CC BY
35УДК: 34.342.55
жерг1Л1КТ1 езш ез1 баскару органдары жэне
АЗАМАТТЬЩ KOFAM - АЗАМАТТАРДЫЦ МЕМЛЕКЕТ 1СТЕР1Н БAСКAРУFA ЦАТЫСУЫНЬЩ ¥ЙЫМДЬЩ-К;¥КЫК;ТЫК; НЫСАНДАРЫ РЕТ1НДЕ
Айгер1м Мухатайкызы Немеребаева
М.С. НэрЫбаев атындагы КАЗГЮУ Университеттщ докторанты Нур-Султан ц., Казацстан Республикасы;е-тай: [email protected]
Аннотация. Мацалада жергткт1 вз1н вз1 басцару органдары жэне укгметт1к емес уйымдар туралы Азаматтыц цогам азаматтардыц мемлекет 1стер1н басцаруга ца-тысуыныц уйымдыц-цуцыцтыц нысаны реттде баяндалган, азаматтардыц мемлекет 1стер1н басцару цызметшц тшмдштн арттыру тет1ктер1 сипатталып, жергтктг вз1н-вз1 басцаруды мемлекеттт басцаруды оцтайландырудыц б1рден-б1р эд1с1 деп цара-стырылган. Басцару децгейлерг арасында орындалатын цызметтердщ бвлтут олардыц атцарылуыныц тшмдштн аныцтаудан кешн жург1з1лу1 тшс екендт туралы айтылган. Автордыц пайымдауынша, халыцца кврсетшетт цызмет стандарттары нег1зтде олар-ды атцаруга цажетт1 царажат ресурстары аныцталып, одан кешн цызметт1 ЖYзеге асыратын экгмшглгк децгей бекгтглуг тшс.
Бэр1м1зге белгш болгандай, азаматтыц цогам, соныц 1ш1нде укгметт1к емес сектор - демократияныц ажырамас бвлт. Yкiметтiк емес уйымдар Азаматтыц цогам институты реттде цуцыцтыц реформаны ЖYзеге асыруга белсендi цатысуы мен олардыц цуцыцтары мен мiндеттерi жэне атцаратын цызметтерi жвшнде свз цозгалып отыр. Автор цазiргi кезде азаматтыц цогамныц цурамдас бвлт болып табылатын YE¥ саны- С ныц всуi бiздiц елiмiзде жагымды цуцыцтыц негiздiц бар екендтн жэне де азаматтар- Н дыц бiрлесу, бiрлестiктердi цуру цуцыцтарыныц мYлтiксiз сацталатындыгын да кврсе- ^ тедi деген тужырымдамалар келтiрген. Н
Мацалада жергiлiктi взiн-взi басцару органдарыныц цызметi негiзiнен жергiлiктi И цогамдастыц халцыныц ец взектi мэселелерт уйымдастыруга багытталуы тшс деген ^ пайымдау келтiрiлген. Заманауи демократиялыц мемлекет жергiлiктi взiн-взi басцару 3 ЖYйесi дамуына кепшдж бермесе немесе оныц бар екендтн мойындамаса, экономикалыц К жэне элеуметтж урдктердщ тиiмдi басцарылуын цамтамасыз ете алмайтынды. Ой- О ткеш, мемлекеттi басцару квпцырлы жэне кYрделi урдютерден цуралады, сондыцтан а цогамдыц дамудыц барлыц мэселелерт бiр орталыцтан басцарып отыру циындыц тугы- Л зады. Т
Tyüíh свздер: Жергiлiктi мемлекеттш басцару, К,Р Конституциясы, жергiлiктi вкiлдi а органдар, Yшiншi сектор, мемлекеттт элеуметтт тапсырыс, мемлекеттт цызметтер, s Азаматтыц цогам, цогамдыц бiрлестiктер, жергiлiктi мемлекеттт басцару, Казацстан > Республикасыныц Парламентi, жергiлiктi атцарушы органдар, этмдттер, мемлекеттт о
механизм.
X
е о
"U
2 >
JZ
"и
NJ
о
NJ
МЕСТНЫЕ ОРГАНЫ САМОУПРАВЛЕНИЯ И ГРАЖДАНСКОЕ ОБЩЕСТВО - КАК ОРГАНИЗАЦИОННО-ПРАВОВЫЕ ФОРМЫ УЧАСТИЯ ГРАЖДАН В УПРАВЛЕНИИ ДЕЛАМИ ГОСУДАРСТВА
Немеребаева Айгерим Мухатаевна
Докторант Университета КАЗГЮУимМ.С. Нарикбаева, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]
Аннотация. В статье рассматриваются органы местного самоуправления, неправительственные организации и гражданское общество как организационно-правовые формы участия граждан в управлении государственными делами. Описаны механизмы повышения эффективности государственного управления гражданами, а местное самоуправление рассматривается как единственный способ оптимизации государственного управления. Кроме того, было заявлено, что разделение функций между уровнями власти должно осуществляться после определения эффективности их выполнения. По мнению автора, на основе стандартов услуг, предоставляемых населению, должны быть определены необходимые финансовые ресурсы и должен быть утвержден административный уровень для их реализации.
