CC BY
1223. Narveson J. The Libertarian Idea. NY.: Broadview Press, 2001.
24. Нозик Р. Анархия, государство и утопия /Р. Нозик - «Интермедиатор», 1974.
25. Shmidt-Assmann E. Zahalne administratyvne pravo yak ideia vrehuliuvannia: osnovni zasady ta zavdannia systematyky administratyvnoho prava / Eberhard Shmidt-Assmann; [per. z nim. H. Ryzhkov, I. Soiko, A. Bakanov]; vidp. red. O. Syroid. - [2-he vyd., pereroblene ta dopovnene]. - K.: «K.I.S.», 2009.
26. Council of Civil Service Unions and others v Minister for the Civil Service [1984] 3 All ER 935.
27. Administrativnoye pravo zarubezhnykh stran. Uchebnoye posobiye. - M. Izdatelstvo «SPARK». 1996.
УДК 342.553
МЕМЛЕКЕТТ1К БАСЦАРУ ЖУЙЕСШ ЖЕТ1ЛД1РУДЕГ1 ЭК1МШЫ1К РЕФОРМАЛАР
Нуржан Сэулен
Цйзйцстйн Pеcпyбликacъlнъlц Зйцнймй жэне цуцъщтъщ ah¡napam инcmиmymы, кoнcтитyциялъщ, зюмшШк зйцнймй жэне мемлекеттж öacvppy белгмгшц жетекшг гылыми цызмеmкеpi PhD дoктopы, Kaзaцcmaн Pеcпyбликacы, НYp-CYлтaн v.;e-mail: [email protected]
Нургул Сэулен
Capыapцa aудaндъщ coтыныц cудьяcы, Цaзaцcтaн Pеcпубликacы НYp-CYлтaн цaлacыныц №1 Aзaмaттъщ coты, e-mail: [email protected]
Роза Дияскызы Берназарова
Fылыми-зеpттеу ЖYмыcын Yйымдacmыpу бвлiмiнiц 6ac мaмaны, мaгиcтp,
K,a3av экoнoмикa, цapжы жэне хaлыцapaлыц caудa унивеpcитетiнiц asa ацыmушыcы, С
Kaзaцcmaн Pеcпyбликacы, НYp-CYлтaн ц.; e-mail: [email protected] Н
7
Тушн свздер: K,aзaцcmaн Pеcпубликacыныц Пpезидентi, Yкiмет, мемлекеттж бacцapу, Н
мемлекеттж бacцapу мoделi, эюмшшк pефopмa, кoнcmиmуциялыц нopмaлap, зaц, мемле- И кеттж цызмет.
Аннотация. Мaцaлa мемлекеттж бacцapу ЖYйеciндегi pефopмaлap ЖYpгiзiлу мэcеле- >
леpiне apнaлгaн. Мэcелен, элемнщ бapлыц елдеpiн цaмmыгaн вpкениеmmi дaмудыц жaцa КК
cын-цamеpлеpi мен жahaндaну npoцеcmеpi Yлmmыц мемлекеmmеpдiц элемдж цщыцтыц О
ЖYйеге oдaн эpi инmегpaциялaнуынa ыцшл ете omыpыn, жahaндыц цщыцтыц mэpminmiц АА
цaлыnmacуынa aлыn келуде. БYл mенденциялap мемлекет пен цoгaмныц aлдынa mYбегейлi Л
жaцaмiндеmmеp ца.яды, oлapды мемлекеттж бacцapудыц тшмдшгт apmmыpмaй oйдaгы- q
дaй шешу циынш coгaды. Kaзipгi зaмaнгы елдеpдi, oныц штде Kaзaцcmaнды цaмmыгaн 7
жahaндыц дaгдapыc мемлекеmmеpдi мемлекеттж бacцapу mеmiкmеpi, oныц эдicmеpi мен П
цaгидammapы mуpaлы ^цзы oнжылдыцmap бoйы opныццaн дoкmpинaлыц mYciнiкmеpдi >
цaйma oйлaугa mуpa экеледi. Covid-19 кopoнaвиpуcыныц элемдж naндемияcы aяcындa g
цoгaмныц caяcи жэне экoнoмикaлыц ЖYйелеpiнiц mYpaцcыздыгы, элеуметтж caлaдaгы 7
mэуекелдеpдiц вcуi бaйцaлды, Yлmmыц цaуinciздiкmi цaмmaмacыз ету мэcелелеpi взектен- Н
дipiлуде. Мемлекеттж бacцapудыц cana^i мен тшмдшгтщ твмендеу Ypдici, мемлекет- о
тж бacцapу теттн жеmiлдipудiц мaцызды ЦYpaлы pеmiнде эюмшшкpефopмa ЖYpгiзудiц А
жaцa влшемдеpiн эзipлеу цйжеттшт mуындaды. И
Мaцaлa ocы мэcелеге цamыcmы, aman aйmцaндa жaцa цифpлыц жaгдaйлapдa мемле- к
кеттж билж opгaндapыныц бшм беpу, денcaулыц caцmaу, цызмет квpcеmу жэне т. б. №
caлaлapдaгъl aзaмammыц ^тммен цaшыцmыцmaн бaйлaныc mехнoлoгиялapы еpекше мэнге (
ие бoлды. Aвmopлap ocыгaн бaйлaныcmы «Бшм mуpaлы» жэне «Kaзaцcmaн Pеcnубликacы- —
ныц мемлекеттж цызмеmi mуpaлы» зaцдapындa «oцыmу ныcaндapы», «мемлекеттж цыз- о
меmшiлеpдiц ЖYмыc ныcaндapы» бanmapымен moлыцmыpa omыpыn, бшм беpу мекемелеpi **
Yшiн де, мемлекеттж цызметшшер Yшiн де цашыцтыцтан жумыс icmey нысандарын квз-деу цажеттштн усынды. Кашыцтан басцаруга байланысты жаца ацпараттыц техноло-гияларды eнгiзу жолымен эюмшшк реформа ЖYpгiзу жэне мемлекеттт басцаруды одан api жацгырту жвнiндeгi проблемаларды цозгады. Сондай-ац, Казацстан Республикасын-дагы мемлекеттт-эюмшшк басцаруды одан эpi жeтiлдipу мацсатында бipцaтap мэселе-лepдi шешуге, олардыц шецбертде бipцaтap усыныстар бepiлдi.
AДМИНИCТPAТИВНЫЕ PЕФOPМЫ В COВЕPШЕНCТВOВAНИИ CИCТЕМЫ ГOCУДAPCТВЕННOГO УПPAВЛЕНИЯ
Cayлен Нypжaн
Ведущий научный сотрудник отдела конституционного, административного законодательства и государственного управления Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, доктор PhD, Республика Казахстан, г. Нур-Султан; e-тай: [email protected]
Caулен Нуpгуль
Судья Сарыаркинского районного суда, Гражданский суд №1 города Нур-Султан Республики Казахстан, e-mail: [email protected]
Беpнaзapoвa Роза Диясовна
Главный специалист отдела организации научно-исследовательской работы, магистр, старший преподаватель Казахского университета экономики, финансов и международной торговли,
Республика Казахстан, г. Нур-Султан; e-mail: [email protected]
Ключевые слова: Президент Республики Казахстан, Правительство, государственное управление, модель государственного управления, административная реформа, консти-
£ туционные нормы, закон, государственная служба.
