Научная статья на тему 'Мактабгача ёшдаги болалардаги агрессивлик ва уни коррекциялаш йўллари'

Мактабгача ёшдаги болалардаги агрессивлик ва уни коррекциялаш йўллари Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
5124
639
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахс / мактабгача таълим / агрессия / агрессивлик / психотерапевтик усуллар / оила / бола / ота-она / коррекцион ишлар / психо-коррекцион ишлар / психо-гимнастика / эртактерапия / мусиқий терапия / изотерапия (лой / сув билан ишлаш) / арттерапия (расм чизиш) / анималотерапия (уй ҳайвонларини силаш / эркалаш). / person / pre-school education / aggression / aggressiveness / psychotherapeutic methods / family / child / parents / correction / psycho-correction / psycho-gymnastics / fairy-tale therapy / music therapy / art therapy / animal therapy

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Раҳмонқулова З. А., Раҳимова С.

Мақолада мактабгача ёшдаги болалардаги агрессивлик ва уни коррекциялаш йўлларига эътибор қаратилган. Муаллифлар болада намоён бўладиган агрессивликнинг келиб чиқиш сабабларини оиладаги можаролар ва болага эътиборнинг йўқлиги кабилар деб таъкидлайдилар. Мақолада мактабгача таълим муассасалари психологлари, тарбиячилар ва ота-оналарга бола хулқидаги агрессивликни камайтириш ва бартараф этишда психотерапевтик ишларнинг гуруҳий усуллари таклиф этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CAUSES OF AGGRESSION OF PRESCHOOL AGE CHILDREN AND THE WAYS OF CORRECTION

There is discussed in the article pre-school aged children’s aggressiveness and ways to correct it. The authors point out the main causes of manifestations of aggressiveness in children, such as: conflicts in families, the lack of attention of parents to the child. Using group therapeutic methods is recommended to psychologists of pre-school institutions and parents to the reduction and prevention of aggressive behavior in pre-school age children.

Текст научной работы на тему «Мактабгача ёшдаги болалардаги агрессивлик ва уни коррекциялаш йўллари»

Ра^мон^улова З.А.,

Мактабгача таълим муассасалари ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш Республика укув-методика Маркази «Мактабгача таълим сифат ва самарадорлигини ошириш» булими бошлиFи; Рахимова С.,

Самарканд вилоят халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Мактабгача, махсус ва бошланFич таълими» кафедраси ассистенти

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДАГИ АГРЕССИВЛИК ВА УНИ КОРРЕКЦИЯЛАШ ЙУЛЛАРИ

РАЦМОНЦУЛОВА З.А., РАХИМОВА С. МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДАГИ АГРЕССИВЛИК ВА УНИ КОРРЕКЦИЯЛАШ ЙУЛЛАРИ

Маколада мактабгача ёшдаги болалардаги агрессивлик ва уни коррекциялаш йулларига эътибор каратилган. Муаллифлар болада намоён буладиган агрессивликнинг келиб чикиш са-бабларини оиладаги можаролар ва болага эътиборнинг йуклиги кабилар деб таъкидлайдилар. Маколада мактабгача таълим муассасалари психологлари, тарбиячилар ва ота-оналарга бола хулкидаги агрессивликни камайтириш ва бартараф этишда психотерапевтик ишларнинг гурух,ий усуллари таклиф этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: шахс, мактабгача таълим, агрессия, агрессивлик, психотерапевтик усуллар, оила, бола, ота-она, коррекцион ишлар, психо-коррекцион ишлар, психо-гимнастика, эртактерапия, мусикий терапия, изотерапия (лой, сув билан ишлаш), арттерапия (расм чизиш), анималотерапия (уй х,айвонларини силаш, эркалаш).

РАХМОНКУЛОВА З.А., РАХИМОВА С. АГРЕССИВНОСТЬ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА И ПУТИ ЕЁ КОРРЕКЦИИ

В статье уделяется внимание агрессивности детей дошкольного возраста и даются рекомендации её коррекции. Авторы указывают основные причины проявления агрессивности у детей, такие как: конфликтные ситуации в семьях, отсутствие внимания родителей к своему ребенку. Предлагаются психотерапевтические рекомендации работникам дошкольных учреждений и родителям, способствующие снижению и устранению агрессивности в поведении дошкольника.

