CC BY
8ОЖЭ 631.111.2
«ЖЕР КАДАСТРЫНДАГЫ ИННОВАЦИЯЛАР: ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ ЖЭНЕ АВТОМАТТАНДЫРЫЛГАН ЖYЙЕЛЕР»
Т0РЕБАЙ Н¥РС¥ЛТАН ШЫНЫБЕК¥ЛЫ, ЭЛ1МБЕК Д1НАСЫЛ ЕРЛАН¥ЛЫ, СЕЙДАЗИМ АРЫСТАН ДАНИЯР¥ЛЫ, ГАЛЫМЖАН АЯН Н¥РМАН¥ЛЫ
С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университетi Кеак Жер ресурстарын баскару,сэулет жэне дизайн факультетi "Кадастр" кафедрасы мамандыгыныц студенттерi
Еылыми жетекшг БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ
Астана к.Дазакстан
Андатпа: Жер кадастры - бул мемлекет аумагында орналасцан жер тел1мдертщ цуцыцтыц, экономикалыц жэне экологиялыц жагдайын аныцтайтын ЖYйе. Ол жер ресурстарын басцару, олардыц цуцыгын т1ркеу, салыц салу жэне пайдалану тшмдшгт цамтамасыз ету Yшiн мацызды рвл атцарады. Соцгы жылдары жер кадастрында инновациялыц технологиялар, соныц шгнде жасанды интеллект (ЖИ) жэне автоматтандырылган ЖYйелер кещнен цолданылуда. Бул взгер1стер жер кадастрыныц тшмдшгт арттырып, ацпаратты жинау, талдау жэне вцдеу процестерт оцтайландыруга мYмкiндiк бередг.
TyrnHdi свздер: Автоматтандырылган ЖYйелер, жер кадастры, экономикалыц тшмдлк, географиялыц ацпараттыц ЖYйелер, жасанды интеллект, спутник технологиялары, цифрландыру, жерд1 мониторингтеу, экологиялыц турацтылыц, жерд1 автоматты багалау.
Abstract: The land cadastre is a system that determines the legal, economic, and environmental status of land plots within the state's territory. It plays a crucial role in managing land resources, registering rights, taxation, and ensuring the efficient use of land. In recent years, innovative technologies, including artificial intelligence (AI) and automated systems, have been widely applied in the land cadastre. These changes enhance the efficiency of the cadastre and optimize processes for collecting, analyzing, and processing information.
Key words: Automated systems, land cadastre, economic efficiency, geographic information systems, artificial intelligence, satellite technologies, digitalization, land monitoring, environmental sustainability, automated land valuation.
Жер кадастры — бул жер учаскелершщ орналасуын, келемщ шекараларын жэне кукыкктык мэртебесш сипаттайтын мемлекетлк тсркеу жYЙесi. ^аз1рп тацда элемдеп жер ресурстарын тиiмдi баскару кажетплт арткандыктан, жаца технологиялар, оныц шшде жасанды интеллект (ЖИ) жэне автоматтандырылган жYЙелер, жер кадастры мен мониторингтщ ажырамас белшне айналып отыр. Бул жYЙелер дэстYрлi эдютермен салыстырганда жер туралы мэлiметтердi жедел, дэл жэне тиiмдi тYPде алуга мYмкiндiк береди
Жасанды интеллекттщ жер кадастрындаFы рел1
Жасанды интеллект (ЖИ) жер кадастрында мацызды рел аткара бастады, ейткеш ол жерге катысты акпараттарды жинау, ецдеу жэне талдау процестерш айтарлыктай жетiлдiредi. Жер кадастры - бул жер учаскелершщ кукыктык, экономикалык жэне физикалык жагдайы туралы мэлiметтердi жинау мен сактау жYЙесi. ЖИ технологиялары осы жYЙенi жетiлдiруде бiрнеше багытта тиiмдiлiк экеледь
Жасанды интеллект (ЖИ) — бул деректердi талдау жэне шешiм кабылдаудагы интеллектуалды процестердi автоматтандыратын технология. Жер кадастрындагы ЖИ колдану бiрнеше артыкшылыкктар бередi:
Суреттердi ецдеу: ЖИ спутникпк жэне дрондык суреттердi ецдей отырып, жердщ Yстiцri кабаты мен оныц езгерiсiн бакылайды. Бул тэсiл жердi зацсыз пайдалану жэне ресурстардьщ саркылуын болдырмау Yшiн аса тшмдь
Автоматтандырылган шешiмдер кабылдау: ЖИ непзшде курылган жYЙелер аркылы Yлкен келемдегi деректердi жылдам талдау жэне оларды ецдеу аркылы жердi тиiмдi баскару мYмкiндiгi туындайды.