¡3 Аннотация. Статья посвящена вопросам проведения реформ в системе государствен-
2 ного управления. Так, новые вызовы цивилизованного развития и процессы глобализации,
^ охватившие все страны мира, приводят к формированию глобального правопорядка,
^ способствуя дальнейшей интеграции национальных государств в мировую правовую систе-
^ му. Эти тенденции ставят перед государством и обществом принципиально новые зада-
=§■ чи, которые трудно успешно решать без повышения эффективности государственного
z управления. Глобальный кризис, охвативший современные страны, в том числе Казахстан,
0 заставляет государства переосмыслить доктринальные представления о механизмах
1 государственного управления, его методах и принципах, которые утвердились на протя-'g жении последних десятилетий. На фоне мировой пандемии коронавируса Covid-19 ото мечена нестабильность политических и экономических систем общества, рост рисков g в социальной сфере, актуализируются вопросы обеспечения национальной безопасности. s Возникла тенденция снижения качества и эффективности государственного управления, ¡2 Необходимость разработки новых критериев проведения административной реформы Ь как важного инструмента совершенствования механизма государственного управления. ш Статья посвящена данному вопросу, в частности, особое значение в новых цифровых ^ условиях приобрели технологии дистанционных связей органов государственной власти с I гражданским обществом в сферах образования, здравоохранения, услуг и др. В этой свя-^ зи авторы предложили предусмотреть в законах «Об образовании» и «О государствен-< ной службе Республики Казахстан» дистанционные формы работы как для учреждений |Е образования, так и для государственных служащих, дополняя их статьями «формы обу-^ чения», «формы работы государственных служащих». Затронули проблемы по проведе-^ нию административной реформы и дальнейшей модернизации государственного управле-^ ния путем внедрения новых информационных технологий, связанных с дистанционным ^ управлением. Также в целях дальнейшего совершенствования государственно-адми-m нистративного управления в Республике Казахстан был дан ряд предложений по решению
ряда вопросов, в рамках которых были даны рекомендации.
ADMINISTRATIVE REFORMS IN THE IMPROVEMENT OF THE PUBLIC ADMINISTRATION SYSTEM
Saulen Nurzhan
Leading researcher of the Department of constitutional, administrative legislation and public administration Institute of legislation and legal information of the Republic of Kazakhstan, doctor of PhD, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan; e-mail: [email protected]
Saulen Nurgul
Judge of Saryarkiyn District Court, Civil Court No. 1 of Nur-Sultan city of the Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected]
Bernazarova Roza Diyasovna
Chief Specialist of the Department of Organization of Research Work, Master's degree, Senior Lecturer of the Kazakh University of Economics, Finance and International Trade, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan; e-mail: science. [email protected]
Keywords: President of the Republic of Kazakhstan, Government, public administration, model of public administration, administrative reform, constitutional norms, law, public service.
Abstract. The article is devoted to the implementation of reforms in the public administration system. Thus, the new challenges of civilized development and the processes of globalization that have engulfed all countries of the world lead to the formation of a global legal order, contributing to the further integration of national states into the world legal system. These trends pose fundamentally new challenges for the State and society, which are difficult to successfully solve without improving the efficiency of public administration. The global crisis that has engulfed modern countries, including Kazakhstan, forces states to rethink the doctrinal ideas about the mechanisms ofpublic administration, its methods and principles that have been established over the past decades. Against the background of the global Covid-19 coronavirus pandemic, the w instability of the political and economic systems of society, the growth of risks in the social sphere, Т and the issues of ensuring national security are being updated. There is a tendency to reduce the К quality and efficiency ofpublic administration, the need to develop new criteria for administrative н reform as an important tool for improving the mechanism of public administration. И
The article is devoted to this issue, in particular, in the new digital environment, technologies p of remote communication ofpublic authorities with civil society in the fields of education, health, 3 services, etc. have acquired special importance. In this regard, the authors proposed to provide О in the laws "On Education " and "On the Civil Service of the Republic of Kazakhstan" remote ° forms of work for both educational institutions and civil servants, supplementing them with p articles "forms of training", "forms of work of civil servants". They touched upon the problems of Ь administrative reform andfurther modernization of public administration through the introduction p of new information technologies related to remote control. Also, in order to further improve public И administration in the Republic of Kazakhstan, a number of proposals were made to address a о number of issues, within the framework of which recommendations were made. О
го О
DOI: 10.52026/2788-5291_2021_64_1_47 Н
e о
ды, ол жерде apôip азамат мемлекетпк мацы- М зды шешiмдердi кабылдауга катысы халык и билшндеп Парламенттен бастап, республи- p када жэне жергшкп жерлердеп турактылык №
'О
пен тэртшт камтамасыз ететш эр тYрлi дец- ( гейдеп аткарушы билш органдар ез функци- ) яларын аткарды. 2
Kipicne. ^азакстан Республикасыныц тэу-елаздшне биыл 30 жыл толды, алайда бул Yшiн демократиялык мемлекеттщ курылы-сы Yшiн шагын уакытта республикада мэш жагынан кYPделi езгерютер ендь Атап ай-тканда, ^азакстанныц жаца саяси жYЙесiнiц позициясын ныгайткан ею Конституция, зацдар мен зацга тэуелдi актшер кабылдан-
гм о гм
IX
< IX
о в х
о
со О
СП <
< СП
ь .0
ш £
ч О X
0 <
т
1
2020 жылы ^азакстан Республикасы ^азакстан Республикасыныц Туцгыш Президент - Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц тшелей басшылыгымен эзiрленген жэне 1995 жылгы 30 тамыздагы республика-лык референдумда ^азакстанныц кепулт-ты халкы беюткен ^азакстан Республикасы Конституциясыныц кабылданганына 25 жыл толуын атап етп. Конституция кукык жэне улттык мYДделердi коргау кагидаттары негiзiнде мемлекеттiк курылыс саласындагы орныкты саяси-кукыктык дамудыц берш iр-гетасын калады.
Элемнщ барлык дерлiк елдерiн камтыган еркениеттi дамудыц жаца сын-катерлерi мен жаhандану процестерi улттык мемле-кеттердщ элемдiк к¥кыктык жYЙеге одан эрi интеграциялануына ыкпал ете отырып, жаhандык кукыктык тэртштщ калыптасуы-на алып келдi. Бул тенденциялар мемлекет пен когамныц алдына тYбегейлi жаца мш-деттер кояды, оларды мемлекеттiк баска-рудыц тшмдшгш арттырмай сэттi шешу киынга согады.
