МАСЛИХАТ КАК ПРЕДСТАВИТЕЛЬНЫЕ ОРГАНЫ И ИХ РОЛЬ В ОСУЩЕСТВЛЕНИИ ПРАВ ГРАЖДАН НА УЧАСТИЕ В УПРАВЛЕНИИ ДЕЛАМИ ГОСУДАРСТВА Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

УДК: 34.342.51

МАСЛИХАТТАР 0К1ЛД1К ОРГАНДАРЫ РЕТ1НДЕ ЖЭНЕ ОЛАРДЫЦ АЗАМАТТАРДЫЦ МЕМЛЕКЕТ 1СТЕР1Н БАСЦАРУГА ЦАТЫСУ КУЦЫГЫН ЖУЗЕГЕ АСЫРУДАГЫ РЭЛ1

Айгер1м Мухатайкызы Немеребаева

М.С. НэрЫбаев атындагы КАЗГЮУ Университеттщ докторанты,

Нур-Султан ц., Казацстан Республикасы;е-таИ: [email protected]

Ty^h свздер: жергiлiктi мемлекеттж басцару, КР Конституцисы, жергiлiктi оюл-di органдар, мэслихаттар, орталыц жэне жергiлiктi органдар, жергтктг мемлекет-т1к басцару, Казацстан Республикасыныц Парламент1, жергтктг атцарушы органдар, эюмджтер, мемлекеттж механизм.

Аннотация. Мацалада жергтктг ок1лд1 органдар - мэслихаттар мемлекеттж басцару ЖYйесiндегi сайланбалы орган реттде, жергтктг атцарушы органдарга цатысты нацты бацылау оюлеттжтертыз аймацтыц проблемаларын шешудегг ролг царасты-рылган. Сонымен цатар, мэслихаттардыц, жергтктг оюлдг органдардыц азаматтар-дыц мемлекет гстерт басцаруга цатысу цуцыгын ЖYзеге асырудыц тетжтерг реттде цызметг туралы айтылган.

Казацстан Республикасыныц Конституциясына 2007 жылы енггзшген озгержтердщ нэтижестде мэслихаттар мемлекеттж органдар гана емес, сондай-ац жергтжтг озт-озг басцару органдары болып цалыптасцан. Автордыц пайымдауынша, цазгргг кезде жер-^ гтктг мемлекеттж органдарыныц цайта цурылуыныц неггзгг тенденциялары реттде ¡3 цогамдыц царым-цатынастардыц одан эрг демократияландыруы, массаны саясаттан-S дыруы, коппартиялылыгы, коптеген цогамдыц бгрлестжтердщ пайда болуы, азаматтыц цогамныц барлыц институттарыныц кушеют аныцтайды.

Мацалада автор атцарушы органдар эзгрлеген мэселелердг царау мен бекту бойын-^ ша окыеттжтер, жэне тотенше окыеттжтер деп мэслихаттардыц окыеттжтерт ею топца саралаган. Сонымен цатар, мэслихаттар жумысыныц мацызды комекшг органда-Е рыныц бгрг окыеттжтер мерзгмгне цуралган турацты комиссиялар туралы баяндайды. е Мацалада мэслихат аппараты мемлекеттж мекеме реттде атцарушы органдармен ^ бгрлест, бацылау мтдеттерт ЖYзеге асыруга талпынады, бграц сайланбалы орган бол-2 магандыцтан, окыдг орган атынан соз сойлей алмайды жэне аймацтыц дамыту багдар-2 ламасын цурастыратындардан тэуелдг деген ой келтгрыген.

cl

С S

I МАСЛИХАТ КАК ПРЕДСТАВИТЕЛЬНЫЕ ОРГАНЫ И ИХ

¡а РОЛЬ В ОСУЩЕСТВЛЕНИИ ПРАВ ГРАЖДАН НА УЧАСТИЕ В

§ УПРАВЛЕНИИ ДЕЛАМИ ГОСУДАРСТВА

X

0 <

т

<* Немеребаева Айгерим Мухатаевна

Р Докторант Университета КАЗГЮУ им М.С. Нарикбаева,

(З г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

1

Ключевые слова: местное самоуправление, Конституция Республики Казахстан, местные представительные органы, маслихаты, центральные и местные органы власти, Щ местное самоуправление, Парламент Республики Казахстан, местные исполнительные органы, акиматы, государственный механизм.

Аннотация. В статье рассматривается роль местных представительных органов - маслихатов как выборных органов в системе государственного управления, в решении проблем региона без полномочия по контролю над местными исполнительными органами. Рассматривается роль местных представительных органов, маслихатов как механизм реализации права граждан на участие в управлении делами государства.

В результате внесения в 2007 году изменений в Конституцию Республики Казахстан маслихаты стали не только государственными органами, но и органами местного самоуправления. По мнению автора, сегодня основными тенденциями в дальнейшей реструктуризации местного самоуправления являются дальнейшая демократизация общественных отношений, политизация масс, многопартийность, появление множества общественных объединений, укрепление всего гражданского общества.