Как все мы знаем, гражданское общество, включая неправительственный сектор, является неотъемлемой частью демократии. Обсуждаются активное участие неправительственных организаций как юридических институтов в проведении правовой реформы, а также их права, обязанности и функции. Автор приходит к выводу, что рост числа НПО, которые в настоящее время являются неотъемлемой частью гражданского общества, отражает тот факт, что в нашей стране существует позитивная правовая база и право граждан объединяться и создавать ассоциации.
В статье утверждается, что деятельность органов местного самоуправления должна ™ быть в основном ориентирована на организацию наиболее актуальных вопросов местного ™ сообщества. Современное демократическое государство не может обеспечить эффек-а тивноеуправление экономическими и социальными процессами без гарантии или признания ™ развития системы местного самоуправления. Ведь государственное управление состоит ^ из многогранных и сложных процессов, поэтому управлять всеми вопросами обществен-^ ного развития из одного центра сложно.
5 Ключевые слова: Местное самоуправление, Конституция Республики Казахстан, Е местные представительные органы, третий сектор, государственные социальные закуп-£ ки, государственные услуги, гражданское общество, общественные объединения, мест-¿Е ное самоуправление, Парламент Республики Казахстан, местные исполнительные органы, 2 акиматы, механизм государственного управления.
^ LOCAL SELF-GOVERNMENT BODIES AND CIVIL SOCIETY -§ AS ORGANIZATIONAL AND LEGAL FORMS OF PARTICIPATION Eg OF CITIZENS IN THE GOVERNMENT OF THE STATE.
< q
o x o
< Nemerebaeva Aigerim Mukhataevna
¡5 PhD candidate M.S. Narikbaev KAZGUU University,
P Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]
Abstract. The article examines local government bodies, non-governmental organizations and civil society as organizational and legal forms of citizens' participation in the management of m state affairs. Mechanisms for increasing the efficiency of public administration of citizens are described, and local government is considered as the only way to optimize public administration.
In addition, it was stated that the division offunctions between levels of government should be carried out after determining the effectiveness of their implementation. According to the author, on the basis of the standards of services provided to the population, the necessaryfinancial resources should be determined and the administrative level for their implementation should be approved.
As we all know, civil society, including the non-governmental sector, is an integral part of democracy. The active participation of non-governmental organizations as legal institutions in the implementation of legal reform, as well as their rights, duties and functions are discussed. The author concludes that the growth in the number of NGOs that are currently an integral part of civil society reflects the fact that our country has a positive legal framework and the right of citizens to unite and form associations.
The article argues that the activities of local governments should be mainly focused on organizing the most pressing issues of the local community. A modern democratic state cannot ensure effective management of economic and social processes without a guarantee or recognition of the development of the local self-government system. After all, public administration consists of multifaceted and complex processes, therefore it is difficult to manage all issues of social development from one center.
Keywords: Local self-government, the Constitution of the Republic of Kazakhstan, local representative bodies, the third sector, state social procurement, public services, civil society, public associations, local self-government, the Parliament of the Republic of Kazakhstan, local executive bodies, akimats, government mechanism.
Kipicne. Мемлекетпк билш органдары жергшкп 63ÍH-e3Í баскару органдарыньщ екшетпктерш реттеп, олардьщ жергшкп YKÍMeTTÍK емес уйымдармен эрекеттесуше ьщпал етуде. Сондьщтан, жеке мемлекетпк екшетпктер жергшкп e3ÍH-e3Í баскару ор-гандарына олардьщ мYмкiндiгi шецбершде жYктеле алады. Демократияландыру Yшiн азаматтардьщ екшетп органдар аркылы мемлекет ютерш баскаруга катысу кукыгы болып табылады.
Елiмiз тэуелаздш алганнан берi ^азакстанда барлык салалар, соньщ шшде жергшкп e3rn-e3Í баскару саласы да езгер-ген. Сонымен катар, ^азакстанда эюмшшк реформалардьщ жYргiзiлгендiгiне кара-мастан, аталган аппарат тYбегейлi eзгере алмады, оньщ себептерi - реформалардыц жYЙелi емес, Yздiк - Yздiк eткiзiлуi жэне мемлекетпк кызметтi дамытуга катысты кeзкарастардьщ YЙлесiмi жок болгандыгы-на байланысты: бiр жактан кещнен халык мYДдесi басым болсын деген ойлар болса, екiншi жактан мемлекеттiк аппарат керюш-ше, e3 билiгiн арттыруга тырысуда, осындай теке престщ нэтижесiнде жергшкп e3rn-e3Í баскару органдарыныц кызмет ету сапа-сы тeмендеп, ю - эрекеттердщ тиiмсiздiгi, быльщкандыгы eti^ iс жYзiнде жергiлiктi eзiн-eзi баскару саласынан кYтiлген нэтиже-лерге карама - карсы нэтижелер орын алган. Оныц себептерi келесiдей: аппараттан жак-сы, бiлiктi мамандар калага кепп, олардыц
DOI: 10.52026/2788-5291_2021_65_2_173
орына тшсп ауысым табылмагандьщ се-бебiнен орын алган аппарат кызмет керлерi бшктшктерщ тeмендеп кетуi.
