Научная статья на тему 'СПОРТДА ҲАЛОЛЛИК ВА АХЛОҚИЙЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ'

СПОРТДА ҲАЛОЛЛИК ВА АХЛОҚИЙЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
51
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СПОРТ / ЦЕЛОСТНОСТЬ / ЧЕСТНОСТЬ / ЭТИКА / ИНСТИТУЦИОНАЛИЗАЦИЯ / КОНСЬЮМЕРИЗАЦИЯ / МЕДИАЛИЗАЦИЯ / КРУГЛЫЙ СТОЛ
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТДА ҲАЛОЛЛИК ВА АХЛОҚИЙЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDC): 796.01:159.9

Муаллиф билан богланиш учун:

aleksandr71@list.ru

Докторант,

А.С. ГОНАШВИЛИ1

Юридик фанлари номзоди, доцент, И.А.ВАСИЛЬЕВ1

'Санкт-Петербург давлат университети, Санкт-Петербург ша^ри, Россия Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент, А.Н.ШОПУЛАТОВ2 2Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчиц ша^ри, Узбекистон

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент, Х,индистон социологик жамияти кенгаш аъзоси, С.ТЕВАРИ3

3Уттар-Прадеш, Х,индистон, Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), профессор Е.ИВАН4

4Сент-Джонс университети, Нью-Йорк, АКШ

СПОРТДА ХДАОААИК ВА АХАОЦИИАИКНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАААААРИ

Аннотация

Annotation

В данной статье изучается интеграция международных спортивных организаций по обеспечению принципов честности и целостности спорта, а также откликом на это ведущих представителей современной социологии спорта. Усиливающие тенденции консьюмеризации, медиализации, коммерциализации спорта ставят новые практические задачи по его социальному регулированию и институциональной организации.

Ключевые слова: спорт, целостность, честность, этика, институционализация, консьюмеризация, медиализация, круглый стол.

Ушбу маколада спортда интеграциянинг ;олати, халкаро спорт ташкилотларининг спорт-нинг адолат ва яхлитлик тамойилларини таъминлашдаги ;аракатлари ;амда замонавий спорт социологиясининг мазкур масалаларга булган муносабати урганилган. Шунингдек, спортда консьюмеризация, медиализация ва тижоратлаштириш тенденцияларининг усиб бораётганлиги, унинг ижтимоий тартибга солиш ва институционал ташкиллаштиришида янги амалий муаммо-лар пайдо булаётганлиги та;лил килинган.

Калит сузлар: спорт, яхлитлик, адолат, этика, институционал, консьюмеризация, медиализация, давра су^бати.

This article examines the integration of international sports organizations to ensure the principles of integrity and integrity of sports, as well as the response of the leading representatives of the modern sociology of sports. The increasing trends of consumerization, medialization, and commercialization of sports pose new practical challenges for its social regulation and institutional organization.

Key words: sport, integrity, integrity, ethics, institutionalization, consumerization, mediation, round table.

Долзарблиги. Санкт-Петербург давлат уни-верситетида 2020 йилнинг 21 ноябрида Россия социологлар жамиятининг "Жисмоний маданият ва спорт социологияси" тадкикот кумитаси кафил-лигида ташкил этилган "Назарий ва амалий этика: анъаналар ва истикболлар"мавзусидаги XII халкаро конференция доирасида "Спорт интеграциясининг концепцияси: амалиёт ва ёндашувлар" мавзусида давра сухбати булиб утди. Мазкур мавзуда давра сухбатининг ташкил килиниши халкаро спорт таш-килотларининг спортнинг яхлитлиги ва адолат та-мойилларини таъминлашдаги роли хамда замонавий спорт социологиясининг етакчи вакилларининг ушбу масалага булган эътиборининг ортиб бориши сабаб булди. Спортда консьюмеризация, медиали-зация ва тижоратлаштириш тенденцияларининг усиб бораётганлиги, унинг ижтимоий тартибга солиш ва институционал ташкиллаштиришига салбий таъсир килувчи янги амалий муаммоларни келтириб чикармокда.

Давра сухбатида Тайван, Х,индистон ва АК.Ш спорт социологияси сохасидаги етакчи халкаро экспертлар, шунингдек, Санкт-Петербург давлат университетининг ижтимоий олимлари ва хукук-шунослари иштирок этди [1].