В статье автор делит полномочия маслихатов на две группы: полномочия по рассмотрению и утверждению вопросов, разрабатываемых органами исполнительной власти, и чрезвычайные полномочия. А так же, говорится о комиссиях формируемые на срок полномочий как одним из важнейших вспомогательных органов маслихатов.

В статье утверждается, что маслихат как государственный орган стремится выполнять надзорные функции вместе с исполнительной властью, но поскольку он не является выборным органом, не может выступать от имени представительного органа и зависит от тех, кто развивает программы регионального развития.

MASLIKHAT AS REPRESENTATIVE BODIES AND THEIR ROLE IN THE EXERCISE OF THE RIGHT OF CITIZENS TO PARTICIPATE

IN THE GOVERNANCE OF STATE

Nemerebaeva Aigerim Mukhataevna

PhD candidate M.S. Narikbaev KAZGUU University,

Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

x

Keywords: Local self-government, the Constitution of the Republic of Kazakhstan, local H

representative bodies, maslikhats, central and local authorities, local self-government, the 9 Parliament of the Republic of Kazakhstan, local executive bodies, akimats, state mechanism.

Аbstract. The article describes the role of local representative bodies - maslikhats as elected 3

bodies in the system of state administration, in solving regional problems without the authority 0

to control local executive bodies. And also, the role of local representative bodies, maslikhats is o

considered as a mechanism for realizing the right of citizens to participate in the management of T»

state affairs. 5

As a result of amendments to the Constitution of the Republic of Kazakhstan in 2007, B

maslikhats became not only state bodies, but also local self-government bodies. According to the ^ author, today the main trends in the further restructuring of local self-government are the further

democratization of public relations, the politicization of the masses, a multi-party system, the 0

o

emergence of many public associations, and the strengthening of the entire civil society. 0

In the article, the author divides the powers of maslikhats into two groups: powers to consider s

and approve issues developed by the executive authorities, and emergency powers. It also says o

p

A

that one of the most important subsidiary bodies of maslikhats are permanent commissions formed for a term of office.

The article argues that the maslikhat, as a state body, seeks to perform supervisory functions together with the executive branch, but since it is not an elected body, it cannot act on behalf of a representative body and depends on those who develop regional development programs.

"O

nj

о

DOI: 10.52026/2788-5291 2021 64 1 244

гм о гм

IX

< IX

О в х

о

со О

сп <

< сп

ь

-О

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

Ь

К1р1спе. Республика азаматтарыньщ мем-лекеттiк органдар мен жергшкп eзiн-eзi баскару органдарын сайлауга жэне оларга сайлануга, сондай-ак республикалык рефе-рендумга катысуга кукыгы бар1.

Жергшкп eкiлдi органдар - мэслихаттар мемлекетпк баскару жYЙесiнде казiргi ке-зецде жергiлiкгi когамдастыктыц жалгыз-ак сайланбалы органы ретшде, жергiлiктi атка-рушы органдарга катысты айкын бакылау eкiлегтiктерсiз аймактыц проблемаларын шешуге мэндi эсер ете алмайды. Жергiлiктi аткарушы органдарга катысты айкын бел-гiленген бакылау екшетпктераз жергiлiктi халыктыц беделiне ие болу киын. Осы тура-лы ^азакстанныц когамдык пiкiртерiмдерi айтады.

Нег1зг1 бвл1м. Мэслихаттар, жергшк-тi eкiлдi органдар ретшде езшщ кызметiн 10 жыл бурын бастады. 2001 жылы «мемлекетпк eзiн-eзi баскарудыц жергiлiктi органдары» жалпы атауымен жергiлiктi экiмшiлiкпен мэслихаттардыц бiрiгуi, олар баскарудыц бiрдей жергшкп мэселелерiмен айналысатынын бiлдiрген жок. ¥йымда-стыру катынасында мэслихаттар аткарушы органдардан бeлiнедi, сонымен катар, олар жергшкп eзiн-eзi баскару органдары бо-лып табылмады. ^азакстан Республикасыныц Конституциясына 2007 жылы енпзш-ген eзгерiстердiц нэтижесiнде мэслихаттар мемлекегтiк органдар гана емес, сондай-ак жергiлiкгi eзiн-eзi баскару органдары болып калыптасты. Мэслихаттардыц осындай ко-салкы жагдайы белгiлi дэрежеде оларга катысты шешiмдердi кабылдаганда, халыктыц кецейгiлген топтарыныц катысуын токта-тады, мэслихаттардыц кызметiнiц кезецiн белгш бiр накты негiздемемен халыктыц eкiлеггi билiгiнiц ец массалык формасы ретшде айтуга болады2.

