Научная статья на тему 'ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИК ДАРАЖАСИНИ ШАКЛЛАНИШ ДИНАМИКАСИ'

ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИК ДАРАЖАСИНИ ШАКЛЛАНИШ ДИНАМИКАСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
70
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
800 М МАСОФАГА / ЮГУРУВЧИЛАР / ТАЛАБА-СПОРТЧИЛАР / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ТЕЗКОР-КУЧ / ТЕЗКОР КУЧ ЧИДАМЛИЛИГИ / ТЕЗКОР ЧИДАМЛИЛИК / МАХСУС ЧИДАМЛИЛИК / ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК МАШғУЛОТЛАРИ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Олимов М.С.

Ушбу мақолада 800 м масофага югурувчи спорт усталигига номзод талаба-спортчиларни жисмоний сифатларини ифодаловчи махсус тестлар асосида жисмоний тайёргарлигини аниқлашга эътибор қаратилган. Ўтказилган тадқиқот олди ва тадқиқот сўнггидаги натижаларни ёритишга эътибор берган. Олинган натижаларни етакчи олимлар томонидан берилган педагогик тадқиқот натижалари билан қиёсий таҳлили берилган ва иш якунида олинган хулосалар билан ёритилган.Данная статья посвящена определению физической подготовленности студентов-спортсменов кандидатов в мастера спорта, бегунов на дистанции 800 м. На основе специальных тестов, отражающих физические качества спортсменов расскрываются результаты до эксперимента и в конце эксперимента. Полученные результаты сравниваются с результатами педагогических исследований, предоставленными ведущими учеными, и проиллюстрированы выводами, полученными в конце эксперимента.This article was focused on determining the physical fitness of student-athlete candidates for the 800-meter sprint on the basis of special tests that reflect their physical qualities. The research was conducted and focused on highlighting the results at the end of the research. The results obtained were compared with the results of pedagogical research provided by leading scholars and disclosed with the conclusions drawn at the end of the research.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИК ДАРАЖАСИНИ ШАКЛЛАНИШ ДИНАМИКАСИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Совершенствование спортивного мастерства спортсменов является многолетним процессом, подготовка спортсменов до уровня мастеров спорта международного класса базируется не только развитием технико-тактических, физических, функциональных и морально-психологических и других аспектов, но и особую роль, значение и необходимость имеет научно-обоснованная, комплексная и системная подготовка, включающая в себя теорию, практику и другие методы сопровождения спортсменов на протяжении всей их спортивной карьеры.

УУК (УДК^С): 796.015.132:422.1 ::::::::::

Литература:

1. Абдиев А.Н. Динамика состояний борцов 16-17 лет на послесорев-новательном этапе в процессе многоцикловой подготовки: Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. - Т, 1994, - 24 с.

2. Бакиев З.А. Индивидуализация технико-тактической подготовки борцов на основе автоматизированного анализа соревновательной деятельности: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. -Т., 2009. - 24 с.

3. Керимов Ф.А. Спорт сохасидаги илмий тадкикотлар. - Т., УзГИФК,

2004. - 264 с.

4. Керимов Ф.А. Спорт кураши назарияси ва усулияти. - Т., УзГИФК,

2005. - 245 с.

5. Новиков А.А. Основы спортивного мастерства. - М: монография., Советский спорт, 2012. - 256 с.

Муаллиф билан богланиш учун:

olimovmuxsinbek@gmaH.com

Педагогика фанлари номзоди, доцент М.С. ОЛИМОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университета, Чирчик шахри, Узбекистан

УРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ДАРАЖАСИНИ

ШАКЛЛАНИШ ДИНАМИКАСИ

Аннотация Annotation

Данная статья посвящена определению физической подготовленности студентов-спортсменов кандидатов в мастера спорта, бегунов на дистанции 800 м. На основе специальных тестов, отражающих физические качества спортсменов расскрываются результаты до эксперимента и в конце эксперимента. Полученные результаты сравниваются с результатами педагогических исследований, предоставленными ведущими учеными, и проиллюстрированы выводами, полученными в конце эксперимента.

Ключевые слова: бегуны на дистанцию 800 м, студенты-спортсмены, физическая подготовленность, тренировки годовой подготовки, скоростная сила, скоростно - силовая выносливость, специальная выносливость.

Ушбу маколада 800 м масофага югурувчи спорт усталигига номзод талаба-спортчиларни жисмоний сифатларини ифодаловчи махсус тестлар асосида жисмоний тайёргарлигини аниклаш-га эътибор каратилган. Утказилган тадкикот олди ва тадкикот сунггидаги натижаларни ёритишга эътибор берган. Олинган натижаларни етакчи олимлар томонидан берилган педагогик тадкикот натижалари билан киёсий тахлили берилган ва иш якунида олинган хулосалар билан ёритилган.