Мунозара Сун Чиа-Тин (Миллий Чао Тунг университети) "Ген допингини кабул килиш: ахлокий карама-каршиликлар ва замонавий спорт сохасида муаммолар" номли маърузаси билан бошланди. Сунгги йилларда генетик мухандисликнинг сунгги

технологиялари спорт амалиётларига биотиббий таъсир курсатиш имкониятларини сезиларли даражада узгартирганига карамасдан, спортнинг допингга карши тартибга солиш тизимида уз ак-сини етарли даражада топмаяпти. Сунгги илмий ютуклар ахлокий онгнинг аввалги ижтимоий шаклларига мослашган спорт этикаси учун жид-дий кийинчилик тутдирмокда. Х,озир спорт олами бутунлай янги вокеликка дуч келмокда ва бу кийинчилик кутилмаган хол сифатида бахоланмокда. Спортда допинг ва рухсат этилган "рагбатланти-рувчи" воситалар уртасидаги чизик тобора нозик ва мослашувчан булиб бормокда. Илмий адаби-ётларни, шунингдек, халкаро Олимпия кумитаси ва бир катор миллий федерацияларнинг сунгги хужжатларини тахлил килиш асосида замонавий спорт турларида генетик технологияларни назорат килишнинг асосий тенденциялари кузатилмокда. Маърузачи ген допингига карши курашишнинг асосий усуллари ва амалиётларини тахлил килиб, бу усулларнинг муваффакияти спорт кадриятла-рининг бутун тизимини кайта йуналтиришга ва спортни бошкариш сиёсатини кайта куришга бог-лик эканлигини таъкидлади. Маърузани мухокама килиш давомида давра сухбати иштирокчилари янги ген технологияларига мослашишда турли мамлакатлар ва халкларнинг маданий хусусиятла-рини хисобга олиш мухим ахамиятга эга эканлиги таъкидланди.

Кейинги хисобот, Тевари Санджай(Х,индистон

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

хаёт сутуртаси корпорацияси; Хиндистон социоло-гик жамияти) ва Тевари Санджана (Милан, Бисосса университети) "Хиндистон спорти яхлитлиги томон хавф" деб номланган "келишилган уйинлар"га, яъни долзарб масалага багишланган эди. Спорт -чиларнинг натижага эришиш максадида олдиндан "келишиш"га булган харакатлари спортга булган кизикиш ва ишончнинг суниб боришига олиб кела-ди. Сузга чикканлар, спортнинг молиявий даромад ва оммавий ахборот воситаларида хукмрон булган кунгилочар сохага айланиб бориши холати тобора кучайиб бораётганини таъкидладилар. Муаммони узига хос тахлил килиш учун Хиндистондаги профессионал футбол лигаси ва крикет лигаси куриб чикилди. Хар икки холатда хам, бой тадбиркор-лар даромад олиш ва спорт аудиториясини жалб килиш максадида мухим молиявий ресурсларни инвестиция килаётганлиги айтилди. Бу коррупция учун замин булиб хизмат килади. Натижада ижти-моий ходиса сифатида спорт ва умуман спортнинг яхлитлигига хам катта зарар етказилади. Маъруза-чиларнинг фикрича, бундай бузгунчи тенденция-ларга карши курашда спортни ижтимоий тартибга солишнинг самарали конунчилик базаси ва хукукий воситаларини ишлаб чикиш мухим восита булиб хизмат килади. Хулоса килиб айтганда, бундай воситаларни ишлаб чикиш, айникса Хиндистон жамиятининг ижтимоий институтларини бундай янгиликларга тайёрлаш буйича тизимли чора-тад-бирларни ташкил килиб бориш зарур хисобланади.

Э.Иваннинг кизикарли маърузасида (Сент-Джонс университети) (Спортдаги коидаларнинг узгариши: инновациялар, яратувчанлик ва тад-биркорлик этикаси) спорт амалиётининг мунтазам техник такомиллаштирилиб борилиши туфайли спортдаги ахлокий талабларнинг "эгилувчанлиги" масаласига ургу берилган.

Техникалар билан биргаликда спортчиларнинг хулк-атвор моделлари хам узгаради, бу эса янги билимларни талаб килади ва натижада ахлокий онгнинг узгариши, хулк-атворни тартибга солиш усулларига хамда жисмоний ёки аклий фаолият билан боглик уйинлардаги кутилаётган хулк атворга спорт этикасининг муносабати масаласини кутара-ди. Юзага келган шароитларда спорт тадбиркорли-гининг янги моделларини ишлаб чикишга булган талаб кучайиб бормокда.

Спортда тадбиркорлик менталитетини ри-вожлантиришнинг уч йуналиши энг ахамиятли куриниш касб этади. Биринчидан, бу инновациялар ва ахлокнинг спортдаги урни хакида новаторлик ха-рактеридаги фикрлашга каратилган харакатлардир. Бу тадбиркорликни спорт этикасига интеграция-лашга максадли йуналтирилган келажакдаги хара-катларнинг кенг салохиятини курувчи ёндашувнинг мавжудлигидан далолат беради.

