Научная статья на тему 'ГАНДБОЛ ИХТИСОСЛИГИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ТЕЗКОР-КУЧ СИФАТЛАРИНИ ЎҚУВ-МАШҒУЛОТЛАРДА ЎРГАНИШ ВА НАЗОРАТ ҚИЛИШ'

ГАНДБОЛ ИХТИСОСЛИГИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ТЕЗКОР-КУЧ СИФАТЛАРИНИ ЎҚУВ-МАШҒУЛОТЛАРДА ЎРГАНИШ ВА НАЗОРАТ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
78
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТЕЗКОР-КУЧ / ПАСТЛИККА ЮГУРИШ / ТЎғРИ ЙЎЛ БЎЙЛАБ ВА ШАМОЛДА / ЮК БИЛАН ЮГУРИШ / ТЕПАЛИККА ЮГУРИШ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Абдалимов А.О.

Ушбу мақолада гандбол билан шуғулланадиган талабаларнинг тезкор-куч сифатларини ривожлантиришда ўқув-машғулот юкламаларининг таъсири масалалари кўриб чиқилган бўлиб, машғулотларда талабаларнинг тезкор-куч сифатларини ривожлантиришда махсус комплекс машқлардан тизимли равишда фойдаланиш натижасида уларнинг тайёргарлиги сезиларли даражада ошганлиги акс эттирилган.В статье рассматривается влияние тренировочных нагрузок на развитие скоростно-силовых качеств студентов. В результате систематического использования специальных комплексных упражнений студенты-гандболисты в значительной степени повысили уровень скоростно-силовых качеств.The article examines the influence of training loads on the development of speed-strength qualities of students playing handball, as a result of the systematic use of special complex exercises in the development of speed-strength qualities of students during training. А significant increase in speed-power qualities is reflected.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГАНДБОЛ ИХТИСОСЛИГИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ТЕЗКОР-КУЧ СИФАТЛАРИНИ ЎҚУВ-МАШҒУЛОТЛАРДА ЎРГАНИШ ВА НАЗОРАТ ҚИЛИШ»

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУД (УДК, UDC): 796.012.268:322

Мустакил изланувчиси, Халкаро тоифадаги спорт устаси, А.О. АБДАЛИМОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

ГАНДБОЛ ИХТИСОСЛИГИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ

Информация для связи с автором:

abdalimovhandball@mail.ru

ТЕЗКОР-КУЧ СИФАТЛАРИНИ УЦУВ-МАШГУЛОТЛАРДА УРГАНИШ ВА НАЗОРАТ ЦИЛИШ

Аннотация

Annotation

сч о сч

СО

га

L—

О d и

с СО

В статье рассматривается влияние тренировочных нагрузок на развитие скоростно-силовых качеств студентов. В результате систематического использования специальных комплексных упражнений студенты-гандболисты в значительной степени повысили уровень скоростно-си-ловых качеств.

Ключевые слова: быстрый бег, скоростной спуск, по правильной трассе и по ветру, бег с грузом, бег в гору.

Ушбу макрлада гандбол билан шугулланадиган талабаларнинг тезкор-куч сифатларини ривожлан-тиришда укув-машгулот юкламаларининг таъсири масалалари куриб чикдлган булиб, машгулотларда талабаларнинг тезкор-куч сифатларини ривожлантиришда махсус комплекс машк,лардан тизимли ра-вишда фойдаланиш натижасида уларнинг тайёргарлиги сезиларли даражада ошганлиги акс эттирил-ган.

Калит сузлар: тезкор-куч, пастликка югуриш, турри йул буйлаб вь шамолда, юк билан югуриш, те-паликка югуриш.

The article examines the influence of training loads on the development of speed-strength qualities of students playing handball, as a result of the systematic use of special complex exercises in the development of speed-strength qualities of students during training. А significant increase in speed-power qualities is reflected.

Key words: fnst-pnceb, downhill running on the right trnck nnb id the widb, running with n lonb, running uphill.

Долзарблиги. Тезкор-куч кобилиятларини риво-жлантириш масаласи хали хам мураббийлар ва спорт мутахассисларининг эътиборини тортмокда. Хрзирги вактда куплаб тадкикотчиларнинг кизикиши усмир-ларда тезкор-куч сифатларини тарбиялаш масаласига каратилган булиб, ушбу ёшда тезкор-куч кобилятини ривожлантиришга йуналтирилган укув-машгулотлари рационал техникани узлаштириш учун кулай шарт-ша-роитларни яратишга ва ёш спортчиларда етарлича юкори даражадаги хатолар сонининг камайишига ёрдам беради.

