Научная статья на тему 'СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МУРАББИЙЛАРГА ХОС ҚОБИЛИЯТЛАРНИНГ НАМОЁН БЎЛИШИ: ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ТАҲЛИЛ ВА ТАЛАБЛАР'

СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МУРАББИЙЛАРГА ХОС ҚОБИЛИЯТЛАРНИНГ НАМОЁН БЎЛИШИ: ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ТАҲЛИЛ ВА ТАЛАБЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
170
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ТРЕНЕР / СПОРТ / СПОРТСМЕН / ПРОФЕССИЯ / СПОСОБНОСТИ / ИНДИВИДУАЛЬНЫЙ / ХАРАКТЕР / ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЙ / АВТОРИТАРНЫЙ / ДЕМОКРАТИЧНЫЙ / ОРГАНИЗАЦИОННЫЙ / ВОСПИТАНИЕ / ЭМОЦИОНАЛЬНАЯ ВОЛЯ / РЕЧЬ / КОММУНИКАТИВНЫЙ / ОБЩЕНИЕ / ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ЗРЕЛОСТЬ / COACH / SPORTS / ATHLETE / PROFESSION / ABILITY / INDIVIDUAL / CHARACTER / INTELLECTUAL / AUTHORITARIAN / DEMOCRATIC / ORGANIZATIONAL / UPBRINGING / EMOTIONAL WILL / SPEECH / COMMUNICATIVE / COMMUNICATION / PROFESSIONAL MATURITY / МУРАББИЙ / СПОРТЧИ / КАСБ / қОБИЛИЯТ / ИНДИВИДУЛ / ИНТЕЛЛЕКТУАЛ / АВТОРИТАРӢ / ДЕМОКРАТИК / ТАШКИЛЛАШТИРИШ / ТАРБИЯ / ҲИССИЙ ИРОДАЛИ / НУТқ / КОММУНИКАТИВ / МУЛОқОТ / КАСБИЙ ЕТУКЛИК

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ярашев К.Д., Расулов З.П.

Мақолада бўлажак мураббийларнинг касбий-психологик тайёргарлигини такомиллаштириш, уларни келгусида малакали мураббийлик фаолиятига таъсир қилувчи педагогик-психологик қобилиятларнинг аҳамияти очиб берилган. Бунда мураббийларнинг касбий-психологик концептуал ёндашувлар ёритилган тадқиқотлар, илмий адабиётлар назарий-методологик жиҳатдан тадқиқ ва таҳлил қилиш асосида мураббийларнинг касбий-психологик тайёргарлигига таъсир этувчи психологик ва педагогик шартшароитларни кўриб чиқиш, мураббий ва спортчилар ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлаш юзасидан мураббий фаолиятининг индивидуал жиҳатлари, шахсий сифатлари ҳамда касбий аҳамиятга эга бўлган хусусиятларнинг ўзаро алоқадорлиги таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МУРАББИЙЛАРГА ХОС ҚОБИЛИЯТЛАРНИНГ НАМОЁН БЎЛИШИ: ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ТАҲЛИЛ ВА ТАЛАБЛАР»

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

УУК (УДК, UDC): 796.071.43.424

f* Педагогика фанлари номзоди, профессор

К.Д. ЯРАШЕВ1,

1 ■■ ■ fr' Муста;ил изланувчи

З.П. РАСУЛОВ1

JyL 'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт

университети,

ITI Чирчи; шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун: menejment_yarashov@uzdjtsu.uz

zokir-rzp@mail.ru

СПОРТ ФАОЛИЯТИДА МУРАББИЙЛАРГА ХОС КОБИЛИЯТЛАРНИНГ НАМОЁН БУЛИШИ: ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ТАХДИЛ ВА ТАЛАБЛАР

Аннотация

Annotation

В статье раскрывается важность повышения профессионально-психологической подготовки будущих тренеров, педагогических и психологических навыков, которые повлияют на их будущую квалифицированную тренерскую деятельность. Изучение перспективных концептуальных подходов к профессионально-психологической подготовке тренеров, рассмотрение психолого-педагогических условий, влияющих на профессионально-психологическую подготовку тренеров, на основе теоретико-методологических исследований и анализа научной литературы, укрепление взаимоотношений между тренерами и спортсменами. анализируются аспекты, личностные качества и взаимосвязь профессионально значимых качеств.