Жер кадастрындагы автоматтандырылган жYЙелердiц (АЖ) пайдасы ете кеп. Олар жер ресурстарын баскару, деректердi сактау, ецдеу жэне талдау процестерш айтарлыктай жаксартады. Автоматтандырылган жYЙелердiц негiзгi артыкшылыктарын карастырайык:
Жасанды интеллектщ жер кадастрындаFы нег1зг1 релдер1:
Деректерд1 жинау жэне ецдеу:
ЖИ технологиялары жер учаскелершщ мэлiметтерiн спутниктiк суреттер, дрондар аркылы тYсiрiлген бейнелер мен географиялык акпараттык жYЙелер (ГАЖ) непзшде жинап, ецдейдь Бул деректер накты уакыт режимiнде жацартылып, кадастрлык карталардыц дэлдiгiн арттырады.
ЖИ алгоритмдерi Yлкен деректердi жылдам ецдеуге жэне курылымдалмаган акпаратты ретке келтiруге кемектеседi.
АвтоматтандырылFан шекараларды аныктау:
ЖИ жер учаскелершщ шекараларын автоматты тYPде аныктап, олардыц кукыктык жэне экономикалык мэртебесiн нактылауга кемектеседь Бул процесс спутниктiк немесе аэрофото ту^ршмдер аркылы жYзеге асады.
Автоматтандыру адам факторын азайтып, кателiктердi болдырмауга мYмкiндiк бередi.
Жер баFасын автоматты есептеу:
ЖИ жер учаскелершщ багасын эртYрлi факторларды (орналасуы, келемi, максатты пайдаланылуы, нарыктык жагдай) ескере отырып, автоматты турде багалайды. Бул багалау нарыктык кунын дурыс аныктауга жэне жерге салык салуды эдiл жYргiзуге кемектеседi.
Машиналык окыту эдiстерi аркылы ЖИ нарыктык багалар динамикасын болжай алады, бул жерге катысты экономикалык шешiмдердi жаксартуга мYмкiндiк бередi.
Жер учаскелерш бакылау жэне корFау:
ЖИ жер учаскелершщ зацсыз пайдаланылуын немесе коршаган ортага зиян келтiрудi аныктау Yшiн колданылуы мYмкiн. Мысалы, жердi дурыс пайдаланбау, кунарлы топыракты бYлдiру немесе курылыс нормаларын бузу жагдайларын автоматты тYPде бакылауга болады.
Экологиялык кауiп-катерлердi болжау жэне алдын алу Yшiн ЖИ деректердi талдайды, бул жердi коргауга ыкпал етедi.
^ужаттаманы автоматтандыру:
ЖИ жер кадастрына катысты кужаттарды автоматты тYPде ецдеп, жер учаскелершщ меншш кукыгын тiркеу процестерш жецшдетедь Бул жылдам жэне тиiмдi кадастрлык кызмет керсетудi камтамасыз етедь
кукыктык кужаттардагы кателiктердi аныктап, оларды тYзетуге кемектеседi, сонымен катар дауларды шешу уакытын кыскартады.
Каржы жэне салык саласын жетшд1ру:
Жерге катысты салыктарды есептеуде ЖИ жер багасын, пайдалану турш жэне баска да экономикалык керсеткiштердi ескере отырып, автоматтандырылган есептеулер жYргiзедi. Бул процесс жер салыгыныц мелшерiн дурыс аныктап, бюджетке тYсетiн кiрiстi арттырады.
Кадастрлык акпаратты визуализациялау:
ЖИ деректердi интерактивтi карталарга жэне визуализация куралдарына айналдырып, пайдаланушыларга жер учаскелерi туралы акпаратты тусЫкп тYPде усынады. Бул кадастрлык жYЙелермен жумыс iстеудi жецiлдетедi жэне пайдаланушылар Yшiн колжетiмдi етедi.
ЖИ-д1ц жер кадастрындаFы артыкшылыктары:
• ^ателiктердi азайтады жэне кадастрлык процестердщ дэлдiгiн арттырады.
• Уакытты Yнемдейдi жэне автоматтандыру аркылы адам ресурстарын азайтады.
• Жер ресурстарын тиiмдi баскаруга жэне эдш багалауга ыкпал етедi.
• Экологиялык кауiптердi болжауга жэне жердi коргауга мYмкiндiк бередi.
Жалпы, жасанды интеллект жер кадастрын баскарудагы процестердi жетiлдiрiп, оны тиiмдi, жылдам жэне дэл жYЙеге айналдыруга кeмектеседi.