Халык билiгiнiц осы институтына кы-зыгушылыгы белгiлi жэне зацды. Халыктыц билiктен безу жай-куй, оган катысуга аза-маттык талаптары мен мYДделерi, жергiлiктi

eкiлеггi органдар аркылы акырындап ауы-суы байкалады. Мэслихаттардыц калыпта-суыныц элеумегтiк кундылыгы азаматтар жергiлiктi билiк органдарыныц калыптасу процесiне тiкелей жэне тeте катысуы болып табылады. Баскарудыц жергiлiктi, бэршен бурын eкiлдi органдарыныц катысуынсыз азаматтык еркiндiктiц одан эрi дамуы, саяси турактылык пен когамдагы келiсiмдi сактау мен ныгайту мYмкiн емес. Сонымен катар, казiргi кезде жергiлiктi мемлекетпк орган-дардыц курылымындагы одан эрi кайта курылуыныц негiзгi беталыстары когамдык карым-катынастардыц одан эрi демократи-яландыруы, массаны саясаттандыруы, ^п-партиялыгы, ^теген когамдык бiрлестiк-тердiц пайда болуы, адал, еркiн сайлауларга багытталган, азаматтык когамныц барлык инстигуггарыныц кYшеюiн аныктайды. БY-гiн тек жергiлiктi органдардыц - мэслихаттардыц кызметi осымен байланысты.

Жергiлiктi eкiлдi органдар - мэслихаттар жэне жергшкп аткарушы органдар - эюмдштер ^азакстандагы жергшкп мемлекетпк баскару субъекгiлерi болып табылады. Мемлекетпк билштщ эртYрлi децгейлерi арасындагы кызмет саласыныц, функциялар мен жауапкершшктщ ара-жiгiн накты ажыратуды, оныц iшiнде жергiлiктi мемлекетпк баскарудыц тиiмдi жумыс iстеуi Yшiн жагдайлар жасауды камтамасыз ететiн зацнаманы одан эрi жегiлдiру кажеттшгь не Республика Президенпнщ 2002 жылгы 20 кыркYЙектегi №949 Жарлыгымен, сон-дай-ак Мемлекет басшысыныц 2004 жылга арналган ^азакстан халкына Жолдауында макулданган кукыктык саясат тужырымда-масына назар аударылды3.

Осылайша, жергшкп жерлердеп мемле-кеггiк баскаруды жергшкп eкiлдi органдар жYзеге асырады.

Мэслихат халык Yшiн eмiрлiк мацызы бар мэселелердi шешедi. Ол аумакты да-мытудыц экономикалык жэне элеумеггiк багдарламаларын, жергiлiкгi бюджета бекь

Казацстан Республикасыныц Конституциям (1995 жылы 30 тамызда республикалыц референдумда цабылданган) // http:adilet.zan.kz

2 Казахстан Республикасы. 2001 жылгы 23 цацтардагы № 148-11 «Казахстан Республикасындагы жергтктг мемлекет-тж басцару туралы» зац. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z010000148.

3 Казацстан Республикасыныц Президентг Н.Э.Назарбаевтыц Казацстан халцына Жолдауы. 2004 жылгы 19 наурыз. — Казацстан Республикасы Президенттщресми сайты (akorda.kz)

тедь Мэслихат эюмнщ жэне жергiлiктi аткарушы органдардьщ баска да басшыларыныц есептерiн карайды, жергiлiктi карыздар мен облигацияларды шыгару жэне орналастыру туралы шешiмдер кабылдайды. Ол жергшк-тi аткарушы органныц усынуы бойынша кэмелетке толмагандардыц iстерi жeнiндегi комиссиялардыц к¥рамын жэне т. б. к¥рады жэне бекiтедi.

^аралган мэселелер бойынша шешiмдер кабылдайды, олар жарияланады жэне бар-лык жергшкп органдар, уйымдар мен аза-маттар шешiмдердi орындауы тиiс.

Жергiлiктi езш - eзi баскару- бул тшсп экiмшiлiк-аумактык бeлiнiс халкыныц, оныц жергшкп iстердi баскару жeнiндегi сайланбалы органдарыныц дербес кызметi: жергiлiктi eкiлдi органдардыц функциялары мен eкiлеттiктерiн ажырату; жергшкп аткарушы органдар мэслихаттарыныц зацда бел-гiленген мэселелер бойынша бакылауында болу, азаматтардыц кукыктарын, бостан-дыктары мен зацды мYДделерiн коргау; жергшкп eкiлдi органдардыц эрбiр децгешнщ дербестiгi мен тэуелсiздiгi; жариялылык, когамдык пiкiрдi есепке алу, зацдылык; шешiм кабылдауга жауаптылык.

Экiмшiлiк жауаптылык кeзделетiн каги-даларды бузганы Yшiн Мэслихат ережелердi белгiлей алады. Бул ережеге катысты:

- жердi, ормандарды, су ресурстарын, жа-нуарлар элемiн коргау;

- сауда (кайда сауда жасау керек, сауда тэрпбш калай сактау керек);

- когамдык тэртiптi, eрт жэне жол ка-уiпсiздiгiн камтамасыз ету;

- аумакты санитарлык тазалау;

- когамдык кeлiктi пайдалану;

- YЙ жануарларын устау жэне т. б.