Ключевые слова Тренер, спорт, спортсмен, профессия, способности, индивидуальный, характер, интеллектуальный, авторитарный, демократичный, организационный, воспитание, эмоциональная воля, речь, коммуникативный, способности, общение, профессиональная зрелость.

Маколада булажак мураббийларнинг касбий-психологик тайёргарлигини такомиллаштириш, уларни келгусида малакали мураббийлик фаолиятига таъсир килувчи педагогик-психологик кобилиятларнинг а^амияти очиб берилган. Бунда мураббийларнинг касбий-психологик тайёргарлигини тушунтирувчи илгор концептуал ёндашувлар ёритилган тадкикотлар, илмий адабиётлар назарий-методологик жи^атдан таджик ва та^лил килиш асосида мураббийларнинг касбий-психологик тайёргарлигига таъсир этувчи психологик ва педагогик шарт-шароитларни куриб чикиш, мураббий ва спортчилар уртасидаги муносабатларни муста^камлаш юзасидан мураббий фаолиятининг индивидуал жи^атлари, шахсий сифатлари ^амда касбий а^амиятга эга булган хусусиятларнинг узаро алокадорлиги та^лил килинган.

Калит сузлар: Мураббий, спорт, спортчи, касб, цобилият, индивидул, характер, интеллектуал, авторитар, демократик, ташкиллаштириш, тарбия,

миссий иродали, нутц, коммуникатив, цобилият, мулоцот, касбий етуклик.

***

The article reveals the importance of improving the professional and psychological training of future coaches, pedagogical and psychological skills that will affect their future coaching activities. The study of advanced conceptual approaches to the professional and psychological training of coaches, consideration of psychological and pedagogical conditions affecting the professional and psychological training of coaches on the basis of theoretical and methodological research and analysis of scientific literature, strengthening the relationship between coaches and athletes. aspects, personal qualities, and interrelationships of professionally significant traits were analyzed.

Key words: coach, sports, athlete, profession, ability, individual, character, intellectual, authoritarian, democratic, organizational, upbringing, emotional will, speech, communicative, ability, communication, professional maturity.

О

<N О <N

TO

F

о

Q.

CO

Хозирги кунда булажак спорт мураббийларининг касбий-психологик тайёргарлиги, спорт мураббий-ининг касбий компетентлиги, булажак спорт мура-ббийларига хос касбий фазилатлар, мураббийлар касбий-психологик тайёргарлигининг илмий-услубий асослари, булгуси спорт мураббийи касбий-психологик тайёргарлигини такомиллаштириш каби масала-ларнинг таълим тизимини такомиллаштириш муаммо-си куплаб мутахассисларни узига жалб килмокда. Бу, уз навбатида, булажак мураббийларнинг касбий-пси-хологик тайёргарлигини такомиллаштиришда объектив тарзда ижобий холат билан изохланади.

Мазкур йуналишда олиб борилган адабиётлар тах-лилига кура, тадкикотчи олимлар Брайнет Кретти, А. Хендри ва бошка бир катор етакчи мутахассисларнинг таъкидлашича, тажрибали спорт мураббийи шахс сифатларини аниклашга каратилган. Бу эса спорт мураббий фаолиятининг касбий-психологик жихатлари борасидаги эътиборга молик изланишлар М.Мосстон, Джон Лой, Джон Вуден, Барри Хуссман ва бошкалар

томонидан эътироф этилган.

