CC BY
2ОЖА 631.111.2
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕН РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЬЩ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ МАКСАТЫНДАГЫ ЖЕРЛЕРДЩ КАДАСТРЛЫЦ Ц¥НЫН
ЖYРГIЗУ ЦАГИДАТТАРЫ
БYБАРХАН ЖАНАТ БАТЫРЦ¥ЛЦЫЗЫ
4-курс студентi, Кадастр кафедрасы, С. Сейфуллин атындагы Казак агротехникалык зерттеу университетi КеАК, Астана, Казакстан
БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ
Сэкен Сейфуллин атындагы Казак агротехникалык зерттеу университетшщ КеАК, Кадастр кафедрасыныц ага окытушысы, Астана, Казакстан
Аннотация. Мацалада Казацстан Республикасы мен Ресей Федерациясындагы ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлердщ кадастрлыц цунын ЖYргiзу цагидаларыныц салыстырмалы талдауы царастырылады. Жумыста зацнаманыц нег1зг1 аспектыер1, багалау эд1стер1 жэне олардыц салыц салуга жэне жерд1 жалга алуга эсер1 зерттеледг. Ерекше назар багалаудагы дэлс1зд1к, есшрген мэл1меттер жэне процедуралардыц жетк1л1кс1з ашыцтыгы мэселелергне аударылган. Бул мэселелердг шешу жолдары, соныц гшгнде геоацпараттыц ЖYйелердi (ГАЖ) енг1зу жэне мэл1меттерд1 Yнемi жацарту царастырылган. Мацалада ек1 елдег1 кадастрлыц багалау ЖYйелерiн дамытудыц перспективалары, сондай-ац заманауи технологиялар мен цуцыцтыц реформаларды ескере отырып, болашац болжамдар усынылган.
Клт свздер: кадастрлыц цун, ауыл шаруашылыгы жерлерi, Казацстан Республикасы, Ресей Федерациясы, кадастрлыц багалау, салыц салу, жердi жалга алу, геоацпараттыц жуйелер (ГАЖ), жаппай багалау, жер зацнамасы.
Казакстандагы ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ кадастрлык куны
Казакстан Республикасында ауыл шаруашылыгы максатындагы жер учаскелерш кадастрлык багалау бiркатар зацнамалык актшермен реттелед^ олардыц неriзriлерi КР Жер Кодека жэне "мемлекетпк кадастрлык багалау туралы" Зац болып табылады. Бул нормативтш кужаттар салык базасын калыптастыруда жэне жер ресурстарын жалдау шарттарын аныктауда мацызды рел аткаратын жер учаскелершщ кунын багалаудыц принциптерi мен эдiстерiн аныктайды.
Кадастрлык багалаудыц непзп принциптерi
Казакстандагы жердiц кадастрлык куны нарыктык жэне нормативтiк тэсiлдер непзшде есептеледi. Нарыктык тэсiл жылжымайтын мYлiк нарыгындагы уксас объектiлермен салыстырылатын жердщ агымдагы кунына негiзделген. Ауылшаруашылык жерлерш багалау Yшiн де колданылатын нормативтш тэсiл мемлекеттiк органдар белгiлеген нормативтер непзшде кунды аныктауды камтиды.
Казакстандагы кадастрлык багалаудыц мацызды ерекшелш агроэкологиялык жагдайларды есепке алу болып табылады. Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер олардыц сапасы мен ауыл шаруашылыгы кызметшщ белгш бiр тYрлерi Yшiн пайдалану мYмкiндiгiн ескере отырып багаланады. Багалау керсетюштерше топырактыц кунарлылыгы, климаттык жагдайлар жэне су ресурстарына кол жетсмдшк жатады.
Багалау эдiстерi мен критерийлерi
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi кадастрлык багалау процесшде мынадай критерийлер пайдаланылады:
1. Топырактыц кунарлылыгы. Кунарлылыгы жогары жерлер аграрлык элеуетi темен жерлерге караганда жогары багаланады.