Калит сузлар: 800м масофага, югурувчилар, талаба-спортчилар, жисмоний тайёргарлик, тез-кор-куч, тезкор куч чидамлилиги, тезкор чидамлилик, махсус чидамлилик, йиллик тайёргарлик машгу-лотлари.

This article was focused on determining the physical fitness of student-athlete candidates for the 800-meter sprint on the basis of special tests that reflect their physical qualities. The research was conducted and focused on highlighting the results at the end of the research. The results obtained were compared with the results of pedagogical research provided by leading scholars and disclosed with the conclusions drawn at the end of the research.

Keywords: 800-meter distance, runners, student-athletes, physical training, speed-strength, fast-strength endurance, fast endurance, special endurance, annual training sessions.

Долзарблиги. Узбекистан Республикаси Пре-зидентининг жисмоний тарбия ва спорт со^асига эътибор каратаётганлиги юртимизда спорт турлари буйича янги чемпионларни етишиб чикишига за-мин яратмокда. Жумладан, 2018 йил 5 мартдаги ПФ 5368-сонли жисмоний тарбия ва спорт со^асида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисидаги фармонида юртимизда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, а^оли, айникса ёшлар уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш учун зарур шарт-шароитлар ва инфра-тузилмани яратиш, мамлакатимиз спортчиларини халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок эти-шини таъминлаш, жойларда ёшлар орасида иктидор-ли, истикболли спортчиларни танлаб олиш, селекция-ни шаффоф тизимини яратиш, юкори малакали спортчиларни максадли тайёрлаш вазифаларини белгилаб берганлиги со^ани ривожлинишига ^измат килмокда. ^олаверса, юкорида курсатилган фармонларни

ижросини таъминлаш ва амалиётга тадбик этишда амалиётчи мураббийлар ва со^а ходимларига мух,им вазифаларни юклайди. Айникса, енгил атлетика спорт турларида юкори малакали спортчиларни тайёрлаш ва халкаро спорт мусобакаларида иштирок этишини таъминлаш бугунги кундаги со^а ходимлари олдида турган асосий вазифалардан ^исобланади. Айникса, енгил атлетиканинг урта масофаларга югуриш тур-лари спортчидан махсус тезкор чидамлиликни талаб этади. Бунинг учун спортчи мунтазам машгулотларда g иштирок этиши оркали жисмоний тайёргарлигини с^ такомиллаштириб боришини такозо этмокда. Бу эса, ^ со^ада ^ам назарий, ^ам амалий а^амиятга эга булган ^ бугунги кундаги долзарб вазифалардан ^исобланади. го Ушбу муаммоларни бартараф этиш максадида илмий масканларда куплаб олимлар томонидан тадкикот ишларини олиб борилмокда. Улардан В.В.Балахни- ^ чёв, Ф.П.Суслов ва Б.Н.Шустинлар спортчиларни с асосий мусобакаларга тайёрлаш буйича катор илмий £

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см о см

го га

0

ю

1

тадкикотлар олиб боришган булса, О.И.Павлова, Ю.Г.Травин, В.Н.Кулаков, В.В.Ивочкин ва бошкалар урта ва узок масофаларга югурувчиларни йиллик машгулот жараёнини режалаштириш буйича илмий изланишларни тадбик этган. И.Р.Солиев ва бош., С.С.Тажибаев ва бош., УН.Султонов, А.А.Аликулов томонидан урта ва узок масофаларга югурувчиларни машгулот жараёнини инновацион технологиялар асосида бошкариш буйича илмий тадкикотлар олиб борилган. Юртимизда урта масофага югурувчи талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлигини ривожлантиришга каратилган илмий тадкикотларни урганиш буйича тадкикот натижалари юртимизда ил-мий объект сифатида урганилмаганлиги ва тадкикот-лар утказилмаганлиги илмий услубий адабиётларни тадлил этиш жараёнида аникланди. Шу боисдан, урта масофага югурувчи талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлик даражасини аниклаш оркали олин-ган натижалар асосида улар билан утказиладиган машгулот йуналиши ва тайёргарлик дастурларини оптимал вариантларини илмий асосда ишлаб чикиш зарурлигини курсатди.

Тадкикот максади. 800 м масофага югурувчи талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлик дара-жасини аниклаш.