Г.Д. Бабушкин, Е.Д. Белова, И.С. Дятловская, А.А. Деркач, А.А. Исаев, Я.А. Корх, А.А. Лалаян, Е.П. Ильин, Г.В. Ложкин, М.В. Саная ва бошкалар фикрича, мураббийлик фаолиятининг узига хос психологик ху-сусиятлари борасида илмий изланишлар олиб борган.

Илмий-услубий адабиётлар тахлили жараёнида шу маълум булдики, мураббий шахси ва унинг касбий сифатлари, мураббий педагогик фаолиятининг психологик структураси, мураббий шахсига хос дидактик, коммуникативлик, бошкарувчанлик, лойихалаш кобилияти, касбий ахамиятли сифатлари, мураббий фаолиятининг индивидуал услуби, бошкарув типлари ва мураббийлик, спортда педагогик махорат ва унинг педагогик, шахсни психологик жихатдан методикаси-ни тадкик этиш етарлича урганилмаган.

Юкоридагилардан фаркли уларок, фаолият муаммосининг эътиборга молик тадкикотлари са-налган А.Г. Асмолов, Е.А. Климов, А.А. Крылов, А.Н. Леонтьев, Г.С. Никифоров, Г.В. Суходольский,

66 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №4-2020

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

В.Д. Шадриковларнинг илмий конпцепциялари мазму-ни, шахс тушунчаси тахлили билан боглик тадкикот-лар Б.Г. Ананьев, В.Л. Марищук, B.C. Мерлин, Ю.П. Платонов, С.Л Рубинштейн, В.В. Столин кабиларнинг илмий изланишлари, ёшлар спортида мураббий фао-лиятининг психологик жихатларига оид С.И. Волков, В.М. Прохорова, И.Н. Решетень, Р.Н. Терехиналар томонидан атрофлича эътироф этилган.

Мураббийлик фаолияти хам жамият келажагини белгиловчи шахсларни тарбиялашда мухим ахамият касб этади. Шу боис тадкикотчилар Г.Д Бабушкин, М.И. Станкин, А.Я. Корх, М.В. Саная, Ю.Д. Железняк, Н.В. Решетен хулосаларига кура мураббийнинг серкирра, машаккатли ва кенг камровли функционал фаолияти нафакат унинг мехнат жараёнини визуал кузатиш асосида бахоланиши мумкин, балки ушбу жараён турли йуналишли тадкикотлар ёрдамида ур-ганилиши афзал эканлигини таъкидлашган.

Мураббий спорт жамоасида асосий бошкарув-чи субъект булиб, у уз фаолиятини нафакат юкори малакали спортчилар тайёрлаш ишларига каратади, балки биринчи навбатда хар томонлама шаклланган, соглом, юксак маънавиятли, маданиятли, ташаббускор, мустакил фикрловчи, халкчил ва ватанпарвар шахсни тарбиялай олишга кодир булмоги лозим. Бундай ишни максадли амалга ошириш учун мураббий факатгина уз спорт турининг устаси ва билимдони эмас, балки у спорт машгулотининг анатомик, биомеханик, пси-хофизиологик, хатто биохимик асосларини хам яхши билиши талаб этилади.

Мураббий ижтимоий-гуманитар, иктисодий ва бошка фанлар буйича етарли билимга эга булиши мак-садга мувофик. Этика, эстетика, умумбашарий ва мил-лий кадриятларни билган мураббий уз шогирдларига намуна булади, спортчилар, уларнинг ота-оналари ва бошкалар уртасида обру-эътибор козонади.

Бугунги спорт машгулотларига хос катта хажмли ва ута шиддатли юкламаларга бардош бериш, то-ликканда, хатто шикастланганда хам узини галабага сафарбар килиш билан боглик ирода, катъиятлик, ма-тонат каби хислатларни шакллантириш мураббийнинг тарбияловчилик функциясига асосланади. Мураббий уз укувчиларига характер, онг, диккат, хотира, идрок, ирода, умуминсоний ва миллий кадриятларни шакллантириш билан бир каторда, уларнинг ёши, жинси ва индивидуал имкониятларига караб машгулот мусобака юкламаларини табакалаштирилган холда куллаш меъёрларини билиши зарур. Чунки, тарбия самара-дорлиги факат суз, насихат, мулокот, сухбат воситаси оркали таъминланмайди, балки амалий машгулот ва мусобакалар давомида янада ривожланади.