2. Экономикалык кол жетсмдшк. Кадастрлык кун учаскенщ кeлiк жолдары мен eнiмдi етюзу нарыктарынан кашыктыгына байланысты.
3.Инфракурылымныц болуы. Инфракурылым объектiлерiне (электр желiлерi, су кездер^ жакын орналаскан жерлер жогары багаланады.
Багалау эдiстерiне мыналар жатады:
-Жер учаскелерi туралы деректердi талдауга арналган геоакпараттык жYЙелер (ГАЖ) ;
- Эщрдеп уксас жер учаскелерш сату туралы деректерге негiзделген нарыктык эдiстер.
Кадастрлы; кунныц салык салуга жэне жалга алуга эсерi
^азакстандагы жердщ кадастрлык куны ауыл шаруашылыгы кэсiпорындарына салык салуда шешушi рел аткарады. Жер салыгы кадастрлык кун негiзiнде есептеледi, бул оны багалау процесш аграрлык компаниялар Yшiн ете мацызды етедi. Жогары кадастрлык кун салык жYктемесшщ eсуiне экелуi мYмкiн, бул ез кезегiнде ауылшаруашылык жобаларыныц кiрiстiлiгiне терiс эсер етуi мYмкiн.
Жер учаскелерiне жалдау ставкалары кадастрлык кунга да байланысты. Мемлекеттiк жерлер олардыц кадастрлык кунын багалау непзшде жалга берiледi, бул жалдау кунын жэне жер ресурстарын узак мерзiмдi пайдалану шарттарын аныктайды.
Ресейдеп ауылшаруашылык жерлершщ кадастрлык куны
Ресей Федерациясында жердi кадастрлык багалау Ресей Федерациясыныц Жер кодексiмен, сондай-ак Mмемлекеттiк кадастрлык багалау туралы" № 237-Ф3 Зацымен реттеледь Ресейлiк жYЙенiц мацызды ерекшелш-мемлекетпк курылымдар мен автоматтандырылган жYЙелердi багалау Yшiн кещнен колдану, бул жер кунына эсер ететiн эртYрлi факторларды ескеруге мYмкiндiк бередi.
Багалаудыц непзп эдiстерi:
- Жаппай багалау. Жердщ эрбiр санаты Yшiн орташа кeрсеткiштердi аныктау максатында жер учаскелерi жэне олардыц куны туралы деректердщ статистикалык талдауын камтиды.
- Нарыктык эдю. Тиiстi eцiрдегi уксас жер учаскелерiмен жасалатын мэмiлелердiц багасын назарга алады. Алайда, ауылшаруашылык жерлерi Yшiн бул эдю шектеулi тYPде колданылады, ейткеш Ресейде мундай жерлердiц нарыгы нашар дамыган.
- Мемлекеттiк нормативтiк актшерге негiзделген жэне елдi мекендерден кашыктык жэне инфракурылымныц болуы сиякты эртYрлi коэффициенттердi ескеретiн нормативтiк эдiс.
Кадастрлык кунныц салык салуга эсерi
Ресейде, ^азакстандагыдай, кадастрлык кун жер салыгыныц мeлшерiн аныктауда шешушi рел аткарады. Ресей Федерациясыныц Салык кодексше сэйкес, ауылшаруашылык максатындагы жер салыгы нарыктагы eзгерiстер мен жер туралы жаца мэлiметтерге байланысты мезгiл-мезгiл кайта каралатын кадастрлык кун негiзiнде есептеледi.
Жогары кадастрлык кунды колдану ауылшаруашылык кэсшорындарына салык жYктемесiнiц артуына экелуi мYмкiн, эсiресе багалау жердiц накты нарыктык кунына сэйкес келмесе. Бул фермерлер мен Аграрлык компаниялар Yшiн, эаресе жердщ нарыктык куны темен, бiрак кадастрлык багалау кезшде кайта багалануы мYмкiн шалгай жэне аз дамыган аймактарда кYPделi мэселе болуы мYмкiн.
