Научная статья на тему 'ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ҚОБИЛИЯТЛАРИ ВА ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИНИ ЁШГА НИСБАТАН РИВОЖЛАНТИРИШ'

ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ҚОБИЛИЯТЛАРИ ВА ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИНИ ЁШГА НИСБАТАН РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
226
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЁШ ФУТБОЛЧИЛАР / ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ / ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ / ТЕЗЛИК-КУЧ ФАЗИЛАТЛАРИ / ТЕХНИК ВА ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИК / МАШғУЛОТЛАР ЖАРАЁНИ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Холмуродов Л.З.

Мазкур мақолада махсус жисмоний машқлар орқали ёш футболчиларни тезкор-куч сифати ва техник-тактик тайёргарлигини ривожлаштириш ҳамда ёшга нисбатан жисмоний ривожланиш даражасини инобатга олган ҳолда амалиётга жорий қилинган.В данной статье рассматривается использование в спортивной подготовке юных футболистов специально-подготовительных упражнений для развития скоростно-силовых качеств и технико-тактической подготовки.This article examines the use of special preparatory exercises for the development of speed-strength qualities and technical-tactical training in sports training of young football players.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ҚОБИЛИЯТЛАРИ ВА ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИНИ ЁШГА НИСБАТАН РИВОЖЛАНТИРИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки УУД (УДК, UDC): 796.015.132 [ШШШШ^

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) Л.З. ХОЛМУРОДОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон Укитувчи

Д.С. ЯРМУХАМЕДОВ2

2Тошкент давлат транспорт университети Тошкент шахри, Узбекистон

Муаллиф билан ботланиш учун:

laziz.xolmurodov@mail.ru

ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ЦОБИЛИЯТЛАРИ ВА ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИНИ ЁШГА НИСБАТАН РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация Annotation

В данной статье рассматривается использование в спортивной подготовке юных футболистов специально-подготовительных упражнений для развития скоростно-силовых качеств и технико-тактической подготовки.

Ключевые слова: молодые футболисты, физическое развитие, физическая подготовка, скоростно-силовых качеств, технико-тактической подготовки, тренировочный процесс.

Мазкур маколада махсус жисмоний машклар оркали ёш футболчиларни тезкор-куч сифати ва техник-тактик тайёргарлигини ривожлаштириш хдмда ёшга нисбатан жисмоний ривожланиш дара-жасини инобатга олган ^олда амалиётга жорий килинган.

Калит сузлар: ёш футболчилар, жисмоний ривожланиш, жисмоний тарбия, тезлик-куч фазилат-лари, техник ва тактик тайёргарлик, машгулотлар жараёни.

This article examines the use of special preparatory exercises for the development of speed-strength qualities and technical-tactical training in sports training of young football players.

Key words: preschool education, physical development, physical fitness, physical qualities, physical activity, education.

Долзарблиги. Жисмоний тарбия ва спорт машгу-лоти назарияси ва услубияти сохасида фаолият олиб бораётган етакчи олимларнинг тадкикот ишларида спортчиларнинг жисмоний тайёргарлик тизимидаги тезкор-куч машгулотларини унинг жисмоний коби-лиятлари билан бир каторда карайдилар. Бизнингча, спортчи кизларнинг тезкор-куч сифатларини техник-тактик тайёргарлик давомида интеграциялаш-ган холда такомиллаштириш истикболли йуналиш хисобланади.

Жахонда футбол назарияси ва амалиётида спортчиларни саралаш, укув машгулотларни режа-лаштириш, психологик, жисмоний, техник-тактик ва функционал тайёргарликда кулланиладиган восита ва усулларни амалиётга тадбик этиш юзасидан куплаб илмий-тадкикот ишлари утказилган. Спорт натижаларининг жадал усиши мазкур сохада замон талабларига жавоб берадиган укув-машгулотларнинг оптимал тизимини излаб топиш талабини куймокда.

