Научная статья на тему 'УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТЎГАРАКЛАРИДА ЗАХИРА СПОРТЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ САМАРАДОРЛИГИ'

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТЎГАРАКЛАРИДА ЗАХИРА СПОРТЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
237
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ / ТАЙЁРГАРЛИК ЦИКЛЛАРИ / КЎП ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК / ТАҲЛИЛ қИЛИШ / ПЕДАГОГИК НАЗОРАТ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мирзатиллаев И.И.

Ушбу мақола умумтаълим мактабларининг енгил атлетика тўгаракларида машғулот самарадорлигини ошириш масаласига бағишланган бўлиб, унда тайёргарликнинг мақсади, вазифалари, юкламаларини қўллаш тартиби, ёш спортчиларни саралаб олишда антропометрик хусусиятлар ва жисмоний ривожланганлик даражаси, тайёргарлиги ҳамда машғулотлар йиллик юкламаларининг тақсимланиши юзасидан машғулотларни ташкил этиш бўйича таҳлилий тадқиқот ўз ифодасини топган.Данная статья посвящена вопросу повышения эффективности тренировок в легкоатлетической секции школы, в которой проводилась научно-исследовательская работа с целью применения в тренировке режима нагрузок, антропометрических характеристик и уровня физического развития при отборе спортсменов, сроки проведения тренировок, а также организации тренировок по распределению нагрузок.This article is devoted to improving the effectiveness of training in athletics clubs in schools, which was carried out research work at the training objectives, the mode of application of the loads, anthropometric characteristics and level of physical development in the selection of athletes, dates of training, and organization of the training load distribution.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТЎГАРАКЛАРИДА ЗАХИРА СПОРТЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ САМАРАДОРЛИГИ»

Детско-юношеский спорт

УУД (УДК, UDC): 796.015.132:42

Муаллиф билан ботланиш учун:

mirzatiHaev@gmail.com

Укитувчи

И.И. МИРЗАТИЛЛАЕВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТУГАРАКЛАРИДА ЗАХИРА СПОРТЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ САМАРАДОРЛИГИ

Аннотация

Annotation

Данная статья посвящена вопросу повышения эффективности тренировок в легкоатлетической секции школы, в которой проводилась научно-исследовательская работа с целью применения в тренировке режима нагрузок, антропометрических характеристик и уровня физического развития при отборе спортсменов, сроки проведения тренировок, а также организации тренировок по распределению нагрузок.

Ключевые слова: физическое воспитание, циклы подготовки, многолетная подготовка, анализ, педгогический контроль.

Ушбу макола умумтаълим мактабларининг енгил атлетика тугаракларида машулот самара-дорлигини ошириш масаласига багишланган булиб, унда тайёргарликнинг максади, вазифалари, юкламаларини куллаш тартиби, ёш спортчиларни саралаб олишда антропометрик хусусиятлар ва жисмоний ривожланганлик даражаси, тайёргарлиги хамда машгулотлар йиллик юкламаларининг таксимланиши юзасидан машгулотларни ташкил этиш буйича тахдилий тадкикот уз ифодасини топган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, тайёргарлик цикллари, куп йиллик тайёргарлик, та^лил цилиш, педагогик назорат.

This article is devoted to improving the effectiveness of training in athletics clubs in schools, which was carried out research work at the training objectives, the mode of application of the loads, anthropometric characteristics and level of physical development in the selection of athletes, dates of training, and organization of the training load distribution.

Key words: physical education training, cycles, multi-year training, analysis pedagogical supervision.

CM О CM

ГО

та t О ü w

Долзарблиги. Таълим тизимига инновацион усулларни жорий этиш даражасидан келиб чиккан холда жисмоний тарбия дарсларини ташкил килиш-нинг инновацион шакли сифатида мусобака -уйин шаклидаги дарсларни ажратиш мумкин.

Жисмоний тарбия укитувчиси томонидан бажа-рилиши кийин булган машкларнинг купчилигини "енгил бажариш" имконини берадиган хилма-хил восита ва усулларни кулланилиши дарс жараёнини бир маромда, зерикарли утишининг олдини олишга олиб келади [3,4]. Шунинг учун, жисмоний тарбия дарсини ташкил килишнинг самарали усулларидан бири - бу уйин усули хисобланади. Бу усул куп киррали булиб, укувчиларнинг харакат фаоллиги-ни оширишда кенг кулланилади. Шундай булсада, умумтаълим мактаб тугаракларида утказиладиган енгил атлетика машгулотлари талаб даражасида шакллантирилмаганлиги захира спортчиларни излаб топиш ва уларни самарали тайёрлаш имкониятлари-ни чеклаб куймокда. Умумтаълим мактабларининг енгил атлетика тугаракларида захира спортчиларни максадли тайёрлаш иктидорларнинг излаб топиш ва куп йиллик тайёргарлик циклларига йуналтириш бугунги кундаги долзарб вазифалардан саналади.