Мэслихат беюткен ережелер жергшкп

органдарга, азаматтарга багытталады жэне жергшкп байлыкты (орман, су, жануарлар) сактауга, аурулардыц, шдеттердщ таралма-уына, азаматтардыц кукыктары мен бостан-дыктарыныц бузылмауына, адамдардыц ты-ныш eмiр CYPуiне, окуына, жумыс iстеуiне багытталган.

Мэслихат сессияга (жиналыска) жылына кемiнде тeрт рет жиналады. Бул сессиялар-да eзектi мэселелер шешiледi. Мэслихат де-путатын азаматтар сайлайды, сондыктан ол олардыц еркiн, ниетш бiлдiруi, олардыц

зацды мYДделерiн коргауы тиiс. Депутаттыц мынадай кукыктары бар:

- мэслихаттыц тeраFасы, хатшысы, туракты комиссиялардыц мYшесi болып сайлану;

- мэслихат сессиясында карау Yшiн сурактар усыну, оларды карауFа жэне шешiмдер кабылдауFа катысу;

- жергiлiктi аткарушы органныц лауазым-ды тулFаларына жергiлiктi eмiрдiц мацызды iстерi бойынша сурау салу;

- сайлаушылармен кездесулер, жиналы-стар eткiзу.

Мэслихат депутатыныц eз мiндеттерi де бар. Ол мэслихат жумысына, зацдардыц, жоFары мемлекеттiк органдардыц баска да нормативпк актiлерiнiц, мэслихаттыц eз шешiмдерiнiц орындалуын тексеруге каты-суFа; сайлаушылармен туракты байланыста болуFа, оларFа мэслихаттыц жумысы туралы хабарлауFа мiндеттi: «Депутат eз кыз-мепнде халык пен мемлекеттiц мYДделерiн ескеруi тиiс, ал егер ол кандай да бiр саяси партияныц, коFамдык бiрлестiктiц мYшесi болса, онда ол олардыц баFдарламалык жа-сактамасын бiлдiруi тшс» [1, 23 б.].

Мэслихаттарды тиiстi эюмшшк-ау-мактык бiрлiкте туратын ^азакстан Респу- ш бликасыныц азаматтары 4 жыл мерзiмге Н сайлайды. 20 жаска толFан азамат мэслихат ^ депутаты бола алады. МэслихаттарFа сай- Н лауды eткiзу тэртiбi «^азакстан Республи- И касындаFы сайлау туралы» ^азакстан Ре- Т спубликасыныц Конституциялык зацында 3 белгiленген. °

Мэслихаттар депутаттарын сайлау: «бул о мемлекет басшысын немесе Парламент де- Т путаттарын сайлаудан мацыздылыFынан кем Ь емес процесс. Бiрiншiден, мундай сайлау В кезiнде халык демократияныц негiздерiн YЙ- И ренедi, eйткенi ол элдекайда жиi eткiзiледi, Р ал оларFа катысатын адамдар, эдетте, та- О нымал жэне электоратка кол жетiмдi. Екiн- о шщен, жергiлiктi децгейдегi сайлау жалпы н демократиялык процестiц ажырамас бeлiгi О болып табылады, оныц бузылуы азамат- А тардыц конституциялык кукыктарыныц бу- И зылуына экелуi мYмкiн» [2, 146 б.]. р

Сенат мэслихаттыц eкiлеттiгiн мерзiмi- № нен бурын зацда белгiленген негiздер мен ( тэртiп бойынша, сондай-ак eзiн-eзi тарату — туралы шешiм кабылданFан жаFдайда токта- 22 тады.

Мэслихаттар мен эюмд^ердш жергшк-тi мемлекеттiк баскаруды жYзеге асырудаFы жауапкершiлiгi олардыц eкiлеттiктерiнiц ка-жетп кeлемiне жэне каржылык-ресурстык камтамасыз етiлуiне сэйкес келуi тиiс.

Облыстар, республикалык мацызы бар кала жэне астана мэслихаттарыныц кузы-ретше сонымен катар облыстыц аудандык жоспарлану схемасын, облыс орталыFын, Республикалык мацызы бар калаларды жэне Астананы салудыц бас жоспары жобасын бекiту туралы ^азакстан Республикасыныц Yкiметiне усыныс енпзу, экiмшiлiк аудан-дардыц аудандык жоспарлануы жобаларын, облыстык (облыс орталыктарынан баска) жэне аудандык баFыныстаFы калаларды салудыц бас жоспарларын беюту жатады. Аудандык мэслихаттардыц кузыретiне сон-дай-ак тиiстi ауданныц аумаFында орна-ласкан кенттер мен ауылдарды салудыц бас жоспарларын бекiту жатады. Мэслихаттыц карауына жаткызылFан мэселелер бойынша шыFаратын шешiмдерi мэслихаттыц актiлерi болып табылады. Мэслихаттардыц жергшк-тi бюджет кiрiстерiн кыскартуды немесе жергiлiктi бюджет шыFыстарын улFайтуды кeздейтiн шешiмдерiнiц жобалары экiмнiц Я оц корытындысы болFан кезде Fана карауFа Ч енгiзiлуi мYмкiн. Мэслихаттыц eз кузыретi ¡о шегiнде кабылдаFан шешiмдерi ресми жари-^ ялануFа тиiс жэне тиiстi аумакта орындалуFа ^ мiндеттi. Мэслихаттыц жалпыFа мшдет-^ тi мацызды, ведомствоаралык сипаты бар,