Республикамизда истеъдодли ва салохиятли футбол-чиларни танлаш ва тайёрлашнинг самарали тизимини яратиш, миллий терма жамоалар ва профессионал футбол клублари учун сифатли спорт захирасини шакл-лантириш мухим ахамият касб этади. Футболчиларни тайёрлаш юзасидан утказилган тадкикот ишларида мутахассислар шундай нуктаи назарга таянадиларки, тезкор-куч тайёргарлигини оширишда юкори малакали

футболчи кизларни тайёрлашнинг негизли асосларидан бири хисобланади. Сунгги йилларда Узбекистонда хотин-кизлар спортини, жумладан аёллар футболини ривожлантиришга катта ахамият каратилмокда. Хо-тин-кизлар билан олиб бориладиган машгулотларнинг узига хос хусусиятларига боглик масалалар уларнинг турли хил спорт мусобакаларида илк бор иштирок эт-ган пайтларидан пайдо булди. Ватанимиз ва хорижий олимлар, мураббийлар, педагоглар томонидан машгулот жараёнини янада яхшилаш ва спортчи кизларнинг спорт фаолияти натижавийлигини оширишга каратилган купгина таклифлар билдирилганлигига карамай, у ёки бу спорт турида хотин-кизлар тайёргарлигининг узига хос хусусиятларига деярли эътибор каратилмаяпти.

Тадкикотнинг максади. Ёш футболчиларни жисмоний кобилиятларини инобатга олган холда уларни техник-тактик харакатларини оширишга каратилади.

Тадкикот iiiiiiiiiiiiii вазифалари:

- мавзуга доир илмий-услубий адабиётларни тахлил килиш;

- ёш футболчиларда жисмоний кобилиятларини ривожланганлик даражасини аниклаш;

- ёш футболчиларнинг техник-тактик харакатла-рини ривожлантирувчи махсус жисмоний машкларни амалиётда куллаш.

Тадкикот услублари. Илмий-услубий адабиёт-

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

лар тадлили, педагогик кузатув, педагогик тестлаш, математик статистик услублар.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Тажриба Тош-кент шадар, Чилонзор туманидаги 1-сонли БУСМ ва М.Улугбек туманидаги 2-БУСМларида (80 нафар) 11-12 ёшдаги футболчиларда олиб борилди.

Ёш футболчиларнинг жисмоний тайёргар-лик даражасини ошириш ва техник-тактик даракатларни ривожлаштиришда Ю.К.Лукин, И.М.Блашак, А.В.Дублинский, Т.Т.Иманалиев, Р.А.Акромов ва Ш.Т.Исеев каби олимлар уз-ларининг илмий-тадкикотларида ушбу масала юзасидан изланишлар олиб борганлар. Лекин, дозирги замон назарияси ва амалиётининг жадал суратларда ривожланиши дамда ёш фут-болчиларни халкаро талабларга мос равишда тарбиялашга куйилаётган талабларнинг ошиб бориши натажасида 11-12 ёшли футболчилар-нинг жисмоний тайёргарлигини ривожланти-риш учун замонавий методикалардан фойда-ланишни талаб килади [4,5].

Тадкикот натижалари ва унинг мудокамаси. Бизга маълумки, махсус болалар ва усмирлар футбол мактабларида укув-машгулот жараёнлари махсус ишлаб чикилган ва тасдикланган дастур асосида машгулот жараёнлари олиб борилади. Ёш футболчиларнинг йиллик машгулот давридаги укув-машгулот жараёнларининг дажми ва таркибини урганиш макса-дида 11-12 ёшдаги футболчиларнинг укув-машгулот жараёнлари тадлил килинди.

Шуни таъкидлаш керакки, купгина футбол интер-натлари мураббийлари узларининг машгулотларида ёш футболчилар учун ишлаб чикилган дастурларга жуда дам масъулият билан ёндашадилар. Бунда туп билан бажариладиган машкларнинг вакт микдори ва тупсиз бажарилган машкларнинг вакт микдорлари 1 йиллик укув-машгулот жараёнига тугри таксим-ланган.

Ёш футболчиларни дар тамонлама мукаммал тар-биялашда тавсия этилаётган микроцикллар барча дав-рларда мос келадиган йиллик режа учун асос булиб хизмат килади. Лекин бундай тайёргарлик турлари учун восита ва вактни таккослаш фоизи узгаради, холос. Махсус тайёрлов гурудлари учун умумий жисмоний тайёргарлик давридаги вакт 25% га тенг булса, техник тайёргарлик 25%, тактик тайёргарлик эса 20% тугри келади.