He¿i3¿i 6orím. ^аз1рп кезде Адам, оныц
кажеттiлiктерi мен мYДделерi елiмiздiц ец ш
басты кундылыгы ретiнде белгiлен. Мем- Н
лекет Yшiн эрбiр адам - бiрегей, эрбiр адам к
eзiнiц нанымдар жYЙесi калыптаскан тулга. н
Сондыктан да мемлекет жумысыныц басты Т
eлшемi - адамныц когамдагы орны, оныц У кажеттiлiктерi мен армандары [1, 34 б.].
Мемлекетпк кызметп реттейтiн зац К
нормаларына сэйкес, жергiлiктi eзiн- Н
eзi баскару саласындагы лауазымдарга Д
кабылданудыц конкурстык рэсiмiнiц Е
ецгiзiлуi, мемлекетпк кызметке тYCкен кезде С
зацмен жэне эюмшшк мораль нормаларына В
сэйкес белгiлi бiр «шектеулерге» иелену^ И
бiлiктi кадрларды eз катарында сактап калу р
Yшiн жанама тeлемдер мен Yстемеакыларды О
енпзшу^ кeптеген камтамасыз етушi °
жэне техникалык кызметтердiц негiзгi И
аппараттан бeлiнуi, мемлекеттiк кызметтiц ф
когамдык бакылауга ашьщтыгы, бiрiншi М
кезекте «басшылыктыц мYДделерiне» ц
емес, когамдык мYДделерге, азаматтардыц i мYДделерiне кызмет ету жэне т.б.
Алайда, жергшкп eзiн-eзi баскару i
саласын жетiлдiру Yшiн экiмшiлiк 6
реформаны жYргiзу барысында аткарушы —
билiктiц, соныц iшiнде жергiлiктi 2
eзiн eзi баскару саласында «адамдык ""
курамдас бeлiriн» тYбегейлi api жанжакты реформалап, азаматтардыц мемлекет ютерш баскаруга кукыгын жYзеге асырылу аясын айтарлыктай кецейту кажет. Эйткеш, аталган реформалау тэсiлi жYзеге асырылмаган жагдайда экiмшiлiк реформалаудыц iлiп алар, айтарльщтай нэтижелеpi болмайды [2, 11 б.].
Сол себепп елiмiзде «ушшш] сектор» деп аталатын Yкiметтiк емес уйымдардан куралган Азаматтык когам институты ныгайып, казipгi кезде ез жемiсiн керсетуде.
Бэpiмiзге белгiлi болгандай, азаматтык когам, соныц iшiнде Yкiметтiк емес сектор -демократияныц ажырамас белш. Yкiметтiк емес уйымдар кукыктык реформаны жYзеге асыруга белсендi катысуда. Себебi жеке тулганыц кукыктык кепiлдiктеpiн ныгайту -бYкiл когамныц мiндетi.
^азакстан Республикасындагы экiмшiлiк реформалардыц басымдылыкты багыттары мемлекеттiк баскаруды орталыксызданды-ру жэне жергшкп eзiн-eзi баскару жYЙесiн калыптастыру болып табылады. Мемлекет-тiк баскаруды орталыксыздандыру мен жер-гiлiктi eзiн-eзi баскаруды дамытумен бар-лык экономикалык жYЙенiц толык кызмет етуi, елдщ туракты элеуметтiк - экономикалык жагдайына байланысты. ^ Кез-келген казipгi замангы демократией ялык мемлекет тым болмаса жеpгiлiктi eзiн-¡g eзi баскару эдiсiне кепiлдiк бермесе немесе ™ оныц бар екенш мойындамаса, экономика-1 лык жэне элеуметпк Yдеpiстеpдiц тиiмдi ^ баскарылуын камтамасыз ете алмайды. Се-s бебi, баскару саласы аса кYpделi жэне ^пкы-g; рлы, сондыктан когамдык дамудыц барлык
0 мэселелерт тек орталыктан шешу киындык
1 тугызады. Сондыктан, баскару кызметшщ >s тиiмдiлiгiн арттыру Yшiн eкiлеттiлiктiц бip g бeлiгiн тургындардыц ортак мYДдесi тургы-
< сынан алып караганда оцтайлы нэтижеге с кол жеткiзедi деуге болатын баскару децгей-
< iне берген утымды жэне бул нагыз демокра-¡5 тияга жетюзер жолдыц бipi.
