Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ(ТАРБИЯ) ДАРСЛАРИДА КИЧИК ЁШДАГИ МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИГА ЕНГИЛ АТЛЕТИКА МАШҒУЛОТЛАРИНИ ЎТИШ МЕТОДИКАСИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ(ТАРБИЯ) ДАРСЛАРИДА КИЧИК ЁШДАГИ МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИГА ЕНГИЛ АТЛЕТИКА МАШҒУЛОТЛАРИНИ ЎТИШ МЕТОДИКАСИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
161
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЛЕГКАЯ АТЛЕТИКА / МЛАДШИЙ ШКОЛЬНЫЙ ВОЗРАСТ / ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА / ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА / УЧЕБНО-ВОСПИТАТЕЛЬНЫЙ / ПРОЦЕСС

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Джалалов Ш.В.

Мақолада бошланғич мактаб ёшида енгил атлетика машғулотларини ташкил этишнинг умумий қоидалари келтирилган. Бошланғич мактаб ёшидаги енгил атлетика дарсларига киритилган назарий ва амалий материалларнинг мазмуни тавсифланади, дарснинг таркибий қисмлари, уларнинг давомийлиги, меъёрлари ва таркиби ҳисобга олинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ(ТАРБИЯ) ДАРСЛАРИДА КИЧИК ЁШДАГИ МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИГА ЕНГИЛ АТЛЕТИКА МАШҒУЛОТЛАРИНИ ЎТИШ МЕТОДИКАСИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Наука о спорте: проблемы и перспективы

УУК (УДК, UDC): 796.011:075.6

Муаллиф билан богланиш учун:

sher_1557@mail.ru

Укитувчи

Ш.В. ДЖАЛАЛОВ1

:Фаргона давлат университети, Фаргона шахри, Узбекистан

ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ (ТАРБИЯ) ДАРСЛАРИДА КИЧИК ЁШДАГИ МАКТАБ УЦУВЧИЛАРИГА ЕНГИЛ АТЛЕТИКА МАШГУЛОТЛАРИНИ УТИШ МЕТОДИКАСИНИНГ УЗИГА

ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

Статья содержит общие положения организации занятий легкой атлетикой в младшем школьном возрасте. Охарактеризовано содержание теоретического и практического материала, включенного в занятия легкой атлетикой в младшем школьном возрасте, рассмотрены составные части урока, их продолжительность, содержание и дозировка.

Ключевые слова: легкая атлетика, младший школьный возраст, физическая культура, общеобразовательная школа, учебно-воспитательный процесс.

Маколада бошлантич мактаб ёшида енгил атлетика машгулотларини ташкил этишнинг умумий коидалари келтирилган. Бошлангич мактаб ёшидаги енгил атлетика дарсларига киритилган назарий ва амалий материалларнинг мазмуни тавсифланади, дарснинг таркибий кисмлари, уларнинг давомийлиги, меъёрлари ва таркиби хисобга олинган.

Калит сузлар: енгил атлетика, бошлангич мактаб ёши, жисмоний маданият, умумтаълим мактаби, укув жараёни.

The article contains general provisions for organizing alhletics classes at primary school age. The content of theoretical and practical material included in athletics classes at primary school age is characterized, the components of the lesson, their duration, content and dosage are considered.

Key words: athletics, primary school age, physical culture, general education school, educational process.

O <N О

Ю

TO

F

о

Q.

CO

Кирши. Педагогика фанининг жисмоний тарбия сохасидаги долзарб муаммоларидан бири мактабдаги таълим жараёни мазмун-мохиятини модернизациялаш ва педагогик технологияларни оптималлаштириш хисобланади. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йилнинг 5 мартидаги «Жисмоний маданият ва спорт соха-сида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомил-лаштириш буйича чора-тадбирлар тугрисидаги»ги ПФ-5368-сонли Фармони узлуксиз таълимнинг барча боскичларида согломлаштиришга йунал-тирилган таълим жараёни сифатини оширишга асос булади. Фармонда жисмоний тарбия ва спорт жамиятлари ва Республика мактабгача таълим му-ассасалари, умумтаълим мактаблари, урта махсус, касб-хунар таълими ва олий таълим муассасалари жисмоний тарбия укитувчилари ва инструкторлари фаолиятига ташкилий-услубий рахбарликни амалга ошириш [1] хакида суз юритиб утилган. Жисмо-ний тарбия жараёни таълимнинг илк боскичла-рида таянч базасига оид жисмоний тайёргарлик асосларини яратиш, харакатлантирувчи махорат, малака ва куникмалар фондини шакллантириш, усиб келаётган авлоднинг хар тарафлама(гармоник) ривожлантиришни назарга олади.