Ключевые слова и понятия: личность, агрессия, агрессивность, психотерапевтические методы, семья, ребёнок, родители, коррекционные работы, психокоррекционные работы, психогимнастика, сказкатерапия, изотерапия (работа с глиной и водой), арттерапия, музыкальная терапия, анималотерапия (использование животных).

RAKHMANKULOVA Z.A., RAKHIMOVA S. THE CAUSES OF AGGRESSION OF PRESCHOOL AGE CHILDREN AND THE WAYS OF CORRECTION

There is discussed in the article pre-school aged children's aggressiveness and ways to correct it. The authors point out the main causes of manifestations of aggressiveness in children, such as: conflicts in families, the lack of attention of parents to the child. Using group therapeutic methods is recommended to psychologists of pre-school institutions and parents to the reduction and prevention of aggressive behavior in pre-school age children.

Keywords: person, pre-school education, aggression, aggressiveness, psychotherapeutic methods, family, child, parents, correction, psycho-correction, psycho-gymnastics, fairy-tale therapy, music therapy, art therapy, animal therapy.

%озирги кунда таълим-тарбия борасида олиб борилаётган ислоцотлардан кузланган асосий мацсад цар томонлама бар-камол шахсни тарбиялашдир. Мактабгача давр - боланинг усиш, ривожланиш, узини намоён этишга интилиш, урганиш, билишга иштиёци кучли булган даврдир. Айнан шу даврда бола баркамол шахс сифатида ривожланиши учун пойдевор цуйилади.

Мактабгача ёшдаги болалар ривожланиши ва тарбияси - бир бутун ва узлуксиз жараён булиб, у доимо педагог ва ота-оналарнинг дик,к,ат-эътиборида булиши зарур. Бола канчалик муваффакиятли ривожланаётганлиги, ижтимоий тараккиёт йулини эгаллаш жараёнида кандай тусик,лар учраши мумкинлигини олдиндан тушу-ниш малакавий ёндашишни талаб этади.

Шахс ривожланиш жараёнида турли узга-ришларни бошидан утказади. Турли характер-га эга булган объектив ва субъектив омиллар таъсирида, хусусан мактабгача ёшдаги болалар хулк-атворида узгаришлар, жумладан агрессив холатлар кузатилади.

Илмий адабиётларда «агрессия»га (лотин. aggressio - хужум) «йуналтирилган салбий хулк,-атвор, ижтимоий мухитдаги коидалар, норма-ларга амал килмаслик, инсонларга жисмоний ва рухий зарар келтириш»1 дея таъриф берилади.

«Болалар агрессияси - болаларга хос тажо-вузкорона хатти-харакат. У болалар алам ёки Fазаб туЙFуларини бошларидан кечириб, уларни изхор этишнинг ижтимоий мак,бул усулларини топа олмаган ёки катталарга так,лидан йул тутган пайтларда намоён булади. Бола уз куркувини яширишга интилган холатларда психологик жихатдан узини химоялаш реакцияси булиши хам мумкин»2.

1 Мусурмонова О. ва бошк,алар. Мактабгача ва бошланFич таълим атамаларининг изохли луFати. - Т.: «Bekmmachoq-Plyus», 2011. -9-б.

2 Уша жойда, 10-б.

Агрессивлик хрлати купчилик кичик ёшдаги болаларга хос булиб, куп х,олларда агрессив хатти-х,аракат утиш даврида кузатилади. Бола ёш даврлари инкирози пайтида кийинчиликларга рубару булади, натижада унинг хатти-х,ара-катларида агрессия элементлари кузатила бош-ланади. Одатда, боладаги тушкунлик, сикилиш х,олатларига катталар томонидан етарлича эъти-бор каратилмайди. Аслида бундай х,олат болада чукур таассурот колдириб, утиши кийин кечади.