Мурабийнинг функционал вазифалари ва бурчла-ри, унинг серкирра, машаккатли мехнати жамоали спорт турларида янада мухим ахамият касб этади. Ушбу жараёнларда фойдали натижаларга эришиш шугулланувчилар психологиясини мувофик тартибда тарбиялаш, кийинчиликлардан куркмаслик, мусобака-

ларда ута хаяжонланиш, тушкунликка тушиш (апатия, лихорадка), титраш, бефарк булиш холатларига туш-маслик, аксинча, фаол мотивация, ижобий эмоционал хиссиётларни юзага келтириш чораларини куллаш талаб килинади. Бунинг учун мураббий машгулотлар давомида онг, диккат, идрок, хотира, тафаккур, ирода каби рухий-интеллектуал хислатларни хам тарбияла-ши максадга мувофикдир.

Мураббийларда зарур хисобланувчи кобилиятлар-дан бири бу ташкилотчилик кобилиятидир. Гурух, жа-моа, синф, махалла, жамият билан олиб бориладиган хар бир ишнинг кулай, сифатли ва фойдали натижа келтирадиган восита, услублари хамда янгича йулла-рини топиш ва ташкил килиш ташкилотчидан махсус билим, хаётий ва касбий тажриба, яратувчанлик каби хислатларни талаб килади.

Спортга лаёкати бор болаларни муайян спорт турига кизиктириш, жисмоний тарбия ва спортнинг ижтимоий ахамиятини укувчилар, ота-оналар онгига сингдириш, спорт мактабига кабул килиш, машгулот, мусобака ва спорт тадбирларини утказишда тренер-нинг ташкилотчилик кобилияти устувор урин тута-ди. Истеъдодли спортчиларни тайёрлаш, селекция ишларини амалга ошириш, жамоанинг таркибий аъзоларини танлаш, спорт ускуналари, жихозлари ва анжомларини машгулотга тайёрлаш тренернинг айнан ташкилотчилик кобилиятига богликдир. Бунда мура-ббийдан иктидорли ва истеъдодли болаларни излаш буйича уз дастурига эга булиши, таълим муассасалари, махаллаларда ота-оналар, укитувчилар ва фахрийлар ёрдамида кобилиятли болаларни излаб топишга ка-ратилган сухбатлар утказиш, мусобакаларни томоша килишга таклиф этиш, етакчи спортчи-чемпионлар билан таништириш, кези келса кургазмали мусобака-лар ташкиллаштириш талаб этилади.

Дастлабки спорт тайёргарлиги боскичидан токи куп йиллик спорт машгулотининг барча даврларида мураббий уз укувчилари, шогирдлари ва жамоасини музейларга, табиат кучогига, умумхалк байрамларига, тарихий обидалар, улуг аждодларимиз яшаб утган, ул-мас мерослар колдирган масканларга сайр-саёхатларга олиб бориш ишларини амалга оширади.

Агар мураббийда спорт машгулотига доир наза-рий билим ва амалий куникмалар етарли шаклланган булса, машгулотларни махорат билан утказиш коби-лияти мужассам булса-ю, лекин унда ташкилотчилик кобилияти етарли булмаса, шу жараёнларда кузланган натижа кутилганидек булмайди, шугулланувчилар бирёкламалик ёндашувга мослашиб колади, уларда, масалан, мустакил фикр юритиш, ташаббус курсатиш, вазиятга мос комбинацияларни уз вактида ташкил килиш кобилияти сайкал топмайди. Шунинг учун хам мураббийнинг юксак ташкилотчилик кобилияти на-муна сифатида уз шогирдларига хам кучиши мумкин.