Мемлекет Басшысы ^асым - Жомарт Кемелулы Токаев 2019 жылгы 2 кыр^й-ектегi «Сындарлы когамдык диалог - ^а-закстанныц турактылыгы мен еркендеушщ непзЬ»1 атты ^азакстан халкына Жолдауын-да кукыктык дамудыц векторларын накты белгiлеп, оныц мэнiн «^шп Президент -ыкпалды Парламент - есеп беретш Yкiмет» формуласымен айкындады.
Билiктiц кукыктык кабiлеттiлiгi, Прези-денттiц, Парламенттiц, Yкiметтiц жэне Кон-ституциялык Кецестiц тиiмдi кукыктык еза-ра iс-кимылын камтамасыз ету, сондай-ак билiктiц тэуелсiз сот тармагыныц жумыс iстеуi конституционализм мен туракты кукыктык дамудыц аныктаушы факторлары-ныц бiрi, билiктiц поликратиялык моделшщ етуiне ыкпал ететiн мемлекеттiк билш ин-ституттарын эволюциялык реформалаудыц неriзi болып табылады, онда мемлекет бiр-неше билiк орталыктарын, атап айтканда Парламентте, сот органдарында, Президент пен Yкiметтiц жанында курады.
Сонымен бiрге, ^азакстан когамыныц конституциялык-кукыктык дамуыныц стра-тегиялык максаттары «Халык Yнiне кулак
асатын мемлекет» тужырымдамасын iске асыруга байланысты елдщ объективтi ка-жеттiлiктерiнен туындайды, оныц максаты мемлекеттiк баскару тетiгiн жетiлдiру жэне оныц азаматтык когамныц элеуметпк сауал-дарын шешуге багытталуы болып табылады.
Эюмшшк реформаны icке асырудыц жэне мемлекеттiк баскарудыц тиiмдiлiгiн арттырудыц мацызды мiндетi билiк пен азаматтык когамды шогырландыруга, жария жэне жеке мYДделеpдiц тецгеpiмiне кепш-дiк беруге кабшетп тYciнiктi идеялар мен кол жетюзуге болатын максаттарга непз-делген накты баскарушылык идеологияны тужырымдау болып табылады. Эюмшшк реформа мемлекеттiк баскару Yшiн кадрлар даярлау тэciлдеpiн кайта карастыруды талап етедi. Жаца цифрлык жагдайларда мемлекеттiк кызметшiлеp кpеaтивтi ой-лауга кaбiлеттi, сыбайлас жемкорлык кукык бузушылыктарга тезiмдi мемлекеттiк экiмшiлiк ету дагдыларын мецгеpуi кажет-тiлiгi туындады.
Мемлекеттiк баскару когамдык катынастардыц эpтYpлi салаларына мемле-кеттiц уйымдастырушылык жэне pеттеушi эcеpi болатын езара байланысты эpтYpлi белiктеp мен элементтеpдiц ец кYpделi жэне кеп децгейлi жYЙеci болып табылады [1].
Осы аныктамадан мемлекеттiк баскарудыц жYЙелiк касиет болуы керек, соныц аркасында мемлекетте эpтYpлi курылымдар-дыц ic-эpекеттеpiн болжау, уйымдастыру, реттеу жэне Yйлеcтipу, сондай-ак мемлекет-тiк баскару саласындагы максаттарга, функ-циялар мен мiндеттеpге тиiмдi кол жеткiзу орын алады.
кукыктык эдебиеттерде эpтYpлi авторлармен мемлекеттiк баскару тар жэне кец магынада тYciнiледi. Бipiншiден, мем-лекеттiк баскару билiктiц аткарушы орган-дарыныц - Yкiметтiц, миниcтpлiктеpдiц, ведомстволардыц, жеpгiлiктi аткарушы ор-гандардыц жэне тагы баска катац экiмшiлiк кызметш бiлдipедi. Екiншi магынада, мемле-кетпк баскару билiктiц барлык органдары-ныц pеттеушi кызметi pетiнде тYciнiледi, оныц кемепмен екiлеттiктеpдiц функционал-ды белшуше сэйкес элеуметтiк катынастардыц кец шецберше эсер етiледi [2].
Мемлекет Басшысы Крсым - Жомарт Кемелулы Тоцаев 2019 жылгы 2 цыркYйекmегi «Сындарлы цогамдыц диалог -Казацстанныц т^рацтылыгы мен еркендеушщ негiзi» Жоладуы // https://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_ president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy (царалган KYнi 19.02.2021)
Алайда, тэсшдердеп шамалы ай-ырмашылыктарга карамастан, ею жагдайда да мемлекет eзiшц эр тYpлi функциялары мен мiндеттеpiн жYзеге асыру кезiнде нopмaтивтiк aктiлеpге жэне когамныц бел-гiлi бip талаптары мен кaжеттiлiктеpiне CYЙенетiн мемлекеттiк баскарудьщ жалгыз cубъектici pетiнде карастырылады. Баскару функцияларын icке асыру кукыктык жэне элеуметпк мемлекет курудыц консти-туциялык максаттарына сэйкес келуге, тиiмдi, утымды жэне азаматтык когамныц бакылауында болуга тиic. Аталган жагдай-лар, бiздiц ойымызша, кaзipгi кезецдегi мемлекет тшмдшгшщ мацызды факторлары болып табылады.
^азакстан Республикасындагы мемле-кеттiк баскару саласындагы басымдыктар-ды айкындаган мацызды саяси кужаттар ^азакстан Республикасы Туцгыш Президенттщ «^азакстан - 2030» Жолдауы болып табылады. «Барлык казакстандыктардыц eciп - еркендеу^ кaуiпciздiгi жэне эл-аукаты-ныц жаксаруы» атты ^азакстан халкына Жолдауыныц басым багыттары болып та-былатын мемлекеттiк кызметтiц тиiмдi институтын куру2, сондай-ак ^азакстан Республикасы Пpезидентiнiц 2015 жылгы 20 мамырдагы багдарламасы, кaзipгi замангы мемлекеттiк аппаратты калыптастырудыц непзп жолдарын айкындаган 100 накты кадам - ¥лт жоспары белгiлендi.
Барлык мемлекетпк институттар ау-мактык даму мэселелерш реттеуге катыса-ды, бул олардыц негiзгi функцияларыныц бiрi болып табылады. ^азакстан Республи-касыныц ещрлершде мемлекеттiк баскаруды жетiлдiру ^азакстан Республикасы Туцгыш Президентiнiц «^азакстан-2050 «Стратеги-ясы: калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты» атты ^азакстан халкына Yндеуiне непзделедР. Мемлекеттiк баскару мен мемлекетпк кызметтiц табысты курылымын калыптастыру ^азакстан Республикасыныц Туцгыш Президентi - Нурсултан Эбшулы Назарбаев пен ^азакстан Республикасы-
ныц Президент ^асым-Жомарт Кемелулы Токаевтыц ^азакстан халкына Жолдаула-рында жэне баска да стратегиялык мацызы бар кужаттарда койган негiзгi мiндетi болып айкындалган. Сапалы мемлекеттiк баскару экономиканыц орныкты дамуын, халыктыц eмiр CYPУ сапасын арттыруды жэне тутастай алганда мемлекеттщ бэсекеге кабшеттш-гiнiц eсуiн камтамасыз ететiн факторлардыц бiрi болуга тшс.