Иккинчидан, спорт этикасида тадбиркорлик-нинг режалаштирилмаган ёки тасодифий шакллари мавжуд. Улар техник инновацияларга мук,аррар ахлокий жавоб булган "спонтан" узгариш холатла-рида содир булади. Лекин технологик узгарувчанлик

учун шароитларнинг институционал таъминотини таъминлаш зарур. Бошкача айтганда, ахлокий назо-рат килиш воситаларини ишлаб чикиш стратегияси узгаришларга сезувчан булишдан кура, купрок ол-дини олувчи булиши керак.

Учинчидан, спорт этикасида тадбиркорликнинг тадрижий шакллари мавжуд. Спорт этикасидаги узгаришлар доимо маълум ижтимоий мухитда юз беради хамда кадриятлар, анъаналар ва маданиятга асосланган узаро боглик институтлар тизимига киради.

И.А.Васильевнинг кизикарли маърузасида (СПБГУ) (Спорт юриспруденция™ халолликни тор маънода тушунишга карши) спортда халоллик ма-саласининг хукукий томонига ургу берилган.

Бугунги кунда айрим спорт юристлари халоллик (mtegrity)тушунчасини спортнинг узига хос хусуси-ятлари асосида шаклланган ва хукукнинг фунда-ментал ва сохавий принципларидан фарк килувчи "lexsportiva" принципи сифатида тан олинмокда. Шунга карамасдан, халоллик (integrity) тушунчаси мазмунини тушуниш юридик доираларда консен-сусдан узокдир. Аникрок айтганда, спорт юристла-ри орасида бу борадаги муайян келишуви мавжуд, аммо у бу тамойилга булган "нозик" карашнинг спорт масъулияти призмаси остидаги мажбурий торлигини акс эттиради.

Маърузачи халоллик (integrity) тушунчасини тескари алокадан, яъни спортда бошкарув пира-мидасининг юза кисмини эгаллаган спортнинг алохида кадриятларига булган маълум хукукбу-зарлик-чакириклардан келтириб чикарилади деб тахмин килган. Унинг фикрича, мазкур тушунча учун инглиз тилидаги маънолари, шу жумладан "халоллик", "софлик", "тукислик" маъноларидаги фарклари таъсирининг излари айнан мана шу кон-текстда куринади.

Маъруза сунггида маълум коидабузарликлар на-факат спортнинг "халоллиги" ёки унинг "софлиги"га салбий таъсир курсатади, балки муайян алохида гайриконуний манфаатларга эришиш учун бундай компонентни тулик бартараф этиш хавфини хам тувдиради, деган хулосага келинди.

Айрим спорт турларида натижаларни манипуляция килишнинг миллий ва халкаро статисти-касининг корреляцияси хамда Россия ва Хитой спортидаги халоллик (integrity) тушунчаси мазму-нининг узига хослиги хакидаги бахс давра сухбати иштирокчилари уртасида катта кизикиш уйготди.

А.С.Гонашвили (Санкт-Петербург давлат уни-верситети) "Спорт амалиётини шакллантиришда Фэйр-Плэй роли" номли маърузасида спортчилар-нинг моддий ва ижтимоий куллаб-кувватланиши мухим эканлигини, давлат ёки жамият томонидан такдирлаш ва бошка харажатларининг копланиши уларнинг эришган натижаларини жамоат томонидан тан олинганлиги нишонаси сифатида бизнинг дав-римизда кадрланишини таъкидлади. Муаллифнинг таъкидлашича, спорт тобора бозор муносабатлари шаклига айланиб бормокда ва энди дам олиш шакли эмас, балки ишлаб чикариш омилларидан бири инсон

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

салохцяти, махсулот эса спорт натижасидир. Саноат цивилизациясининг элементи сифатида спортга булган муносабат Пер Де Кубертин томонидан эълон килинган ва Олимпия Хартиясининг асосий тамойили булган спортнинг асл фалсафаси ва маданиятидан фаркли уларок карама-карши ходисадир. Утмишда ва хозирги даврда спорт ахлокига эътибор каратиб, муаллиф бу даврлар уртасидаги богликлик Фэйр-Плэй тамойили эканлигини таъкидлаган. Муаллиф адолатли уйин тамойиллари спортчиларнинг спорт-даги худбинлигига карама-карши белгилардир, деган хулосага келган. Фэйр-Плэйнинг ахлокий хусусият-лари спортни ишлаб чикариш ёки истеъмол килиш воситаси булиб эмас, балки уни маданий ва маънавий кадриятларнинг бир кисмига айлантиради.