Мураббийнинг машгулот утказиш жойини ол-диндан зарур жихозлар, ускуналар, анжомлар, керак булса техник восита ва мосламалар, тренажёрлар би-

о

(N

0

if

01

F

о

Q.

СП

№4-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 67

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари

Г6 Fan - sportga • №4/2020 8 Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта лан таъминлаш ишларини ташкил этиши хам мухим либерал ёндашув асосида рахбарлик килиш анархияга хисобланади. олиб келиши мумкин экан, жамоали спорт турларида Мураббийнинг ташкилотчилик фаолияти гурухга эса бундай ёндашув асосида барча жамоа аъзоларини ёки жамоага кандай ёндашув асосида рахбарлик ки- ягона максад - галабага олиб келувчи жипслашган, лиш самарадорлиги билан хам белгиланади. хамжихатлик, хамфикрлик ва хамкорлик билан фа-А.И. Корх ва М.В. Саная тадкикотларида жамоани олият курсатувчи жамоа тайёрлаш ута мушкул экан. бошкарувчи мураббийлар узининг онтогенетик ва Мураббийга хос кобилиятлар орасида лойиха-психо-педагогик хусусиятларига караб бир-биридан лаштириш кобилияти хам узига хос урин тутади. кескин фарк килувчи уч тоифага булинган. Г.Д. Бабушкин, А.Я. Корх, Э.А. Сейтхалилов, Биринчиси - авторитар ёндашув асосида рахбарлик Ю.Д. Железняк, Н.И.Николаевалар томонидан олиб килиш. Бундай тоифага мансуб мураббий фаолияти борилган тадкикотларда мураббийнинг лойихалашти-- рахбарлик килиши шуни англатадики, мураббий риш кобилияти борасида долзарб фикрлар билдирил-жамоа учун буйрук берувчи ягона субъект, "барча ган. Жумладан, укув-машгулотлари, укув-машгулот нарса" унинг эрки, истак-хохишига буйсунади, унинг йигинлари ва умуман турли мусобакаларга спорт-гапи ёки курсатмаси жамоа учун "конун" - "шикоятга чиларни тайёрлаш жараёнлари илмий асосда ишлаб урин йук". ^изиги шундаки, бундай тренерлар акса- чикилган режалаштирув хужжатлари, дастурлар, рият холларда обру-эътиборга сазовор булар экан. меъёрий талаблар ва хорижий тажрибалар ёрдамида Эхтимол, бундай окибат "бир гап" мураббийнинг уз амалга оширилиши хар бир мураббийнинг асосий ишига принципиал ёндашишидадир. Ушбу тоифага функционал вазифасидир. Бинобарин, замонавий мансуб мураббийлар узининг рахбарлик фаолиятини мураббий спортчилар фаолияти, машгулотларни ут-буйруклар ёки курсатмалар асосида ташкил килади. казиш, уларни турли мусобакаларга тайёрлаш ва рах-Жамоа аъзолари эса, хатто мураббий ёрдамчилари хам барлик килаётган жамоани самарали бошкариш учун буйрук ёки курсатмани "бекаму-куст" ижро этишлари юкорида кайд этилган барча хужжат ва дастурларни шарт. Фаолият "мураббий спортчи" формуласига бино- лойихалаш, халкаро талабларга мос тартибда кайта ан олиб борилади. Бундай ёндашув асосида жамоани ишлаб чикиш, илмий-тадкикот натижалари асосида бошкариш, машгулот ёки мусобакани ташкил килиш, уларни такомиллаштириш билимлари ва куникмала-баъзида