CC BY
1ОЖА 631.111.2
ЦАЗАЦСТАШ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН, МЕН РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЬЩ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ МАКСАТЫНДАГЫ ЖЕРЛЕРДЩ КАДАСТРЛЫЦ Ц¥ШЫШ АЩЫШДАУ Ж0Н1НДЕГ1 ТЭЖГРИБЕШ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ
С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университетi ^еАК Жер ресурстарын баскару, сэулет жэне дизайн факультет «Кадастр» кафедрасы мамандыгынын студент^ ^азакстан Республикасы
БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ
С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университет ^еАК Жер ресурстарын баскару, сэулет жэне дизайн факультетi «Кадастр» кафедрасыньщ ага окытушысы, ^азакстан Республикасы
Ацдатпа: Бул мацалада muicmi елдердщ эдгснамалыц тэсглдердг, зацнамалыц аспектшерд1 жэне нарыцца эсерт цоса алганда, кадастрлыц цунды белгiлеудегi тэжiрибесi цараст ырылды.
Tyrnndi свздер: Жер нарыгы, перспектива, ауылшаруашылыц жерлер, нарыцтыц экономика, жердщ кадастрлыц цуны, бага, коэффицент, базалыц ставка салыц, ГАЖ технологиясы.
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ кадастрлык куны ^азакстан Республикасы мен Ресей Федерация экономикасында шешушi рел аткарады. Ол жалдау мелшерлемелерш камтамасыз етедi, аныктайды жэне инвестициялык шешiмдерге эсер етуге кемектеседi.
^азакстан, баска дамыган елдершдегщей ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер, баска жер санаттар арасында басым орын алады. Бул олардыц негiзгi мацыздылыгына, ауыл шаруашылыгы енiмдерiн ендiруне байланысты. 0ндiрiстщ негiзгi куралы ретiнде жер бiркатар ерекшелiктерге ие. Оны колдану табиги-климаттык жагдайлармен тыгыз байланысты. Ауылдык жерлерде шаруашылыкта эртYрлi типтегi жэне сападагы жерлер колданылады. Соцгысы мыналарды камтиды топырактыц кунарлылыгы, учаскелердщ рельефi мен конфигурациясы. Климаттык жагдайлар кебею процесiне катты эсер етедi бул, ец алдымен, дакылдардыц енiмдiлiгiне жэне ол аркылы баска нэтижелi керсетюштерге эсер етедi. Осыган байланысты жердщ куны бар жэне оны багалау бул калыпты жагдайдыц мацызды шарттарыныц бiрi экономика мен когамныц жумыс iстеуi мен дамуы. ^азакстанда жер учаскелерш сатып алу-сату кезiнде ею жер пайдаланылады жердщ багалау куныныц тYрi -нарыктык жэне кадастрлык. Бiрiншi жагдайда жер учаскесi меншш иесi арасында сату кезiнде пайдаланылады (жеке жэне мемлекетпк емес зацды тулгалар) жэне сатып алушы, екiншiсiнде мемлекет сатып алушыга саткан кезде. БYгiнгi кYнi нарыктык кунын есептеу Yшiн ауыл шаруашылыгы алкаптарында Yш негiзгi тэсiл кабылданды: салыстырмалы, юрют1, шыгынды.