Футбол мутахассислари С.А.Савин, Н.М.Люкшиновлар машгулотлар даврини ре-жалаштириш пайтида воситаларнинг куйидаги нисбатига мулжал олишни тавсия килганлар (1-расмга каранг).

1-расм. Ёш футболчиларни тайёрлашда машгулот даври бос^ичлари буйича воситаларнинг фоиз нисбатлари.

Воситаларнинг айнан шундай таксимланиши, умуман олганда, футболчиларнинг спорт формаси тикланиш давр тугрисидаги илмий маълумотларга ва мураббийларнинг тасаввурига мос келади.

Тадкикот натижаларига кура, тезкор даракатлар-ни бажариш дажми шуни курсатадики, уйин дав-рида футболчилар томонидан бажарилган умумий тез югуришлар сони деярли бир хил ажратилади. 1-жадвалдан куриниб турибдики, уйин давомидаги умумий масофа 4840 м.ни ташкил килган булса, туп билан тез югуришлар эса 1860 м.ни, бу эса 38,4% тупсиз техник даракатлар 2890 м.ни (61,6%) бу маълумот эса укув-машгулот жараёнида техник даракатларни ошириш учун махсус булмаган машкларни куллаш канчалик керак булишини исботлайди.

Уйин давомидаги 11-12 ёшли футболчилар томонидан бажарилган техник-тактик даракатлар курсаткичлари

Масофа (м) Туп билан Тупсиз Жами

Тез югуришлар сони Умумий дара-кат-лар сони Уйин давомидаги уртача даракатлар сони Тез югу-риш-лар они Уму-мий дара-кат-лар сони Уйин давомидаги уртача дара-катлар сони Тез югу-риш-лар сони Уму-мий дара-кат-лар сони Уйин давомидаги уртача даракатлар сони

5 135 675 15,3 227 1135 25,8 362 1810 41,13

10 63 630 14,3 86 860 14,5 149 1490 33,8

15 21 315 7,15 39 585 13,3 60 400 20,4

20 12 240 5,45 20 400 9,1 32 640 14,5

Жа-ми 231 1860 - 372 2890 - 603 4840 -

X 5,25 42,3 - 8,45 67,7 - 13,7 110 -

11-12 ёшли футболчилар икки дафталик машгу-лотлар давомида бажарадиган даракатларнинг амалдаги тезлик масофа дажми, укув-машгулот ишларини тадлил килганда куйидаги натижа аникланди. Икки дафталик машгулотлар давомида техник-тактик даракатларни ва техникани ошириш машгулотларининг энг куп булган масофаси

см о см

со

го га

0 ^

ю

1

с го

№3-2021 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

хажмида тезкор югуриш 5 ва 10 метр масофага бажарилганда, ушбу кунларга тугри келмокда. Укув машгулотлар вактида футболчилар томонидан бажарилган умумий тезкор югуриш микдори 5 м 45,5 % ни ташкил этган булса, 10 метр масофага тезкор югуриш эса - 32,8% ни ташкил этади.

Шуни таъкидлаш мумкинки, уйин вактида футболчилар 5 м ораликка тезкор югуришлари 60% ни ташкил килган булса, 10 метр масофани босиб утишда -24,7% ни, 15 метр масофани босиб утишда - 10% ни ташкил килганлиги маълум бул-ди. Барча олинган маълумотлар шуни курсатадики, машгулот вактидаги харакатлар мусобака утганда тезкорлик хажми узгаради.

2-жадвал

Ёш футболчиларнинг жисмоний тайёргарлигини педагогик тад^и^отдан кейинги курсаткичлари (п=80)

№ Назорат машклари Тадкикот гурухи Назорат гурухи tcl

1 Жойидан 15 м.га югуриш 2,31±0,070 2,32±0,071 0,483

2 30 м.га югуриш (с) 4,29±0,036 4,28±0,068 0,635

3 Турган жойидан узунликка сакраш (см) 227,65±197 227,8±3,25 1,574

4 Уч хатлаб сакраш (см) 644,8±7,15 640,7±584 0,885

5 Юкорига сакраш 54,05±2,97 51,25±3,85 1,645

СМ О СМ

00

ГО

га t

0 Q. W

1

Педагогик тадкикотимизнинг охирида шу нарса маълум булдики, кайта тестдан сунг футболчи-ларнинг 15 м ва 30 м.га жойидан туриб югуриши буйича назорат ва тадкикот гурухларида тезкор-лик сифати курсаткичларининг усиши унчалик кутарилмади (усиш натижаси 2,64% дан ошмади). Факатгина тадкикот гурухдаги футболчиларда 15 м стартдан югуриш ва ундан кейинги тезлик курсаткичи бир мунча ошганлиги кутарилди (t=2,504, Р<0,05).