Мемлекеттiк баскарудыц тиiмдiлiгiн одан эpi арттыру максатында ^азакстан Республикасы Президенттщ 2007 жылгы 29 наурыздагы № 304 «Эюмшшк реформа-ны одан эpi жYpгiзу жeнiндегi кейбip шаралар туралы» Жарлыгы шыкты, ол шшара мемлекеттiк кызмет институтын оцтайландыруга мYмкiндiк беpдi4.
^азакстандык когамды Yдемелi эконо-микалык, элеуметтiк жэне саяси жацгырту-ды жYpгiзу кaжеттiлiгi мемлекеттiк баскару жYЙеciнiц тиiмдiлiгiн одан эpi арттыру мэcелелеpiмен тiкелей байланысты. Ше-телдш тэжipибе кepcеткендей, мемлекеттiк баскару моделш тацдау кeбiнеcе баскару жэне мемлекеттщ аумактык уйымдастырылу формаларымен, сондай-ак мемлекетте калыптаскан саяси режиммен аныктала-ды. Осыган байланысты эpбip мемлекеттiц улттык, дiни, экономикалык, географиялык жэне мемлекеттiк баскаруды жYзеге асыру эдютерше eз ыкпалын тигiзуге кабшетп eзге де факторларды еcкеpетiн мемлекетпк баскарудыц eз мoделi болады.
Еалымдардыц пiкipiнше, кaзipгi уакытта Еуропада мынадай модельдер калыптасты: негiзгi кундылыктары тшмдшк, экономикалык жэне нэтижелiлiк жэне тагы баскалай болып табылатын баскарушылык тэciлге негiзделген англо-саксондык модель, кукыктык тэсшге кукыктык мемлекеттщ кундылыктарына, зацныц Yc-темдшне, азаматтардыц кукыктары мен бостандыктарын коргауга жэне баскаларга негiзделген германиялык модель жэне мемлекеттщ барлык децгейлерш баскаруда
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
СП А
>
го О го О
X
е о
"О
2 А
С
2 Назарбаев Н.Э. «Казацстан - 2030 Барлыц Казацстандыцтардыц eсm-eркендеуi, цаутЫздт жэне эл-ауцатыныц артуы» Елбасыныц Казахстан халцынаЖолдауы //http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K970002030 (царалган куш 19.02.2021)
3 Казацстан Республикасы Президенттщ 2007 жылгы 29 наурыздагы № 304 «Эюмшткреформаны одан эpi жYpгiзу жвнiндегi кейбip шаралар туралы»Жарлыгы //http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1200002050 (царалган кYнi 19.02.2021)
4 «Экжштк реформаны одан эрi жYргiзу жвнiндегi кейбiр шаралар туралы» Казацстан Республикасы Президенттщ 2007 жылгы 29 наурыздагы № 304 Жарлыгы.//http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U070000304_ (царалган кут 19.02.2021)
-о
7^
к> о к>
гм о гм
IX
< IX
о в х
о
со О
СП <
< СП
ь .0
ш £
ч О X
0 <
т
1
баскарушылык жэне кукыктык тэсшдердщ элементтеpi калыптаскан скандинавиялык мoдельдi атауга болады [3].
Сонымен катар, кецеспк, классикалык, кopпopaтивтiк жэне баска да тYpленулеp еpекшеленедi. Рационалды бюрократия кагидаттарына сэйкес келетiн классикалык модель шешiмдеpдщ импеpaтивтiлiгiне, катац аткарушы тэртшке, баскарушылык шешiмдеpдi стандарттауга, жеке жауап-кеpшiлiкке, саясат пен баскару функци-яларын белуге негiзделген.
Билiк органдарындагы эpтYpлi саяси топтардыц екiлдiгiне непзделген кopпopaтивтi модель ХХ гасырдыц екiншi жартысынан бастап Еуропада кещнен тарал-ды. Еалымдардыц пiкipiнше, бул модель «корпоративтш баскару эдicтеpiн мемлекетпк баскару аппараттарыныц кaжеттiлiктеpiне бейiмдеуге непзделген. Оныц негiзi барлык саяси жэне кукыктык пpoцеcтеpдi толык pеciмдеу, когамдык жYЙенщ тепе-тецдь гiн жэне тец субъектшердщ бэcекелеcтiгiн камтамасыз ету болып табылады» [4].
Сондай-ак, ^азакстан тэуелаздш жыл-дары мемлекеттiк баскаруды реформалау багытында мацызды кадамдар жасаганын, «электрондык Yкiмет» акпараттык ин-фракурылымын калыптастыру жолымен мемлекеттiк баскару саласына цифрлык технологияларды енгiзу бойынша накты кадамдар кабылданганын, 2015 жылгы 23 карашадагы «Мемлекеттiк кызмет туралы» ^азакстан Республикасыныц жаца Зацы (будан эр1 - Мемлекеттт цызмет туралы Зац) жэне т.б. кабылданганын атап еткен жен. Мемлекет элемнщ ец дамыган 30 мемлекетшщ курамына кipу женiнде ершш максаттар койды.
2017 жылгы наурызда мемлекетпк билштщ тиiмдiлiгiн арттыруга жэне Yкiметтiц екiлеттiктеpiн кецейтуге багыт-талган конституциялык реформа жYpriзiл-дi. Осылайша, ^азакстанда мемлекеттiк баскару мoделi Конституцияныц базалык кагидаттарына негiзделе отырып, элемде кaзipдiц езiнде бар турленулердщ эpтYpлi элементтерш еcкеpедi, мемлекеттiк баскару-дыц тшмдшшн арттыру жэне орталыксы-здандыру багытында дамуда.
Сонымен катар, Президент ^асым-Жомарт Токаевтыц «Жаца жагдайдагы ^азакстан: iс-кимыл кезещ» атты Жолда-уында5 жергiлiктi мемлекеттiк баскару мен жергшкп езiн-езi баскару функцияларыныц аражiгiн ажырату кажеттiлiгi атап етiлдi.
Сонымен бipге, кол жеткiзiлген нэтиже-лерге карамастан, тэуелciздiк жылдары мем-лекеттiк баскару саласында одан эpi туракты дамуга кедеpгi келтipетiн жэне шешудi кажет ететiн кептеген проблемалар жинакталды.
^азакстан Республикасында аткарушы бил^щ экiмшiлiк реформасын жYpгiзу ка-жеттiлiгi кaзipгi кезде элеуметпк карама-кай-шылыктардыц, мемлекеттщ орныкты элеу-меттiк-экoнoмикaлык жэне саяси дамуына эсер етуi мYмкiн тYpлi кауш-катерлердщ еcуi жагдайында айкын кеpiндi.