Кадастрлык багалау жYЙесiндегi проблемалар мен сын-катерлер
Ресейдеп кадастрлык багалау жYЙесi бiркатар киындыктарга тап болады, олардыц арасында:
1.Жаппай багалаудыц дэлсiздiгi. Жаппай эдютемеш кецiнен колдануга карамастан, ол кебшесе белгiлi бiр жер учаскелерiнiц накты кунын керсетпейдь Себебi Ауыл шаруашылыгы жагдайлары тiптi бiр аймакта айтарлыктай eзгеруi мYмкiн.
2.Ашыктык жеткiлiксiз. Кадастрлык кунды аныктау процес жер учаскелершщ иелерi Yшiн жиi ашык емес, бул даулар мен багалау нэтижелерше шагымдануга экелуi мYмкiн.
3.Ескiрген деректер. Кейбiр жагдайларда багалау Yшiн жердщ сипаттамалары туралы ескiрген деректер пайдаланылады, бул кадастрлык кунныц бурмалануына экеледь
Кадастрлык багалаудагы заманауи технологиялар
Ресей кадастрлык багалаудыц дэлдшн арттыру y™h заманауи технологияларды белсендi тYPде енгiзуде. Геоакпараттык жYЙелердi (ГАЖ) пайдалану, аэрофототYсiрiлiм жэне Жердi кашыктыктан зондтау жер учаскелершщ жай-^й жэне олардыц накты пайдаланылуы туралы дэлiрек мэлiметтер алуга мYмкiндiк бередi. Бул технологиялар ауылшаруашылык жерлерш багалау Yшiн ете мацызды, ейткеш олар топырактыц кунарлылыгы жэне су ресурстарына кол жетiмдiлiк сиякты учаскелердщ табиги ерекшелiктерiн ескеруге мYмкiндiк береди
^азакстан мен Ресей жYЙелерiн салыстырмалы талдау
^азакстан мен Ресейде ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердiц кадастрлык кунын жYрriзу кагидаттары уксас белгiлерге де, елеулi айырмашылыктарга да ие. Ею мемлекет те кадастрлык багалауды салыктар мен жалдау телемдерiн есептеу куралы ретiнде пайдаланады, бiрак багалау эдiстерi мен тэсiлдерi эртYрлi.
¥ксас белплер
1.Мемлекеттiк реттеу. Екi елде де кадастрлык кун мемлекетпк эдiснаманыц непзшде аныкталады, ал нормативтiк жэне нарыктык тэсшдер колданылады.
2.Салык салу Yшiн мацыздылыгы. Ресейде де, ^азакстанда да кадастрлык кун жер салыгын есептеу жэне жер учаскелерш жалга алу Yшiн непз болып табылады.
3.Агроэкологиялык факторлардыц эсерi. Екi мемлекетте де топырак сапасы мен табиги жагдайлар ауылшаруашылык жерлерiнiц кунын багалауда мацызды рел аткарады.
Айырмашылыктар
1.Багалау эдiстерi. ^азакстанда нарыктык эдiс кецiнен колданылады, ал Ресейде непзп эдю жаппай багалау болып табылады.
2.Технологиялык жабдыктар. Ресейде багалау дэлдшн арттыру Yшiн ГАЖ жэне аэрофототу^ршм сиякты заманауи технологиялар белсендi тYрде енгiзiлуде. ^азакстанда бул технологиялар ендi гана енгiзiле бастады, бiрак эзiрге оларды пайдалану шектеуль
3.^унын кайта карау жиiлiгi. Ресейде кадастрлык кун белгш бiр кезецдерден кешн кайта каралады, ал ^азакстанда кайта карау сирек болуы мYмкiн жэне аз жYЙеленген болуы мYмкiн.
Эзект мэселелер жэне оларды шешу жолдары
^азакстан мен Ресейдегi ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi кадастрлык багалаудыц мацыздылыгы мен кажеттшшне карамастан, ею ел де жYЙенiц тиiмдiлiгiн жэне кадастрлык кунды есептеудщ эдiлдiгiн арттыру Yшiн шешудi талап ететiн бiркатар проблемаларга тап болады.