< азаматтардыц кукыктарын, бостандыктары ^ мен зацды мYДделерiн корFайтын шешiм-^ дерiн Эдшет министрлiгiнiц аумактык ор-

гандары зацдарда белгiленген тэртiппен оо мемлекетлк пркеуге тиiс, сонымен катар,

< мэслихаттардыц Республика Конституция-^Е сы мен зацдарына сэйкес келмейтiн шешiм-

< дерiн мэслихаттыц eзiнiц не сот тэртiбiмен Ь жоюы мYмкiн.

ш Мэслихаттыц алкалы орган ретшдеп $ eкiлеттiгi сессияда жYзеге асырылады. Мэс-х лихат курамына комиссиялар кiредi.

< Туракты комиссиялар сессияны шакыру

< туралы, кYн тэрпбше каулылардыц жоба-

Р ларын, ецбек ужымдарында жэне халыктыц

Ь жергшкп eмiрдiц аса мацызды мэселелерiн

^ талкылау туралы, мэслихаттыц есептерi

^ мен лауазымды адамдарын тыцдау тура-

Ь лы усыныстар енгiзуге; органдардыц есеп-00

терiн тыцдау туралы сессияларда баяндама-лар мен косымша баяндамалар жасауFа, eз усыныстарын енпзуге; eз отырыстарында тиiстi аумакта орналаскан кэсiпорындар, уйымдар мен мекемелер, жергшкп баскару органдары басшыларыныц хабарламаларын тыцдауFа; корытындылар дайындауFа жэне каулылар кабылдауFа; жергiлiктi аткарушы органдардыц, кэсiпорындардыц, уйымдар мен мекемелердш басшылары мен лауазымды туеталарына кажеттi материалдар мен кужаттарды, акпаратты усыну туралы eтiнiш жасауFа кукыктары бар.

Туракты комиссиялар eздерiн сайлаFан мэслихаттардыц алдында жауапты жэне жылына кемiнде бiр рет олардыц алдында eз кызмеп туралы есеп бередi. Туракты комиссиялардыц отырыстары кажеттшгь не карай шакырылады жэне егер отырыска олардыц курамына юрепн депутаттардыц жалпы саныныц кемшде Yштен екiсi катыс-са, зацды деп есептеледь Туракты комиссия eз бастамасы бойынша немесе мэслихат шешiмi бойынша eзiнiц карауына жаткы-мэселелер бойынша кeпшiлiк тыцда-улар eткiзе алады. Тыцдаулар комиссияныц карауына жаткызылFан жергiлiктi мацызы бар негурлым мацызды мэселелердi талкылау максатында депутаттардыц, мемлекеттiк органдар, жергiлiктi eзiн-eзi баскару орган-дары, уйымдар, букаралык акпарат куралда-ры eкiлдерiнiц, азаматтардыц катысуымен туракты комиссиялардыц кецейтiлген отырыстары нысанында eткiзiледi.

Уакытша комиссияларды мэслихат кан-дай да бiр мэселенi дайындау жэне карау Yшiн курады, содан кейiн eз кызмепн токта-тады.

Тексеру комиссиясы депутаттар ара-сынан да, осы мэслихаттыц депутаты болып табылмайтын адамдардан да сайланады, жергшкп бюджеттш аткарылуын бакылау-ды жYзеге асырады. Комиссия тeраFасы eз функцияларын босатылFан негiзде жYзеге асырады. Мэслихаттыц шешiмi бойынша Тексеру комиссиясыныц мYшелерi де боса-тылFан непзде жумыс iстей алады. Тексеру комиссиясы ревизияларды eз калауы бойынша кез келген уакытта, бiрак жылына кемшде бiр рет жYргiзедi. Ревизия мэслихаттыц шешiмi бойынша, сондай-ак мэслихат депу-таттарыныц жалпы саныныц кемшде Yштен

бiрiнiц талап егуi бойынша жYргiзiледi. Тек-серу акпс мэслихатка берiледi.