с? ^азipri уакытта белсендi тYPде бipiншi ti мэселе ретшде мемлекеттiк баскаруды ор-о талыксыздандыру жэне жеpгiлiктi eзiн-eзi о баскаруды дамыту мэселелеpi алга койылып öS отыр. Жеpгiлiктi мэселелеpдi шешудщ бip ^ кадамы 2001 жылы экспеpименттi тYPде g ауыл эюмдерш жэне 2006 жылы аудан жэне Ь облыстык мэндегi кала экiмдеpiн сайлау бо-^ лып табылды.
g БYгiнгi тацда бул жагдай Елбасыныц елЬ дiц непзп Зацына жацартулар енгiзуiмен m т^ршен кайта eзгеpдi. ^азакстан кец
кeлемдi территорияны иеленедi, осыган байланысты елiмiздiц аймактары табиги байлыктарыныц калыптасуына, климаттык жагдайларына жэне т.б. непзделген эpтYpлi экономикалык элеуетке ие. Сонымен катар аймактар демографиялык, этникалык жэне тарихи еpекшелiктеpi бойынша бeлiнедi. Эсер ету механизмдеpiнiц орталыктанды-рылган стандартты жинагымен баскара, жогарыда аталган факторларды ескере, мемлекет елiмiздiц барлык аймактарыныц ка-жеттшктерш бipдей децгейде оптималды канагаттандыра алмайды. Осыган байланысты мемлекетпк баскару децгейлеpi арасын-да eкiлеттiлiктеpдi бeлу кажеттiгi туындайды.
БYгiнгi тацда эрекет ететш жеpгiлiктi мемлекетпк баскару - ауыл, ауылдык округ-тер, аудандык мэндегi калалар децгешн-дегi эюмдер институты - жеткiлiктi тиiмдi емес, emrem жогарыда турган экiмдеp мен Yкiметке кYштi тэуелдiлiкте тур. Бершген децгейдiц баскару органдары жеке бюд-жетке ие емес, нэтижесiнде экономикалык дара кызмет етуге мYмкiндiгi жок. Олардыц басшыларын тагайындау жYЙесi эюмдер-де «уакытылы» психологиясын тудырады. Соган байланысты олардыц кызметi непзь нен халыктыц мYДдесiн канагаттандыру мен экономикалык жинактылыкка емес, ал жога-ры турган органдардыц буйрыгын орында-уга багытталган. ^алыптаскан жагдайдан шыгу жолы жеpгiлiктi eзiн-eзi баскару жуй-есш енгiзу болып табылады.
Жеpгiлiктi eзiн-eзi баскару жYЙесi демо-кратиялык мемлекетпц кызмет етуiнiц ка-жеттi шарты болып табылады. Жеpгiлiктi eзiн-eзi баскару концепциясыныц негiзiнде адамды мемлекеттi баскаруга, оныц eмipiн-дегi мацызды мэселелеpдi шешуге катысу кукыгымен камтамасыз ету жатыр. Адам-ныц eзiнен баска ешюм оныц мYддесiн накты адрсете алмайды. Сондыктан оныц мYдделеpi накты шешiмге айналатын билiк децгейiне жакын болган сайын, оныц кызмет] тиiмдi болады. Тэж1рибеде бул жергшкп eзiн-eзi баскарудыц кецiнен таралга-нын, адамдардыц кYнделiктi eмipлеpiне пкелей катысты мэселелеpдiц кeбiсiн оныц билшне беpудi бiлдipедi. 1949 ж 10 желток-санда адам кукыгыныц жалпы демократия-сы эр6]р адам eз мемлекетiн баскаруга пке-лей немесе еркш сайланган eкiлдеp аркылы кукыгы бар деп бекiттi. Мунда жергшкп eзiн-eзi баскарудыц кандай орын алатынын Европалык кецестiц мYшелеpiнiц 1985ж 15 кыр^йесте «Жеpгiлiктi eзiн-eзi баскару» хартиясын кабылдауы болып табылады.
Хартияньщ непзп кагидасы тiкелей когамдык iстерге катысуга азаматтардьщ тiкелей постулаты тек жергiлiктi децгей-де жYзеге асырылуы мYмкiн, ал жергшк-тi территориялык курылымдар кез-келген мемлекеттщ демократиялык нысаныныц непзЫц бiрi. Жергiлiктi eзiн-eзi баскару концепциясы зац актiлерiнде кeрсетiлген жергiлiктi органдардыц к¥кыктары мен мш-деттерiн - ез жауапкершiлiгiмен жергшк-тi халыктыц мYДдесiне когамдык ютердщ мацызды Yлесiн баскару мен реттеудi жYзеге асыруды бiлдiредi. Мундай к¥кык жасырын дауыс беру жолымен сайланган мYшелерден туратын кецес немесе жиналыстармен жYзе-ге асырылады. Олардыц алдында жауапты аткарушы органдарга ие [3, 29 б.].