АвтоматтандырылFан жуйелердщ пайдасы
Автоматтандырылган жYЙелер — жер кадастрына енгiзiлетiн ец Yлкен жацалыктардыц бiрi. Олар жер учаскелершщ мэлiметтерiн жинау, ецдеу жэне сактау процестерш толыгымен цифрландыру аркылы жецiлдетедi:
Кадастрлык карталарды автоматтандыру: Автоматтандырылган жYЙелер жер учаскелершщ шекараларын дэл аныктап, оларды колмен жацартудыц кажеттiлiгiн азайтады. Бул жер кадастрыныц мэлiметтерiнiц дэлдiгiн арттырады.
Сандык кадастрлык тiркеу: Жер учаскелерш тсркеу мен оларды баскару процесш цифрландыру аркылы мемлекет азаматтарга тиiмдi жэне тез кызмет керсетуге мYмкiндiк бередi.
Жер кадастрындагы автоматтандырылган жYЙелердiц (АЖ) пайдасы ете кеп. Олар жер ресурстарын баскару, деректердi сактау, ецдеу жэне талдау процестерш айтарлыктай жаксартады. Автоматтандырылган жYЙелердiц негiзгi артыкшылыктарын карастырайык:
Деректерд1 жылдам жинау жэне ецдеу:
АЖ деректердi жинау, ецдеу жэне сактау процесш автоматтандырады, бул акпаратты тез эрi тиiмдi алуга мYмкiндiк бередi. Спутник суреттерi, дрондар жэне географиялык акпараттык жYЙелер (ГАЖ) аркылы алынган мэлiметтер автоматты турде жацартылады.
Дэлд1к пен сен1мд1л1кт1 арттыру:
Автоматтандырылган жYЙелер адам кателiктерiн азайтады, ейткеш акпаратты жинау жэне ецдеу автоматтандырылган алгоритмдермен жYзеге асырылады. Бул жер кадастрында мэлiметтердiц дэлдiгi мен сешмдшгш арттырады.
Уакыт пен ресурстарды унемдеу:
АЖ жумыстыц жылдамдыгын арттырады, эюмшшк процедураларды кыскартады жэне кадрлык ресурстарды тиiмдi пайдалануга мYмкiндiк береди Процестердiц автоматтандырылуы мен стандартталуы уакыты мен каржысын Yнемдеуге ыкпал етедг
^ужат айналымын жец1лдету:
Автоматтандырылган жYЙелер кагаз кужаттарды цифрландыруга жэне автоматтандырылган деректер базасын жасауга мYмкiндiк береди Бул процесс кужаттарды iздеудi, сактау мен баскаруды жецiлдетедi.
Накты уакыт режимшде мониторинг:
Жер учаскелерiнiц пайдаланылуын жэне жагдайын накты уакыт режимшде бакылауга мYмкiндiк бередi. Бул жYЙелер жердi пайдалану ережелерiнiц сакталуын бакылауга, зацсыз эрекеттердi аныктауга кeмектеседi.
Жер баFасын автоматты турде есептеу:
АЖ нарыктык жагдайларды, орналасу, пайдалану тYрi жэне баска да факторларды ескере отырып, жер учаскелершщ багасын автоматты тYPде есептеуге мYмкiндiк бередi. Бул процесс меншш кукыгын багалауда эдшдшт камтамасыз етедi.
ПайдаланушыFа ыцFайлылык:
АЖ пайдаланушыларга онлайн режимiнде акпаратка кол жетюзу, eтiнiштер мен сураныстарды беру мYмкiндiгiн бередi. Бул азаматтар мен кэсшкерлер Yшiн жер туралы акпаратты алу процесiн жецiлдетедi.
Деректерд1ц каушс1зд1г1 мен корFау:
Автоматтандырылган жYЙелер деректердщ кауiпсiздiгi мен коргауын камтамасыз етедь ^ол жетiмдiлiк децгейiн баскару, резерв^к кeшiру жэне шифрлау сиякты технологиялар аркылы акпараттыц кауiпсiздiгi артады.
Экологиялык мониторинг:
Жер кадастрыньщ автоматтандырылган жYЙелерi экологиялык жагдайды бакылауга жэне экологиялы; талаптарды орындауды камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi. Бул жердщ коршаган ортага эсерiн минимизациялауга кемектеседь
Жалпы, автоматтандырылган жYЙелер жер кадастрын баскарудагы процестердi айтарлыктай жещлдетш, тшмдшкт арттырады. Бул ез кезегiнде жер ресурстарын тиiмдi пайдалану мен баскаруга оц эсерiн тигiзедi. Экономикалыц тшмдШп
Жасанды интеллект пен автоматтандырылган жYЙелердщ енгiзiлуi жер кадастрындагы экономикалык шыгындарды азайтып, тиiмдiлiктi арттырады:
Операциялы; шыгындарды азайту: ЖИ мен автоматтандырылган жYЙелердщ аркасында деректердi колмен ецдеудщ кажеттшш азаяды, бул шыгындарды кыскартуга мYмкiндiк бередi. ^ызмет керсету сапасы да жогарылайды.