^азакстандагы проблемалар
1.Багалау дэлдiгi жеткiлiксiз. ^азакстанда кадастрлык багалау кебшесе ауыл шаруашылыгы жерлершщ накты нарыктык кунын керсетпейд^ бул салык базаларыныц бурмалануына жэне жалдау мелшерлемелершщ дурыс багаланбауына экеледi. Бул жер нарыгыныц дамымагандыгына жэне багалау процесшде заманауи технологиялардыц шектеулi колданылуына байланысты.
2.Деректердi жацартудагы киындыктар. Жер учаскелерi туралы мэлiметтер жиi ескiредi, бул багалаудыц дурыс емес нэтижелерше экеледь ЖYЙе топырак жагдайы, инфракурылым жэне табиги жагдайлар туралы акпаратты Yнемi жацартып отыруды талап етедi.
3.Дамымаган ГАЖ инфракурылымы. Геоакпараттык жYЙелердi пайдалану ^азакстанда каркын ала бастады. Тиiстi техникалык колдаусыз жэне бiлiктi мамандарсыз мундай технологияларды енпзу киын.
Ресейдеп проблемалар
1.Жаппай багалау жэне оныц кемшшктерг Ресейде жаппай багалауды колдану, оныц ыцгайлылыгына карамастан, кебiнесе жеке жер иелерi Yшiн эдiлетсiз нэтижелерге экеледь Эдiс эр учаскенiц бiрегей сипаттамаларын ескермейдi, бул жердi кайта багалауга немесе багаламауга экелуi мYмкiн.
2.Дауласу процедурасыныц мелдiрлiгi мен кYPделiлiгi. Ресейде кептеген жер иелерi кадастрлык багалау нэтижелерше карсы туру кезiнде киындьщтарга тап болады. Шагымдану
процедурасы кYPделi жэне кептеген кужаттарды кажет етед^ бул шыгындарды эдiл кайта карауга кол жеткiзудi киындатады.
З.Ауыл шаруашылыгы жерлершщ ерекшелiгiн есепке алудыц болмауы. Ауылшаруашылык жерлерiн багалау кебiнесе жердщ баска санаттары Yшiн колданылатын эдютермен жYзеге асырылады, бул аграрлык сектордьщ топырак кунарлылыгы, суару кажеттiлiгi жэне келш жолдарынан кашыктык сиякты ерекшелштерш ескермейдi.
Шешу жолдары
Казакстан мен Ресейде кадастрлык багалаудыц дэлдш мен эдшдшн арттыру Yшiн жYЙенi жетiлдiруге багытталган шаралар кешенiн енгiзу кажет.
1.Заманауи технологияларды енгiзу. Геоакпараттык жYЙелердi (ГАЖ), аэрофототYсiрiлiмдi жэне Жердi кашыктыктан зондтау деректерiн пайдалану кадастрлык багалаудыц дэлдшн едэуiр арттыра алады. Бул технологиялар эр учаскенщ табиги жэне инфракурылымдык ерекшелiктерiн ескеруге мYмкiндiк беред^ бул эсiресе ауылшаруашылык жерлерi Yшiн ете мацызды.
2.Деректердi Yнемi жацартып отыру. Екi ел Yшiн де жер учаскелерi туралы акпаратты Y^MÏ жацартып отыру мацызды кадам болмак. Буган автоматтандырылган бакылау жYЙелерi жэне цифрлык технологияларды белсендi пайдалану аркылы кол жеткiзуге болады.
3.Ауыл шаруашылыгы жерлерi Yшiн жекелеген эдiстемелердi эзiрлеу. Ауылшаруашылык жерлерiн багалау ерекше тэсiлдi кажет етедi. Топырактыц сапасы, климаттык жагдайлар жэне су ресурстарыныц колжетсмдшш сиякты агроэкологиялык факторларды ескеру мацызды. Жердщ осы санаты Yшiн багалаудыц мамандандырылган эдiстемелерiн эзiрлеу кадастрлык кунды есептеудiц дэлдiгiн жаксартады.