Тадкикот вазифалари. Урта масофага югурувчи спортчиларни жисмоний тайёргарлик даражасини шаклланиши буйича илмий услубий адабиётларини тадлил асосида урганиш.

Урта масофага югурувчи талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлигини аниклаш.

Тадкикот натижалари ва уни мухокамаси. Урта масофаларга югуриш турларида юксак спорт нати-жаларига эришиш имкониятлари устувор жидатдан умумий ва махсус тезкорлик-куч, чидамкорлик ва албатта югуриш техникаси дамда тактикасига боглик-дир. Лекин, ушбу сифатлар дамда югуриш техникаси ва тактикасини шакллантирувчи воситалар йиллик тайёргарлик давр боскичларига мос режалаштирил-маса, дамда машгулотлар юкламаси "тулкинсимон" тамойилга асосан ошириб борилмаса, айни мусобака циклига келиб юксак "спорт формаси", шу жумладан юкори спорт натижасига эришиш имкониятларига эга булмаслиги мукаррар. Бинобарин, жисмоний, функционал ва техник-тактик тайёргарлик машгу-лотларига хос машклар юкламаларини тайёргарлик даврлари ва боскичларида куйиладиган реал вазифа-лар дамда талаблар асосида режалаштириш мудим амалий адамият касб этади. Мазкур жараённи тугри ташкил килиш, спортчиларни мусобака циклларига самарали тайёрлаш куп жидатдан махсус жисмоний сифатларни ривожланиш динамикасига асосланиш билан белгиланади. Демак, жисмоний тайёргарлик динамикасини мувофик тестлар ёрдамида назорат килиш ва олинган курсаткичлар асосида режалашти-риш дастурларига керакли узгартиришлар киритиш мусобака циклларида юксак спорт натижаларга эришиш имкониятини кенгайтиради.

Урта масофага югурувчиларни мусобака дав-рининг барча циклларида эришилган юксак спорт

формасини тургун даражада саклаб туриш ва юкори спорт натижасига эришиши спортчининг жисмоний тайёргарлик даражасини шаклланганлик долатига богликдир. Агарда, ушбу жисмоний тайёргарликни бирорта сифати ядши ривожланмаган булса, бу улар-ни спорт натижасини тулик курсата олиш имконияти-ни чеклаб куйиши мумкин. Шунинг учун машгулот жараёнида спортчиларни жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш спортчилар тайёрлаш тизимидаги асосий омиллардан саналади. Биз томонимиздан талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлигини аниклашга эътибор каратдик. Уларни жисмоний тайёргарлигини аниклашда Россиялик етакчи олим-лардан бири Ф.П.Суслов томонидан тавсия этилган 800 м масофага югурувчи спорт усталигига номзод спортчиларни жисмоний тайёргарлик модел курсат-кичи асосида тадкикот олиб бордик. Тадкикот жараёнида 800 м масофага югурувчи талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлик даражасини ифодаловчи модел курсаткичлар билан биз томонимиздан олиб борилган тадкикот натижаларини киёсий тадлил асосида ургандик. Олинган натижалар 1-жадвалда ифодаланди.