Жергшкп eзiн-eзi баскару - жергiлiктi eзiн-eзi баскару органдарыныц мемлекетпк ютердщ мацызды бeлiгiн реттеуге жэне оны eз жауапкершiлiгi мен жергiлiктi халык мYД-десiнде зац шегiнде баскаруга кукыгы мен мYмкiндiгi.
Жергiлiктi eзiн-eзi баскару - бул кандай да бiр уйымныц eмiр CYPуiне, тарихи сипа-ты бойынша кукыктар мен элеуметпк жаца-лыктар беруге, оларга катысты iстерде осы индивидтердi бiрiгiп пайдалануга, уйымдар-ды баскарудыц субъектiсi мен объекпа ара-сындагы байланыстыц жоктыгына катысты осы уйымныц нормалар мен шешiмдерiн камтамасыз ететш когамдык уйымныц са-лыстырмалы автономды кызмет етуi .
Жогарыдагы аталгандарды ескере оты-рып, «жергшкп eзiн-eзi баскару» угымына аныктама берейiк. Жергiлiктi eзiн-eзi баскару - бул жергiлiктi мэндеп мэселелердi шешу Yшiн азаматтардыц территориялык eзiн-eзi уйымдастыруы. Ол жергiлiктi eзiн-eзi баскару органдарыныц дербес кызмет етуi мен тэуелсiздiгi, когамдык пшрлердщ жариялылыгы мен есебi, жергiлiктi жэне мемлекетпк мYДделердiц зац негiзiнде ЖY-зеге асырылуы.
Кез-келген мемлекетте жергшкп eзiн-eзi баскару негiзгi Yш максатты жYзеге асыру куралы репнде кызмет етедг мемлекетпк баскаруда орталыксыздандыруды камтама-сыз ету; жергшкп мэндеп мэселелердi ше-шуде демократиялык бастауларды дамыту жэне жергшкп iстердi жYргiзуде тиiмдiлiктi кeрсету [4, 26 б.].
«Жергшкп eзiн-eзi баскару» тYсiнiгi когам мен мемлекеттiц eмiр CYPуiн уйымда-стыру туралы кешендi жэне эртYрлi бейне-леудi камтиды. Жергiлiктi eзiн-eзi баскару
деп эдетте жергiлiктi мэндегi мэселелердi халыктыц дербес шешуш кeрсететiн жер-гiлiктi денгейдеп билiктiц конституциялык бекiтiлген уйымдастырылуы тYсiндiрiледi. Сэйкесiнше, жергiлiктi eзiн-eзi баскару:
• елдщ конституциялык тэртiбiнiц негiзi;
• жергшкп мэндеп мэселелердi халыктыц eзiнiц шешу кукыгы;
• халыктыц билш ету нысаны; ^азакстан мемлекетi демократиялык
мемлекет репнде танылып, ^азакстан Ре-спубликасыныц Конституциясы халыктыц билiк етушен, билiктi зац шыгарушы, аткарушы, сотка бeлуден, идеологиялык жэне саяси эр тYрлiлiгiнен, жергiлiктi eзiн-eзi баскарудан кeрiнiс табатын мемлекеттiк де-мократизiмнiц мацызды тэртiбiн бекiтедi.
Жергiлiктi eзiн-eзi баскару ^азакстан Республикасыныц Конституциясымен та-нылады жэне кепiлдендiрiледi. ^азакстан Республикасыныц Конституция сыныц 89-бабында жергiлiктi eзiн-eзi баскару жергшкп мэндегi мэселелердi зац негiзiнде ше-шудi;тiкелей сайлау жолымен сонда туратын халык жэне сайланган органдар аркылы жY-зеге асыруды; зацмен бектлген eкiлеттiлiк шегiнде оныц кызметiн жYзеге асыруды бш-дiредi [5, 63 б.].
Конституциялык тэрпптщ бiр негiзi ретiнде жергiлiктi eзiн-eзi баскаруды тану баскарудыц орталыксыздандырылган ЖYЙ-есiн калыптастыруды, мемлекеттiк билiктiц орталык органдары, мемлекетпк бил^щ жергiлiктi органдары жэне жергшкп eзiн-eзi баскару органдарыныц eзара байланы-сыныц баска да непзш бекiтудi бiлдiредi.
Жергiлiктi eзiн-eзi баскару халыктыц билш ету нысаны репнде келес негiзгi бел-гiлерге ие болуы тиiс:
жергiлiктi eзiн-eзi баскару ерекше субъек-тiге ие - жергшкп когамдастыктыц халкы;
жергiлiктi eзiн-eзi баскару - когам мен мемлекетп баскарудыц демократиялык ме-ханизiмiнiц ерекше нысаны;
жергшкп eзiн-eзi баскару ерекше объек-тiге ие - жергшкп мэндеп мэселелер;
жергшкп eзiн-eзi баскару билшп уй-ымдастыру мен жYзеге асырудыц ерекше нысанына - дербеспкке ие;
жергiлiктi eзiн-eзi баскару eзiнiц жауап-кершiлiгi негiзiнде eз кызмепн жYзеге асы-рады.
