давлат органлари ва бошка ташкилотлар билан хамкорлик килиш.

Оммавий ахборот воситаси ички ишлар органларининг фаолияти туFрисида ахборот олишга доир суров билан уларга OFзаки ёки ёзма шаклда (шу жумладан электрон хужжат шаклида) мурожаат этиш хукукига эга.

Оммавий ахборот воситасининг ички ишлар органлари фаолияти туFрисида ахборот олишга доир, шунингдек мансабдор шахсларнинг интервьюсини ташкил этиш туFрисидаги сурови купи билан етти кун муддатда куриб чикилади. Агар оммавий ахборот воситасининг суровини куриб чикиш ички ишлар органларининг ваколатлари жумласига кирмаса, суров суралаётган ахборотни такдим этиш узининг ваколатига киритилган органга руйхатдан утказилган кундан эътиборан уч иш куни ичида юборилади, оммавий ахборот воситаси эса бу хакда хабардор килинади.Суров рад этилгантакдирда, оммавийахборотвоситасигаасослантирилганжавобюборилади. ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чиккан холда, ички ишлар органлари фаолиятида коррупцияга карши курашишда жамоатчилик назоратини кенгайтириш механизмини такомиллаштириш максадида куйидаги таклифлар илгари сурилади:

биринчидан, ички ишлар органлари томонидан худудда жиноятчилик ва унга карши курашиш холати, хукукбузарликлар профилактикаси буйича ишлар ва уларни такомиллаштириш йуллари ва усуллари масалалари юзасидан карорларнинг ишлаб чикилиш ва кабул килиниш жараёнларининг оммавий мухокама ва эшитувларини утказиш;

иккинчидан, Ички ишлар вазирлиги (марказда) ва жойларда (худудий булинмаларда) жамоатчилик маслахат кенгаши фаолиятини фаоллаштириш ва такомиллаштириш;

July, 2022

298

учинчидан, ички ишлар органлари профилактика хизматига ишга тайинлаш жараёнида жамоатчилик фикри ва маслахатининг тингланиши ва инобатга олиниши амалиётини жорий этиш;

Хулоса урнида таъкидлаш лозимки, келтирилган таклифларнинг руёбга чикарилиши мамлакатимиз ички ишлар органларида коррупцияга карши курашни такомиллаштиришга хисса кушади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 15-сон, 243-модда. (Collection of legislation of the Republic of Uzbekistan, 2017, N 15, Art. 243.)

2. Долинко В.И. Проблемы коррупции в России и за рубежом // Российский следователь. 2012. №1. С. 37 (Dolinko V.I. Problems of corruption in Russia and abroad // Russian investigator. 2012. №1. Pp. 37)

3. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами",2016 йил 26 сентябрь, 38-сон, 438-модда (Meeting of the legislation of the Republic of Uzbekistan dated September 26, 2016, article 38, article 438)

4. "УзбекистонРеспубликасиконунхужжатларитуплами", 2018 йил 16 апрель, 15-сон, 304-модда (Law of the Republic of Uzbekistan "On the legal protection of breeding achievements" of April 16, 2018, article 304. )

5. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 й., 9-сон, 338-модда (Bulletin of the Supreme Council of the Republic of Uzbekistan, 1992, No. 9, Article 338.)

6. УзбекистонРеспубликасиК,онунхужжатларитуплами, 2004 й., 25-сон, 287-модда; 2007 й., 52-модда, 533-сон; 2008 й., 52-сон, 513-модда; 2012 й., 15-сон, 164-модда; 2014 й., 50-сон, 588-модда; 2016 й., 17-сон, 173-модда (Law of the Republic of Uzbekistan of 2004 No. 25, article 287; 2007, art. 52, Art. 533; 2008, No. 52, Article 513; 2012, No. 15, Article 164; 2014, No. 50, Article 588; 2016, Article 173, Article 173)

7. "УзбекистонРеспубликасиконунхужжатларитуплами", 2007 йил, 3-сон, 20-модда. ("Laws of the Republic of Uzbekistan", 2007, No. 3, Article 20.)

©

© О

July, 20221

299

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.