Научная статья на тему 'Махсус мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия жараёнини такомиллаштириш усуллари'

Махсус мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия жараёнини такомиллаштириш усуллари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
6373
362
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
махсус мактабгача таълим муассасаси / мактабгача ёшдаги ақли заиф болалар / жисмоний ривожланиш / жисмоний тарбия / жараён / такомиллаштириш / машғулотлар / усуллар. / special kindergartens / children with impaired intelligence at preschool age / physical development / physical education / process development / classes / methods

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зокирова Н. Н.

Мазкур мақолада махсус мактабгача таълим муассасаларида ақли заиф болалар жисмоний тарбия жараёнини такомиллаштириш масаласи ёритилган. Махсус мактабгача таълим муассасасида жисмоний тарбия жараёнининг самарали усуллари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS OF PHISICAL EDUCATOIN OF CHILDREN WITH DISABILITIES IN SPECIAL INTELLIGENS KINDERGARTENS

In the article the problem of physical education of children with infringement of intelligence in special kindergartens are considered. There is revealed effective ways of physical education of children with infringement of intelligence in special kindergartens.

Текст научной работы на тему «Махсус мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия жараёнини такомиллаштириш усуллари»

Зокирова Н.Н.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети магистранти

МАХСУС МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ

ЗОКИРОВА Н.Н. МАХСУС МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ

Мазкур маколада махсус мактабгача таълим муассасаларида ак,ли заиф болалар жис-моний тарбия жараёнини такомиллаштириш масаласи ёритилган. Махсус мактабгача таълим муассасасида жисмоний тарбия жараёнининг самарали усуллари очиб берил-

Таянч суз ва тушунчалар: махсус мактабгача таълим муассасаси, мактабгача ёшдаги акли заиф болалар, жисмоний ривожланиш, жисмоний тарбия, жараён, такомиллаштириш, машFулотлар, усуллар.

ЗОКИРОВА Н.Н. ПУТИ ФИЗИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ С НАРУШЕНИЯМИ ИНТЕЛЛЕКТА В СПЕЦИАЛЬНЫХ ДЕТСКИХ САДАХ

В статье освещена проблема развития физического воспитания детей с нарушениями интеллекта в специальных дошкольных учреждениях. Раскрыты эффективные пути физического воспитания детей с нарушениями интеллекта в специальных дошкольных учреждениях.

Ключевые слова и понятия: специальные дошкольные учреждения, дети дошкольного возраста с нарушениями интеллекта, физическое развитие, физическое воспитание, процесс, развитие, занятия, методы.

ZOKIROVA N.N. WAYS OF PHISICAL EDUCATOIN OF CHILDREN WITH DISABILITIES IN SPECIAL INTELLIGENS KINDERGARTENS

In the article the problem of physical education of children with infringement of intelligence in special kindergartens are considered. There is revealed effective ways of physical education of children with infringement of intelligence in special kindergartens.

Keywords: special kindergartens, children with impaired intelligence at preschool age, physical development, physical education, process development, classes, methods.

%ар бир мамлакатда амалга ошириладиган таълим-тарбия тизими негизида муайян мацсадлар ётади. Давлат ва жамият тарацциёти, унинг истицболи шу давлат, шу мамлакатда яшовчи фуцароларнинг жисмонан бацувват ва сомом булиши билан цам белгиланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

Яхши орзу-умидлар билан кутилаётган фарзанднинг носоFлом, ногирон туFилиши хар кандай оила учун фожиадир. Шунинг учун хам махсус (коррекцион) педагогика умумий педагогиканинг таркибий кисми сифатида ривожланишида у ёки бу муаммолари булган жамият аъзолари-нинг таълим-тарбияси билан шуFулланар экан, уларни соFлом жамият аъзолари каторида ижтимоий мослашувини таъ-минлашни уз олдига асосий вазифа килиб олади1. Шунга кура махсус педагогика каршисида турган мухим вазифалардан бири оилавий тарбияни ижтимоий тар-бия билан узвий боFлашнинг янги усул ва йулларини излаб топиш, шунингдек, бу йулда илмий-амалий изланишлар олиб боришни такозо этади.