айрим хаётий ёки оилавий мухим вазиятлар, рига эга булиши зарур. рухий тушкунлик, ута толикиш ёки бошка холатларни Мураббий жамоани максадли бошкарувчи, унинг назарда тутмайди. такдирини хал килувчи ягона субъект сифатида машгу-Авторитар тоифага мансуб мураббийлар барча лот ва тайёргарлик жараёнларини лойихалаштириш муаммоларни узлари хал килишади, юкланган вазифа ишлари "кур-курона" ёндашув ёки факат субъектив ижросини шахсан узи назорат килади ва карорлар фикрлар асосида амалга оширилиши мумкин эмас. кабул килади. Айни мамлакатимизнинг тарихий мен- Шугулланувчилар ёши, жинси, жисмоний, техник-так-талитетидан келиб чиккан холда махаллий шароитда тик ва психофункционал имкониятларини эътиборга авторитар ёндашув асосида рахбарлик килувчи тре- олган холда, олиб борилган кузатув, статистик маълу-нерлар спорт амалиётида кенг таркалган. Аксарият мотлар ва тадкикот натижалари асосида хал этилиши спортчилар шундай ёндашув асосида рахбарлик талаб килинади. килувчи мураббийларни ёктиришади. Сабаби, акса- Лойихалаштириш кобилияти шаклланишида, рият холларда бундай мураббийлар каттиккуллиги, машгулот ва тайёргарлик жараёнларини максадли тартиб-интизомни талаб килиши билан ном козонган. хамда фойдали натижа келтирувчи киймат билан Демократик ёндашув асосида рахбарлик килувчи ишлаб чикишда ижодкорлик кобилияти, жумладан, тренерлар хам кам эмас. Жамоани демократик прин- укув-машгулот назарияси ва услубиятига доир билим-ципда бошкарувчи тренерлар уз ёрдамчилари, спорт- лар, уларнинг илмий мохиятини узлаштирган булиши чилар билан маслахатлашади, улар билан хамкорликда устувор ахамият касб этади. иш олиб боради. Хатто улар шугулланувчиларнинг Укув-машгулотлари ва мусобакаларнинг пировард ота-оналари билан хам мулокотда булиши мумкин. самарадорлиги лойихалар сифатига боглик булади. Демократ мураббийлар йулбошчилик килсаларда, ле- Айнан шундай лойиха машгулот ва мусобакани кин улар спортчилар, жамоа сардори, уз ёрдамчилари, самарали бошкариш, булажак натижани олдиндан хатто илмий маслахатчи томонидан билдирилган асос- башоратлаш, керак булганда лойихага узгартириш ли ва объектив фикр-таклифларга кушилиб турадилар. ёки кушимчалар киритиш имкониятини яратар экан. Шу оркали уларга жамоа олдига куйилган максадни Бундай лойиха асосида машгулотларни утказиш ва амалга ошириш масъулиятини юклайди. мусобакаларни бошкариш спортчиларда, жамоада Спорт амалиётида жамоани либерал ёндашув асо- эмоционал фаолликни кучайтириши, кайфиятни сида бошкарувчи тренерлар хам учрайди. Купчилик кутариши, доминантлашган мотивацияни юзага кел-мутахассисларнинг таъкидлашича, замонавий спорт тириши, гурур, матонат ва ишонч хис-туйгуларини амалиётида, жумладан, юкори малакали спорт захи- уйготиши аксарият тажрибали, етакчи мураббийлар раларини тайёрлаш жараёнида шугулланувчиларга томонидан тан олинган.