Жылдам жэне тиiмдi мемлекетлк кызмет керсету: Жер учаскелерiн лркеу жэне кадастрлык мэлiметтерге кол жетюзу процестершщ жецiлдеуi уакытты Yнемдеуге жэне шыгындарды азайтуга кемектеседi. Бул жYЙелердiц аркасында халыкка керсетiлетiн кызметтердщ жылдамдыгы артады, ал мемлекеттщ шыгындары темендейдь
Жер кадастрындагы автоматтандырылган жYЙелердiц экономикалык тшмдшп бiрнеше аспектiлерден турады. Олар жер ресурстарын тиiмдi баскаруга, эюмшшк шыгындарды темендетуге жэне экономикалык жагдайды жаксартуга ыкпал етедi. Экономикалык тшмдшктщ негiзгi керсеткiштерi мен артыкшылыктары:
Шыгындарды унемдеу:
Автоматтандыру: Экiмшiлiк процестердщ автоматтандырылуы операциялык шыгындарды темендетедi. Мысалы, кужаттарды ецдеу мен сактау, деректердi жинау жэне есеп жYргiзу автоматтандырылган жYЙелер аркылы жYзеге асырылады.
Кадрлык ресурстар: Жумысшы кYшiн тиiмдi пайдалану, ягни, кадрлардыц санын азайтуга немесе олардыц енiмдiлiгiн арттыруга мYмкiндiк бередi.
Уакытты унемдеу:
Процестердщ жылдамдыгы: Деректердi жылдам жинау, ецдеу жэне талдау автоматтандырылган жYЙелер аркылы жYзеге асырылады, бул уакытты айтарлыктай Yнемдейдi. Жер учаскелершщ рэамдер^ меншiк кукыгын тiркеу жэне баска эюмшшк жумыстар кыскартылады.
Накты уакыт режимшде акпарат алу: Жер туралы акпаратты жылдам алу, сураныстарды онлайн беру, егсшштердщ каралуын жылдамдату уакытты Yнемдеуге кемектеседi.
Жерд1 ти1мд1 пайдалану:
Нарыктык багаларды дурыс есептеу: АЖ автоматтандырылган багалау куралдары аркылы жер учаскелершщ багасын накты нарыктык шарттарга сэйкес есептеуге мYмкiндiк бередi, бул жер нарыгындагы турактылыкты камтамасыз етедi.
Тиiмдi жер пайдалану: Жердiц тиiмдi пайдаланылуын бакылау, зацсыз эрекеттердi аныктау жэне экологиялык кауiптердi болжау, жер ресурстарын утымды пайдалануга ыкпал етедi.
Деректердщ дэлд1г1 мен сен1мд1л1г1:
Жогары дэлдш: АЖ адам кателiктерiн азайтады, бул деректердщ дэлдш мен сенiмдiлiгiн арттырады. Дэл деректер экономикалык шешiмдердi дурыс кабылдауга мYмкiндiк бередi.
^ужаттардыц автоматтандырылуы: Цифрлык форматтагы деректер кужат айналымын жецiлдетiп, олардыц жогалуы мен бYлiнуiн болдырмайды.
Ти1мд1 салык салу:
Салыкты автоматты есептеу: Жер салыгы мен баска да телемдердi автоматтандыру бюджетке тYсетiн кiрiстi арттыруга мYмкiндiк береди Дурыс салык салу эдiстерi жер иелерi мен пайдаланушыларыныц жауапкершiлiгiн арттырады.
Салыктык бакылау: Зацсыз жер пайдаланушыларды аныктау аркылы салыктык база кецейедь
Инвестициялык тартымдылык:
Сенiмдi акпарат: Автоматтандырылган жYЙелер аркылы алынган дэл жэне сенiмдi деректер инвесторларга жер учаскелершщ нарыктык жагдайын багалауга мYмкiндiк бередi, бул инвестициялар тарту мен экономикалык eсудi ынталандырады.
Тиiмдi баскару: Жер кадастрын автоматтандыру инвесторларга мемлекетпк баскарудыц тиiмдiлiгiн кeрсетедi, бул жаца жобаларга инвестициялауды ынталандырады.
Керi байланыс жэне шешiм кабылдау:
Деректердi талдау: Жасанды интеллект пен аналитикалык куралдардыц кeмегiмен жинакталган деректер экономикалык тенденцияларды, нарыктык сураныстарды жэне жердi пайдалану мэселелерш аныктауга мYмкiндiк бередi. Бул эюмшшк шешiмдердi негiздеуге кeмектеседi.