Спорт усталигига номзод 800 м масофага югурувчиларни жисмоний

тайёргарлик буйича модел курсаткичи билан олинган натижаларни ^иёсий та^лили

Курсаткичлар Ф.П. Суслов буйича М.С. Олимов буйича Нисбий фарц % хисобида

100 м (с) 11,48±0,53 12,03±0,75 -4,79

200 м (с) 24,57±0,82

300 м (с) 35,6±2,11

400 м (с) 46,50±4,95 52,11±5,10 -12,06

600 м (с) 80,24±8,65 82,40±7,52 -2,69

800 м (с) 110,4±9,16 112,6±8,82 -1,99

1000 м (с) 144,3±11,7 152,4±13,8 -5,61

1500 м (с) 230,9±17,1 244,7±21,1 -5,98

3000 м (с) 506,5±37,2 557,1±40,2 -9,42

Турганжойида узунликка сакраш (см) 282,0±50,8 2 75,0±47,8 -2,48

Турган жойида узунликка уч ^атлаб сакраш (см) 852,0±33,1 780,0±31,1 -8,45

Турган жойида узунликка ун ^атлаб сакраш (см) 2918,0±44,3 2531,1±44,3 -13,26

Унга кура модел курсаткичи буйича бизнинг спортчилар 100 м масофани уртача 12,03±0,75 с. натижани кайд этишган булса, Ф.Суслов томонидан берилган модел курсаткичидан нисбий фарк билан -4,79% га ортда колаётганлигини куришимиз мумкин, ёки 400 м масофага модел курсаткич 46,50±4,95 со-нияни ташкил этган булса, бизнинг спортчилар ушбу масофани 52,11±5,10 сонияда югуриб утишди. Агар-да, ушбу натижани модел курсаткич билан киёсий тадлил этиладиган булса, бизнинг талаба-спортчилар модел курсаткичдан -12,06% га ортда колганимизни куришимиз мумкин. Навбатдаги 600 м масофани югуриб утиш модел курсаткичи буйича спорт уста-лигига номзод 800 м масофага югурувчи спортчи-лар 80,24±8,65 сонияга югуриб утиш кераклигини курсатса, афсуски бизнинг спорт усталигига номзод талаба-спортчиларимиз ушбу масофани 80,40±7,52 сония билан югуриб утишди. Бу эса, модел курсатки-чидан -2,69% га ортда колаётганимизни ифодалайди.

16 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz №2-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Модел курсаткич буйича 800 м масофани спортчи-лар 110,4±9,16 сония югуриб утиши кераклигини курсатади. Бизни спортчилар тадкикот жараёнида 112,6±8,82 сонияда югуриб утишди. Ушбу натижани модел курсаткичдан -1,99% га ортда колганлигимиз-ни курсатди. Тезкор чидамлиликни ифодаловчи 1000 м масофага югуриш модел курсаткичи 144,3±11,7 ташкил этса, бизни спортчилар ушбу масофани 152,4±13,8 сониянга югуриб утишди. Агар ушбу натижани модел курсактичи билан киёсий тахлил килинса, спортчиларимиз модел курсаткичдан -5,61% га ортда колмокдамиз. Навбатдаги 1500 м масофага югуриш буйича утказилган тажриба натижалари бизнинг спортчилар мосафани 244,7±21,1 сонияда югуриб утганини курсатади. Бу натижани модел курсаткичидаги натижа билан таккосланганда -5,98% ортда колишимизни курсатди. Махсус чидамлиликни ифодаловчи 3000 м масофага югуриш буйича модел курсаткич 506,5±37,2 булса, бизнинг спортчилар 557,1±40,2 сония натижани кайд этишди. Бу эса модел курсаткичдан -9,42% га ортда колаётганлигимизни ифодалайди. Улар портловчи кучини ифодаловчи жойидан туриб узунликка сакраш тести буйича модел курсаткич 282,0±50,8 смга тенг булиш керак деб берилган булса, бизнинг спортчилар томонидан 275,0±47,8 уртача натижа кайд этилганини курсатди. Агар ушбу натижани модел курсаткичи буйича таккосласак биз улардан -2,48% га нисбий фарк билан ортда колаётганлигимизни куришимиз мумкин. Яна бир оёкни портловчи кучини ривожлантиришнинг даражасини ифодаловчи турган жойидан уч хатлаб сакраш тести буйича модел курсаткич 852,0±33,1см. га тенг булиши лозимлигини курсатса, спортчилар ушбу уч хатлаб сакраш тестида уртача 780,0±31,1 см натижани кайд этишди. Таккослаш натижасига кура бизни спортчилар модел курсаткичидан -8,45% га ортда колаётганлигимизни курсатди. Навбатдаги уч хатлаб сакраш модел курсаткичи буйича 2918,0±44,3 см.ни ташкил этса, бизнинг спортчилар 2531,1±44,3 см натижани курсатишди. Бу натижани киёсий тах-лил этадиган булсак, модел курсаткич натижасидан -13,26% га нисбий фарк билан ортда колаётганлигини куришимиз мумкин.

Ф.П.Суслов жисмоний тайёргарликни ривожлан-тириш учун машгулотларни тогли худудларда олиб боришни тавсия этади. Машгулотлар жараёнида купи билан 10 кмли кросс югуришлар хафтада 7 марта югурилган купрок киска 100, 200, 400 ва 600 м масофаларни булаклаб утиш оркали юкламаларни бажарган. Албатта бундай машгулотлар 800 м масофага югурувчиларни тезкор чидамлилигини кисман ошириши мумкин. Бизнинг куп йиллик кузатув на-тижаларимиз шундан далолат берадики, 2000-2021 йиллар оралигида 200 дан ортик спортчилар ушбу 800 м масофада спорт усталигига номзод меъёрларини бажаришган булсада, улардан 1% спорт усталигига талаб меъёрларини бажаришган холос. Бунинг асосий сабаби спортчиларни йиллик тайёргарлик машгулот жараёнида узок муддатли югуришлар ва кросс югуришлар тайёргарлик дастуридан урин олмаганлигини

курсатади. Бу эса уларда махсус чидамлилик сифа-тини тулик шаклланмаганлиги, колаверса жисмоний тайёргарлик компонентларидан тулик фойдаланма-ганлигини ифодалайди. Шунинг учун 800 м масофага югурувчиларни йиллик тайёргарлик машгулотларини режалаштиришда машгулотларга 15,20,30 км.ли югу-ришларни киритиш лозим. Шундагина уларда махсус чидамлилик шаклланади ва уларда юкори даражадаги жисмоний тайёргарлик такомиллашади.