Агрессив болаларнинг хусусиятлари:

- х,ар бир вазиятда хавф-хатар сезиш;

- узига нисбатан салбий муносабатни х,ис этиш;

- атрофдагиларни салбий идрок килиш;

- узини назорат кила олмаслик;

- салбий хатти-х,аракатларнинг окибатларини уйламаслик;

- инсонлар ва х,айвонларга нисбатан баFри-тошлик;

- агрессиядан завкланиш, у ёрдамида кучли буламан, деб уйлаш.

Агрессив хатти-х,аракатлар:

- бошкаларга (оFзаки, имо-ишоралар оркали) тахдид;

- жисмоний зуравонлик;

- зуравонлик килишда буюмлардан фойда-ланиш, зарар келтириш.

Мактабгача ёшдаги болаларда агрессив хатти-х,аракатларнинг пайдо булиши ва ривожлани-шига таъсир килувчи омиллар куйидагилардан иборат:

1. НocoFлoм oила мухити:

- oилада мexp-муxаббатнинг eтишмаcлиги;

- oилада Узини opтикча, кepакcиз xиc этиш;

- xиccиëтлаpига ниcбатан бeфаpкликни ceзиш;

- oиладаги нoтинчлик, уpиш, жанжаллаp.

2. Kатталаpнинг мунocабатлаpи:

- бoлалаp билан нeгатив мулoкoт;

- куп буйpук бepиш, айблoв ва таx1дидлаp;

- бoлани танкид ва x1акopат килиш;

- бoланинг xoxиш-иcтаклаpига ^ши чикиш, Хи^бга oлмаcлик. Бу хрлат бoлалаpда каcocни pивoжлантиpади.

3. Тeлeвидeниe:

- жангаpи фильмлаp;

- мультфильмлаp.

4. Mактабгача таълим муаccаcалаpида бoла-нинг тeнгдoшлаpи билан мунocабати:

- ^ухдаги ypни;

- тeнгдoшлаpининг мунocабатлаpидан KO-никмаcлиги.

Юкopидаги xoлатлаpдан шу маълум буладики, акcаpият xoллаpда бoладаги агpeccиянинг ^ба-би oилавий мунocабатлаp cаналади.

«Куш уяcида кypганини килади», дeб бeжиз айтишмаган, бoла oиладаги мунocабатлаpдан Уpнак oлади. Бoлалаpдаги агpeccив мунocабат-лаp, xатти-xаpакатлаpни баpтаpаф этишни ав-валo oиладаги мунocабатлаpни ypганиш, oта-oналаp билан xамкopлик килишдан бoшлаш лoзим. Агpeccив бoланинг oта-oнаcи билан иш-лаш кийин жаpаëн. Бунинг аcocий cабаби уша oта-oналаp хам уз вактида агpeccив фаpзанд булган. Рухий кийинчиликлаp эcа фаpзандлаpи-га «мepoc» булиб утади. Шунинг учун мактабгача таълим муаccаcаcи пcиxoлoги ишни oта-oналаp билан пcиxoтepапeвтик ишлаpни oлиб бopиш-дан бoшлаши тав^я этилади.

Биpинчидан, oта-oналаpнинг бoлага ниcба-тан фикpини yзгаpтиpиш кepак. Чунки, oта-oна агpeccив бoлаcини нoшуд дeб хигаблайди, бoла улаpнинг xиccиëтлаpи ва pyкачлаpига жавoбан афcуcланади, уз айбини x^c килади, кeчиpим cypайди ва улаpни тинчлантиpади, дeб кутади. Ота^нада бoлага ниcбатан pаxм уЙFoтиш ^ак, cабаби агpeccив бoла xаp дoим баxтcиз бoла Xиcoбланади.

Иккинчидан, oта-oналаpдан yзлаpининг 6o-лалигини эcлашни cypаш, ëшлик давpидаги агpeccивликлаpининг cабаблаpини ëдга coлиш заpуp.

3-7 ёшдаги агрессив болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар.

Агpeccив бoлалаp билан ишлашда кулла-ниладиган уcуллаp xoзиpги кунда энг oммалаш-ган пcиxoтepапeвтик ишлаpнинг гуpуxий уcули-диp.

Бoладаги агpeccивликни баpтаpаф этиш, яъни кoppeкция килишни унинг cабаблаpи, кeлиб чикишини аниклашдан бoшлаш лoзим.