Жергiлiктi eзiн-eзi баскару жYЙесi орган-дар мен олардыц кызметшен, кагидалардан, eкiлеттiктер шецберiнен жэне жергшкп eзiн-eзi баскарудыц кызмет непзшен кура-лады.
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
сп А
>
го О го О
X
е о
"О
2 А
С
"О
к> о к>
^азiрri кезецдеп мемлекетак баскару мен eзiн-eзi баскару саласындагы рефор-малар мен eзгерiстер жасаудьщ максаты - утымды уйымдастырылган жергшкп eзiн-eзi баскару жYЙесi аркылы жергшкп ресурстарды тиiмдi пайдалану, элеуметтiк мэселелердi шешу мен халыктыц билiкке де-ген сенiмiн арттыру болып табылады. Жер-гiлiктi eзiн-eзi баскару халыктыц жергшкп мэселелердi шешудегi белсендiлiгiн артты-рып, когамдагы eзiн-eзi баскару мен баста-машылдыкка деген iшкi стимулдар курып кана емес, сонымен катар элеуметак-эконо-микалык жэне гылыми-техникалык дамуга алып келуi тиiс.
Жергiлiктi eзiн-eзi баскару теориясына арналган ецбектердi талдау нэтижесшде ке-лесi негiзгi кагидаларды бeлуге болады:
1. Жергiлiкгi мэселелердi халыкпен ше-шудiц дербестiгi. Ол жергшкп референдум, жергшкп когамдастыктарды сайлау пшрш бiлдiрудiц баска нысандары жолымен, сонымен катар жергiлiктi eзiн-eзi баскарудыц сайланушы немесе баска органы аркылы жYзеге асырылады. Жергiлiктi eзiн-eзi баскаруды уйымдастыру мен жYзеге асыру-дыц осы жэне баска да нысандары жергшк-тi когамдастыкпен дербес жасалынатын жэне халыкпен тiкелей немесе жергшкп £ eзiн-eзi баскарудыц eкiлдi органымен ка-¡3 былданатын жергшкп когамдастык тардыц ¡¡д жаргысымен реттелшедь Жергiлiктi eзiн-™ eзi баскару органдары eз бетiнше жергшк-1 т меншiктi баскарады, жергiлiктi бюджета калыптастырады, бекiтедi жэне орындайды, жергiлiктi салыктар мен алымдарды бекь ^ тедi. Азаматтардыц птрш тiкелей кeрсету о жолымен кабылданган шешiмдер, сонымен | бiрге жергшкп eзiн-eзi баскару органдары мен лауазымды тулгаларыныц шешiмдерiн § жергшкп курылым территориясындагы < кэсiпорын, мекемелер жэне ужымдар eз-с дершщ уйымдастырушылык-кукыктык ны-<1 санынан тэуелаз орындауга мiндетгi. ^ 2. Жергшкп eзiн-eзi баскару органдары-^ ныц мемлекетгi баскару жYЙесiнде уйымда-^ стырушылык негiзделуi жэне ортак тапсы-о рмалар мен кызметгердi жYзеге асырудагы о олардыц мемлекетгiк билш органдарымен т eзара байланысы. Ягни жергiлiктi децгейде-^ гi эюмшшк пен маслихаттыц eзара байла-ЁЕ нысты iс-кимылын бiлдiредi. Мемлекегтiк Ь органдар жергiлiктi eзiн-eзi баскару кыз-^ метiндегi зацдардыц сакталуын камтамасыз ^ етедi.
Ь 3. Жергшкп eзiн-eзi баскарудыц материт алдык жэне каржылык ресурсыныц оныц
eкiлегтiлiгiмен Yйлесуi. Кез-келген жергшк-тi eзiн-eзi баскару курылымныц бeлiнбейтiн атрибуты жергшкп eзiн-eзi баскару меншiк пен жергшкп бюджет болып табылады.