Тадкикот максади. Умумтаълим мактабларининг енгил атлетика тугаракларида захира спортчиларни тайёрлаш дастурини ишлаб чикиш ва самарадорли-гини педагогик тажрибада илмий асослаш.

Тадкикот вазифалари:

- умумтаълим мактаблари спорт тугаракларининг

фаолияти ва амалдаги дастурининг мазмун-мохдя-тини аниклаш;

- Енгил атлетика тугаракларининг машгулотлар тузилмаси ва олиб борилаётган машгулотларнинг хажми хамда мазмунини аниклаш;

- Енгил атлетика тугарагида захира спортчиларни тайёрлаш дастурини ишлаб чикиш ва педагогик тажрибада самарадорлигини илмий асослаш.

Тадкикотда кулланилган усуллар. Илгор таж-риба ва илмий-услубий маълумотларни умумлашти-риш ва тахлил килиш, педагогик назорат тестлари, педагогик тажриба ва математик статистика.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Енгил атлетика тугараги бошлангич тайёргарлик гу-рухларида жами соатлар 136 соат булиб, хафтасига 2 марта 3 соат давомида машгулотлар 90 дакикадан ташкил этилади. Амалдаги дастурда берилган тайёргарлик компонентларидан жисмоний ва техник тайёргарликка 27 соат ажратилган булса, назорат билимларига 9 соат берилган, Умумий жисмоний тайёргарликка 47 соат дарс ажратилган. Тадкикот давомида тажриба гурухи шугулланувчиларининг жисмоний сифатларини тар-биялашда машклар орасида дам олиш давомийлигини тезкор назорат, яъни шугулланувчиларнинг бажарган машклардан сунг, юкламага булган жавоб реакцияси, хамда тикланиш жараёни юрак кискариш суръати (ЮКС) - пульс мониторинги ёрдамида амалга оши-рилди. Биз енгил атлетика спорт тугарагида амалдаги дастур буйича машгулот юкламаси ва укув соатлари-нинг таксимлашини куриб чикдик.

Детско-юношеский спорт

1-жадвал

Махсус жисмоний тайёргарлик буйича воситаларни та^симлаш

Сакраш машцлари

Югурувчининг махсус машклари

Говлар оша югуриш ва махсус машклар

Пастки стартдан югуриш

60 м.гача булган масофада такрорий югуриш

Эстафета югуриш

60 м.дан ортик масофаларда такрорий югуриш

Узгарувчан (ал-машлаб) югуриш (30-50м)

Югуриб келиб узун-ликка сакраш

Югуриб келиб балан-дликка сакраш

Кичиктупни улоктириш

15

2

2

1

0,5

1

0,5

2-жадвал

Умумтаълим мактабининг енгил алетика тугарагида соатларнинг та^симланиши

Син-флар (ёш гурух- Машгулотлар Бир машгу-лот-нинг давом этиши Хафта-сига Соатлар мик-дори Тайёргарлик турлари Инструк-торлик ва хакамлик амалиёти

Хафта-сига 1 йилда 1 йилда Наза-рий Жисмо-ний ва техник му-собака

Бош-лангич тайёр-гарлик гурухи 2 68 90 дакика 4 136 соат 9 127 соат Таквим режа асосида

Усмир- лик гурухи 2 68 90 дакика 4 136 9 124 соат Таквим режа асосида 3

Кичик успи-ринлик гурухи 3 108 90 дакика 6 216 9 201 соат Таквим режа асосида 6

Амалий машгулотлар (132 соат)

Умумий жисмоний тайёргарлик (47 соат)

Енгил югури-шлар 9 1 1 1 1 1 1 0,5 0,5

Крос-слар (1-2 км) 4 1 1 1

Спорт ва харакат-ли уйин-лар 10 0,5 0,5 1 1 0,5 0,5 0,5 0,5

УРМ, гимнастика, акробатика 15 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

Хар хил отир-ликлар билан кучни риво-жланти-риш. 6 1 1 1 1 1

Улокти-риш машк-лари 6 1 1 1 1

Тул-дирма тупни ва х.к.

Жами соатлар 50 4 4 6,5 6,5 5 4 3,5 3,5

Болаларда енгил атлетика машкларини куллашда ёш гурухлари инобатга олинади. Узига хос айрим хусусиятларга хам эътибор каратилади. Масалан: дарс муддати киска, оз, булса юклама хажми ва шиддати кичик булади. Болалар ва усмирлар ёшида харакат анализаторлари функциясининг такомилла-шуви билан харакат малакаларини урганишга булган сезгирлик ошади. Болалар бу ёшда жуда хам куп нозик харакат амалларини урганиш кобилиятига эга булиб, машгулотда куч ва чидамлиликка зур бермас-лик керак. Шунинг учун барвакт ургатишни тугри ва анча рационал техника билан бошлаш максадга мувофикдир.