Мамлакатимизда ривожланишида муаммоси булган болаларнинг соFлом тенгдошлари катори миллий рухда тар-бияланишлари, аклий, маънавий-ахло-кий, жисмоний жихатдан камол топиш-лари, жамиятдаги ижтимоий хаётга мустакил, етук фукаролик даражасида тайёр булиб етишишлари масалаларига жиддий эътибор каратилмокда. ХХ аср-нинг охирги ун йиллигида купчилик мам-лакатларда интеграциянинг ривожлани-ши хамда имконияти чекланган, алохида эътиборга мухтож, ногирон болаларга нисбатан давлат ва жамиятда янги муно-сабатларнинг карор топиши ва ривожла-ниши билан боFлик мухим узгаришлар содир булди.

Хозирги пайтда республикамизда мак-табгача ёшдаги акли заиф болага ва унинг ота-онасига комплекс ёрдам курсатила-диган муассасалар тизими фаолият кур-сатмокда. Бундай муассасалар соFликни

1 Обучение детей с нарушениями интеллектуално-го развития (олигофренопедагогика). / Под редакцией Б.П.Пузанова. - М.: «Академия», 2003.

саклаш, ижтимоий химоя ва таълим ти-зимларида, нодавлат ташкилотлар кури-нишида амал килмокда. Булар мехри-бонлик уйлари, ногирон болаларни реабилитация килиш марказлари, махсус мактабгача таълим муассасалари, махсус (коррекцион) мактаблар, мактаб-интер-натлар ва улар кошидаги махсус ором-гохлар ва бошкаларни камраб олади. Махсус мактабгача таълим муассасасида мактабгача ёшдаги акли заиф болалар тарбияси дастурининг булимларидан бири жисмоний тарбиядир. Акли заиф болалар жисмоний тарбиясининг макса ди уларнинг соFлиFини мустахамлаш, туFри жисмоний ривожлантириш ва харакат куникмаларини шакллантиришни кузда тутади. ТуFри ташкил этилган ва тизимли равишда амалга ошувчи тарбия жараёни болаларнинг гармоник ривожланиши учун кулай шарт-шароит яратади. Акли заиф болаларда тенгдошларига нисбатан соматик заифлик, жисмоний ривожла-нишдан оркада колиш, гавда тутиш хамда харакатланиш нуксонлари кузатилади2. Акли заиф болалар харакат нуксонларини ва жисмоний ривожланишдан оркада колишини бартараф этиш максадидаги махсус вазифалар бу болалар жисмоний тарбиясининг узига хос хусусиятларини белгилайди. Акли заиф болаларни туFри харакатланишга ургатиш таълимининг асосий воситаси - жисмоний тарбия машFулотларидир. Асосий харакатлар (юриш, югуриш, сакраш, копток отиш, осилиш) ёрдамида болаларда хаётий мухим харакатлар ривожланади. Харакат малакаларини эгаллаш боланинг жисмоний ва рухий ривожланиши, нуксонлар коррекцияси, таълим жараёнига ижобий таъсир курсатади.

2 Отто Шпек. Люди с умственной отсталостью: обучение и воспитание. - М.: «Академия», 2004. -С. 189-195.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

Узбекистон Республикасидаги махсус мактабгача таълим муассасаларидаги амалиётнинг курсатишича, акли заиф бо-лалар таълимидаги мулокот кийинчилик-ларига карамай, бу болалар кизикарли харакат топширикларини тез ва туFри бажарадилар. Харакатларни ривожлан-тириш буйича машFулотларни тизимли утказиш факат жисмоний ривожланишга эмас, балки бутун таълим жараёнига ижобий таъсир курсатади. Болаларда укув фаолиятига кизикиш уЙFотади, аклий иш фаолияти, умумий ривожланиш дара-жаси ортади. Мактабгача ёшдаги акли заиф болаларни жисмоний ва харакат куникмаларининг ривожланишини тек-шириш натижасида эндигина ясли боF-чага кабул килинган ва йил мобайнида боFчага келган болалар уртасидаги тафо-вут аникланди. Маълум булдики, бирин-чи йил таълим олаётган мактабгача ёшдаги акли заиф бола аввалдан таълим олиб келаётган тенгдошига нисбатан х,а-ракат тажрибаси камлиги, рухий ва жис-монан сустлиги билан ажралиб турар экан. Утказилган текширувлар натижасида болаларнинг умуртка поFонаси ва оёк кафтларида турли функционал четланиш-лар - букрилик, елкалар асимметрияси, оёк кафтларининг деформацияси аникланди1.