Давра сухбати якунида М.В.Синютин (СПБГУ) "Спортда ахлокийлик ва халолликни таъминлашда карма-каршиликлар"га багишланган маърузаси-ни такдим этди. Маърузада спорт интеграцияси масаласини куриб чикиш билан боглик назарий муаммолар куриб чикилди. Спорт яхлитлиги ту-шунчаси билан боглик илмий адабиётларда мавжуд булган "дуализм" бир ёндашувнинг сохталиги ёки

иккинчисининг хакикат эканлигидан далолат эмас, балки спорт ижтимоий табиатининг узида кара-ма-каршилик мавжуд эканлиги билан боглик, деган фараз илгари сурилди. Етакчи спорт ташкилотлари, хусусан, халкаро Олимпия кумитаси меъёрий хуж-жатларининг тахлили хукукий назорат ишланмала-рини такомиллаштириб боришга алохида эътибор бериш зарурлигини курсатмокда.

Давра сухбати якунида иштирокчилар спорт ташкилотларини давом этаётган ижтимоий узгаришларга тайёрлашнинг самарали воситаси сифатида спорт социологияси сохасида олимларнинг узаро хамкорлигига умид билдирдилар.

Адабиётлар:

1. XII международная конференция «Теоретическая и прикладная этика: Традиции и перспективы - 2020. Философия. Этика. Практика». Санкт-Петербургский Государственный Университет, 19-21 ноября 2020 г. Материалы конференции/ Отв.ред. В.Ю. Перов - СПб.: ООО «Сборка», 2020. - 180 с.

2. Шопулатов А.Н.Физическая культура и физическое воспитание личности. "Проблемы и перспективы физического воспитания, спортивной тренировки и адаптивной физической культуры" материалы Всероссийской научно-практической конференции с международным участием. ФГБОУ ВО «Поволжская государственная академия физической культуры, спорта и туризма». 2016. С. 651-654.

3. Шопулатов А.Н. Булажак мураббийларда жисмоний тарбия ва спорт асосида маънавий ^адриятларни ривожлантириш йуллари.//Фан-спортга. 2019. № 1. Б. 67-72.

УУК (УДК, UDC): 796.015.6:8

Педагогика фанлари номзоди, профессор Узбекистон Республикасида хизмат курсатган спорт устози, Огир атлетика буйича халкаро тоифадаги хакам Р.М.МАТКАРИМОВ1

Жисмоний тарбия ва спорт илмий тадкикотлар институти, Чирчик шахри, Узбекистон

Информация для связи с автором:

matkarimov71@list.ru

МАЛАКАЛИ ОГИР АТЛЕТИКАЧИЛАРДА МУСОБАКА МАШКДАР ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ПАРЦИАЛ МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

В статье изложен план тренировочных занятий квалифицированных тяжелоатлетов по совершенствованию техники выполнения соревновательных упражнений, то есть количество и интенсивность подъема штанги в специальных упражнениях по отношению к соревновательным упражнениям.

Ключевые слова: рывок, толчок, приседания, взвешивание, техника, интенсивность, объем, количество подъемов штанги.

Маколада малакали огир атлетикачиларнинг машгулот жараёнида даст ва силтаб кута-риш машкларини бажариш техникасини такомиллаштиришга каратилган машгулот режаси, яъни мусобака машкларига нисбатан махсус машкларида штангани кутариш сони ва шид-дати буйича машгулот юкламалари таксимланган.

Калит сузлар: даст кутариш, силтаб кутариш, утириб туриш, тортиш, техника, шид-дат, %ажм, штанга кутариш сони.

The article was presented a trainingplan for qualified weightlifters to improve the technique of lifting and jerking exercises during training, the number and intensity of lifting weights in special exercises in relation to competition exercises.

Key words: lifting, jerking, sitting, weighing, technique, intensity, volume, number of barbell lifts.

Долзарблиги. Купгина тадкикотларда аникла-нишича, махсус-ёрдамчи машкларнинг окилона кулланилиши огир атлетикачининг спорт натижаси ва техник махоратининг усишига, жисмоний сифат-лари ривожланишига ёрдам беради.

Тайёргарлик циклида мусобака ва тизза баланд-лиги даражасидан мусобака машкларига умумий -160 марта штанга кутариш сони (ШКС) таксимлан-

ган. Тайёргарлик циклида даст кутариш ва силтаб кутариш машкларига биринчи хафтадан иккинчи хафтагача -160 марта ШКС, учинчи ва туртинчи хафталарда 144 марта ШКС, бешинчидан саккизинчи хафталарда 136 марта ШКС охирги турт хафтада 160 мартадан ШКС режалаштирилган. Мусобака машкла-ри тайёргарлик циклининг биринчи ва иккинчи хафталарида 80 марта ШКС, учинчи ва туртинчи хаф -

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.