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №4-2020

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари

Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта Мураббийлик фаолиятида коммуникатив ко- гурухга характердаги жамиятга, фукаролик ва спортга, билият хам алохида уринга эга. Мураббийнинг бурчга муносабат каби жихатларни киритиш мумкин: касбий-педагогик фаолияти шунчалик серкиррали, жавобгарлик хисси, уз ватанига нисбатан мухаббат, машаккатли ва кенг камровли мехнат жараёнига ракибларга хурмат; иккинчи гурухга эса мехнат фао-эгаки, у нафакат машгулотлар утказиш, мусобака- лиятига нисбатан муносабат, мехнатсеварлик, виждон-ларни бошкариш, ижод килиш, тайёргарлик лойиха- лилик, интилувчанлик, бетартиблик ёки аксинча данга-ларини ишлаб чикиш, кузатув, назорат ва тадкикот салик; учинчи гурухга спортчининг бошка кишиларга олиб бориш ишлари билан шугулланади, балки уз муносабати, мулокотга тез киришиши, хушёрлиги, шогирдлари, хамкасблари, хорижий мутахассислар, инсонпарварлиги ёки куполлиги, туртинчи гурухга -керак булса ота-оналар билан сухбатлар утказиш, спортчининг уз-узига муносабати, уз-узини танкид, муносабатлар урнатиш, хисоботлар бериш, ОАВла- камтарлик ёки аксинча мактанчоклик ва кеккайиш ри ходимлари саволларига жавоб бериш тадбирлари кабиларни киритиш мумкин. Мураббийлик касбини билан хам шугулланади. Унга айрим вактларда уз танлаган хар бир мутахассисдан, келажакда уз иш шогирдлари (спортчилар), хамкасблари, "юкори" фаолиятининг самарадорлигини таъминлашда спортчи рахбарлар билан хам "тил" топишишига, балки шахсига хос характерни ижобий натижага йуналтирил-муросага келишига тугри келади. Баъзида спорт ган холда шакллантирилишида, мураббийлик шахсига мактаблари, клублар, федерациялар, хомийлар ва хос кобилиятлар булиши мухим ахамият касб этади. бошка жамоат ёки давлат идораларидан керакли маблаг ундириш, машгулот ва укув-машгулот м^етл^ йигинлари утказиш жойларининг моддий-техник 1 Ананьев Б.Г. Психология и проблемы человека. М., 1996. - С. ахволини яхшилаш, анжом-ускуна ва тренажёрлар - 2.. Асмолов, А.Г. Психология личности. М.: МГУ, 1990. - 182 с. билан жамоани таъминлаш ишларига хам тренер 3. Бабушкин Г.Д. Спортивная психология Омск,: Изд-во СибГУФК, u/r „е-- - -С 2012 - 221c. бош-кош булишига тугри келади. Бунинг учун 2. Белова, Е.Д Педагогическое мастерство как результат развития тренерда коммуникатив кобилият яхши шаклланган педагогической способности тренера // Социально-психологические булмоги лозим, у узига хос дипломат (элчи) ролида ^б^^современного °бщества и ^гекафгу™ Цешения3оматериа- J 'J J v/i--" лы Международной научно-практической конференции, 29-30 октября иш юритиши керак булади. Бунинг учун тренерда 2015 г. / ВГУ имени П.М. Машерова. Витебск, 2015. - С.122-123. нутк ва муносабат маданияти, педагогик ва психо- л 5. Вуден Д. баскетбол: Пер. с англ./Д. Вуден. 1 J J ' Физкультура и спорт, 1987. - 256 с. логик этика юксак шаклланган булиши керак. 6. Деркач А.А., Исаев А.А. Педагогическое мастерство тренера 2000. Юкорида мухокама этилган фикр-мулохазаларга 7. Ильин Е.П. Психология спорта. - СПб.: Питер, 2008. - 352 с. „ „ гг „ 8. Исаев, А. А. Спортивная политика России / А. А. Исаев. - М.: асосан шундай тухтамга келиш мумкинки, мураббий- Советский спорт, 2002. - 512 с. нинг коммуникатив кобилияти бошка барча касбий-пе- 9. Климов Е. А. Психология профессионального самоопределе-1 г „г -л- ния. - Ростов-на-Дону: Изд-во «Феникс», 1996. - 512 с.; Крылов А.