Научная статья на тему 'Жисмоний маданият спорт социологиясининг назарий-методологик асоси сифатида'

Жисмоний маданият спорт социологиясининг назарий-методологик асоси сифатида Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
25
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Жисмоний маданият спорт социологиясининг назарий-методологик асоси сифатида»

ЖИСМОНИЙ МАДАНИЯТ СПОРТ социологиясининг НАЗАРИЙ- МЕТОДОЛОГИК АСОСИ СИФАТИДА

Мадаминов Баходир Шарифжонович

Педагогика ва психология кафедраси доценти,

Наманган, Узбекистон

XIX асрнинг иккинчи к;исмида О.Конт ва Г.Спенсер социологиянинг асосларини шакллантирган даврда ушбу фанни бу каби улкан келажак кутаётганлигини тахмин к;илиш х,ам мумкин булмаган. Бугунги кунда социология — етакчи илмий фанлардан бири х,исобланади. Инсон ёки инсонлар гурух,и олдида к;анчалик мураккаб ва олий вазифалар турмасин, уларнинг барчаси инсон муносабатлари табиатига, одамларнинг бирга яшаш куникмалари ва к;обилиятларига, к;андайдир умумий к;адриятларни булиша олишига, узини тутиш меъёрларига, биз яшаётган дунёда х,ар к;адамда учраб турадиган низоли вазиятларни х,ал этишга боглик; булади. Бизнинг олдимизда турган муаммолар к;анчалик мураккаб булса, уларни х,ал этишда шахе ва унинг инсон х,ак;идаги билимлари шунчалик мух,им урин тутади.

Сунгги пайтларда бутун дунёда спорт ва жисмоний тарбияга алох,ида эыибор к;аратилмок;да. У купинча байрам тадбирлари, оммавий спорт уйинлари, куча (мах,аллий шароитимизда мах,алла) спорт мусобак;алари ва бошк;алар орк;али гавдаланади. Спортнинг жамоат х,аётида мавжудлиги ва мух,им рол уйнаши жуда мух,им булиб, унинг ах,амияти катта сиёсат ва мафкуравий даражагача кутарилди. Спорт, жисмоний тарбия сифатида мух,им ижтимоий х,одиса саналиб, социологларнинг х,ам тадк;ик;от объектига айланиб улгурди. Спорт социологияси биринчи навбатда спортнинг узи, иккиламяи жисмоний тарбияни соглом турмуш тарзининг асоси сифатида урганишни, шунинг асосида унинг тарбия технологиялари, ук;итиш усулларини такомиллаштиришни тавсия этадилар, унга нисбатан даврнинг ижтимоий х,одисаси сифатида к;арашни илгари сурадилар. Социология спорт орк;али мураккаб ижтимоий тизимлар ва тузилмаларни тушуниш, ижтимоий дунё к;ай тарзда яшаши ва фаолият олиб боришини англаш имкониятини беради.

Гарбда узок; вак;т давомида социология сиёсат, маданият билан шугулланувчилар учунгина зарур, деган фикр мавжуд булган. Бирок; ижтимоий дунё ута мураккаб. У инк;ирозларга, низоларга, зиддиятларга тула. К|ай биримизга узаро бир-бирини тушуниш, яхши ният керак эмас? Низоларни х,ал этгандан кура, унинг олдини олган афзал эмасми? Бунга эса фак;атгина атрофимиздаги дунёни илмий англашга эришганимиздагина имконият тугилади. Айнан социология ижтимоий дунёни, шахенинг ижтимоий муносабатларини англаш имконини берувчи фан х,исобланади.

Ижтимоий тах,лил учта асосий масалани х,ал этишни акс эттиради:

Ижтимоий тузилмалар к;ай тарзда шаклланади, ижтимоий ташкиллаштиришнинг турли шаклларининг вужудга келиш сабаблари ва шароитлари нималардан иборат?

Ушбу ижтимоий тузилмалар ва хулк; намуналари к;ай тарзда барк;арорлик ва мустах,камликка эришади?

Ижтимоий тузилмалар к;ай тарзда узгаради ва парчаланади, ижтимоий бузгунчиликнинг сабаблари нимадан иборат?

Куйилган саволларга жавоблар социологиянинг асосий муаммоларини илгари суради: ижтимоий тартибни к;ай даражада урнатиш мумкин ва бунга к;ай тарзда эришиш мумкин.

Социология — бу жамият ва унинг таркибий к;исмларининг — ижтимоий гурух,лар, уюшмалар, одамларнинг узаро ижтимоий муносабатлари жараёнида вужудга келувчи ижтимоий институтларнинг узгариши ва фаолиятининг тузилмали механизмаларини илмий урганиш демакдир. Спорт социологияси эса инсон хулк;-атвори ва ижтимоий-маънавий мух,итни ташкиллаштиришни изох,лаш ва ок;илона тушуниш демакдир. Бунинг натижасида эса жамият уз олдида турган муаммоларни х,ал этишнинг илмий

йулларини аник;лаб олиш имконияти вужудга келади.

Аслида инсон турмуш тарзи ва соглиги билан барча фан тармок;лари шугулланади. Аммо масаланинг долзарб жих,атларини илмий асослаш учун алох,ида тармок; сох,алар вужудга келади. Шундай йуналишлардан бири — бу спорт социологиясидир.

Х,ар бир муаммонинг мух,им к;ирраларини фан орк;али намоён этиш барчага маълум. Бирок; 1930 йилда таник;ли рус олими В.И. Вернадский томонидан илгари сурилган узига хосгоя мавжуд: «биз энди фанга эмас, купинча муаммоларга мутах,ассислашиб бормовдамиз». Замонавий жамиятнинг тарак;к;ий этиб бориши соглик;ни сак;лашдаги долзарб ижтимоий муаммога тук;наш келмовда. Нима учун социал муаммо. Негаки инсоннинг соглигига бевосита жиддий таъсир курсатадиган х,олатлар, бугунги кунда оиладаги ташвишлар, спорт тизимидаги тартибсизликлар, ик;тисодий ва сиёсий жараёнлардаги к;онунларнинг пала-партишлиги, жамиятдаги маънавий х,амда маданий меъёрларнинг таназзулга учраши кабилар сабаб булмовда.

Мазкур келтирилган х,олатлар юзасидан, таъкидлаш мумкинки, х,озирги кунда Узбекистон шароитида спортнинг асосий тамойил ва масалаларини таджик; этиш учун «спорт социологияси» фанини ривожлантириш мух,им омил саналади. Жамият ривожланишининг хозирги замон боск;ичида инсонни тарбиялаш, унинг жисмоний сифатларини ривожлантириш, саломатлигини мустахкамлаш, иш к;обилятини ошириш, жамоаларда к;улай рухий мухитни яратишнинг куп к;иррали жараёнида жисмоний тарбия ва спортнинг ах,амияти ортиб бораётганлиги кузатилмокда. Спорт эса — бу маданиятдир. У шу сабабли х,ам жисмоний маданият шаклида келади. Бунинг учун маданият мавзусини социологик талк;инига эътибор к;аратишимиз керак булади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.