Шунингдек, бу икки гурухни текшириш натижасида аввалдан ясли-боFчада таълим олмаган болаларнинг асосий харакатларни бажариш малакаларининг шакл-ланиши оркада колиши хам кузатилади. Юриш сифати, харакатлар тезлиги ва катъийлиги, харакат координацияси холат-лари аввалдан таълим олиб келаётган болаларда яхши ривожланган. ТуFри юриш ва югуриш малакалари хакида хам

шу гапни айтиш мумкин. Айникса, таклид асосида тарбиячи кетидан машкларни бажариш натижасида катта тафовутлар аникланди. Тажрибаларнинг курсатишича, таълимнинг турли боскичларида бир хил ёшдаги болаларда жисмоний ривож-ланиш ва харакат куникмаси холатлари турли даражада булар экан. Акли заиф болалар югуриши уларнинг юришлари каби узининг специфик хусусиятларига эга2 (оёкларни нотуFри куйиш, ён томон-ларга чайкалиш, координациянинг бу-зилганлиги, катъиятсизлик, туFри чизик буйлаб югура олмаслик ва х.к.).

Маълумки, кичик ёшдаги болаларнинг югуришдаги харакатлари координацияси юришидагига нисбатан яхширок булади, чунки кул ва оёк харакат координация-лари югуришда аввалрок пайдо булади. Аммо акли заиф болалар ясли-боFчасига кабул килинган 4 ёшли болаларнинг ак-сарияти югуришни билмаслиги маълум булди. Шунинг учун харакатлар аник ко-ординациясига куйилган талаблар би-ринчи ва иккинчи йил таълим олаётган болалар учун бир хил булади. Шунингдек, югуриш машкларини бажаришда эр-кин харакатланиш ва бардошни ривож-лантиришга алохида эътибор берилади.

МашFулотларда югуришнинг куйидаги турлари кулланилади: тарбиячи кетидан «туда» булиб югуриш, тарбиячи кетидан ва мустакил залнинг карши девори то-мон югуриш, тарбиячи кетидан ва мус-такил равишда доирада канат буйлаб югуриш, доирада кетма-кет югуриш, предметлар билан югуриш, предмет то-мон канатни кесиб югуриш (биттадан, иккитадан, учтадан булиб), копток кетидан, байрокча томон, тарбиячи кетидан йуналишини узгартириб югуриш. Оёк ва

1 Петрова В. Г. Практическая и умственная деятельность детей-олигофренов. - М.: «Владос», 2001. -С. 78.

2 Шоумаров F., Мамедов К. Акли заиф болалар психоло-гияси. - Т.: «Ук,итувчи», 1994. -34-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

бел мушакларини мустахкамловчи сак-раш машклари хам машFулотларда кенг кулланилади.

Турт ёшли акли заиф болаларнинг харакат фаолиятини текширишлар шуни курсатдики, аввал таълим олмаган бола-нинг бу харакатни бажаришида кийинчи-ликлар юзага келар экан. Болаларнинг аксарияти жойида туриб кетма-кет бир нечта сакраш машкларини бажара ол-майдилар. Улар мувозанатни йукота-дилар, диккатлари таранглашади. Хара-катларни тизимли такрорлаш жараёни мобайнида болалар сакраш харакатини эгаллаб борадилар. Жойида туриб сак-рашдан ташкари, машFулотларга бошка сакраш усуллари хам киритилади (жойида туриб бурилишлар билан сакраш, ол-динга интилиб сакраш, уриндикдан сакраш, ерга куйилган аркон устидан сакраб утиш).