Кичик ёшдаги мактаб укувчиларининг ривожла-нишида ёшга оид боскичнинг узига хослиги, бево-сита сенситив давр билан боглик булиб, бу уларнинг жисмоний ривожланиши ва харакатлантирувчи тай-ёргарлигига максадга йуналтирилиб таъсир курсатиш учун кулайлиги билан тавсифланади, хамда ушбу ёшга оид кулай давр факторини эътиборга олмаслик уларни ривожланишининг кейинги боскичларига салбий таъсир курсатади.

Мактаб жисмоний тарбия дастурининг тахлили ва 1-4 синф укувчилари учун «Енгил атлетика» булими-га таълимни укув йиллари буйича укув соатларининг таксимланиши, 1-синфда дастурнинг ушбу булимига 13 соат ажратилганини, бу таянч базавий машгулот-ларига ажратилган умумий соатлар сонининг 19,7% ташкил килишини курсатди. 2-3 синфларда ушбу булимга ажратилган соатлар 16 соатгача оширилган, уртача 23,5% ни ва факат укишнинг туртинчи йилида енгил атлетикага 18 соат ажратилган булиб, уртача базавий амалий машгулотларнинг 26,5% ташкил килади. Таъкидлаш жоизки, кичик ёшдаги мактаб укувчиларида айнан енгил атлетика дарсларида келажакда уларга енгил атлетикага оид турли хара-катлантирувчи машклар техникасини тугри эгаллаш куникмалари шаклланади.

48 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №5-2020

Наука о спорте: проблемы и перспективы

Кичик мактаб ёшидаги болалар ёшга оид ривожланишининг энг кулай даври булишига карамай, жисмоний машкларни бажаришда асаб тизимидаги кузгалиш жараёнини узок вакт бир маромда ушлаб туриб булмайди, бу уларнинг тезда чарчаб колишлари билан боглик. Машгулотларни ташкиллаштиришда узок давом этадиган тушун-тиришлар ва курсатмалар, давомли ва зерикарли топшириклардан кочиш керак. Х,аракатлантирувчи машкларга ургатаётганда эътиборни таълимнинг яхлит, бир бутун услубига, асосий диккатни урга-нилаётган машклар техникаси асосларига каратган маъкул. Харакатлантирувчи куникма ва малакалар-ни шакллантиришда таклид килиш, машгулотлар-нинг эмоционаллиги ва уйин учун мулжалланган фаолият катта ахамиятга эга. Жисмоний тарбия дарсида харакатлантирувчи машкларга ургатишда катъий регламентга солинган методдан фойдала-ниш, уларни такомиллашишига караб, укувчиларда ишонч пайдо булгандан сунг, мусобакалашишга оид хаммабоп, енгил шакллардан фаол фойдаланиш максадга мувофик.

Тажрибалар бошлангич синфдаги мактаб укувчи-ларининг ёши, координацион кобилиятлар ва умумий эгилувчанликни ривожлантириш учун жуда мувофик эканини курсатади, шунинг учун жисмоний тарбия укитувчилари бу ёшдаги болаларда суяк сохаси етар-ли даражада эгилувчан экани ва улар нотугри холатда туриш-утириши хамда жисмоний юкламаларнинг баравар таксимланмаганлиги сабабли шаклини уз-гартириши (деформация) мумкинлигини эътиборга олишлари керак. Кичик ёшдаги мактаб укувчила-рида мушак богловчи аппаратнинг енгил чузилув-чанлиги, букилувчи мушаклар кучининг ростловчи мушакларникидан устунлиги кайд килинади. Ушбу физиологик фактор шугулланувчилар гавдасининг туриши(вазияти)га алохида эътибор беришни, узок давом этувчи бир томонлама машклардан кочишни, мажбурий равишда гавда мушаклари ва оёк кафти кучини ривожлантирувчи жисмоний машклардан фойдаланишни талаб килади.

Тадкикотнинг максади. Мактабнинг укув-тар-биявий жараёни доирасида кичик ёшдаги мактаб укувчиларига енгил атлетикадан укув жараёнини ташкиллаштириш услулларини ишлаб чикиш ва тадкикотда асослаш. Таълимнинг мактаб струк-турасида «Жисмоний маданият» фанини укитиш доирасида енгил атлетика машгулотларида методик таъминлашни танлаб олиш, хамда амалга ошириш ва укув-тарбиявий жараён доирасида кичик ёшдаги мактаб укувчиларига енгил атлетика машгулотларида укув жараёнини ташкиллаштиришда ишлаб чикил-ган ташкилий-педагогик тадбирлар тузилмасининг

самарадорлигини текшириш.