Сунгги йилларда бу сифатларнинг ахамияти хара-катланиш санъати билан боглщ булган спорт турла-рида анча ортиб бормокда. Спорт уйинларида, хусусан гандболда эса спортчи тупнинг огирлиги билан тукннаш келади. Шу сабабли, у уз кучини асосан шахсий вазни ва тупнинг инерциясини енгиб утиш учун ишлатади. Хдракатнинг бошланиши, тезланиш, тухташ, харакат йуналишини узгартириш, сакраш, тупни дарвозага отиш, мана шу харакатларда гандболчи уз кучини намо-ён килади. Куриниб турибдики, хамма холларда у динамик хусусиятга эга. Асосан, уйин пайтида гандболчилар тезкор-куч сифатларини, яъни куч ва тезкорликнинг комплекс уйгунлашувини намоён киладилар [1,2].

Гандболчиларнинг тезкор-куч сифатлари уларнинг минимал вакт ичида кандайдир куч каршилиги билан боглик булган харакатларни бажара олиш кобилятлари оркали аникланади. Бундай куч каршиликларига куйи-дагилар киради:

а) спортчи узининг гавда огирлиги кучини енгиб утиш (ракиб каршилигини енгиб утиб дарвозага туп отиш, кескин старт олиш ва уйин пайтида йуналишни узгартириб югуриш ва х.к.);

б) дарвозага туп отиш, тупни отиб бериш билан боглик булган кучни енгиб утиш;

с) ракибнинг кучли каршилигидан яккама-якка курашишдан хосил буладиган кучни енгиб утиш [3].

Соха олимларидан Й.В. Верхошанский спортчининг

тезкор-куч ва техник тайёргарлиги уртасида узвий богликлик борлигини таъкидлаб утган. Гандболчилар томонидан уйин жараёнида бажариладиган турли хил харакатланишлар спортчидан нафакат харакатларни тугри бажаришни, балки хар томонлама жисмонан ривожланганликни (айникса, биринчи навбатда, тез-кор-куч тайёргарлигини) талаб килади. Тадкикотларнинг курсатишича уйин пайтида гандболчилар бажарадиган иш шиддати сустдан максималгача булади. Боз устига юкламанинг асосий кисмини тезкор-куч хусусиятига эга булган иш ташкил этади [4].

Хрзирга кадар тезкор-куч сифатини ривожланти-риш учун ишлатиладиган воситалар ва усулларнинг нисбати ушбу режанинг мунозарали масалалари като-рига киради. Енгил атлетика ва гимнастикага ихтисо-слашган мутахассислар томонидан кузатилган илмий тадкикотларда спортчиларнинг тезкор-куч сифатларини ривожлантиришга багишланган ишлар микдори кам эканлигини таъкидлаш лозим. Бирок, гандбол каби мутахассисликларда кисмларга булиниб урганилган.

Машгулот воситалари хакида гапирганда, уйинда бевосита зарур булган тезлик курсаткичларини ишлаб чикадиган машклардан фаркли уларок, спорт ихтисос-лигига эга булмаган ва инсон танасининг бутун мушак доираси ва хар кандай спортчининг яхшиланиши би-лан боглик булган гандболчилар учун куч машклари воситаларини таъкидлаш керак. Тананинг мушак тизи-мининг ривожланиши спортчининг танасини уйгун ва хар томонлама такомиллаштириш ва мустахкамлашга ёрдам беради.

Гандболчи учун махсус тайёргарлик куч машклари биринчи навбатда асосий юкламани бошдан кечирган холда, уйинга жалб килинган тана кисмларининг мушак доирасини шакллантиришга каратилган. Хдракатлар бошкача булиши мумкин ва уйинчининг майдондаги харакатларини таклид килмаслиги мумкин, аммо улар худди шу мушак гурухлари ва асаб-мушак толаларига

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

каратилган булиб, бу танадаги ухшаш кучланишни кел-тириб чикаради. Бу уз вазнини енгиш, объектларининг огирлигига таш^и каршилик, эластик жисмларнинг кар-шилиги, шерикка каршилик, ташки мухдгга (сув, кум, кор) каршилик курсатадиган машклар булиши мумкин. Ушбу ёндашув билан дастлаб умумий жисмоний тайёр-гарлик машкларига нисбатан харакатлар секинлашиши, кейинчалик уларнинг тезлиги ошиб бориши ва белгилан-ган энг юкори курсаткичларга етиб бориши аникланади. Машкларни бажараётганда, тананинг таранглиги сифат-ли ва тугри микдорий курсаткичлар холатида максимал курсаткичларга эришиши мумкин [4].