Жалпы, жер кадастрындагы автоматтандырылган жYЙелер экономикалык тшмдшкп арттыруга, экiмшiлiк шыгындарды азайтуга, ресурстарды тиiмдi пайдалануга жэне жер нарыгында турактылыкты камтамасыз етуге зор ыкпал етедь
БолашактаFы перспективалар
Жасанды интеллект пен автоматтандырылган жYЙелердiц болашактагы рeлi айтарлыктай Yлкен болмак. Олар келес салаларда ерекше мацызды болады:
Ауыл шаруашылыгын баскару: Бул технологиялар ауыл шаруашылыгында жердi тиiмдi пайдалануга, егiндi болжап, суару мен тыцайткыштарды колдану процестерiн оцтайландыруга кeмектеседi.
Жердi зацсыз пайдалану жэне бакылау: Жер кадастрындагы жаца жYЙелер зацсыз курылыс пен жердi пайдалану эрекеттерiн жедел аныктап, кукыктык шараларды кабылдауга мYмкiндiк бередi.
Жер кадастрындагы автоматтандырылган жYЙелер мен технологиялардыц дамуы болашакта Yлкен перспективалар усынып отыр. Олардыц ыкпалы мен колданылу аукымы келесi багыттарда кeрiнiс табады:
Инновациялык технологиялардыц интеграциясы:
Жасанды интеллект (ЖИ): ЖИ алгоритмдерi жер учаскелерiн баскару, багалау, экологиялык мониторинг жэне жер пайдалануды оцтайландыруда кецiнен колданылатын болады. Машиналык окыту мен деректердi талдау эдiстерi жерге катысты шешiмдердi автоматтандыруга кeмектеседi.
Блокчейн: Жер кадастрындагы деректердщ кауiпсiздiгiн жэне ашыктыгын камтамасыз ету Yшiн блокчейн технологиясын енгiзу. Бул кукыктарды тсркеу, меншiк кукыгын беру жэне мэмiлелердi жYзеге асыру процесiн жецiлдетедi.
Географиялык акпараттык жуйелер (ГАЖ) мен спутниктж технологиялардыц дамуы:
Спутник жэне дрон технологиялары: Жер учаскелерiнiц жагдайын жэне пайдалануын бакылау Yшiн жогары дэлдiктегi спутник суреттерi мен дрондар пайдаланылады. Бул куралдар жер кадастрыныц акпаратын накты жэне жылдам жацартуга мYмкiндiк береди
ГАЖ-дыц кецiнен колданылуы: Жер кадастры мен жоспарлау процестершде ГАЖ технологияларыныц интеграциясы. Бул картография, талдау жэне визуализация мYмкiндiктерiн жаксартады.
ПайдаланушыFа баFытталFан шеш1мдер:
Мобильдi косымшалар: Жер туралы акпаратты пайдаланушыларга усынатын мобильдi косымшалардыц дамуы. Пайдаланушылар жер учаскелерi, зацдар, салыктар жэне баска акпараттарга жылдам кол жетюзе алады.
Клиентке кызмет керсету: Жер кадастрлык кызметтердi автоматтандыру мен цифрландыру аркылы пайдаланушыга багытталган кызметтердi усыну. Онлайн платформалар мен кызметтер азаматтарга жер туралы мэлiметтердi оцай алу мYмкiндiгiн бередi.
Туракты даму: Жердi пайдалану жэне жоспарлау процестершде экологиялык факторларды ескеру, ауыл шаруашылыгы мен курылыс салаларында экологиялык турактылыкты арттыру.
Деректердщ интеграциясы мен баскару жуйелерк
Кросс-багытты интеграция: Жер кадастрын баска мемлекетлк баскару жYЙелерiмен интеграциялау, бул акпараттыц тиiмдi алмасуын жэне кешендi талдау жYргiзудi камтамасыз етедi.
Бiрiктiрiлген деректер базасы: Жерге катысты барлык деректердi бiрiктiру жэне оларды бiр орталыктан баскару. Бул жYЙе кукыктык, экономикалык жэне экологиялык акпараттарды тиiмдi баскаруга мYмкiндiк бередi.
Азаматтык когаммен езара эрекеттестж:
Акпараттык ашыктык: Жер кадастрыныц мэлiметтерiн халыкка ашык ету аркылы азаматтардыц жер ресурстарын пайдалану мен коргауга катысуын арттыру.
Жер пайдаланушыларыныц белсендiлiгi: Пайдаланушылардыц кукыктарын коргау мен жер ресурстарын баскаруга катысуы, бул азаматтык когаммен диалогты ныгайтады.