Ауыл шаруашылыгы алкаптарыныц кадастрлык (багалау) куны бiрнеше кезецдерден турады. Бул ретте жердщ кадастрлык куны нормативтш баганыц негiзiнде оган тYзетулердi колдану аркылы айкындалады. Бiрiншi кезецде топыракты топтастыру, екiншi кезецде -облыашшк жер-багалау аудандастыруды жYргiзу. Yшiншi кезец орташа мэндi сипаттайтын базалык мелшерлеменi (нормативтi) аныктайды жер-багалау аудандарыныц iшiндегi топырак топтары бойынша 1 га жердщ куны жэне багалау шкалалары жасалады. Соцгы кезецде аныкталады базалык нормативтердi пайдалана отырып, жер учаскесшщ багалау куны топырак топтары бойынша жер куныныц жэне оган тYзету ерекшелштерш сипаттайтын коэффициенттер (интегралдык керсеткiштер) жер учаскесi. Жер багасын аныктау Yшiн бастапкы деректер ретшде пайдаланылады топырактыц сапалык сипаттамалары мен багалау
СЕР1К ЕЛШ¥Р САМАТ¥ЛЫ
деректерь Ауыл шаруашылыгы жерлерi сапалы топырак топтары бойынша аймактарга бeлiнедi сипаттамалары. ЖYргiзушiлердi белгiлей отырып, бага аймактары бeлiнедi ауыл шаруашылыгы дакылдары мен мал шаруашылыгы ешмдершщ тYрлерi, ягни жердщ нормативтiк багасы кун кeрсеткiштерi непзшде аныкталады ауыл шаруашылыгы eнiмдерiн eндiру. Казiрri уакытта Казакстандагы жердщ нормативтш багасын айкындау кезiнде уакыт нормативтш сиякты бастапкы кeрсеткiштер ретiнде колданылады 1 га жалпы eнiмнiц куны жэне eндiрiстiц нормативтiк шыгындары 1 га жер; салынган капиталга тYсетiн пайданыц нормативтiк орташа нормасы; 1 га-дан есептелген рента кiрiсi, ол арасындагы айырмашылык ретiнде аныкталады жерге салынган капиталдьщ таза кiрiсi мен орташа кiрiсi жэне кецейтшген удайы eндiру Yшiн жалга алушы тагайындайтын; нормативтiк капиталдандыру мeлшерлемесi. Осы ^рсетюштердщ негiзiнде КР Yкiметi орташа ^рсетюш^ бекiтедi тYрлерi мен кiшi тYрлерi бойынша 1 гектар ауыл шаруашылыгы алкаптары куныныц базалык нормативi аныктау Yшiн бастапкы кeрсеткiш болып табылатын топырак накты жер учаскесшщ мемлекетпк кадастрлык куны, жер салыгы мен жалдау акысын есептеу, жер кепш кезiнде жер учаскелерi, жердi жеке меншшке беру жэне т. б.
Ресей Федерациясында кадастрлык багалау институты казiрдiц eзiнде дамып келедi 10 жылдан астам. Ол eз атына карыз оныц нэтижелершщ негiзгi тутынушысы жумыс-жер кадастрына (кадастрга жылжымайтын мYлiк). Кадастрлык багалау жаппай болып табылады жэне кадастр сиякты мемлекеттiк мэртебеге ие. Сондай бшк мэртебе кадастрлык багалауды ерекше етедi мацыздылыгы, басымдыгы жэне уйымдастырушыларга Yлкен жауапкершiлiк жYктейдi жэне жумыстарды орындаушылар. Мемлекеттiк кадастрлык багалау Ресей Федерациясы бастау алады 1999 жылдан бастап Ресей Федерациясы Yкiметiнiц № 945 Каулысы шыкканнан берi мМемлекеттiк кадастрлык багалау туралы Жер" .
Ресей Федерациясы ауылшаруашылык жерлерiн мемлекеттiк кадастрлык багалау олардыц кадастрлык кунын аныктау. Оныц нэтижелерi жер катынастарыныц барлык субъектшершщ мYДделерiне эсер етедi. Пайдаланудыц негiзгi саласы жердщ кадастрлык куны - Yшiн база куру жер учаскелерiне салык салу. Казiргi уакытта жацадан курылган кадастрлык багалау жер учаскелерi эдютемелш реттеледi Ресей Федерациясыныц Экономикалык даму жэне сауда министрлшнщ буйрыгымен бектлген нускаулар 12.08.2006ж №222. Осы Эдютемелш нускауларга жацадан курылатын жер учаскелершщ кадастрлык куны мынадай жолдармен айкындалады муниципалды аудан Yшiн орташа ^бейту ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердiц кадастрлык куныныц Yлес кeрсеткiшiнiц мэнi жер учаскесшщ алацына. Бар кадастрлык кунды кайта айкындау тэртiбi курылатын ауыл шаруашылыгы максатындагы жер учаскелерш жетшмеген деп санаймыз. Ец оцтайлы нуска эр накты жердiц жеке сипаттамаларын ескере отырып олардыц кунын аныктау болады накты кадастрлык токсандагы учаске.
Казакстанда нарыктык куны мен салыстырмалы сураныс туралы деректер негiзiнде жердi eткiзудiц кадастрлык кунын айкындау. Непзп эдiстерге мыналар жатады:
Салыстырмалы эдю: Жер учаскелерiмен мэмiлелер туралы акпарат колданылады.