Мэслихаттыц, оныц органдары мен ап-паратыныц кызметш уйымдастыру сала-сында мэслихат хатшысы: туракты жэне eзге де комиссиялардыц, депутаттык топ-тардыц кызметiн YЙлестiредi; мэслихаттыц бекiгуiне мэслихат аппаратыныц курылы-мын енгiзедi; оныц жумысына басшылык жасайды; оныц кызметкерлерiн кызметке тагайындайды жэне кызметтен босатады. Мэслихат хатшысыныц бiркатар eкiлеггiк-терi мэслихаттыц бакылау функцияларын iске асыруды камтамасыз етедi. Ол депутат-тардыц сауалдары мен eтiнiштерiн карауды бакылайды, тиiсгi мемлекеггiк органдар мен лауазымды адамдарга депутаттардыц зацды талаптарын бiрнеше рет елемегенi, мэслихат шешiмдерiн орындамаганы, туракты комиссияларга кeрiнеу жалган акпарат бер-геш Yшiн лауазымды адамдарды тэртiпгiк жауаптылыкка тарту туралы усыныстар енпзедц мэслихаттыц атынан экiмге ре-спубликаныц зацнамасына кайшы келетiн немесе каржылык, материалдык немесе уй-ымдастырушылык куралдармен жеткiлiксiз камтамасыз етiлген шешiмнiц ^шш жою туралы усыныс енгiзедi; мэслихат атынан сотка талап ету арызына кол кояды.

Мэслихаттыц халыкпен байланысын камтамасыз ете отырып, мэслихат хатшысы: мэслихат атынан халыкпен, меншш нысаны-на карамастан ецбек ужымдарымен, кэсiпо-рындармен, уйымдармен, мекемелермен байланыс жасайды; азаматтарды кабылда-уды жYргiзедi жэне аппараттыц лауазымды тулгаларыныц кабылдау eткiзуiн уйымда-стырады; азаматтардыц eтiнiштерiн, ары-здары мен шагымдарын карайды; сайлаушы-лардан келiп тускен усыныстар, eгiнiштер мен ережелер туралы мэслихатка удайы жинакталган деректердi усынады; бул рет-те азаматтардыц мэслихаттыц мацызды шешiмдерiнiц жобаларын жэне жергшкп жэне Республикалык мацызы бар баска да мэселелердi талкылауын камтамасыз етедь Мэслихат хатшысына жалпы мэслихатка, оныц органдарына тиесiлi кукыктар мен eкiлеггiктер берiлмейдi. Хатшы болмаган кезде оныц функцияларын туракты комис-сиялардыц бiрiнiц тeраFасы уакытша орын-дайды.

Мэслихат депутатыныц парламент депу-татынан айырмашылы^ы, бYкiл халыктыц

eкiлi болып табылмайды, ец алдымен, eз сайлау округ! халкыныц еркiн бiлдiредi. Сондыктан, ол императивт мандатпен бай-ланысты жэне оны сайлаушылар алып та-стай алады. Депутат сайлаушылармен Yнемi байланыста болуFа, оларFа мэслихаттыц жумысы, жоспарларды, аумактарды дамыту бойынша баFдарламаларын орындауFа, жер-гiлiктi бюджеггiц аткарылуы туралы Yнемi акпарат берiп отыруFа, мэслихат шешiм-дерiнiц орындалуын уйымдастыруFа жэне бакылауFа катысуFа мiндеггi.

Мэслихат депутатыныц eкiлеггiгi оны тиiсгi аумактык сайлау комиссиясы мэслихат депутаты ретшде тiркелген кезден баста-лады.

Мэслихат депутатыныц eкiлеггiгi мына-дай жаFдайларда:

1) депутат депутаттык мiндеггердi орын-даумен сыйымсыз лауазымFа сайланса неме-се таFайындалса; 2) оны сайлаушылар керi шакырып алса; 3) депутатты сот эрекетке кабшетаз деп таныса; 4) парламент Сенаты мэслихаттыц eкiлеггiгiн мерзiмiнен бурын токтатса; 5) тиiсгi мэслихат eзiн-eзi тарат-са; 6) депутат болып табылатын адамFа ка-тысты соттыц зацды кYшiне енген айыптау Yкiмiне байланысты; 7 депутат мэслихат ау-маFынан тыс жерлерге туракты туруFа кет- С кен жаFдайда; 8) депутаттыц орнынан тYсу И туралы жеке eтiнiшiне байланысты токта- И тылады. Депутаттыц eкiлегтiгiн ме^мшен бурын токтату туралы шешiмдi тиiстi мэс- т

лихат кабылдайды. ч

>

Депутат пен мэслихаттыц туракты ко- а миссиясыныц мэслихат кузыретше жаткы- о зылFан мэселелер бойынша сессия тeраFа- ^^ сына, мэслихат хатшысына, мэслихат 4

Л

аумаFында орналаскан жергiлiктi аткарушы С органдардыц, кэсiпорындардыц, уйымдар- В дыц басшыларына сауал жолдауFа кукыFы ^ бар. р