Б1л1м беру мен кадрларды даярлау:
Жаца бшм беру багдарламалары: Жер кадастры мен автоматтандыру технологиялары бойынша мамандарды даярлау Yшiн жаца бшм беру багдарламалары мен курстарды енпзу.
Кадрлардыц кэсiби бiлiктiлiгiн арттыру: Жер кадастрыныц заманауи талаптарына сай келетш бiлiктi мамандарды даярлау.
Жер кадастрындагы автоматтандырылган жYЙелер мен жаца технологиялар болашакта тиiмдiлiктi, енiмдiлiктi жэне экологиялык турактылыкты арттыруга зор мYмкiндiк береди Бул ез кезегiнде жер ресурстарын баскаруды оцтайландырып, экономикага оц эсерш тигiзедi.
^азакстанда спутниктердщ дамуы мен оларды колдану
^азакстанда спутниктердiц дамуы мен оларды колдану елiмiздiц гарыштык саласыныц мацызды белiгi болып табылады. ^азакстан бiрнеше спутниктердi ез бетшше курастырып, iске косты, олар тYрлi максаттарга кызмет етедi, оныц шшде жердi кашыктыктан зондтау, байланыс жэне навигация сиякты салаларда.
^азакстанныц непзп спутниктер1:
1. KazSat сериясы (байланыс спутниктер1):
KazSat-1 (2006 жылы ушырылган): Бул ^азакстанныц алгашкы байланыс спутнип болды, бiрак ол техникалык акауларга байланысты пайдаланудан шыгарылды.
KazSat-2 (2011 жылы ушырылган): Байланыс кызметтерш, соныц iшiнде телекоммуникациялар мен теледидар таратылымдарын камтамасыз ету Yшiн пайдаланылатын жумыс iстеп турган спутник.
KazSat-3 (2014 жылы ушырылган): Байланыс жэне хабар тарату кызметтерш камтамасыз етедi жэне KazSat-2-ш толыктырады.
2. KazEOSat сериясы (Жерд1 кашыктыктан зондтау):
KazEOSat-1 (2014 жылы ушырылган): Бул жогары дэлдшл Жердi кашыктыктан зондтайтын спутник, ол ауыл шаруашылыгы, экология, геология жэне тетенше жагдайларды баскару салаларында колданылады.
KazEOSat-2 (2014 жылы ушырылган): Орта дэлдшл Жердi кашыктыктан зондтау спутнип. Ол коршаган ортаны бакылау, табиги ресурстарды баскару жэне картографиялау жумыстарында колданылады.
3. Гылыми жэне технологиялык спутниктер:
KazSTSat (2018 жылы ушырылган): Бул ^азакстанныц шагын технологиялык спутнигi. Ол эртYрлi гылыми зерттеулер мен технологиялык сынактарга арналган.
KazSciSat-1 (2018 жылы ушырылган): Гылыми максаттагы спутник, оныц шшде гарыштык сэулеленудi зерттеу Yшiн колданылды.
Жоспарлар мен болашак жобалар:
^азакстан болашакта спутниктш технологияларды дамытуга жэне жаца спутниктердi ушыруга багытталган жобаларды жалгастырып келедi. Бул ^азакстанныц жердi бакылау, коршаган орта мониторинг жэне байланыс салаларындагы мYмкiндiктерiн кецейте тYседi.
Спутниктер ^азакстанныц ауыл шаруашылыгы, экология, тетенше жагдайларды баскару жэне улттык кауiпсiздiк салаларында мацызды рел аткарады, олардыц кeмегiмен елдщ географиялык жэне экономикалык дамуы тиiмдi тYPде бакылауга алынуда.
^азакстандаFы а.^ашкы автоматтандырылFан акпараттык жуйе - МЖК ААЖ (AIS GZK)
Мемлекеттiк жер кадастрыныц автоматтандырылган акпараттык жYЙесi мен техникалык камтамасыз ету баскармасы Жер кадастры жэне жылжымайтын мYлiктi техникалык тексеру Дирекциясыныц курылымдык бeлiмшесi болып табылады. ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2000 жылгы 30 маусымдагы № 991 «^азакстан республикасыныц салык тeлеушiлерiнiц бiркелкi автоматтандырылган деректер банкiн куру туралы» жэне 2000 жылгы 25 кыркуйектеп №1449 «Сандык геоакпараттык жYЙелер непзшде ^азакстан Республикасы табиги объектiлерiнiц бiрыцFай мемлекеттiк кадастрлар жYЙесiн куру туралы» каулысы, «ЖерГЭО» 2003 жылFы 17 акпанындаFы № 24 буйрыFы непзшде мемлекетпк жер кадастрыныц деректер корын жYЙелеу мен жYргiзу, жинау, алып жYPу, енгiзу максатында курылды.