Тадкикот максади. Талабаларнинг тезкор-куч сифатларини ривожлантиришда кулланиладиган восита ва услубларини тадкик килиш хамда уларнинг самарадорлигини аниклаш, тезкор-куч тайёргарлигини назорат килиш.

Тадкикотнинг ташкил этилиши. Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университета гандбол ихтисослигида тахсил олувчи талабаларда утказилди.

Талабаларнинг тезкор-куч сифатларини ривож-лантириш учун машгулот дастуридан келиб чиккан холда, спорт махоратини оширишни тадкик килишга харакат килдик. Тадкикотда мунтазам равишда машгу-лотларда катнашадиган ва камида 1 йиллик укув тажри-басига эга булган икки гурух талабалар (хар бири 12 киши) иштирок этди. Иккала гурух хам уч ой давомида тезкор-кучни ривожлантариш буйича ишлаб чикилган машкларни бажаришди. Назорат гурухи ушбу машкларни одатдаги шароитда (пастликка югуриш ёки тугри йул буйлаб ва шамолда, депсиниш тахтаси ва куприклардан сакраш ва х,к), тажриба гурухи барча машкларни кийин шароитларда (юк билан югуриш, тепаликка югуриш, хар хил дастлабки холатлардан юк билан сакраш машклари) бажарган. Тадкикотлар шуни курсатдики, бажарилган машгулот тартибига караб, гандболчиларда тезкор-куч сифатларини ривожлантириш хар хил усуллар билан амалга оширилади (1-жадвалга каранг).

Жадвал

Гандболчиларнинг тезкор-куч тайёргарлиги буйича курсаткичларининг узгариши (п=12)

Назорат тестлари Гуруззлар

назорат тажриба

Тадкикот бошида Тадкикот охирида Фарки Тадкикот бошида Тадкикот охирида Фарки

Юкори стартдан 30 метрга югуриш (с) 6,3 6,1 0,2 6,3 5,7 0,6

5 сония ичида жойида югуриш. (кадамлар сони) 9 11 2 9 12 3

Жуфт оёкда юкорига сакраш (см.) 32 35 3 32 41 9

Унг оёкда юкорига сакраш (см.) 22 23 1 21 26 5

Чап оёкда юкорига сакраш (см.) 22 22 0 19 24 5

Жойидан узунликка сакраш (см.) 171 173 2 171 186 15

Натижалар мухокамаси. Шундай килиб, юкорида келтирилган жадвалдаги тадкикот натижаларига кура назорат гурухи спортчиларининг уч ой давомидаги курсаткичларининг сезиларли даражада усганлигини куришимиз мумкин. Масалан, юкори стартдан 30 метрга югуришда масофани босиб утиш вактининг яхшиланиши 0,2 с. 5 сонияда жойида югуриш пайтида

бажарилган кадамлар сони хам ошди (9 дан 11 гача). Сакрашларда хам узгаришлар кайд этилди, узунликка сакрашда натижа уртача 2 см.га ошди, жуфт оёкда юко-рига сакраш (В.М. Абалаков тести буйича) - 3 см.га, бир оёкда сакраш баландлиги унг оёк - 1 см узгарди, чап оёк - 0 см.да узгармасдан колди.

Кузатув даврида тажриба гурухида шугулланган гандболчиларнинг тезкор-куч тайёргарлиги буйича кур-саткичлари хам узгарган. Ушбу гурух натижалари юкори стартдан 30 метрга югуриш тезлиги сезиларли даражада ошган, ушбу яхшиланиш 6,3 сониядан (тажриба боши-да) 5,7 сониягача (тажриба охирида) узгарди. 5 сонияда бажарилган кадамлар сонини аниклашда кадамларнинг частотаси хам ошди, тажриба гурухида шугулланувчи-ларнинг барча сакраш машкларида курсаткичларнинг сезиларли даражада ошганлигини кузатдик. Масалан, жуфт оёкда юкорига сакрашда 9 см, бир оёкда сакраш, унг оёкда 5 см, чап оёкда 5 см, турган жойдан узунликка сакрашда 15 см.га усганлиги аникланди.