А

Мэселе сессияныц карауына ауызша не- О

месе жазбаша нысанда енгiзiледi (соцFы о

жаFдайда ол жария етiлуге тшс). Сурау са- о

лынFан лауазымды адам мэслихат белгше- о

ген мерзiмде сессияда сурау, салуFа ауызша А

немесе жазбаша жауап беруге мшдетп. Сау- и

алFа жауап сессияда жарияланады. Ол бой- р

ынша пiкiрталас ашылуы мYмкiн. СауалFа № берiлген жауап жэне оны талкылау нэтиже-

лерi бойынша мэслихат каулы кабылдайды. ))

Депутат сессияларды, мэслихат орган- 0

дарыныц отырыстарын eткiзу кезецiнде, 1

гм о гм

IX

< IX

О в х

о

со О

сп <

< сп

ь .0

ш £

ч О X

о <

т

депутаттык eкiлеттiктердi жYзеге асыру уакытында OFан орташа жалакысы жэне депутаттык кызметке байланысты баска да шыFыстар тшсп жергiлiктi бюджет каража-ты есебшен eтеле отырып, кызметтiк мш-деттерш орындаудан босатылады.

Мэслихаттардыц кызметiн жетiлдiру жэне азаматтардыц маслихаттардыц кы-зметше катысуын кецейту Yшiн бакылау eкiлеттiктерiн кецейту маFынасы бар. Бул мемлекетпк билiк жYЙесiн орталыксыздан-дыру, жергiлiктi eзiн-eзi баскару жYЙесiнiц рeлiн арттыру жолындаFы мацызды кадам болады4.

Тэжiрибеде республиканыц мэслихатта-рында халыкты элеуметпк корFау, денсау-лык сактау, бiлiм беру, мэдениет жэне спорт мэселелерi бойынша туракты комиссиялар; экономикалык реформа, бюджет, каржы, ха-лыктык шаруа салаларыныц кызметi жэне экология; депутаттык eкiлеттiктер, азамат-тардыц кукыктары, коFамдык бiрлестiктер-мен байланыс жeнiндегi мэселелерi бойынша туракты комиссиялар жумыс iстейдi.

Комиссия кызметiнiц непзп баFытта-ры комиссияныц атауларында калаетан. Туракты комиссия eз жумысын сессияFа ен-гiзiлетiн мэселелер мен шешiм жобаларын карап, мэслихаттыц жумыс жоспарына сэй-кес курумен катар, сондай-ак комиссияныц eзiнiц жумыс жоспарымен де курады. Комиссияныц жумысында аткарушы органда-ры, кэсiпорындары, мекемелерi, прокуратура, кукык корFау органдары жэне ауданныц азаматтары катыса алады.

Билштщ eкiлдi органдарыныц жумыс тэжiрибесiнiц 10 жылдан астам уакыты шш-де туракты комиссияныц басты жэне тиiмдi мiндеттерi мэслихаттыц кабылдаFан шешiм-дершщ орындалу барысы мен тeцiректiц даму элеуметпк баFдарламаларын орындау-ды бакылау мшдел^ болып табылады.

БYгiн уакыттыц eзi аумакты дамытудыц элеуметтiк баFдарламасын орындау бойынша бэрiн камтитын институттардыц бакылау мiндеттерiн ^теру туралы ойдыц мацы-здылыFын ^шпен тацады.

Мэслихат аппараты мемлекеттiк мекеме ретшде аткарушы органдармен бiрлесiп, бакылау мшдеттерш жYзеге асыруFа тал-пынады, бiрак сайланбалы орган болмаFан-

дыктан, eкiлдi орган атынан сeз сeйлей алмайды жэне аймактык дамыту баFдарла-масын курастыратындардан тэуелдi. ОсыFан байланысты менiцше, сессияныц шешiм-дерiнiц орындалуын бакылау мен тексеру-дi туракты комиссияныц тeраFасы, тексеру комиссияныц босатылFан негiзде жумыс iстейтiн тeраFалары, экономика жэне бюджет жeнiндегi туракты комиссияныц жэне мэселелердщ элеуметтiк жинаFы жeнiндегi тeраFалары жYзеге асыру керек. 0кiлдi ор-гандарFа сайланFан депутаттардыц кeбiнiц кэсiпкой жэне турмыстык тэж1рибесшщ децгейi жоFары адамдар, бiрак эркайсысын-да депутат кызметiнен баска ^п уакыт пен кYш алатын непзп жумыстары бар екенiн ескеру кажет [3, 34 б.].

Корытынды. Мэслихаттардыц билш институты ретiнде кызмет ету уакыты iшiнде сайлау компанияларына катысуFа жуырда Fана кукык бершд^ олармен калыптаскан ко-миссиялардыц бiрiншi тэжiрибесi ^азакстан РеспубликасындаFы сайлаудыц одан эрi де-мократияландыру мацыздылыFын ^рсет^.