АИС ГЗК (АвтоматтандырылFан акпараттык жYЙе - жер кадастры) — бул ^азакстанда жер учаскелерш есепке алу, т1ркеу, жэне баскару процестерш автоматтандыруFа арналFан арнайы жYЙе. Ол жер кадастрын баскару мен бакылауды оцтайландырады жэне жер ресурстарын тиiмдi баскаруды камтамасыз етедь
АИС ГЗК нег1зг1 максаттары мен м1ндеттер1:
Жер учаскелерiн есепке алу жэне тсркеу:
Жер учаскелершщ кукыктык мэртебесiн тiркеу (меншiк кукы^ы, жер пайдалану кукыктары).
Жер учаскелерiнiц шекараларын аныктау жэне олардыц картографиялык деректерш енгiзу.
Жер учаскелерi туралы акпаратты бiрыцFай электронды базаFа енгiзу жэне оларды жацартып отыру.
Акпараттык жуйе аркылы колжет1мдшж:
Мемлекеттiк органдар, жер пайдаланушылар жэне баска мYДделi тараптар Yшiн жер туралы акпаратты колжетiмдi ету.
Жерге катысты шешiмдер кабылдау Yшiн кажеттi деректердi жылдам жэне тиiмдi тYPде
алу.
Жер кадастрыныц мэл1меттер базасын баскару:
Жер учаскелершщ кукыктык, экономикалык, экологиялык жаFдайын есепке алу.
Жер учаскелерi бойынша салык салу Yшiн мэлiметтер беру.
Жердi пайдалану жэне оны тиiмдi баскару мониторингш жYргiзу.
Талдау жэне есеп беру:
ЖиналFан деректерге негiзделген талдау жасау, соныц iшiнде жердiц пайдаланылуы, меншiк кукы^ы жэне жер учаскелершщ экологиялык жаFдайы туралы акпараттарды талдау.
Есеп беру жYЙесi аркылы тYрлi статистикалык мэлiметтер жасау.
Процестерд1 автоматтандыру:
^ужат айналымы, жерге кукык беру, кадастрлык мэлiметтердi жацарту жэне жер учаскелерш баскару процестерш автоматтандыру.
Адам факторынан туындайтын кателiктердi азайту жэне жуйенщ жылдамдыFын арттыру.
АИС ГЗК артыкшылыктары:
Жер туралы акпараттыц ашыктыFы: Мемлекеттiк органдар мен жеке тулFаларFа жер учаскелерi туралы акпаратты алуды жецiлдетедi.
Уакытты Yнемдеу: ^ужаттарды рэамдеу, тiркеу жэне жацарту процестерш айтарлыктай жылдамдатады.
Дэлдiк: Жер учаскелерi бойынша мэлiметтердщ дурыстыгын камтамасыз етедi жэне жацартылган акпаратты колжетiмдi етедi.
Жердi тиiмдi пайдалану: Жер учаскелершщ жагдайын бакылап, олардыц дурыс эрi тиiмдi пайдаланылуын кадагалауга мYмкiндiк бередi.
^азакстан Республикасында колданылган алгашкы платформа "АИС ГЗК". Осы багдарлама аркылы бiздiц елiмiз ТМД елдершщ арасында алгаш ААЖ жолында езiн керсеткен мемлекеттер катарына кiредi. Осы платформа курастыру барысында Кептеген елдерде болган семинарларга бiздiц мамандар катысты. Соныц шшде осы саладагы ESRI секiлдi элемдш децгейдеп Yлкен компаниялардыц семинарларына катысты. Тарихы 20 жылдан астам бул платформа аркасында бiздiц ел езшщ кэсiби мамандылыгын арттырып, ААЖ саласыныц ерекшелiктерi мен кемшiлiктерiн байкады. Осы узак уакыттыц iшiнде бiздiц мамандар осы саланы мецгердi жэне оку, колдану, жетiлдiру жагынан жаца децгейге шыкты. ^азiрri кYнде елiмiзде жаца платформа "ЕГКН" жумыс iстеуде, бул платформада тек жер емес, езге де жылжымайтын мYлiк обьектiлерi керсетшген.
^азакстандаFы каз1рг1 колданылатын автоматтандырылFан акпараттык жуйе -Жылжымайтын мулжтщ бiрынFай мемлекетт1к кадастры (ЕГКН)
Жылжымайтын мYлiктiц бiрыцFай мемлекеттiк кадастры — бул жылжымайтын мYлiктiц кукыктык, экономикалык жэне техникалык акпараттарын бiр жерде жинактайтын, сактайтын жэне баскаруFа арналFан мемлекетпк жYЙе. ^азакстанда бул жYЙе жылжымайтын мYлiк объектiлерiнiц кукыктарын тiркеу, оларды есепке алу, баFалау, салык салу, сондай-ак жылжымайтын мYлiк нарыFын дамыту максатында енгiзiлген.