Koppeкциoн уcлуб xаp биp бoлага алoxида йyналтиpилган булиши талаб этилади. Буни куйидаги кoppeкциoн ишлаpни кypиб чикишда Xиcoбга oлиш кepак:

1. Агpeccияни баpтаpаф этишда уйиндан фoйдаланиш, янги ижтимoий ëндашишни татбик этиш, маънoни эмoциoнал тyлдиpиш.

2. Бoланинг агpeccив xаpакатлаpини такик-лаш (бoлага агpeccияни кypcатишга йул куй-маcлик).

Пcиxoлoг кoppeкциoн ишлаpни факат бoла билан эмаc, паpаллeл pавишда oта-oналаp ва таpбиячилаp билан xамкopликда oлиб бopи-ши ма^адга мувoфик. Бoла xаp дoим уни яxши кypишлаpини ceзиши ва тушуниши лoзим. У oта-oнаcига ^а^литни xиc килиши даpкop.

3-7 ёшдаги агрессив болалар билан олиб бориладиган психокоррекцион ишларнинг вазифалари:

- бoшка L^xc xoлатини тушуниш кoбилиятини pивoжлантиpиш;

- ижтимoий макбул таpзда уз xиc-туЙFула-pини ифoда килиш кoбилиятини pивoжланти-pиш;

- аутopeлакcацияни ypгатиш;

- мулoкoт кyникмалаpини pивoжлантиpиш;

- шаxcий ютуклаpи аcocида узини ижoбий таcаввуp килишни шакллантиpиш;

- атpoфдагилаpга ниcбатан илик мунocабат-ни шакллантиpиш;

- зypикишлаpни баpтаpаф килишни ypгатиш.

Болаларда агрессивликни бартараф

цилиш учун yларга цуйидагиларни таклиф цилиш мумкин:

- ëcтик билан ^ашиш;

- жиcмoний xаpакатли yйинлаpдан фoйдала-ниш;

- кoFoз йиpтиш;

- уpишгиcи кeлаëтган oдам pаcмини чизиш ва йиpтиб ташлаш;

- «xайкиpик xалтачаcидан» фoйдаланиш;

- пcиxo-гимнаcтика билан шуFулланиш;

- эpтактepапия, изoтepапия (лoй, cув билан ишлаш), аpттepапия (pаcм чизиш), му^кий тe-pапия, анималoтepапия (уй xайвoнлаpини œ-лаш, эpкалаш)дан фoйдаланиш.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИE 2016, 1

Уз хис-туЙFуларини айтишга кийналадиган болаларнинг агрессия, касос олишдан фориF булишлари учун унда ривожланаётган салбий x1ис-туЙFулар хавфсиз объектларга утказилади. Масалан, резина уйинчоклар, каучук шариклар, юмшок ва енгил ёстикчалар, поролон копток-лар, «хайкирик халтачаси», хаво билан шиши-рилган болFачалар.

Бола узини назорат килиши учун унинг чунтагида кулининг расми туширилган «Тухта» белгиси булиши мумкин. Бу белгини ясаш учун бола мустакил ёки катталар ёрдамида ^озга кафтининг аксини чизади. Бола узида салбий эмоцияларни хис килганида, ушбу белгини чунтагидан олиши ва узини агрессияни намоён килишдан тухтатиб колиши лозим булади. Ал-батта, ушбу жараён катталар ёрдами, назорати ва бир канча машкларни талаб килади.

Катталардан фаркли равишда, болалар низо-ли вазиятларга катталар - ота-оналар, тарбия-чиларни аралаштиради, тенгдошлар уртасида юзага келган муаммоларда ёрдам беришларини сурайди.

Тажрибали тарбиячилар ва ота-оналар ёрдам беришга шошилмай, муаммони болаларнинг узлари хал килишларига куйиб берадилар. Бу туFри карор, чунки болалар муаммолар-ни узлари хал килишга одатлансалар, низоли вазиятлардан мустакил чика олиш, уз хатти-харакатларини бошкариш ва назорат килишни урганадилар.