Болаларнинг жисмоний тайёргарлик даражасига караб, сакраш машклари кийинлашиб, мураккаблашиб боради. Масалан, иккинчи йил таълим олаётган болаларга биринчи машFулотлардаёк жойдан силжиб оёк учида сакраш машкларини тавсия этиш мумкин булса, биринчи йил таълим олаётган болаларга бу машк бирмунча кечрок таклиф этилади. Акли заиф болаларда ясси оёкликка мо-йиллик юкори булганлиги сабабли, улар-га катта баландликдан сакраш машкларини бериш тавсия этилмайди. Чунки болалар туFри ерга тушиш малакаларини эгалламаган буладилар, улар буни купол тарзда, оёкларни туFри тутиб, яъни бук-масдан бажарадилар. Илк машFулотлар-даёк болаларга жойда сакраш, кайта сак-раш, хаккалаш машкларини юмшок, бироз оёк тиззаларини буккан холда ба-жаришни ургатиб бориш керак. Булар

сустлашган мушакларни ортикча лат ейишдан асрашга ёрдам беради.

Тирмашиш бола учун осон ва шу билан бирга фойдали харакат туридир, чунки бу харакат тоFай ва мушакларни ри-вожлантиради, кул бармоклари ва оёк кафтлари ёрдамида предметларни ушлаш малакаларини шакллантиради. Эмаклаш, тирмашиш, хатлаб утиш машклари болалар томонидан катта иштиёк билан ба-жарилади ва тез узлаштирилади.

Бирок акли заиф болаларда гимнастика деворига тирмашишда харакатлар фаолиятининг бузилганлиги, сусткашлик, ишончсизлик, баландликдан куркиш холатлари кузатилади. Шунингдек, маш-Fулотларга шу ёшдаги болаларга осон булган чекланган майдонда (уриндик буйлаб, ясси тахтада) «турт оёк»да эмаклаш машклари киритилган1. Бундан ташкари, харакат фаолиятини ривожланти-рувчи, атроф-мухитда мулжалга олишга ургатувчи, эпчилликни ривожлантирувчи машклар утказилади (аркон тагидан эмаклаш, куприк-арFимчок, зинали пирамида тахталар орасидан утиш ва бош-калар).

Тирмашиш машклари оёклар ва кул-ларга таяниб бажарилади. Факат кулларга таяниб тирмашиш болалар учун такик-ланади, чунки бу ёшдаги болаларнинг елка мушакларини боFловчи аппаратла-ри етарлича ривожланмаган булади, шунингдек, бу харакат турида нафас олиш кийинлашади. Девордан чикишда ёки ту-шишда болалар зина тахталарини утказиб юбормаслиги мухим. Зинадан тушиш кийинрок булгани сабабли эхтиёт шарт бола ёнида катта одамнинг туриши мухим саналади.

1 Миловская С.М. О коррекционных возможностях физического воспитания учащихся во вспомогательной школе. // «Дефектология», 1999, № 4. -С. 67.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

Болаларда турли тусикларни енгиб утиш малакаларини шакллантириш мак-садида гимнастика уриндиклари, зинали пирамида тахталари ва бошка предмет-лардан хатлаб утиш машкларидан фой-даланиш тавсия этилади. Болалар уз нав-батини узок кутиб толикмасликлари учун эмаклаш ва хатлаш харакатларини бир вактнинг узида иккитадан боланинг ба-жариши максадга мувофик булади.

МашFулотлар амалиётида кенг микёсда умумривожлантирувчи машклар хам кул-ланилади. Жисмоний машклар у шуFул-ланаётган бола оранизмига хар томонла-ма таъсир курсатишидан ташкари, унинг елка, корин, орка курак, оёк мушакларига хам таъсир курсатади.