Мэслихаттар экономикалык, каржылык жэне элеуметпк мэселелердi шешуде бел-сендi катысуFа жэне осы iске eз Yлестерiн KOсуFа кукылы. ОларFа жай тана жоспарлар мен баFдарламаларды бекiту Fана емес, со-нымен катар, тшсп лауазымды тулFалардыц жоспарлар мен баFдарламаларды орындау туралы есептерiн тыцдау жэне осы тулFа-ларFа катысты шешiмдер кабылдау аркылы бакылау функцияларын жYзеге асыру накты eкiлеттiктерi жYктеледi. Бакылау функци-яларды одан эрi кецейту Yшiн бiз сол мак-саттарFа туракты комиссияларды, eзiмiздiц курылымдык бeлiмшенi пайдаланамыз. Туракты комиссияныц жумыс жоспарын-да сессияда кабылданFан аумакты элеу-меттiк-экономикалык дамытудыц эртYрлi баFыттары бойынша ^теген баFдарлама-ларды жYзеге асыру барысы мен корытын-дылары туралы аткарушы органдардыц бас-шыларыныц есептерш жиi коямыз. Эдетте, муныц барлы^ы талкылаумен шектелiнедi, ал лауазымды тулFаларFа шешiмдердi орын-дамаFандары Yшiн тшсп органдарFа усыны-стар eте сирек баFытталады.

X

ь

Казацстан экономикалыц, элеуметтж жэне саяси жедел жацару жолында Казацстан Республикасы Президенттщ Казацстан халцына Жолдауы, Астана ц., 2005 жылгы 18 ацпан. Казахстан экономикалыц, элеуметтж жэне саяси жедел жацару жолында - «Эдтет» АКЖ ^ап.^)

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Жанузакова Л.Т. Проблемы совершенствования местного управления в Республике Казахстан //Право и государство. - №2. - 2003. - C 22-25.

2. Мухамеджанов Э.Б. Казацстан Республикасыныц сайлау цуцыгы.- Алматы: Жет1 Жаргы, 2017. - 176 с.

3. Эл1баева Г.А. Мемлекеттт бил1к ЖYйесiндегi жерг1л1кт1 атцарушы органдар. - Алматы: Жет1 Жаргы, 2018.- 63 с.

REFERENCES

1. Zhanuzakova L.T. Problemy sovershenstvovanija mestnogo upravlenija v Respublike Kazahstan //Pravo i gosudarstvo. - №2. - 2003. - S. 23-25.

2. Muhamedzhanov Je.B. K^azaystan Respublikasynyn sajlau цуцугу. - Almaty: Zheti Zharsy, 2017. -176 s.

3. dlibaeva G.A. Memlekettik bilik zhYjesindegi zhergilikti atyarushy organdar. - Almaty: Zheti Zharsy, 2018.- 63 s.

ЭОЖ 34.096

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ ЗАЦ КОНСУЛЬТАНТТАРЫНЬЩ ЦЫЗМЕТШ РЕТТЕУДЩ ш

КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1 ТУРАЛЫ Т

Н И

Антон Олегович Макрушин р

«Нурбанк» АК-ныц Шнэрат-цуыным жумыстары жэне атцару У

вндiрiсiне бацылау ЖYргiзу басцармасыныц Шнэрат-цуыным 5

жумыстары бвлiмiнiц бас маманы, зац гылымдарыныц магистрi; >

Алматы ц., Казахстан Республикасы; e-mail: [email protected] о

о

Ty^h свздер: зац консультанты, бiлiктiлiктi арттыру, цызметтщ кепiлдiктерi, зац р квмегi, зац консультанттыц сурау салуы.

Аннотация. Бул мацалада зац консультанттарыныц цызметт реттейтт Казацстан р

Республикасыныц зацнамасын жетiлдiрудiц 03eKmi мэселелерi царастырады. Казацстан Республикасыныц mü6ip зацнамалыц акmiлeрiнe адвокаттыц цызмет жэне зац кoмeгi мэсeлeлeрi бойынша озгерктер мен толыцтырулар eнгiзiлгeннeн кешн сотта тапсырма бойынша окшдт етушц институты mü6ip озгерктерге ушырады. Атап айтцанда, сотта тапсырма бойынша окш реттде эрекет ету мYмкiндiгi бар тулгалар санаты «зац

5

П >

И

консультанттары» жаца санатына ауыстырылды. е Адвокаттар мен зац консультанттарыныц Казацстан Республикасыныц зацнамасында М

беютшген цуцыцтары мен мiндеттерiне салыстырмалы талдау ЖYргiзу кезтде «Адвокат- И

тыц жэне зац квмегi туралы» Казацстан Республикасыныц Зацында зац консультантта- р

ры цуцыцтарыныц кетлдттерт бекту цажеттт белгшенген, зац консультанттарыныц №

жекелеген цуцыцтарына кетлдт беру цажеттшгшц негiзделген тужырымдары жасал- 5

ды. Сондай-ац, осы мацалада зац консультанттарыныц бшктшт арттыру нысандарын )

нацтылау цажеттштн кврсететт себептер кврсетыген, бул жиынтыгында азамат- 0 тыц-цуцыц цатынастар субъектшертщ зац консультанты мэртебест негурлым жогары