Мактабгача таълим муассасаларида 3-7 ёшли агрессив болалар билан олиб борилади-ган коррекцион ишларда психолог куйидаги уйинлардан фойдаланиши мумкин:

1. «Канотлари шикастланган кушчага ра^м курсат»1

Уйиннинг максади: 3-7 ёшли болаларда атрофдагиларга нисбатан мехр хиссининг шакл-ланишига ёрдам бериш.

Керакли жи^оз: кулга кийиладиган кулкопли куёнча.

Уйиннинг бориши. Болалардан бири канотлари шикастланган кушчага «айланади». У узини Fамгин курсатишга харакат килади. Тар-биячи болаларга «Кушчага рах,м курсатишни» таклиф килади. Аввал тарбиячининг узи кулига кулкопли куёнчани кийиб, кушчани куёнчанинг куллари билан силаб, «яхши кушча» дея «рахм

1 Вахобова Ф.Н., Зайнутдинова Д. Ривожлантирувчи уйинлар. - Т.: «Bekinmachoq-Plyus», 2009. -44-б.

курсатади». Сунгра болалар хам навбат билан кулларига кулкопли куёнчани кийиб, кушчага «рахм киладилар». Барча болалар кушча ро-лини бажарадилар. Уйин якунида болалардан кушча ролини бажараётганда, уни юпатаётганда нимани хис килганликлари суралади.

2. «Мулойим юрак».

Уйиннинг максади: 5-7 ёш болаларга мех-рибон ва мулойим булишни ургатиш, якин-ларига мехр-мухаббатини сузлар оркали изох-лаш, атрофдагиларга илик муносабатда булиш куникмаларини шакллантириш.

Керакли жи^оз: юрак куринишидаги юмшок уйинчок.

Уйиннинг бориши. Тарбиячи ва болалар доира шаклида утирадилар, уларнинг кулларида юрак куринишидаги юмшок уйинчок булади.

«Ер юзида тошбаFир, бошкаларни яхши кур-майдиган юраклар бор. Уларнинг юраклари тошдек котиб колган», деб тарбиячи уйинни бошлайди ва болаларга узларининг юракла-рини мехрибон ва мулойим килишни урга-нишларини таклиф килади. Болалар узларининг мулойим юракларини курсатадилар, бир-бир-ларига ушлаб куришга берадилар, ушбу юрак-часи оркали кимларга мехр-мухаббатини юбор-мокчи эканлигини айтадилар. Булар ота-онаси, дустлари, севимли буюмлари, хайвонлари булиши мумкин. Сунг барча болалар кузларини юмадилар. Кулларидаги юракчани юмшок, мулойим, мехрибон юракча каби тасаввур этиш-лари таклиф килинади. Кулларидаги юракчалар ёрдамида атрофдагиларга илик муносабатлар таркатиш мумкин. Машк бир неча дакика давом этади, сунгра тахлил килинади.

3. «Юмшок кулчалар»2.

Уйиннинг максади: 3-7 ёшли болаларни агрессив холатдан чикаришга ёрдам бериш, кул мушакларидаги тарангликни йукотиш, идрокни ривожлантириш.

Керакли жи^озлар: 5-6 та майда буюмлар: шиша флакон, мунчок, муйкалам, пахта ва х.к.

Уйиннинг бориши. Тарбиячи 5-6 та май-да буюмларни олади: шиша флакон, мунчок, муйкалам, пахта ва х.к. Уларнинг хаммасини стол-га куяди. Болаларга енгини тирсагигача шима-риш таклиф этилади; тарбиячи уларнинг кулидан «жониворлар» юриб, юмшок кулчалари билан

2 Вахобова Ф.Н., Зайнутдинова Д. Ривожлантирувчи уйинлар. - Т.: «Bekinmachoq-Plyus», 2009. -15-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

тегиб утишларини айтади. Уларнинг кузлари юмук холда кайси «жониворлар» кулларига тегиб утганини топишлари лозим. Предметнинг тегиб утиши мулойим ва силовчи булиши керак.

4. «Айикча га эзгу сузларни айт»1.

Уйиннинг максади: 5-7 ёшли болаларда

узини бахолашни кутаришга ёрдам бериш, бир-бирларига мактов сузларини изхор килиш, эъти-борли булишга ургатиш.