Мемлекетпк баскару жYЙеciн трансформациялау мемлекеттiк кызметтер керсету сапасын, олардыц кoлжетiмдiлiгi мен ашыктыгын камтамасыз етуге багыт-талган жаца электрондык технологияларды енгiзуciз мYмкiн емес. Осыган байланысты Цифрлык Yкiметтiц калыптасуы, жаца цифрлык жагдайларда жумыс icтеу Yшiн мамандар даярлау, мемлекет пен азаматтык когамныц езара ю-кимылыныц кукыктык негiздеpiн кайта куру проблемалары ерекше езектi болып табылады.
^аз1рп галымдардыц пiкipiнше, «экiмшiлiк реформа езшщ максатты багыт-тары бойынша мемлекет кызметшщ тшмдш-гiн арттыруга жэне мемлекетпк баскарудыц заманауи эдicтеpiн енпзуге багытталуы керек. Терец экiмшiлiк реформаны жYpгi-зу кaжеттiлiгi еpкениеттi дамудыц постин-дустриалды кезецiне ету кажеттшпмен де байланысты, оныц нэтижеciнде барабар жэне тиiмдi мемлекеттiк баскаруды талап ететш когамныц элеуметтiк курылымыныц тYбегейлi езгеpуi орын алады» [5].
^азакстандык галымдар «экiмшiлiк кайта куруларды жYpгiзу кaжеттiлiгi мемлекет-тiк аппарат жумысыныц темен тиiмдiлiгiне, мемлекеттiк органдардыц кептеген кай-таланатын функцияларыныц болуына, мем-лекеттiк органдар курылымындагы кептеген артык буындарга, жеке жауапкершшктщ болмауына, кэciбилiктiц жеткiлiкciздiгiне,
5 Касым-Жомарт Тоцаевтыц 2020 жылгы 2 цыркYйектегi «Жаца жагдайдагы Казацстан: iс-цимыл кезещ» атты Жол-дауы //https://sputnik.kz/politics/20200901/14853677/zholdau-tolyq-matin.html (царалган кYнi 19.02.2021)
сондай-ак мемлекетпк кызмет саласындагы сыбайлас жемкорлык кукык бузушылыктар-дыц туракты ecyiHe байланысты» деп атап eni. Мемлекеттiк баскарудыц тшмдш-пн арттыру Yшiн бYгiнгi де eзектiлi-пн жогалтпаган шаралар усынылады. Мэселен, бipiншi кезектеп мшдеттердщ катарында сыбайлас жемкорлыкка карсы кYpеc, ведомствоаралык жэне eцipapaлык Yйлеcтipyдi жетiлдipy, мемлекеттiк кызмет-шшердщ кэабилш мен жеке жауапкершш-гш арттыру кepcетiледi [6].
Профессор Э. Б. Мухамеджанов «К^азак-станда мемлекетпк биткп жузеге асырудыц жаца моделЫц калыптасуы билiктi белу каги-датына непзделш, мемлекетпк баскаруды одан эpi орталыксыздандыру багытында жYpyi жэне азаматтык когам институттарыныц да-муына ыкпал ету тиic. Осыган байланысты, галым К^азакстандагы экiмшiлiк реформаныц басым багыттары ретвде мемлекетпк орган-дардыц курылымын жетiлдipyдi; мемлекетпк кызметшшердщ жалакысын арттыруды; мемлекетпк кызмет шрсетудщ салалык стандарт-тарын эзipлеy мен енгiзyдi, сондай-ак сыбайлас жемкорлык децгейш тeмендетyдi атайды. Осы шараларды icке асыру мемлекет алдында мемлекетпк органдардыц eзapa ic-кимылыныц баскарушылык модельдерЫц теориялык не-гiздеpiн де, оларды мемлекетпк бишк кызмет барысында текcеpyдi де кажет етедi» [7].
Осыган уксас усыныстарды «эюмшшк реформаныц негiзгi максаты жеке адам-ныц мYДделеpiне жакындатылган элеумет-тiк багдарланган мемлекет калыптастыру болуга тиic деп санайтын баска казакстан-дык галымдар да айтады. Осы максатка кол жеткiзy Yшiн мемлекеттщ де, когамныц да баскару мэдениетш арттыруда тYбегейлi eз-геpic кажет» [8].
Агымдагы жагдай.
Бул салада сыбайлас жемкорлык децгей-ш тeмендетy, мемлекеттiк баскару жYЙеciн шамадан тыс орталыктандыру, ic жYзiнде бip партиялык саяси режим, билiктi бeлy кагидатыныц тецгеpiмciздiгi, eцipлеpдiц деpбеcтiгiнiц болмауы, жергшкп баскару жYЙеciнiц дамымауы, мемлекеттiк кызмет тшмдшпнщ тeмендiгi жэне eзге де проблемалар бурынгысынша негурлым eзектi болып калатыны ceзciз.
6 Transparency International - Kazakhstan [Эле,
Мемлекетпк билш органдарындагы сыбайлас жемкорлык кукык бузушылыктар-дыц туракты ecyi баскару саласындагы демократиялык пpoцеcтеpдi тежейдi. Мэселен, Transparency Intemational сыбайласжемкорлыктыкабылдауиндексшде 2020 жылы ^азакстан 180 елдщ арасында айтарлыктай жогары 94-орында тур6.
Мемлекетпк баскару жYЙеciн рефор-малауга байланысты бipiншi кезектегi проблема барлык децгейдегi билiк eRrn-деpiнiц оц имиджш калыптастыру кажеттш-ri, сондай-ак бизнес орта eкiлдеpiнiц мемлекетпк баскару саласына жол беpмеyi болып табылады. Бip кездеpi Томас Джефферсон «саудагерлердщ Отаны жок» деп айткан [9]. Кэciпкеpлiк кызметпен айналысатын адамдар Yшiн оц кемciтyшiлiк кагидатын колдану жэне олар Yшiн мемлекеттiк лауа-зымга орналасуга зацнамалык тыйым салу (бизнест cенiмгеpлiк баскаруга беру туралы норманыц орнына) мемлекеттiк кызмет саласындагы сыбайлас жемкорлык децгешн iшiнapa тeмендетyге мYмкiндiк беpедi.