Иккала гурух курсаткичларини тахлил килиб, шуни таъкидлаш мумкинки, тестлар буйича урганилган барча натижаларнинг энг катта усишига сабаб, тажриба гурухида берилган машкларни мураккаб шароитда бажарганлигидир.

Гандболчиларни тайёрлаш жараёнига фан ва техника ютукларидан, шунингдек, ахборот технологиялари ва дастурларидан фойдаланиш ва куллаш мухимлигини таъкидлаш лозим. Бир томондан, улар инсон омили билан боглик курсаткичларнинг бузилишини минимал-лаштиради, бошка томондан, улар хар бир спортчининг аник маълумотлари ва хусусиятларини олиш, уларни кейинчалик ишлатиш ва канта ишлаш тезлигини оши-риш учун техник ва тактик харакатларни бажариш учун кайта ишлашга имкон беради. Ахборот технологиялари, купинча талабларга биноан махсус ишлаб чикилган ва маълум бир спорт турининг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда, баъзи уйинчиларнинг салохияти ошкор булишига ва бошка спортчиларнинг хаёти ва соглиги хавфсизлигига ёрдам беради.

Хулоса. Шундай килиб, тажриба гурухида тез-кор-куч характеридаги махсус машклар мажмуасидан мунтазам равишда фойдаланиш спортчиларнинг тезкор-куч тайёргарлигининг сезиларли даражада ошишига ёрдам беради ва унинг машгулот тартибига кура иккинчи машгулотлар дастурига киритилганидан кейин унинг янада самарали намоён булиши кайд этилган. Куп холатларда мураббийларнинг спортчи-ни иложи борича тезрок тайёрлашга булган истаги ва жамоавий спорт турлари, масалан, гандбол спорт тури хакида гап кетганда, ракобатбардош кураш учун спорт машгулотлари усуллари ва воситаларининг нотугри ишлатилишига олиб келади. Максимал тезлик курсаткичларини техник топширикларни сифатли бажариш билан биргаликда таъминлашга интилиб, улар купинча комплекс ёндашувдан фойдаланадилар ва машгулотлар жараёнини кушма машклар билан ортикча туйдирадилар. Албатта, улар машгулотнинг ажралмас кисмидир, аммо дастлабки тайёргарлик, спортчиларнинг жисмоний ва психологик холати, уларнинг дастлабки маълумотлари хисобга олин-

см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№2-2021 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

масдан, бундай ёндашув бир нечта яхшиланган ху-сусиятлардан бирининг ёмонлашишига олиб келиши мумкин: ^аракат тезлигининг пасайиши, туп отиш аниклигининг ёмонлашиши, техникани бир нукта-дан бажариш аниклилиги, туп отиш кучини техника жи^атидан камайиши юзага келади. Машгулотга тайёргарлик жараёнини шундай бошкариш керак-ки, у бошкариладиган ва спортчилар гуру^ига тааллукли булсин, шунда курсаткичлар мувофиклаштирилиши мумкин. Мисол учун тезлик курсаткичларини тако-миллаштириш, машкларнинг кийинлик даражаси ва уни амалга ошириш тезлигига богликлигини кайд этишимиз мумкин. Бундан ташкари, мураккаблик гандболчиларнинг маълум машклар тупламини узок вакт давомида максимал даражада бажариш учун чидамлилигига (тайёрлиги ва кобилиятига) таъсир килади. Тезлик юкламалари, мажмуавий машклар,

УУК (УДК, UDC): 796.012.268:332

куч тайёргарлигига ёндашувлар уртача даражада кулланилиши окилона ва самарали булиши керак.

Адабиётлар:

1. Верхошанский, Ю.В. Основы специальной силовой подготовки в спорте [Электронный ресурс] : [монография] / Ю.В. Верхошанский .- 3-е изд. - М. : Советский спорт, 2013 .- 214 с. : ил. - (Атланты спортивной науки). - ISBN 9785-9718-0609-7. - Режим доступа: https://rucont.iu/efd/225194

2. Игнатьева, В. Я. Гандбол: учеб.для студентов вузов по специальности 032101 - Физ. культура и спорт / В. Я. Игнатьева. - М.: Физическая культура, 2008. - 384-396 с.