4. Халык алдындагы жергiлiктi eзiн-eзi баскару органдарыныц жэне лауазымды тулгалардыц жауапкершшп. Жергiлiктi мэселелердiц канагаттандырылмай шешiлуi кезшде жергiлiктi когамдастык халкыныц претензиялары жергшкп eзiн-eзi баскару органдары мен лауазымды тулгаларга, сонымен катар eздерiне хабарлануы тиiс. Халык алдындагы жергшкп eзiн-eзi баскару органдарыныц жауапкершшп халык тара-пынан сенiмсiздiк туганда пайда болатын жэне жергiлiктi eзiн-eзi баскару органдарыныц депутаттарына жэне лауазымды тулга-ларына сенiмсiздiк бiлдiру, оларды орнынан босатуга кукы аркылы ^ршедь
Осы макала шецберiнде жергшкп eзiн eзi баскару органдарыныц азаматтык когам-мен eзара эрекетгесуiн азаматтардыц мем-лекет iстерiн баскаруга катысуыныц уй-ымдык-кукыктык нысаны екендiгi туралы сипаттамас бурын «азаматтык когам» угы-мыныц аныктамасын сипаттап берсек. Атап айтканда, «Азаматтык когам» дегенiмiз мемлекетпк билш тетiктерiнен тыс эрекет етепн азаматтар жиынтыгы, мемлекетгiк-билiктiк жэне коммерциялык курылымдар шецбер-лерiнен тыс жYзеге асырылатын когамдык катынастар жиынтыгы, еркш азаматтардыц жэне мемлекегтiк бил^щ тiкелей эсер етуь нен тыс eз еркiмен калыптаскан коммерциялык емес когамдастыктар мен уйымдардыц eзiн eзi кeрсегу аясы [3, 29 б.] .
Осындайда дамыган азаматтык когам кукыктык мемлекегтi курудыц мацызды алгышарты жэне оныц тец кукылы серiктесi екендiгiн атап eткен жeн. Азаматтык когам когамныц саяси жYЙеге коятын талаптары-ныц регтеушiсi болып табылады.
Азаматтык когам жYЙесiнде саяси пар-тиялар когамдык бiрлестiктер, когамдык уйымдар, кэсiподактар, YЕ¥ сиякты баска-лармен салыстырганда мацызды рeл атка-рады, eйткенi олар казiргi билшке карсы те-пе-тецдiк кура алады.
^азакстанда Конституция азаматтардыц барлык кукыктарына кепiлдiк берiледi, азаматтык когам институттары адамныц эртур-лi кукыктарын жYзеге асыруга кeмек ^рсе-тедь
Азаматтык когам инстигутгарыныц шь нен саяси партияларды ерекше атап eтуге болады, eйткенi оларга жYгiнiп, тшсп кeмек алу аркылы жэне партияга eз eкiлдерiн сай-
лау аркылы азамат езшщ саяси кукыктарын жузеге асырады жэне сол аркылы мемлекет-TiK билiкке e3iHiH ыкпалын тигiзедi.
«Саяси партиялар туралы» зацга сэйкес саяси партия дегенiмiз - бул азаматтардыц, эр тYрлi элеуметтiк топтардыц, олардыц мYдделерiне мемлекеттiк битктщ eкiлеттi жэне аткарушы органдарында, жергiлiктi eкiлдiкте бiлдiру максатында саяси ерiк бш-дiретiн, ^азакстан Республикасы азаматта-рыныц ершт бiрлестiгi.1
Саяси партияныц халы; атынан сейлеуге кукыгы жок. Саяси партиялардыц кызмет ерiктiлiк, тецдш, eзiн-eзi баскару, зацдылык пен ашыктык принциптерiне непзделген.
«Нур - Отан» Халыктык - Демократи-ялык партиясы елiмiздщ тургын халкына зацдылыкты жYзеге асыруга жэне eзектi мэселелердi саяси тет1ктер аркылы шешу-дщ тиiмдi механизмдерiн эзiрлеу жeнiндегi eзара эрекеттесудщ тиiмдiлiгiн арттыруга ыкпал етедi. «Нур-Отан» партиясыныц эр-бiр кала мен эрбiр ауданда бар ^огамдык ка-былдау бeлмелерiшц желiсi аркылы партия эрбiр eтiнiшiн бiлдiрген азаматка тиiстi назар аударуга тырысады, кeкейкестi мэселенi шешш, iстi сэттi аяктау Yшiн барлык майда - шYЙделердi есепке ала отырып, мукият жу-мыс аткаруда.
Партия тургын халыкпен олардыц ^кей-кестi мэселелерiн жедел эрi сапалы шешу Yшiн кызмет ету нысандарын Yнемi жетш-дiрiп, арттыра тYсуде, ол Yшiн эдетте жумы-стыц дэстYрлi де, жаца да эдютерш колда-нуда.
Атап айтканда, партияныц облыстык фи-лиалдарыныц когамдык кабылдау бeлмелерi теледидар мен радиодан азаматтарга оларга кажет болатын барлык мэселелер бойынша кецес бередi.
Келесi жаца енпзшм - партия eзiнiц Ор-талык аппаратыныц, партияныц облыстык филиалдарыныц когамдык бeлмелерiнiц прокуратура, эдiлет органдарымен бiрлесiп шыгулар барысында бас бостандыгынан айырылган азаматтардыц кабылдауларын eткiзедi. Аталган кабылдаулар барысында азаматтардыц езекп мэселелерi зерт-телiп, шешiлуде, оларга кецеспк кемек кер-сетiледi.