Дарс анъанавий тарзда уч кисмга булинади: тайёрлов, асосий ва якунловчи кисмлардан иборат булиши керак. Енгил атлетика дарсининг тайёрлов кисмига сафга тизилишлар ва янгидан сафлашлар киритиш, гавдани тик тутишга хамда барча топширик ва курсатмаларнинг бажарилишига алохида эътибор каратиш тавсия килинади. Бир жойда туриб ва хара-катда, жуфт булиб, гурухларда хамда турли спорт жихозлари билан бажариладиган турли жисмоний машклар жамланмасини услубий жихатдан тугри бажаришларни киритиш максадга мувофик. Шу-нингдек, 8-12 дакика давом этадиган дарснинг бу кисмига, бажаришга кийинчилик тугдирмайдиган машклар киритилиши лозим.

Дарснинг асосий кисмини утказиш жараёнига юко-ри даражадаги жисмоний юкламалар режалаштирила-ди, бунда унинг самарадорлигини ошириш учун мавжуд барча шароитлардан максимал даражада фойдаланиш керак. Дарснинг асосий кисми бошида узлаштирилиши керак булган, бажаришда аниклик талаб килинадиган, мураккаб координацияли, тезкорлик ва куч сифатлари, эпчиллик намоён килинадиган машкларни узлашти-ришда, дарснинг сунггида эса куч ва чидамлиликни ривожлантирувчи машкларни бажаришда услубий изчилликка катъий амал килиш керак. Дарснинг асосий кисми 25-30 дакика давом этади.

Дарснинг 3-5 дакика давом этадиган якунловчи кисмини ташкил килишда, уз ичига мушакларни бушаштирувчи бир маромда ва осойишта бажарила-диган машкларни олувчи, хис ва асаб-мушак кузга-лишини тинчлантирувчи машклар жамланмасини ол-диндан кузда тутиш керак. Укувчиларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлигини мустакил кузатиб бориш учун кулланиладиган жисмоний си-фатлар даражасини аниклашга каратилган машклар билан танишилади, жисмоний машкларни бажариш вактида юракнинг кискариш частотасини улчаш урганилади [4,5].

Спорт-согломлаштириш фаолияти доирасида болаларни жисмоний жихатдан такомиллашти-риш учун жисмоний маданият дарсларида куйи-даги енгил атлетика машкларининг техникаси узлаштирилади:

- югуриш машцлари: тосни баланд кутариб, сак-раб ва тезлатиб, харакат йуналишини узгартириб, турли бошлангич холатдан югуриш; моккига ухшаб (бориб-келиш) югуриш; кейинги тезлашиш билан юкори стартдан югуриш;

- сакрашга оид машцлар: бир жойда туриб ва олга силжиб бир ва икки оёкда сакраш; узокка ва баландга сакраш; баландликдан сакраб тушиш ва баландликка сакраб чикиш;

о сч о сч ю

О!

го £

о о.

СО

№5-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 49

о сч о сч

Ю

го £

о о.

СО

- тулдирилган тупни (1 кг) турли усуллар билан узокликка отиш;

- теннис тупини вертикал нишонга ва узокликка отиш.

Асосий жисмоний сифатларни ривожлантириш учун куйидаги енгил атлетикага оид машклардан фойдаланилади:

- координацияни ривожлантириш: чекланган тирговучлар буйлаб узгарувчан йуналишда югуриш; турли бошлангич холатлардан киска масофаларга югуриш; бир оёклаб жойдан туриб ва икки оёклаб навбатма- навбат аркон устидан сакраш;

- тезликни ривожлантириш: юкори стартдан максимал тезликда югуриш машкларини такро-рий бажариш; моккига ухшаб (бориб-келиш) югуриш; максимал суръатда кия жойларда югу-риш; турли бошлангич холатдан тезлашиб югу-риш; теннис тупини максимал суръатда турлича бошлангич холатдан, бурилишлар билан деворга отиш ва ушлаш;

- чидамлиликни ривожлантириш: (пиёда)юриш, юкори тезликда югуриш, тезланишлар билан алма-шиб турувчи уртача тезлик режимидаги бир маромда югуриш; 30 м. масофага максимал тезликда такрорий югуриш; 400 м. гача булган масофага югуриш; бир маромда югуриш;

- куч билан боглик цобилиятларни ривожлантириш: куплаб хаккалашларни такрорлаш; ту-сиклардан такрорий утиш (15-20 см); тулдирилган тупни (1 кг) турлича бошлангич холатдан максимал суръатда узатиш; тулдирилган тупни (1-2 кг) бир ва икки куллаб турлича бошлангич холатдан ва турлича усулар билан отиш; тепаликка юклама билан чикишни такрорий бажариш; осиб куйилган мулжалга кулларни етказиб жойдан туриб сакраш; олдинга силжиш билан турли баландликларда жойлашган мулжалга етиб сакраш (унг ва чап ён билан); белгига караб тиззани букиб сакраш; сакраб чикиб сакраб тушиш [7].