Табыс эдiсi: жердi пайдаланудан тусетш ыктимал кiрiс багаланады.
Капиталдандыру эдiсi: болашак кiрiс агындары непзшде кунды багалау Yшiн колданылады.
Ресейдщ кадастрлык кунды багалауга деген ^зкарасы нарыктык принциптерге де негiзделген, бiрак мунда егжей-тегжейлi эдiстер колданылады. Непзп эдютерге мыналар жатады:
Салыстырмалы тэсш: Казакстанды салыстыру нарыктык мэмiлелердi талдауга негiзделген.
Шыгын эдiсi: бiлiм беру жэне инфракурылым шыгындарын коса алганда, жер учаскесiн куру кунын ескередь
Табыс эдiсi: жер учаскесiнiц элеуетш багалау Yшiн де колданылады.
Казакстанда кадастрлык кунды багалауды жYрriзудiц накты ережелерi мен мерзiмдерi белгiленген. Осы процест реттейтiн Heri3ri кужаттарга Mмемлекеттiк кадастр туралы" КР Зацы жэне багалау рэамдерш реттейтiн зацга тэуелдi актшер жатады.Ресейде кадастрлык кун туралы зацнама, оныц iшiнде Mмемлекеттiк кадастрлык кун туралы" Федералды зац да накты реттелген. Мацызды аспект-бул кем дегенде бес жылда бiр рет жумыс жасау, бул деректердiц eзектiлiгiн камтамасыз етедi.
Кадастрлык кун жер катынастарыныц кептеген аспектiлерiне эсер етедi. Жер багасы кeбiнесе нарыктык багадан темен болатын Казакстанда кадастрлык кунын темендету каут бар, бул салыктардыц алынбауына экелуi мYмкiн.Ресейдегi жагдай бiршама езгеше: жогары кадастрлык кeрсеткiштер ауылшаруашылык eндiрушiлерiне косымша каржылык жYктеме тудыруы мYмкiн, бул ез кезегiнде агросектордыц дамуына терiс эсер етуi мYмкiн.
Соцгы жылдары казiргi уакытта елдер кадастрлык кунды багалау процесш жаксарту Yшiн технологияларды белсендi тYPде енгiзуде. Казiргi уакытта жер учаскелерi туралы деректердi жинау жэне талдау Yшiн геоакпараттык жYЙелер (ГАЖ) колданылады, бул багалаудыц дэлдiгiн арттырады. Ресейде заманауи технологиялар, соныц iшiнде кашыктыктан зондтау колданылады, бул жер ресурстары туралы акпаратты жедел жацартуга мYмкiндiк бередi.
Кадастрлык кун ауылшаруашылык жерлершщ туракты дамуына тшелей эсер етедi. Казакстанда темен багалар ресурстарды тиiмсiз пайдалануга экелуi мYмкiн, ал Ресейде жогары багалар агросекторга инвестициялардыц жалгасуына экелуi мYмкiн. Екi мемлекетте ауыл шаруашылыгыныц дамуын колдау жэне жер катынастарыныц турактылыгын камтамасыз ету Yшiн тепе-тецдiк табуга тырысады.
1. Казакстан Республикасыныц Жер кодека, Казакстан Республикасыныц 2003 жылгы 20 маусымдагы N 442 Кодека.
2. "Земельный кодекс Российской Федерации" от 25.10.2001 № 136-ФЗ
3. Бекполова Г. Б. К вопросу об оценке земель сельскохозяйственного назначения в Республике Казахстан //Интерэкспо Гео-Сибирь. - 2013. - Т. 3. - №. 3. - С. 67-69.
4. Жуков В. Д., Радчевский А. Н., Юрченко К. А. Кадастровая оценка вновь образуемых земельных участков земель сельскохозяйственного назначения //Политематический сетевой электронный научный журнал Кубанского государственного аграрного университета. - 2015. - №. 109. - С. 585-596.
5. Сапожников П. М., Носов С. И. Особенности определения кадастровой стоимости земель сельскохозяйственного назначения в современных условиях //Имущественные отношения в Российской Федерации. - 2011. - №. 11. - С. 79-84.
ЭДЕБИЕТТЕР