Экiмшiлiк реформа шецбершде мемле-кеттiк баскарудыц сапасын багалау эдюте-меciн жетiлдipy кажет: атап айтканда, ка-былданатын мемлекеттiк багдарламалар, го баскарушылык шешiмдеp, зацдар, стра- Н тегиялар, жолдаулар жэне тагы баскалар. ^ Элемдiк тэж1рибеде eмip сапасыныц ин- Н декciн, мемлекеттщ бэсекеге кабшеттшпн, И адамныц даму индексщ зацныц Ycтемдiгiн Т жэне тагы басканы камтитын мемлекеттiк 3 баскарудыц сапасы мен тиiмдiлiгiнiц эpтYpлi ° эдicтемелеpi эзipленiп, колданылады. Елде- о ri эпидемиологиялык жагдайга байланысты Т тeтенше жагдайлар кезiнде «кашыктан Ь баскарумен» байланысты жаца акпараттык В технологияларды енгiзy жэне дамыту кажет- И тiлiгi ерекше байкалды. р
Будан баска, тeтенше жагдай режимш о енгiзy кезiнде мемлекетпк баскару Пре- о зиденттiц eкiлеттiктеpiн кецейтyдi жэне н 2003 жылгы 8 акпандагы «Тeтенше жагдай о туралы» ^азакстан Республикасыныц А Зацына (будйн api - твтенше жйгдйй И турйлы Зйц) eзгеpicтеp енгiзyдi талап еттi. р Алайда, мундай ic-эрекеттер Президент № пен Парламенттщ нысаналы кузыpетiн ( ажырату, сондай-ак олардыц конституци- —
рс] https://www. transparency. org/en/cpi/2020/index/kaz
гм о гм
IX
< IX
о в х
о
со О
СП <
< СП
ь .0
ш £
ч О X
0 <
т
1
ялык нормалар мен билшт белу кагидатына cэйкеcтiгi проблемасын езектендipдi.
Пpезиденттiц тетенше жагдай режимш енгiзу кукыгы туралы конституциялык норма оны жYpгiзу шарттарыныц арасында мемлекеттщ конституциялык органдары-ныц калыпты жумыс icтеуiн бузуды кез-дейтiнiн атап еткен жен. Эрине, мундай кажеттшк элеуметтiк сипаттагы тетенше жагдай кезшде осы pежимдi енгiзудiц не-гiзi pетiнде туындауы мYмкiн. Алайда, бул белiмде «Тетенше жагдайда колданылатын косымша шаралар мен уакытша шектеулер» тетенше жагдай туралы Зацныц 16-бабыныц Конституция нормаларына белгiлi бip кай-шылыктары бар.
Тетенше жагдай pежимiн жэне са-нитарлык кызметтер тарапынан мшдет-т кapaнтиндiк жэне тиicтi шектеу ю-шараларын енгiзу аткарушы органдар эрекеттершщ конституциялык емеcтiгiн кеpcетедi, ейткеш Конституция нормалары азаматтардыц кукыктарын зацга тэуел-дi aктiлеpмен емес, тек зацдармен шектеу мYмкiндiгiн кездейдi. Осыган байланысты тетенше жагдай pежимiнiц колданылу ке-зецiнде азаматтардыц кукыктарын шектей-тiн шешiмдеp кабылдау тетiгiн зацнамалык тургыдан кездеу кажет.
Жергiлiктi аткарушы органдардыц тиiмдi жумысын уйымдастыру жэне олардыц баска мемлекеттiк органдармен езара ю-кимылы мэселелерi «COVГО-19» коронавирус панде-миясыныц салдарынан элемде калыптаскан жагдайга байланысты ерекше езектi болып отыр. Бул, ец алдымен, бiркатар шектеу си-патындагы шараларды, оныц iшiнде жеке жэне зацды тулгалардыц кукыктары мен бостандыктарын камтитын тетенше жагдай режимшщ енгiзiлуiне байланысты.
Осылайша, туындаган экономикалык дагдарыс ^азакстанныц алдына бiркатар сын-катерлер мен елеулi проблемалар кой-ды. «^азакстан Республикасында тетенше жагдайды енгiзу туралы» ^азакстан Республикасы Президентiнiц 2020 жылгы 15 наурыздагы № 2857 Жарлыгымен елiмiз-де тетенше жагдай енгiзiлдi. Жарлыкта: сауда-ойын-сауык орталыктарыныц, ки-нотеатрлардыц, театрлардыц, кермелердiц
жэне адамдар кеп жиналатын баска да объ-ектiлердiц кызметiн токтата туру; карантин енпзу, аукымды санитариялык-эпидемияга карсы iс-шараларды жYзеге асыру кезделген; ойын-сауык, спорттык жэне баска да бука-ралык iс-шараларды, сондай-ак отбасылык, естелiк ю-шараларды еткiзуге тыйым салу; ^азакстан Республикасыныц аумагына юру-ге жэне оныц аумагынан келiктiц барлык тYрлерiмен шыгуга шектеу кою.
«COVID-19» короновирус пандемиясы-ныц экономикалык, саяси жэне каржылык салдары мемлекеттеpдi улттык зацнаманы реформалауга жэне мемлекеттiк баскарудыц максаттары мен кагидаларын кайта карауга мэжбYP етедь ^укыктык даму векторыныц мемлекет пен азаматтардыц жауапкершш-гiн арттыру багытында езгеpуi мYмкiн.
Зацдарда, эcipеcе жеке тулга мен мемлекет арасындагы карым-катынас саласында кебipек шектеу нормалары пайда болады, мемлекеттiк органдардыц дискрециялык екiлеттiктеpiнiц мазмуны артады. Дагдарыс жагдайында акылга конымды жэне кажет-т конституциялык кукыктар мен бостан-дыктарды шектеу адам кукыктарыныц бу-зылуы pетiнде емес, олардыц мYДделеpiн коргау куралы pетiнде каралатын болады.
Осыган байланысты телекоммуникация желiciндегi азаматтардыц конституциялык кукыктарыныц кaзipгi шектеулеpiне ерекше назар аудару кажет. Акпараттык техноло-гиялар мемлекетпк баскару саласына ай-тарлыктай эсер етедi. Осыган байланысты кaзipгi замангы жагдайларда азаматтардыц цифрлык кукыктарын нopмaтивтiк кукыктык pеттеудi жетiлдipу «электрондык демократияныц конституциялык-кукыктык мoделiн камтамасыз ету», бшм беру саласын цифрландыру жэне цифрлык дэуip-де жеке емipге кол сугылмаушылык кукыгын камтамасыз ету багытында дамуга тиic.
Бiздiц ойымызша, «COVID-19» короновирус пандемиясы кезiнде ец осал болып табылган бiлiм беру саласы жетш-дipудi кажет етедi. Мэселен, 2020 жылгы 10 шшдеде Yкiметтiц кецейтiлген отырысында сейлеген cезiнде ^азакстан Республикасыныц Пpезидентi ^асым-Жомарт Кемелулы Токаев Бiлiм жэне гылым министрлшнщ
«Казацстан Республикасында тетенше жагдайды енгiзу туралы» Казацстан Республикасы Президентшц 2020 жылгы 15 наурыздагы № 285 Жарлыгы //http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U2000000285 (царалган кYнi 19.02.2021)
бул процеске дайындыгына кумэн келтipдi.
Осыган байланысты, ^азакстан Республикасыныц «Бiлiм туралы» жэне «^азакстан Республикасыныц мемлекеттiк кызмет туралы» зацдарында «окыту нысан-дары», «мемлекеттiк кызметшiлеpдiц жумыс нысандары» баптарымен аталган зацдарды толыктыра отырып, бшм беру мекемелеpi Yшiн де, мемлекетпк кызметшiлеp Yшiн де кашыктыктан жумыс ютеу нысандары кeз-делуде.