Кичик ёшдаги мактаб укувчиларини жисмоний тарбиялашда харакатнинг табиий турларидан булган югуриш, сакраш ва отишлар етакчи уринлардан би-рини эгаллайди. Мусобакаларни ташкил килишнинг энг оддий шаклларини ва коидаларини эгаллаш максадида, болаларга кувонч хамда хурсандчилик багишлаш учун енгил атлетика машкларини асосан уйин ва мусобака шаклида утказиш тавсия килина-ди, уларнинг эришган муваффакиятларини холис ва багараз бахолаш эса натижаларни янада оширишга рагбатлантирувчи омил булади. Согломлаштириш на-тижадорлигига эришиш енгил атлетика машкларини очик майдонда, об-хаво муътадил булганда амалга ошириш максадга мувофик.

Наука о спорте: проблемы и перспективы

Укувчилар бошлангич синфларда юриш, югу-риш, сакрашларнинг харакатланиш асосларини тугри бажаришни урганишлари керак: стадион йулаги буйлаб 60 м.гача максимал тезликда югу-риши; 10 дакикагача бир маромда югуриши; турли бошлангич холатлардан стартга чикиши; 7-9 кадамдан тез югуриб келиб сакраш чукурлигига зарб билан тепиниб сакраши ва ерга тушиши; 3-5 тусикдан иборат йулакчада югуриш ва сакраш ёрда-мида утиши; 7-9 кадамдан югуриб келиб тугридан ва ён томондан баландликка сакраши керак. Укувчилар узокликка ва мерганликка отишда 150 г.гача огирликдаги тупни жойида туриб ва 1-3 кадамдан турли бошлангич холатлардан югуриб келиб отиш-ни, огирлиги 1 кг. булган тулдирилган тупни бир ва икки куллаб отишни билишлари керак; теннис тупини 10 м. масофага урнатилган мулжалга отиш бошлангич синф угил болалари жисмоний тайёр-гарлиги учун меъёр саналади.

Хулосалар. Шундай килиб, машгулотларда бу ёшдаги болаларда чарчокни хис килиш етарли да-ражада ривожланмаганлигини, толикиш даражасини яхши бахолай олмаслигини ва уз сезгиларини суз билан аник ифодалай олмаслигини эътиборга олиш ва жисмоний юкламалар микдорини катъий назорат ки-лиш керак. Тезкорликни талаб киладиган машкларни бажариш 5-6 сониядан, катта куч-кувват талаб килув-чи даврий машклар 4-5 дакикадан ошмаслиги керак. Юришнинг тавсия этилаётган суръати - 1 дакикада 100 кадам. Чидамлиликни ривожлантиришда аэроб ишдан (максимал куч-кувват 50 %) фойдаланиш керак. Юрак-томир ва респиратор тизимлари улар томонидан салбий реакцияга учрагани сабабли, статик кучланишлардан тез-тез фойдаланиш тавсия килинмайди.

Кичик ёшдаги мактаб укувчиларини билишга оид фаоллиги, кизикиши, хиссиётлилигининг юксак даражаси мушгулотларга ижодий ёндашиш ва таша-ббускорликни рагбатлантирувчи маълум даражадаги эркинлик ва харакатларда мустакилликни таъмин-ловчи топширикларни киритишни такозо килади. Бу ёшда назорат килиш ва бахолаш укувчини узини узи устириш (камолатга етказиш)га булган интилишини, фаоллигини ошириш, жисмоний машклар билан шугулланишдан оладиган кувонч, хурсандчилигини рагбатлантириш учун кулланилади.

Адабиётлар:

1. Туленова Х.Б. Совершенствование физического воспитания детей дошкольных учреждений в возрасте 5-7 лет: Автореф.дис... канд.пед.наук Т.УзГИФК 2000 26 с.

2. Василевская, Е. С. Физкультурно-оздоровительная работа в режиме учебного дня начальной школы - М.: ИД «Белый Ветер», 2011. - 349 с.

3. Верхошанский Ю.В. Основы специальной физической подготовки спортсменов. - М.: Физкультура и спорт, 1988. - 301 с.

50 е-шай: fan_sportga@uzdjtsu.uz №5-2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.