Жылжымайтын мулжтщ б1ры^ай мемлекетт1к кадастрын журпзудщ нег1зг1 максаттары:
Т1ркеу:
Жылжымайтын мYлiк объектiлерiнiц кукыктарын (меншiк, пайдалану жэне т.б.) мемлекетпк тYPде тiркеу.
Жылжымайтын мYлiктiц жеке меншш иесiн жэне оныц кукыктарын аныктау.
Акпарат жинактау:
Жылжымайтын мYлiктiц техникалык сипаттамалары (аумаFы, орналаскан жер^ курылыстыц жылдары, т.б.) туралы акпараттарды жинактау.
Жылжымайтын мYлiк объектiлерi бойынша салык салу Yшiн кажеттi деректердi сактау.
Акпараттыц ашыктыгы:
Азаматтар мен зацды тулFаларFа жылжымайтын мYлiк туралы акпараттыц KOлжетiмдiлiгiн камтамасыз ету.
Жылжымайтын мYлiк нарыFыныц ашыктыFын арттыру, сыбайлас жемкорлыкты темендету.
Нарыкты дамыту:
Жылжымайтын мYлiк объектiлерiнiц баFасын аныктау, нарыктык баFалардыц динамикасын бакылау.
Жылжымайтын мYлiк нарыFын талдау жэне болжау, мемлекетпк саясатты калыптастыру Yшiн мэлiметтердi пайдалану.
Жылжымайтын мулжтщ бiрыцFай мемлекетт1к кадастрын журпзудщ артыкшылыктары:
Тшмдшк: Жылжымайтын мYлiктiц кукыктарын тез эрi тиiмдi тiркеу процесiн камтамасыз етедь
Акпараттыц нактылыFы: Жылжымайтын мYлiктiц жаFдайы мен кукыктары туралы толык жэне актуалды акпарат усынады.
кукыктык корFау: Жылжымайтын мYлiк иелерiнiц кукыктарын корFауFа жэне мYлiкке катысты дауларды шешуге кемектеседi.
Экономикалык турактылык: Жылжымайтын мулш нарыFындаFы операцияларды бакылап, мемлекеттiк саясатты дамытуFа мYмкiндiк бередi.
Жылжымайтын мулштщ бiрыцFай мемлекеттiк кадастры ^азакстанныц жылжымайтын мулш нарыFын тиiмдi баскару, кукыктык катынастарды реттеу жэне мYлiкке катысты акпараттыц ашыктыFын камтамасыз ету ушш мацызды механизм болып табылады. Бул жYЙе азаматтарFа, бизнеске жэне мемлекетпк органдарFа жылжымайтын мYлiк туралы кажетп акпаратты уакытында алу мYмкiндiгiн береди
^орытындылай келе, жасанды интеллект пен автоматтандырылFан жYЙелер жер кадастрыныц болашаFын айкындайтын мацызды куралдар болып табылады. Бул технологиялар жер ресурстарын тиiмдi баскаруFа, акпараттарды накты жэне жедел турде алуFа мYмкiндiк бередi. ^азакстанда бул жуйелердi енгiзу жер кадастрыныц сапасын жаксартып, жер ресурстарын тиiмдi пайдалануFа жэне мемлекеттiк баскаруды оцтайландыруFа септiгiн тигiзедi.
Жер кадастрындаFы автоматтандырылFан жYЙелер мен технологиялар жер ресурстарын баскаруды тшмдшкп, eнiмдiлiктi, экологиялык турактылыкты жэне ашыктыкты арттыруFа мумкiндiк береди Бул экономикалык eсiмдi ынталандырып, коFамныц барлык мушелерiне пайдалы болатын жер ресурстарын эдш жэне тиiмдi пайдалануды камтамасыз етедi.
1. Мемлекеттiк жер кадастрыныц автоматтандырылFан акпараттык жуйесi https://aisgzk.kz/aisgzk/kz/content/1-1/
2. Жылжымайтын мулiктiц бiрыцFай мемлекеттiк кадастры https://map.gov4c.kz/egkn/
3. "Land Administration Guidelines". United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) — Жердi баскару бойынша халыкаралык нускаулыктар.
4. Жер кадастры / Т.Есполов, Т.Жоламанов, Т.Пентаев, О.Абралиев - Алматы: Дэуiр, 2013
5. ГеодезиядаFы жерсерштш радионавигациялык жYЙелер / ^.Б.Рысбеков - Алматы, 2011
6. Artificial Intelligence in Earth Science: Best Practices and Fundamental Challenges / Z.Sun, N. Cristea. P. Rivas - 2023
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