Умумривожлантирувчи машклар жуда турли-тумандир. Бажариш характерига кура уларни предметли (байрокча) ва предметсиз машкларга булиш мумкин. Тарбиячи кетидан бажариладиган хара-катлар алохида эътиборга молик. Мак-табгача ёшдаги акли заиф бола хаётининг туртинчи йилида хам таълим олмаганли-ги сабабли тарбиячи курсатаётган хара-катларни кийинчилик билан такрорлай-ди, бир харакат фаолиятидан бошка харакат фаолиятига кийинчилик билан утади, диккати тез чалFийди, чарчайди. Баъзи болалар харакат фаолиятини ба-жаришдан бош тортадилар. Куриниб ту-рибдики, бу холатда оддий кайтариш харакатини бажаришда организмнинг функционал тайёрлиги сустлиги намоён булмокда. Шунинг учун тарбиячи кетидан бажариладиган машкларга катта аха-мият ажратилади. Улар доира булиб утирган холда хамда тикка туриб эркин бажарилади.

Предметсиз машклар каби байрокчали машклар хам координациянинг ривож-ланишига, харакатлар аниклигига, реак-

ция тезлигига, куз билан мулжал олиш-нинг ривожланишига, диккатни бир жойга жамлашга кумаклашади. Бу харакатлар тарбиячи кетидан кайтариш оркали бажарилади. Предметлар билан бажариладиган машклар орасида копток ёрдамида бажариладиган машкларга алохида урин берилган. Маълумки, болалар копток билан уйнашни жуда ёктирадилар. Вазифа-ни бажара олиш боланинг машFулотга кизикишининг ортишига, уз хохиши билан шуFулланишига олиб келади.

Копток билан бажариладиган турли машFулотлар орасида кичик ёшдаги кар болалар учун, умуман кичик ёшдаги болалар учун хам, жойда туриб коптокни узокликка отиш осон ва кулайлиги билан ажралиб туради. Бу машк болалар учун фойдали ва кизикарли. Тарбиячи курсат-гандан кейин копток бир кул билан улоктирилади. Харакат фаоллигининг юкори даражадаги холатини саклаш мак-садида машкни учтадан булиб бажариш максадга мувофик булади.

Биринчи йил таълим олаётган болалар копток улоктиришни билмасликлари ту-файли улоктиришга ургатишда эхтиёт-корлик билан ёндашиш лозим. Болалар коптокни улоктиришда кийналиб, ку-пинча коптокни узок вакт кулдан куй-майдилар, безовталанадилар, вактдан олдин коптокни кетидан югуриб кетади-лар ва х.к. Бирок боладан керагидан ортик талаб килиб булмайди. Болалар-нинг коптокни узокрокка улоктиришлари учун улар эркин харакатда булишлари ва машкни турган жойда бажара билишла-ри кифоя килади. Тарбиячининг туFри харакатларини кузатиб бориб, болалар аста-секин гавда ва кул харакатларини бажаришга урганиб борадилар. Коптокни чап кулда хам, унг кулда хам отиш жуда фойдали булади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

Копток билан бажариладиган турли машклар куз билан чамалаш кобилияти, чакконликни ва координацияни ривож-лантиради. Копток отиш, уни илиб олиш, ушлаб туриш машклари машFулотларда кенг кулланади. Турли катталикдаги коп-токлардан фойдаланилади: катта (осиб куйилган коптокни итариш учун), урта (юмалатиш ва илиб олиш учун), кичик (улоктиришда, олиб утишда, каторда уза-тиш учун). Болаларни атроф-мухитда мулжал олишга ургатиш максадида улар-ни хонада турлича жойлаштириш усулла-ри таклиф килинади.

Машкларни бажариш шароитлари аста-секин кийинлашади. Баъзи харакат турлари бошка бир кийинрок харакатни бажариш учун тайёргарлик боскичи си-фатида хизмат килади. Бу холда машкни бажариш усули ва шартлари узгаради. Масалан, коринни пастга килиб ётган холда коптокни бир-бирига юмалатиш машкини киритишдан аввал коптокни тарбиячи томон юмалатиш машки ва де-вор томон коптокни юмалатиш машк-ларини утказиш лозим. Коптокни муста-кил улоктиришдан аввал болалар тарбиячи думалатган ва кейин улоктирган копток кетидан югуришлари лозим.