Шунинг билан бирга уларга турли-туман харакат-лар хам ургатиш мухим. Тупланган билим, куникма, малака каттарок булганда техникани муваффакиятли такомиллаштиришга ёрдам беради.

Х,озирда умумтаълим мактабларнинг енгил атлетика тугаракларида бериладиган машкларни ургатиш техника элементларини эгаллашда мухим ахамият касб этади. Бу техник харакатларни бажариш уни тез бажарилганлик ва эгаллаш билан хам боглик. Бу машклар мактаб укувчиларининг организмига юко-ри талаблар куяди. Шунинг учун хам юкламаларни айникса (юрак, кон-томир системасига) аста-секин ошириб бориш керак. Тезкор югуриш купгина ен-гил атлетика машкларининг таркибий кисмидир. Уйинларга тааллукли булган югуриш элементлари кичик ва урта ёшдаги болалар билан утказиладиган машгулотларда асосий урин тутади.

Югуриш техникасини ургатишда харакатларнинг табиийлиги ва енгиллигини саклаб колиш ва оёк учи-да югуришга ургатиш мухим омил саналади. Киска масофаларга югуриш ва ортикча зурикиш сезилиши биланок машкни тухтатиш оркали югуришда енгил харакатга эришилади. Югуриш вактида гавдани тугри холатда саклашга эътибор бериш керак. Ерга оёкни "овозсиз" куйиш енгил югуриш кадамларини хосил килишга ёрдам беради. Оёкларни тулик тугирлама-ган такдирда, олдинга оёкдан оёка сакраб югуриш машклари кулланилади ва бу машклар югуриш тех-никасини эгалашда асосий машклар сарасига киради. Енгил атлетика тугаракларида сакрашлар турли хил суръатда бажарилади. Тез сакрашлар югуришга ухшаш булиб бу машк шиддатининг усиб бориши шаклида бажарилиши керак. Болаларни тез югуришга ургатаётганда, югуриш тезлигини аста-секин оши-риш керак. Тезлашиб борадиган югуриш эса энг яхши машкдир. Укувчиларни югуриш вактида, узлари бошкаришга ургатиш мухим. Бунинг учун дастлабки югуришда укитувчининг узи болалар билан кушилиб

см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

2

2

2

1

1

1

6

8

6

6

3

Жами соатлар

7

№2-2021 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz

югургани маъкул. Енгил атлетика тугаракларида ур-гатишнинг дастлабки боскичларида жуда юкори тез-ликда югуриб утиш тавсия килинмайди. Укувчилар кучанмай тез югуришни канчалик узлаштирганига караб 10-20 м ва бундан ортик кисмда имкон борича тез югуришлари мумкин.

Тезлашиб борадиган югуриш билан чегаралан-май, чидамкорликни хам ривожлантириб бориш керак. Бунинг учун укувчилар югурилиши зарур булган масофа кисмлари ва бутун масофани такрор хамда максимал тезлик билан югуриб утадилар. Укувчилар масофа буйлаб югуриб утиш техникасини узлаштириб олгандан кейин пастки стартдан югу-ришга ургатиш мумкин. Сигналдан кейин стартдан аник ва тез югуриб чикишга эътибор бериш керак. Укувчилар стартдан тугри югуриб чикишни ва ма-софа буйлаб югуришни урганганидан сунг катта тезликда маррадан югуриб утишни бошлаб туриб, уларни маррага келиш усуллари билан таништириш кетма-кетликда оддийдан мураккабга караб бориш максадга мувофик.

Енгил атлетика тугаракларининг укувчиларга куйидаги машкларни ишлаб чикдик ва машгулот жараёнида кулладик, хафта буйича очиб беришга эътибор каратдик.

Душанба: Машгулот вазифалари: Тезкор куч сифатларини узида жамлаган уйин характерига эга булган машклар: Енгил югуриш 800 м, УРМ 15 дакика, МЮМ 2х20 м, Эстафета югуриш 4x30/200 м, Уйин 20 дакика.

Чоршанба: Кросс югуриш 2 км, УРМ 10 дакика, Якунловчи югуриш 400 м.

Жума: Енгил югуриш 800 м, УРМ 15 дак, МЮМ 2.30 м, 60-70% шидатда югуриш, 20 дакика уйин.

Биз тадкикот олди ва тадкикот охирида педагогик тест синовларини утказдик. Унга кура, тадкикот олди олинган натижаларга асосланиб биз томонимиздан утган ой давомида кузги мавсумда машгулот микроцикли ишлаб чикилди шу микроцикил ёрдамида биз томонимиздан тугарагимиз шугулланувчилари билан машгулот олиб борилди. Тадкикот сунггида ишлаб чикилган тайёргарлик микроциклини самарадорли-гини аниклашга эътибор каратдик. Олинган тадкикот натижаларини куйидаги жадвалда берилган.