4.Багалау нэтижелерш даулау процедурасын жецiлдету. Кадастрлык кунды даулау процесш ашык жэне жер иелерi Yшiн кол жетiмдi ету мацызды. Электрондык шагым беру платформаларын енгiзу жэне бюрократиялык процедураларды кыскарту багалауды кайта карауга кол жеткiзудi айтарлыктай жецiлдетедi.
5.Мамандардыц бiлiктiлiгiн арттыру. Заманауи технологиялар мен эдiстемелердi табысты енгiзу Yшiн жогары бiлiктi кадрларды даярлау кажет. Бул кадастрлык багалау мамандарына да, ГАЖ жэне баска сандык жуйелермен жумыс iстейтiн техникалык сарапшыларга да катысты.
Даму перспективалары
Казакстанда да, Ресейде де таяу жылдары кадастрлык жуйелердщ белсендi дамуы кYтiлуде. Цифрлык технологияларды енпзу жэне кукыктык базаны жацгырту кадастрлык багалаудыц ашыктыгы мен дэлдшн арттыруга ыкпал ететiн болады. Нэтижесшде бул салык салу мен жер ресурстарын пайдаланудыц негурлым эдш жэне тиiмдi жYЙесiн куруга мYмкiндiк бередi.
Корытындылай келе, Казакстан мен Ресейдеп ауылшаруашылык жерлерiн кадастрлык багалау жYЙелерiнiц уксас белгiлерi де, езшдш ерекшелiктерi де бар екенiн атап етуге болады. Ею ел де заманауи технологиялар мен кукыктык реформаларды колдана отырып, кадастрлык жYЙелерiн жетiлдiруге умтылуда. Дегенмен, жердi барынша эдш жэне дэл багалауга кол жетюзу Yшiн ескiрген деректер, жаппай багалаудыц кемшiлiктерi жэне кYPделi дауласу процедуралары сиякты бiркатар мэселелердi шешу кажет. Геоакпараттык жYЙелердi енгiзу, деректердi Yнемi жацарту жэне багалаудыц мамандандырылган эдютемелерш эзiрлеу кадастрлык багалаудыц тиiмдiлiгiн едэуiр арттырып, аграрлык сектор Yшiн негурлым колайлы жагдайлар тугызуы мYмкiн.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. ^азакстан Республикасыньщ 2003 жылгы 20 маусымдагы № 442-II Жер кодека. - Астана, 2003.
2. "Мемлекетпк кадастрлык багалау туралы" 2003 жылгы 22 мамырдагы № 415-II ^азакстан Республикасыныц Зацы. - Астана, 2003.
3. Ресей Федерациясыныц 2001 жылгы 25 казандагы № 136-Ф3 Жер кодексi. - М., 2001.
4. Ресей Федерациясыныц 2016 жылгы 3 шшдедеп № 237-Ф3 "мемлекетпк кадастрлык багалау туралы"Федералдык зацы. - М., 2016.
5. Плахотина, Н. В.жердi мемлекеттiк кадастрлык багалау: мэселелерi мен болашагы / Н. В.Плахотина // Экономика жэне баскару. - 2019. - № 7. - Б. 45-52.
6. Половинкин, В.И. кадастрлык кунныц ауылшаруашылык жерлерше салык салуга эсерi / В. И. Половинкин // аграрлык гылым. - 2020. - № 3. - Б. 34-40.
7. Дорохова, т. ю. жер учаскелерш кадастрлык багалауда ГАЖ технологияларын колдану / т. ю. Дорохова, а. н. Сидоров / / кадастр жэне картография хабаршысы. - 2021. - № 2. - 2228 Б.
8. Росреестрдщ ресми сайты [Электрондык ресурс]. - URL: https://rosreestr.gov.ru
9. "^азакстан Республикасыныц Жер кадастры" улттык порталы [Электрондык ресурс]. -URL: https://kadastr.kz
10. Терткина, Н. А.ауылшаруашылык жерлерш кадастрлык багалау эдютерш жетiлдiру / Н. А.Терткина // аграрлык гылымныц заманауи мэселелерг - 2022. - № 5. - 11-18 Б.