Керакли жицозлар: копток, уйинчок айикча.

Уйиннинг бориши. Тарбиячи ва бола-лар доира шаклида утирадилар, тарбиячининг кулида копток булади.

Тарбиячи ва болалар коптокни бир-бир-ларига узатиб, одамларда кандай яхши хислат-лар булишини эсга олишади. Сунгра тарбиячи уйинга уйинчок Айикчани «таклиф этади». Болалар унга куйидагича эзгу сузларни айтишади: «Сен - ... (яхшисан, кувноксан, тиришкоксан)». Сунгра навбати билан х,ар бир бола «айикчага айланади» (уйинчокни кулда ушлаб туради), колган болалар айикча ролидаги болага эзгу сузларни айтадилар.

5. «Вазиятни роль ижро этиш оркали ифодалаш».

Уйиннинг максади: 5-7 ёшли болаларда атрофдагиларга эътиборли, илик муносабатда булиш куникмаларини шакллантириш.

Уйинда болалар тушунишнинг «сехрли» во-ситаларини узлаштирадилар, тушунишнинг улар учун таниш булган воситаларидан фойдалана-дилар, улардаги эмпатия ривожланади.

Болалар тушунишнинг «сехрли» воситаларидан фойдаланиб, куйидаги вазиятларда уртокларига ёрдам беришлари керак:

■ коптогини йукотиб куйиб, йиFлаб турган болага;

■ она ишдан жуда толикиб, чарчаб келди;

■ УртоFи жуда Fамгин булиб утирибди, чунки унинг онаси бетоб булиб колди;

■ дусти йиFлаяпти;

■ УртоFи боладан аппликация килишга ёрдам беришни илтимос килди.

Бунда х,ар бир бола вазифани бажариш учун энг самарали усуллардан фойдалана олиши зарур.

1 Вахобова Ф.Н., Зайнутдинова Д. Ривожлантирувчи уйинлар. - Т.: «Bekinmachoq-Plyus», 2009. -27-б.

6. «Че^ралар».

Уйиннинг максади: 3-7 ёшли болаларда хиссиётларни мустакил ва онгли равишда мимика оркали ифодалаш, инсон чехрасининг мимик ифодаларини тушунишни ривожлантириш.

Керакли жицоз: инсон чехрасининг мимик ифодалари тасвирланган расмлар: кувонч, хайрат, жахлдорлик, куркиш, уялиш, ковок уйиш.

Уйиннинг бориши. Хар бир болага инсон чехрасининг мимик ифодалари тасвирланган расмлар берилади ва мимика оркали ифода-лаб бериш суралади. Бошка иштирокчилар хам уртокларининг юз киёфаларига караб, уларда нима ифодаланаётганлигини айтиб бериши керак.

7. «Менга ёкади».

Уйиннинг максади: 5-7 ёшли болаларга узининг ва атрофдагиларнинг яхши хислатлари-ни билишга ёрдам бериш.

Керакли жицоз: копток.

Уйиннинг бориши. Болалар доира булиб утирадилар. Тарбиячи болалардан бирига «менга сендаги ... хислат ёкади», деб коптокни отади, коптокни илиб олган бола коптокни бошка болага отади, шу усулда болалар бир-бирларининг кайси жихатлари ёкишини маълум киладилар. Копток иштирокчилар орасида айланиб чикиши лозим. Сунг тарбиячи «менга узимдаги хислат-лар ёкади», деб коптокни бошка иштирокчилар-га отади. Уйин шу тарзда давом этади.

Уйинлардан сунг рефлексия утказиш самарали натижа беради.

Рефлексия утказиш учун тахминий саволлар:

• Уйин давомида сиз нимани хис килдингиз?

• Уйинда сизга нима ёкди?

• Уйинда сизга нима ёкмади?

• Ушбу уйинни яна бир бор уйнасангиз, нима узгартириш киритган булардингиз?