Шунингдек, машFулотларда бел ва оёк кафтлари мушакларини мустахкамловчи мувозанат функциясини ривожлантирув-чи, умуртка поFонасининг туFри шаклла-нишини таъминловчи махсус машклар хам кенг кулланилади. Бу машклар кор-рекцион машклар деб номланади. Йил давомида такрорланувчи хар бир харакат сони нисбатан тенг булади. Болалар то-монидан корин билан ётиб бажариладиган машкларнинг коррекцион киймати катталигини алохида белгилаш зарур. Бу машкларнинг барчаси орка курак ва елка мушакларини мустахкамлайди, бошка

турдаги харакатлар каторида гавдани туFри тутишда максадга мувофик таъсир курсатади. Коррекцион таъсир кучига кура бу машклар билан ясси тахтада ва уриндик буйлаб кулда тортишиш машклари тенглаша олади.

Гавдани туFри тутишни шакллантириш-га гимнастика деворига тирмашиш, уриндикдан хатлаш, зинали пирамида тахталари орасида сирFаниш каби машклар хизмат килади. Гавданинг туFри шак-лланишига хизмат килувчи турли машклар катъий тартибда хар бир машFулотга киритилади. Юриш, югуриш, сакраш, тир-машиш, улоктириш ва бошка машкларни бажариш жараёнида мувозанат хисси ривожланиб боради. Бирок аксарият акли заиф болаларда мувозанатнинг бу-зилганлиги муносабати билан шу функ-цияни жорий этишга махсус йуналти-рилган вазифалар машFулотларда кенг кулланилади. Мувозанат хиссини ривож-лантириш учун машFулотларда таянч майдони кичрайтирилган машклар (канат йул, тахта), баландлиги (кия уриндик, доска), таянч харакатчанлиги (арFимчок, «куприкча»), жойлашиши (горизонтал, вертикал) узгартирилган машклар кири-тилади. Бу машкларни бир жойда ва харакатда бажариш мумкин.

Доимий мулжал олиш шартларини узгартириш оркали харакатларни кийин-лаштириш мумкин (тусикларни енгиб утиш, куллар билан кушимча харакат бажариш, бел, елка, бош харакатлари). Мувозанат функциясининг машки сифатида махсус воситалар сифатида машFулот-ларда жойда туриб айланиш ва овоз сиг-налига караб утириш машки, юриш ва югуриш мобайнида овоз сигнали асоси-да тухташ, бурилишлар билан жойда сакраш машклари кенг кулланилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

МашFулотларнинг тахминан ярмини предметлар устидан хатлаб утиш машк-лари ташкил этади (кубиклар, таёклар, зина тахталари, канатлар). Иккала гурух-да хам оёк учида юриш кулланилади. Ик-кинчи йил таълим олаётган болалар гу-рухи тайёргарлиги юкори булгани туфай-ли юриш мобайнида оёк тиззаларини баланд кутариб юриш машки киритилган. Хар бир машFулотда мувозанат хиссини ривожлантирувчи битта-иккита машк киритилган.

МашFулот харакат фаоллиги даража-сини саклашга хизмат килгани сабабли, берилган купчилик машклар якка (жойда айланиш, бош харакати, оёк учида юриш, оёк тиззаларини баланд кутариб юриш), гурухли (арFимчок-куприк буйлаб юриш, уриндик, тахтада юриш) бажарилади.

Купчилик акли заиф болаларда ясси оёклик холатлари кузатилганлиги сабабли, оёк кафтларининг шаклланишига хисса кушувчи мушакларни мустахкам-лаш хам мухим вазифа хисобланади. Мавжуд ясси оёклик нуксонини барта-раф этиш максадида машFулотларга бир катор махсус йуналтирилган машклар киритилган (оёк кафтлари билан канатни думалатиш (стулда утириб), канатни топ-таш, канат буйлаб ён томонлама юриш, гимнастика деворининг пастки тахтаси буйлаб ён томонлама харакатланиш, оёк учида, товонида юриш кабилар).