Сонымен катар, сабактарды eткiзу сапасын камтамасыз ету максатында окы-ту жYpгiзiлетiн онлайн платформалардыц, мемлекеттiк органдар Yшiн бейнеконферен-циялар мен кецестер тiзбеciн айкындау, ка-жет болган жагдайда тшсп багдарламалар-ды мемлекеттiк сатып алуды камтамасыз ету кажет.
Акпараттык кaуiпciздiктi камтамасыз ету максатында мемлекеттiк органдар акпарат алмасу Yшiн eздеpiнiц (отандык) онлайн платформасын эзipлеуi керек. Осыган бай-ланысты улттык басымдыктарды айкын-дау жэне олардыц кeмегiмен кашыктыктан окыту Yшiн тиiмдi жагдайлар жасалатын узак меpзiмдi стратегияларды эзipлеу кажет. Окушыларга сапалы бiлiм алуга мYмкiндiк беpетiн оку пpoцеciнде кoлжетiмдi жэне каушаз цифрлык технологияларды кецiнен колдануды дамыту талап етiледi.
Осылайша, ^азакстанда мемлекеттiк баскару жYЙеciн одан эpi реформалау бYкiл саяси жYЙенi демократияландыру, мемлекет-тiк баскаруды орталыксыздандыру, кызмет-тер кepcету сапасына тэуелciз мониторинга камтамасыз ету, жаца акпараттык куралдар-ды енгiзу, шешiмдеp кабылдаудыц жауап-кеpшiлiгi мен ашыктыгын камтамасыз ету арнасында жYpуi тиic.
Корытынды. ^орытындылай келе, ел халкыныц eмip CYPУ децгейi мен сапасы мемлекеттiк-экiмшiлiк баскару жуйесшщ тиiмдiлiгiне тiкелей байланысты екенш атап eткiмiз келедi. ^азакстан Республикасын-дагы одан аргы экiмшiлiк реформалар жария билш органдары кызметiнiц тшмдшгш арт-тыруга, мемлекеттiк кызметшiлеpдiц функ-циялары мен eкiлеттiктеpiн жузеге асыру тетiктеpiн жетiлдipу жолымен сыбайлас жемкорлыкты жоюга, негiзгi басымдыгы когамныц кукыктары мен зацды мYДделеpi
болуга, мемлекеттiк-экiмшiлiк баскаруды оцтайландыруга багытталуга тиic.
^азакстан Республикасындагы мемлекет-тiк-экiмшiлiк баскаруды одан эpi жетiлдipу максатында бipкaтap мэcелелеpдi шешу кажет, олардыц шецбершде бipкaтap усы-ныстар бар.
Covid-19 коронавирус пандемиясы тeтен-ше жагдай мен карантин кезiндегi мемлекет-тш баскару жYЙеciндегi бipкaтap мацызды проблемалар мен кемшiлiктеpдi атап eттi. БYгiнгi тацда бул саладагы зацнама Конституция нормаларына толык сэйкес келмей-дi. Атап айтканда, санитарлык кызметтер тарапынан шектеу ic-шapaлapын енгiзу аткарушы органдар ic-эpекеттеpiнiц консти-туциялык емеспгш кepcетедi, eйткенi Конституцияныц нормалары азаматтардыц кукыктарын зацга тэуелдi aктiлеpмен емес, тек зацдармен шектеу мYмкiндiгiн белгшей-дi.
Елдiц Негiзгi Зацы мемлекеттщ консти-туциялык органдарыныц калыпты жумыс icтеуi бузылган жагдайда тeтенше жагдай енпзуге жол беpедi. «Тeтенше жагдай туралы» Зац тeтенше жагдай режимш ен-гiзудiц екi негiзiн - элеуметпк сипаттагы тe-тенше жагдайларды жэне табиги жэне тех- ш нoгендiк сипаттагы тeтенше жагдайларды Н карастырса да, негiзiнен элеуметтiк сипат- ^ тагы тeтенше жагдайларга багытталган. Н Екiншi жагдайда мемлекеттiк органдар- И дыц ic-кимыл тэpтiбi непзшен «Азаматтык Т коргау туралы» Зацмен реттеледь 3
Осыган байланысты Конституциялык ° Кецеcтiц «Мемлекеттiц конституциялык о органдарыныц калыпты жумыс icтеуiн буз-ды» деген конституциялык норманы ресми Ь тYciндipуi, сондай-ак тeтенше жагдай ре- В жимi колданылатын кезецде азаматтардыц И кукыктарын шектейтш шешiмдеp кабылдау Р тетiгiн зацнамалык реттеу кажет. Конститу- О циялык тужырымныц айкын кpитеpийлеpi о жэне тшсп баскару шешiмдеpiн кабылдау н тэpтiбi болмаган кезде тeтенше жагдай- о
ды енгiзудiц зацдылыгы жэне табиги жэне 1
« >
техногендш сипаттагы тeтенше жагдай- И
лар кезiнде шектеу шараларын пайдалану р
туралы мэселе туындайды. Ею зацныц ^
нормаларын салыстырудан табиги жэне (
технoгендiк сипаттагы тeтенше жагдай- —
лар барлык жагдайларда тeтенше жагдай- ЕЕ
IN
о
in
CL
< z
CL
О в х
о
m О
сп <
< сп
ь
-Q
с;
ш £
Ч О X
о <
СП
дыц енгiЗiлуiне экеп соктырмайтыны, тек адамдардыц каушаздш, саяси турактылык жэне тагы баскалары Yшiн елеулi салдарлар туындаган немесе туындау кaупi тенген кезде гана байкалады. Сонымен катар, екi зацдагы бipдей тужырымдаманыц мазмуны эpтYpлi, бул колайсыз жэне оларды бip-бipi-не cэйкеcтендipудi талап етедi. Эcipеcе, тетенше жагдайлар кезiнде «œvid-^» коронавирус пандемиясыныц таралуына байланысты «кашыктан баскаруга» байла-нысты жаца акпараттык технологияларды енгiзу аркылы экiмшiлiк реформа жYpri-зу жэне мемлекетпк баскаруды одан эpi жацгырту кaжеттiлiгi мэcелеci еткip болып кершдь
Жаца цифрлык жагдайларда мемлекеттiк билш органдарыныц бiлiм беру, денсаулык сактау, кызмет керсету жэне т. б. салалардагы азаматтык когаммен кашыктыктан байла-ныс технологиялары ерекше мэнге ие бола-ды. Осыган байланысты «Бшм туралы» жэне «^азакстан Республикасыныц мемлекетпк кызметi туралы» зацдарында «окыту нысандары», «мемлекетпк кызметшшердщ жумыс нысандары» баптарымен толыктыра отырып, бiлiм беру мекемелеpi Yшiн де, мемлекетпк кызметшiлеp Yшiн де кашыктыктан жумыс icтеу нысандарын кездеу кажет.