Хулосалар. 800 м масофага югурувчи спортчиларни жисмоний тайёргарлигини аниклаш буйича утказилган тадкикот натижалари куйидаги хулоса-ларни кайд этиш имконини берди.

800 м масофага югурувчи спортчиларни жисмоний тайёргарлигини аниклаш буйича утказилган адабиётлар тахлилида талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлиги буйича етарлича илмий тадкикотга асосланган маълумотлар йуклиги тахлил жараёнида аникланди.

800 м масофага югурувчи талаба-спортчиларни жисмоний тайёргарлик буйича модел курсаткич билан олинган натижаларни киёсий тахлил этилганда бизнинг спортчилар барча курсаткичлар буйича ортда колаётганлиги тадкикот жараёнида аникланди.

800 м масофага югурувчи талаба-спортчиларни машгулот жараёнини режалаштиришда 10,20,30 км.га узок муддатли бир маромли югуришлар ва махсус чидамлиликни ривожлантиришга каратилган восита усулларни машгулот дастурларига киритиш уларни мусобакаларга самарали тайёрлаш имкониятини оширади.

Утказилган тадкикот натижалари шундан далолат берадики, урта масофага югурувчи талаба-спортчиларни йиллик тайёргарлик машгулотларни оптимал режасини ишлаб чикиш ва амалиётга тадбик этиш лозимлигини курсатади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги ПФ 5368-сонли "Жисмоний тарбия ав спорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида"ги Фармони.

2. Али;улов А.А. Кросс югуриш оркали ю;ори малакали югурувчиларни жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш йуллари. Магистрлик дисс. Тошкент 2017. 88 б.

3. Балахничёв В.В., Суслов Ф.П., Шустин Б.Н. "Построение этап непосредственной подготовки высококвалифицированных легкоатлетов к главных соревнованием года. М.: 1996 г. стр. 32-42.

4. Ивочкин В.В., Травин Ю.Г., Королев Г.Н., Семаева Г.Н. Легкая атлетика: бег на средние и длинные дистанции, спортивная ходьба: Примерная программа спортивной подготовки для детско-юношеских спортывных школ, специализированных детско-юношеских школ олимпийского резерва. - М.: Советский спорт, 2009. - 108 с.

5. Кулаков В.Н. Программирование тренировочного процесса вы-сококвалифицифрованных бегунов на среднее, длинные и сверхдлинные дистанции. Автореф. дисс. ... докт. пед. наук. М.: 1995. 48 с.

6. Олимов М.С., Тухтабоев Н.Т., Солиев И.Р., Ортитов Х.Т. /O'rta va uzoq masofalarga yugurish uslubiyati. O'quv qo'llanma. "Fan va texnoligiya", -T.: 2016. 156 bet.

7. Павлова О.И. Совреманная тренировка юных легкоатлетов. М.: 2004. 160 с.

8. Солиев И.Р., Хайдаров Б., Мирзатиллаев И., Хужамкелдиев F., Зияев Ф./ Functional training level of runners student-athletes sprinters. // International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 05, 2020,

9. Султонов У.Н. Чу^урлаштирилган ихтисослик бос;ичи узок; масофага югурувчилар машFулот жараёнини инновацион технологиялар асосида бош;ариш. Дисс. 2020. 143 б.

10. Тажибаев С.С., Абдуллаев М.Ж., Ниязов А.Т., Ниязов О.Й. // Improving Methodology Of Action Games In Training Athletes Of Different Ages. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, Volume 07, Issue 06, 2020, 2909-2914 p.

11. Травин Ю.Г., Мосин И.Н. Особенности специальной подготовки к главным соревнованиям бегунов на 800 м в возраст 18-19 лет //Человек, здоровье, физическая культура и спорт в изменяющемся мире: материалы VIII науч.практ.конф. /Пед. ин-т. - Коломна, 2003. - С. 207-208.

СМ

о

см

го та t

0 Q. W

1

с го

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.