Турт ёшли болаларга нафасни ривожлантирувчи махсус вазифалар беришга хали эрталик килади. Бирок машкларни бажариш давомида болалар безовта булмасликлари ва туFри нафас олишла-рини назорат килиб бориш лозим. Нафасни ривожлантириш маълум даражада белгиланган югуриш ва бошка тезлик машклари ёрдамида максадга мувофик олиб борилади.

Мактабгача махсус муассасалар таъли-мининг биринчи йилидаёк таълимга нутк устириш, эшитишни ривожлантириш, хисоб, куриш-ясаш ва бошка машFулотлар киритилади. Харакат режимининг туFри ташкил этилмаганлиги интенсив таълим жараёнида болаларнинг харакат талаб-ларини кониктиришда кийинчиликларни юзага келтиради ва уларнинг жисмоний хамда харакат фаоллигига салбий таъсир этиши мумкин. Шунинг учун уларнинг ривожланиш хусусиятларини хисобга ол-ган холда, акли заиф мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбия машFулотлари алохида шароит, махсус услублар ва усул-ларни талаб килади. Хар бир машFулотда болалар берилган юкламани хис этишла-ри, харакат талабларига риоя килишлари, узларини харакатда намоён килиш имко-ниятига эга булишлари керак.

Тартибга кура хар бир харакат тури бир неча марта такрорланади. Укув йили мобайнида аста-секинлик билан харакат куникмалари мустахкамланади ва мукам-маллашади. Дастур талабларини тула-конли узлаштиришнинг мухим шартла-ридан бири машFулотда харакат фаолли-гининг юкори даражасини саклаш хисобланади. Синфдаги болалар сони камли-гига карамай (12-13 бола), жисмоний ва харакат фаоллиги имкониятлари тенг эмас. Бу эса назорат олиб боришда, ёр-дам курсатишда ва бахолашда индивидуал ёндашишни талаб килади.

Узбекистон Республикасидаги махсус мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия жараёнларини кузатиш акли заиф болалар жисмоний тарбияси буйича махсус укув-услубий кулланма-ларнинг йуклиги тарбиячиларга машFулот ва методик усулларни танлаш, коррек-цион ишни туFри ташкил этишда кийин-чилик туFдираётганини курсатмокда. Шу

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

сабабли махсус мактабгача таълим муас-сасаларида жисмоний тарбия жараёнини юкорида курсатилган тарзда ташкил этиш акли заиф мактабгача ёшдаги болаларни жисмоний ривожлантириш ва жамият-нинг етук аъзоси сифатида тарбиялашда мухим омил булиб хизмат килади.

Махсус мактабгача таълим муассаса-ларида жисмоний тарбия жараёнини та-

комиллаштириш амалиётида машFулотни самарали утказишда катталарнинг муно-сабати хам жуда мухим. Тарбиячининг кутаринки кайфияти, бардамлиги, фаол харакатлари, туFри курсатмалари, ташки куринишининг «аъло»лиги болалар фаол-лигини оширади, диккатларини узок вакт саклай олади, тез толикишларининг ол-дини олади.

Адабиётлар:

1. Обучение детей с нарушениями интеллектуалного развития (олигофренопедагогика). / Под редакцией Б.П.Пузанова. - М.: «Академия», 2003.

2. Отто Шпек. Люди с умственной отсталостью: обучение и воспитание. - М.: «Академия», 2004. -С. 189-195.

3. Шоумаров Мамедов К. Акли заиф болалар психологияси. - Т.: «Укитувчи», 1994. -34-б.

4. Петрова В.Г. Практическая и умственная деятельность детей-олигофренов. - М.: «Владос», 2001. -С. 78.

5. Миловская С.М. О коррекционных возможностях физического воспитания учащихся во вспомогательной школе. // «Дефектология», 1999, № 4. -С. 67.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.