Сонымен катар, кашыктыктан бшм беру-дi енгiзу проблемалардыц бipi pетiнде оку нэтижелерш растау, содан кеИiн дипломдар, сертификаттар жэне т.б. окуды немесе он-
лайн курстарды бiтipгенi туралы электрон-ды сертификат беру Yшiн оларды эзipлеу жеткiлiкciз, бул рэам улттык ашык бiлiм беру платформасы мен cеpiктеc универси-теттердщ мацызды зацды эpекеттеpi непзш-де курылуы керек. Осыган байланысты:
- ^азакстан Республикасы Бiлiм жэне гылым министрлш «ашык бiлiм берудщ улттык платформасында жарияланатын он-лайн-курстарды эзipлеу женшдеп Yлгiлiк ережелердЬ> эзipлеудi;
- ашык бшм берудщ улттык платформасы мен эрштес жогары оку орындары арасын-да «Онлайн-курстарды пайдалану аркылы бшм беру багдарламаларын icке асыру-дьщ желiлiк нысаны туралы» Yлгiлiк шарт жасасуды;
-cеpiктеc жогары оку орындарына бшм алушылардыц онлайн-курстарыныц нэтижеciн сынактан етюзу максатында «жогары бiлiм беpетiн бшм беру уйымын-да онлайн-курстарды игеру нэтижелерш сынактан етюзу туралы» Yлгiлiк еpеженi эзipлеудi усынамыз.
кашыктыктан бшм беру багдарламалары мен онлайн-курстарга койылатын сапа стан-дарттары мен талаптар сакталган жагдайда, окуды немесе онлайн-курстарды бтргеш туралы сертификатты ЭЦ^-сыз сертификат немipiн бере отырып жэне адресатка элек-трондык пошта аркылы жолдай отырып беруге болады деп тужырымдаймыз.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Пикулькин A.B. Система государственного управления. Учебник. М. 2017. «Изда-тельствоЮНИТИ-ДАНА», 2017.//https://znanium.œm/bookread2.php?book=10286U&spec=L
2. Алексеев C.B. Понятие государственного управления в современной науке административного права // https://cyberleninka.ru/article/n/ponyatie-gosudarstvennogo-upravleniya-v-sovremennoy-nauke-administrativnogo-prava.
3. Калганова Л.А. Компаративные исследования европейской и российской моделей государственного управления // ht^^/www. intelros.ru/pdf/sinergiya/9/1.pdf.
4. Халикова Ш.Б., Кайдарова A.C. Административная реформа в PK: проблемы, тенденции, перспективы. http://pps.kaznu.kz/en. Только гл интерф
5. НисневичЮ.А. Административная реформа: цели ирезультаты. https://cyberleninka. ru/article/n/administrativnaya-reforma-tseli-i-rezultaty.
6. Нугманова Э.А. Теоретико-правовые основы проведения административной реформы в Республике Казахстан https://cyberleninka.ru/article/n/teoretiko-pravovye-osnovy-provedeniya-administrativnoy-reformy-v-respublike-kazahstan.
7. Мухамеджанов Э.Б. Конституционные основы административной реформы Республики Казахстан // https://www.sovremennoepravo.ru/.
8. Ахметов A.C. Административная реформа - основа модернизации системы государственного управления РК // https://cyberleninka.m/article/n/administrativnaya-reforma-osnova-modernizatsii-sistemy-gosudarstvennogo-upravleniya-respubliki-kazahstan.
9. Томмас Джефферсон «O демократии». Высказывания и максимы. htp://www. agitclub.ru/spezhran/amer/jeff/maxims.htm.
REFERENCES
1. Pikul'kin A.V Sistema gosudarstvennogo ^ravlemya. U^ebnik. M. 2017. «IzdateГstvo YUNITI-DANA», 2017. //https://znanium.œm/bookread2.php?book=10286П&spec=L
2. Alekseev S.V. Ponyatie gosudarstvennogo ^ravlemya v sovremennoj nauke administrativnogo prava // https://cyberleninka.ru/article/n/ponyatie-gosudarstvennogo-upravleniya-v-sovremennoy-nauke-administrativnogo-prava.
3. Kalga^va L.A. Komparativnye issledovaniya evropejskoj i rnss^s^j modelej gosudarstvennogo ^ravlemya//http://www.intelros.ru/pdf/sinergiya/9/1.pdf.
4. Hali^va SH.B., Kajdamva A.S. Administrativnaya reforma v RK: problemy, tendendi, perspektivy. http://pps.kaznu.kz/en.
5. Nisnevwh YU.A. Administrativnaya reforma: œli i rezul'taty. https://cyberleninka.ru/ artide/n/administrativnaya-reforma-tseli-i-rezultaty.
6. Nugma^va E.A. Teoretiko-pravovye osnovy provedeniya administrativ^j reformy v respublike kazahstan https://cyberleninka.ru/article/n/teoretiko-pravovye-osnovy-provedeniya-administrativnoy-reformy-v-respublike-kazahstan.
7. Muhamedzha^v E.B. ^mUtu^n^e osnovy administrativ^j reformy Respubliki Kazahstan // https://www.sovremennoepravo.ru/.
8. Ahmetov A.S. Administrativnaya reforma - osnova modernizacii sistemy gosudarstvennogo ирravleniya RK // https://cyberleninka.ru/article/n/administrativnaya-reforma-osnova-modernizatsii-sistemy-gosudarstvennogo-upravleniya-respubliki-kazahstan.
9. Тоmmas Dzhefferson «O demokratii». Vyskazyvaniya i maksimy. http://www.agitclubru/ ro spezhran/amer/jeff/maxims.htm. q
Н
ЭОЖ 340.12
РУХАНИ ЖАЦГЫРУ АЯСЫНДА К^КЬЩТЫК; МЭДЕНИЕТТ1 АРТТЫРУДАГЫ ;¥;ЬЩТЬЩ ТЭРБИЕ ЖЭНЕ Б1Л1М БЕРУДЩ МАЦЫЗДЫЛЫГЫ
Тимур Байж^ман^лы Ж¥маF¥лов
I. ЖансYгiров атындагы Жетжу университет1, К^цыц жэне экономика
Т
ы А
о х о ь
А
сг
о
СП А
q
факультетi, МемлекеттЫ-цуцыцтыц пэндер кафедрасыныц мецгерушШ, о
СП
Философия докторы(PhD), Алматы облысы, Талдыцорган цаласы, о
КазацстанРеспубликасы, е-mail: [email protected]
i
е о
"U
2 А
JZ
Галымжан Сержжан^лы Дэр1баев
I. ЖансYгiров атындагы Жетту университетi, Куцыц жэне экономика факультетi, «Куцыцтану» мамандыгыныц 2 курс магистранты, Алматы облысы, Талдыцорган цаласы, Казацстан Республикасы, е-mail: [email protected]
Tyüíh свздер: цуцыцтыц сана, цуцыцтыц мэдениет, тэрбие, цуцыцтыц тэрбие, 64 цуцыцтыц тэрбие беру нысандары, цуцыцтыц бшм беру, цуцыцтыц насихат, зац практи- 0 касы.
"U