С^ 3-жадвал

О

С^ Тажриба ва назорат тад^и^от гуру^лари у^увчиларини тадои^от якунида

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

^ натижалар усиш динамикаси

о|

Тестлар 60 м 100 м 400 м 1000 м Жойдан туриб сакраш

Назорат гурухи

ТО 9,5±1,1 15,5±1.4 1:15,0±15,4 3:44,0±31,5 174±16

ТК 9,2±1,0 14,9±1.3 1:14,0±12,8 3:43,0±27,9 175,3±14

Усиш 0,3 0,6 1,0 1,0 1,03

% хисобида 3,2 3,9 1,3 0,4 0,6

Тажриба гурухи

Детско-юношеский спорт

ТО 9,4±1,2 15,3±1,3 1:15,0±15,2 3:43,0±31,2 169±15

ТК 9,0±0,9 14,6±1,1 1:12,3±11,3 3:41,9±21,4 179±12

Усиш 0,4 0,7 2,7 2,1 10

% хисобида 4,3 4,6 3,6 0,9 5,9

Тадкикотдан сунг юкоридаги курсаткичлар буйича тажриба гурухи 60 м масофада 9,0±0,9 сонияга яхшиланганини, назорат гурухида эса 9,2±1,0 сонияга узгарганини, 100 м. масофага эса тажриба гурухида 14,6±1,1 сонияга назорат гурухи синалувчилари эса 14,9±1,3 сонияга, 400 м масофага эса тажриба гурухи югурувчилари 1:12,3±11,3 сонияга яхшиланган булса, назорат гурухи спортчиларида 1:14,0±12,8 сонияга усганлигни куришимиз мумкин. 1000 м масофага югуриш буйича тажриба гурухи синалувчилари кур-сатган натижа 3:41,9±21,4 сонияга яхшиланган булса, 3:43,0±27,9 сонияга етганлигини курамиз. Жойдан туриб сакраш тести буйича тажриба гурухида 179±12 см натижага яхшиланган булса, назорат гурухида эса 175,3±14 см.ни ташкил этди.

Хулоса. Умумтаълим мактаблари енгил атлетика тугаракларини олиб боришда натижаларга эришиш укувчиларнинг хар томонлама тайёргарлик даражаси билан белгиланади. Юкори даражадаги тайёргарлик-нинг хар томонлама ривожланган, мукаммал техник ва тактик тайёргарликдан баробарида енгил атлетика машгулотлари учун зарур булган махсус жисмоний сифатларни устиришга имкониятига эга булади. Бунда мактаб укувчилари бутун машгулот давомида тезликни саклаб колишга хам эътбор каратиш керак. Махсус жисмоний сифатлари энергия алмашинув жараёнларининг такомиллашуви билан тугридан тугри богликдир.

Бошлангич тайёргарлик боскичидаги мактаб укувчиларининг жисмоний сифатларини хар томон-лама тарбиялаш, организм функционал имкониятла-рини ривожлантиришга мустахкам пойдевор куриш максадида индивидуал функционал имкониятга мос юкламаларни тугри танлаб бериш, жисмоний сифат-ларни тарбиялаш учун мухим ахамият касб этади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бош^аруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида"ги ПФ-5368-сонли фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Респуб-ликасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва ом-малаштириш чора-тадбирлари т^рисида"ги 5924-сонли фармони.2020 йил 24 январь.

3. Soliev I., Khaydrov B., Mirzatillayev I., Khujamkeldiyev G., Ziyayev F., Functional training level of runners student-athletes sprinters. // International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 05, 2020, http://www. psychosocial .com/article/PR201878/17061/

4. Солиев И.Р. Кис^а масофаларга югуришда спортчиларни техник тайёргарлик даврида старт реакцияларини такомиллаштиришни тахлил ^илиш. // ФАН-СПОРТГА илмий - назарий журнал. Тошкент. 2018 йил 2 сон. 56-60 бетлар.

5. Солиев И.Р. Ю^ори малакали узок; масофага югурувчи спортчи к;из-ларни тайёргарлик машFулотлари ва мусобака жараёнининг ^иёсий тахлили. // УзМУ ХАБАРЛАРИ. Тошкент. 2018 йил №1/1 2018й. 171-174 бетлар.

6. Shakirjanova K., Soliyev I., Olimov M., Baratov A., Akmanov B., Saydkulov Z., Pedagogical technologies and interactive methods as a factor of increasing special knowledge of students. Journal of Critical Reviews., 2020; 7(6): 42-46. doi:10.31838/jcr.07.06.10. http://www.jcreview.com/?mno=101674

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.