Кррытынды. Ешбiр жагдайда когамдык бiрлестiктердi олардыц саны бойынша бага-лауга болмайды. ^огамдьщ бiрлестiктердiц баскарудагы рeлi олардыц зац шыгару про-цесiне белсендi катысуына байланысты ар-тады. Бул олардыц эркайсысыныц белсендi кызметiн жузеге асыру Yшiн кажет.
Бул процесс аякталмайды, ол саяси, эко-номикалык жэне элеуметтiк eмiр жагдайла-рына байланысты Yнемi eзгерiп отырады. ^огамдык бiрлестiктердi демократияны да-мытуда мацызды буын ретiнде пайдалану керек.
^огамдык бiрлестiктердiц дамуы оларды уйымдастыру мен кызметшщ демократи-ялык негiздерiн кецейтумен жэне терецде-тумен сипатталады. Бул когамдык eзiн-eзi баскаруга алып келетiн белсендшк пен дер-бестiктi дамыту Yшiн колайлы жагдайлар жасалатындыгында.
^азакстан eз тэуелсiздiгiн жариялаган уакыттан бастап елiмiздiц жылнамасына республиканыц облыстары мен калаларында азаматтык когам институттарыныц курылу жэне даму тарихын бейнелейтiн жаца беттер ендi. Тэуелсiздiктiц eткен жылдарында ша-мамен 18 мыц Yкiметтiк емес уйым (YЕ¥) курылды, олардыц ^пышт когам Yшiн кы-зметтердщ кец спектрiн iске асыра отырып, табысты жумыс iстеуде.
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
СП А
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Политическая реальность в разнообразных ее проявлениях; Министерство образования и науки Республики Казахстан, Павлодарский государственный университет им. С. Торайгырова, Региональный центр политических исследований - Павлодар: Кереку, 2008. - 306 с.
2. Таршилова Л.С. Жергшкт1 мемлекеттт органдардыц сапа ЖYйесi: оцу цуралы / Л. С. Таршилова, М. С. Нуртазин; К,Р Бшм жэне гылым министрлт - Алматы : Бастау, 2019. - 235 б.
А
СП
О
СП
О
X
е о
"U
2 А
JZ
"и
1 Саяси партиялар туралы Цазацстан Республикасыныц 2002 жылгы 15 шiлдедегi N 344 Зацы. http://adilet.zan.kz/kaz/ docs/Z020000344_ жугту уацыты 7.03.2021 ж.
NJ О NJ
3. Карабаев Ш.К.. Казацстан Республикасындагы азаматтыц цогамныц турацты дамуыныц элеуметтт-мэдени нег1здер1 : монография / Карабаев, Шора Калыцулы, -Алматы : Экономика, 2010 . - 543 б.
4. Общественные институты в условиях реализации Концепции развития гражданского общества в Республике Казахстан на 2006-2011 гг.: материалы круглого стола; редкол.: И. Б. Мамашева- Астана: 2009. - 102 с.
5. Мемлекеттт жэне жерг1л1кт1 басцару: оцу цуралы / К. С. Мухтарова, Г. С. Смагулова А. Т. Мылтыцбаева; Эл-Фараби атын. Казац улттыц университет1 -Алматы : Казацуниверситет\, 2018 . - 110 б.
cl
<
СП $
S
ь
X
X
ь
REFERENCES
1. Politicheskaja real'nost'v raznoobraznyh eeprojavlenijah; Ministerstvo obrazovanija i nauki Respubliki Kazahstan, Pavlodarskij gosudarstvennyj universitet im. S. Torajgyrova, Regional'nyj centr politicheskih issledovanij - Pavlodar: Kereku, 2008. - 306 s.
2. Tarshilova L.S. Zhergilikti memlekettik organdardyц sapa zhYjesi [Text] : оци цyraly / L. S. Tarshilova, M. S. Nyrtazin; KR Bilim zhane sylym ministrligi - Almaty : Bastau, 2019. - 235 b.
3. Karabaev Sh.K Kaza^tan Respublikasyndasy azamat^ цoгamnyц tyraцty damuynyц aleumettik-madeni negizderi : monografija / Karabaev, Shora Kaly^ly, - Almaty : Jekonomika, 2010 . - 543 b.
4. Obshhestvennye instituty v uslovijah realizacii Koncepcii razvitijagrazhdanskogo obshhestva v Respublike Kazahstan na 2006-2011 gg.: materialy kruglogo stola; redkol.: I. B. Mamasheva-Astana: 2009. - 102 c.
5. Memlekettik zhane zhergilikti basцaru: o^u цyraly / K. S. Myhtarova, G. S. Smasylova, A. T. Mylty^aeva; dl-Farabi atyn. Kazaц уЫЩ universiteti - Almaty : Kaza-ц universiteti, 2018 . -110 b.
ZQAI