А. дагогик функциялар билан узвий боГликдир. ДеMак, Психология. Учебник. М.: Проспект, 1999. - 582с. бугунги мураббий жамоани турли мусобакаларга 10. Корх А. я. Тренер: деятельность и личность: Учебное пособие. тайёрлаш ва уни юксак натижалар чуккисига олиб - M ркрре-ттиоБ>ртаи2не,т0^Ж1Псисхология в современном спорте. - М.: чикиши учун юксак шаклланган барча касбий-педа- Физкультура и спорт, 2009. - 222 с. гогик функциялар билан бир каторда коммуникатив 2-е ^ -ППоонлтиьтеивз;АаН' ь3н0о2сс^ь Сознание. Личность. - п.в. Изд. кобилият эгаси булиши хам даркор. Мураббийнинг 13. Ложкин, Г. Интерперсональныю конфликты в спортивной ко-айнан коммуникатив кобилияти жамоа аъзолари урта- манде // Человек в мире спорта: Новые идеи, технологии, перспективы: J _ r rrJV Тез. докл. Междунар. конгр. - М., 1998. - Т.2.-С. 379-380. сида хамжихатлик, бирдамлик, хамкорлик, бир-бирини 12. Loy John W., Mc Pherson Barry D., Kenyon Gerald. Sport and куллаб-кувватлаш асосида кузланган максад ва стра- Political systems // Loy John W., Mc Pherson Barry D., Kenyon Gera|d. 1 1 „ r Sport and Social systems. London, 2012. - pp. 287-296. тегик ваЗифаларни фойдали натижа билан хал килиш 15. Марищук В.П., Евдокимов В.И. Поведение и саморегуляция имкониятини яратади. человека в условиях стресса. СПб.: Дом, 2002. - 126 с. \т " е 16. Mosston M., Ashworth S. Teaching physical education. Columbus Умумий килиб шуни таъКИдлаш мумкинки, спорт- - Toronto - London - Sydney: Merril PublCo! 2011. чи шахси хусусияти сифатида характер - бу баркарор 17. Мерлин B.C. Очерк интегрального исследования индивиду- рухий жихатларнинг йиГиндиси 6ули6, у инсон ^ос7^3™ S^e nb2e5r2 ^Eds.), Psychological foundations of хулк-атворининг хамма томонларига таъсир этади sport, 2002. P. 226-260. Champaign, IL: Human Kinetics. хамда унинг индивидуал узига хослигини ифодалайди. СП1б9. 1сСНадежность профессиональной деятельности. Характер таркибида ахлокий жихатлар алохида 20. Платонов Ю.П. Актуальные проблемы управления персоналом. ажралиб туради: жамоатчилик, тугрилик, хакикат- - СПб- 1998. - 150с. 21. Рубинштейн С.П. Основы общей психологии. СПб: Питер, парварлик, мулокотга тез киришувчанлик, эмоционал 2000. С. 635. жихатлари, ишонч, фидоийлик хайрат, хаётсеварлик, 22. Саная М.В. Психологические особенности деятельности и лич- „ ности тренера: Лекция для студентов РГАФК. - М.: РГАФК, 1997. - 226 с. иродавий жихатлар, босИKлИК, катъийлик, мустакил- 23. Столин В.В. Самосознание личности. М., изд. ЮНАЙТ. 2009. лик, интизомлилик, аклий сифатлар, тезда тушуниб - 226 с.; Волков СИ. олиш топкирлик ва хоказо 22. Суходольский Г.В. Математико-психологические модели олиш, топкирлик ва хокаЗо. деятельности СПб.: ТОО ТК «Петрополис», 1992. - 62 с. Хар бир спортчи шахсига хос характер куплаб 25. Шадриков В.Д. Проблемы системогенеза профессиональной жихатларга эга булиб, уларни маълум бир тартибда деятельности. М.: Наука, сп.изд.2°11л - 182 с . t п _ ,. . . г j г-г-^ 26. Husman, B.F., & Silva, J.M. Agression in sport: Definitional and таснифлаш (классификациялаш) мумкин. Биринчи theoretical consideratons. In J. 6 Ie0! Fan - sportga • №4/2020

№4-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.