3. Исроилов Р.И., Хабибжонова Х.М. «Контроль физической и технической подготовки студентов общего курса занимающихся гандболом» Инновационные технологии в спорте и физическом воспитании подрастающего поколения, сборник статей по материалам X научно-практической конференции с международным, Страницы: 86-88. Москва-2020.

4. Иштаев Ж.М. Тезкор-куч спорт турларида спортчиларнинг портловчи харакат ^обилияти шаклланишининг методологик асосларини такомиллашти-риш. Пед. фан. буйича фалсафа доктори (PhD) Диссертация автореферат 13.00.04-жисмоний тарбия ва спорт машFулотлари назарияси ва методикаси.

5. JOURNAL OF CRITICAL REVIEWS, ISSN- 2394-5125 VOL 7, ISSUE 5, 2020,1699 «INJURIES IN HANDBALL PLAYERS AND WAYS TO PREVENT THEM» SH. F. Tulaganov1, F.A. Abdurakhmonov2, SH. K. Pavlov3, P.P. Karieva4, P.I. Isroilov5, A. Sh. Muminov6.

Муаллиф билан богланиш учун:

nurimov.49@mail.ru

Кандидат педагогических наук, профессор Р.И. НУРИМОВ1 Магистрант А.И. ИБОДОВ1

'Узбекский государственный университет физической культуры и спорта город Чирчик, Узбекистан

КОНТРОЛЬ СПЕЦИАЛЬНОЙ ЛОВКОСТИ ФУТБОЛИСТОВ

Аннотация

Annotation

В статье, авторы для контроля специфической ловкости футболистов, предлагают ряд тестов. Для этого ими разработаны инструментальные методики, которые использованы в исследовании. Результаты исследований, проведённых на футболистах разных возрастов и квалификаций показали, что достоверность различий между достижениям в тестах в большинстве случаев имеют достаточно высокую степень достоверности. Это позволяет полагать о достаточно высокой информативности использованных в исследовании тестах и применение их в подготовке футболистов разных возрастов.

Ключевые слова: специфическая ловкость, педагогический контроль, юные и квалифицированные футболисты, тесты, достоверность, информативность.

Маколада муаллифлар футболчиларнинг узига хос чакконлигини назорат килиш учун бир катор тестларни таклиф килишади. Бунинг учун улар тадкикотда ишлатиладиган инструментал техникани ишлаб чикдилар. Турли ёш ва малакага эга булган футболчилар уртасида утказилган тадкикотлар на-тижалари шуни курсатадики, тестларда эришилган ютуклар уртасидаги фаркларнинг ишончлилиги аксарият хрлларда ишончлиликнинг юкори даражасига эга деб топилди. Бу тадкикотда ишлатилган тестлар жуда самарали ва турли ёшдаги футболчиларни тайёрлашда куллаш тавсия этилади.

Калит сузлар: Чаццонликниг аницлилиги, педагогик назорат, ёш ва малакали футболчилар, ишонч-лилилик тестлари.

In the article, the authors offer a series of tests to control the specific agility of football players. For this, they have developed instrumental techniques that are used in the research.

The results of studies conducted on football players of different ages and qualifications showed that the reliability of the differences between the achievements in the tests in most cases have a fairly high degree of reliability.

This allows us to assume that the tests used in the research are quite informative and that they are used in the training of football players of different ages.

Key words: Specific ngility, pebngogicnl control, young nnb qunlifieb football plnyers, tests, relindility, inforantioml content.

Актуальность. Тенденция развития мирового футбола идет по пути универсализации игроков. Это значит, что футболист должен действовать одинаково эффективно на любом участке игрового поля и в любой игровой ситуации, то есть как в отборе мяча, так и в атаке ворот противника. Примером такой структуры игры явились соревнования последнего чемпионата мира по футболу, проходившего в России 2018 году. Наши наблюдения показали, что в атакующих и оборонительных действиях одновременно участвуют по восемь-девять игроков не зависимо от занимаемого игрового амплуа. Такая структура игры зависит от

высокого уровня развития всех физических качеств футболистов; силы; быстроты; выносливости; ловкости; гибкости.

Однако, анализ научной литературы по футболу показал, что все выше указанные качества, за исключением ловкости исследованы достаточно широко и подробно. [1,2,3,4] Ловкость же, как двигательное качество изучена мало, несмотря на то, что по мнению многих специалистов именно она в большей степени определяет эффективность технико-тактического мастерства футболистов. В связи с вышеизложенным, исследования структуры ловкости является

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.