Тезкорлик-куч сифатларини тарбиялашда педа-гогик тадкикотнинг натижалари шуни курсатдики, иккала гурух (назорат ва тадкикот гурух) футболчи-ларида, айникса тадкикот гурухида сакраш машкини бажариш натижаларига кура сезиларли даражада сезиларли узгариш кузатилди.

Айникса тадкикот гурух футболчилари педагогик тажрибадан кейин юкори курсаткичга эга булдилар (Р<0,05). Жойдан туриб узунликка сакраш машкини бажаришда назорат ва тадкикот гурух футболчила-рининг курсаткичлари 6,1 см (3,36%) ва 7,25 см.га (4,01%) ошди. Жойдан уч хатлаб сакраш машки бажариш буйича яхши булмасада, 7,8 см (1,465%)

ва 9,3 см (1,73%) усиш кузатилди.

Жойидан туриб баландликка сакраш буйича хам усиш курсаткичи камрок 3,8 см (2,15%) ва 5,05 см (2,86%). Яхшигина усиш натижаси курсаткичи тезкорлик-куч сифатининг, курсатилган жойидан юкорига сакраш буйича тадкикот гурух футболчи-ларида бошидаги натижага нисбатан 6 см (23,0%) га ошди. Назорат гурухидаги футболчиларда усиш бироз паст натижа кузатилди, яъни 2,1 см натижа кайд этилди.

Назорат ва тадкикот гурух футболчиларининг мутлок ва тааллукли оёк мушак кучлари педагогик тажрибанинг бошида ва охирида деярли бир хил узгарган. Натижалар куйидагича: назорат гурухида 64,5 кг (22,6%) булса, тадкикот гурухида 50,4 кг.дан 62,8 кг (24,6%) гача булди. Назорат ва тадкикот гу-рухларида таалукли куч 22,7 % дан 25,9% гача усган.

Педагогик тажриба жараёнида "Зарба усули" машкларига аниклик берадиган курсаткич бу мутлок ва нисбий куч курсаткичидаги аниклик куч хисобланади.

Хулоса. Педагогик тажриба натижасида шу нарса аник булдики, тажриба бошида тезкорлик ва тезкорлик-куч сифатлари назорат ва тадкикот гурух футболчиларида деярли ривожлантирилмаган.

Тажриба охирида тезкорлик ва тезкорлик-куч сифатлари тадкикот гурухида 30 м.га югуришда анча усганлиги, яъни 4,49% га усганлиги маълум булди, назорат гурухида эса усиш 1,3% ни ташкил этган.

Тажриба охирида текширишлар шуни хам кур-сатдики, узунликка сакраш, жойидан туриб юкорига сакраш, уч хатлаб сакраш курсаткичлари назорат ва тадкикот гурух футболчиларидаги натижани яхши-лашга эришилган.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикасининг "Жисмоний тарбия ва спорт т^риси-да"ги ^онуни (янги тахрири), 2015 йил 5 сентябр.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017-2021 йилларга мулжалланган "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси т^рисида"ги Фармони. Т.: 2017 йил 7 февраль, ПФ-4947-сон.

3. Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 4 декабрдаги "Узбекистонда футболни ривожлантиришни мутла^о янги бос^ичга олиб чи^иш чора-тадбирлари т^рисида"ги ПФ-5887-сон Фармони.

4. Годик М.А. Физическая подготовка футболистов в подготовительном периоде. - Ж.: "Фан спортга", 2007. - №3. - С. 18-23.

5. Нуримов Р.И. Футбол назарияси ва услубияти. Т.: ITA-PRESS", 2018. - 289 б.

6. Юсупов Н.М. Ю^ори малакали футболчи ^изларни тезкор-куч тайёр-гарлигининг ривожлантириш услубини такомиллаштириш. - Автор. дисс... пед.фан.буй.фал.док.(PhD) - Чирчи^. 2019. 24 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.