Боладаги агрессивликни бартараф этиш-да мактабгача таълим муассасаси психологи, педагоглар ва ота-оналарга куйидагилар тав-сия этилади:

- узининг салбий хиссиётларини назорат килиш;

- бола билан хис-туЙFулари, кечинмалари хакида сухбатлашиш;

- боланинг «ички дунёсига» кулок солиш;

- бола шахсини бахоламаслик, балки шунча-ки салбий хатти-харакатларининг окибатларини тушунтириш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

Агрессив болаларнинг ота-оналарига масла-хатлар:

■ Фарзандингиз билан бирга уйнанг, фар-зандингиз салбий хиссиётларини уйин оркали чикариб юборсин.

■ Болага агрессив харакатларининг окибат-ларини босиклик билан тушунтиринг, агрессив харакатларига нисбатан жавобгарликни сезиш-га кумаклашинг.

■ Фарзандингизни камситманг, хакорат кил-манг.

■ Унинг ютукларини, ижобий хислатларини айтинг.

■ Болага хдддан ташкари куп тусиклар куй-манг, овозингизни баландлатманг.

■ Вазиятни назорат килишга харакат килинг, вазиятни тинчлик билан тушунтиринг.

■ Жисмоний жазо кулламанг.

■ Фарзандингизни яхши куришингизни ай-тиб туринг, мехрли нигохларингиз, ширин суз-ларингизни аяманг.

■ Атрофдагиларга Fамхурлик килишига имкон яратиб беринг.

■ Болангизга эътиборлирок булинг, унинг эмоционал куркувини хис килинг.

■ Болангизни эшитишни урганинг, кизиктир-ган саволларига жавоб беринг.

■ Оиладаги агрессив муносабатларга бархам беришга харакат килинг.

Хулоса килиб айтганда, мактабгача таълим муассасасида психолог, тарбиячи ва оилада ота-она болага кийинчиликларни енгишга ёрдам берса, болани тинчлантира олса, мехрибонлик,

Fамхурлик билан муносабатда булса, агрессив хатти-харакатларини камайтириш ва енгиб утишига имконият яратилади.

Машхур оилавий терапевт Вирджиния Сатир болани кунига бир неча маротаба кучоклашни тавсия этади. Унинг фикрича, 4 маротаба баFрга босиш хар бир инсонга факатгина яшаш учун керак экан, яхши кайфият учун эса кунига 8 маротаба баFрга босиш керак экан! Бола интеллектуал ривожланиши учун эса кунига 12 маротаба уни кучоклаш керак! Ва шуни билингки, бу нафакат болага, катталарга хам керак.

Бола ота-онаси уни доим тушунишлари ва нима булганда хам кабул килишларини хис эти-ши керак. Болага ушбу нарсалар усаётган ор-ганизмга овкат керак булганидек жудаям за-рур. Улар болани психологик ривожлантириб, хиссий озиклантиради. Агар бола шу куллаб-кувватлашни олмаса, хиссий муаммолар, хулкида камчиликлар, агрессив харакатлар ку-затилади, хаттоки, асаб-психик касалликлар ву-жудга келади.

Шу сабабли агрессив бола билан ишлаш жа-раёни - ота-оналар ва педагоглардан сабр, мехр ва бола тарбиясига илмий асосланган ягона ён-дашувни талаб килади. ТуFри йусинда олиб бо-рилган тарбия натижасида бола узини назорат килиш, атрофидаги инсонларга мехрли муносабатда булишни урганади, рухий жихатдан соFлом усади, мустакил фикр юритади ва катта хаётга дадил кадам куйишга тайёрланади.

Адабиётлар:

1. Давлетшин М.Г., Дустмухамедова Ш., Мавлонов М., Туйчиева С. Ёш даврлари ва педагогик психология. - Т., 2004.

2. Мусурмонова О. ва бошкалар. Мактабгача ва бошланFич таълим атамаларининг изохли лугати. - Т.: «Bekinmachoq-Plyus», 2011.

3. Вахобова Ф., Зайнутдинова Д. Ривожлантирувчи уйинлар. - Т.: «Bekinmachoq-Plyus», 2009.

4. Сирлиев Б., Исмаилова Н. Стресс ва агрессия. - Т., 2014.

5. Панфилова М.А. Игротерапия общения. - М.: «ГНОМ и Д», 2008.

6. Ткач Р.М. Сказкатерапия детских проблем. - М.: «Сфера», 2008.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.