CC BY
0ОЖЭ 631.111.2
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ МАКСАТЫНДАГЫ ЖЕРЛЕРДЩ КАДАСТРЛЫЦ ^¥НЫНА ЭСЕР ЕТЕТ1Н ФАКТОРЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ
4-курс студентi, Кадастр кафедрасы, С. Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетi КеА^, Астана, ^азакстан
БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ КеА^, Кадастр кафедрасыныц ага окытушысы, Астана, ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацалада ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлердщ кадастрлыц цунына эсер ететт нег1зг1 факторлар зерттелд1. Табиги-климаттыц жагдайлар, топырацтыц цунарлылыгы, су ресурстарыныц цолжетгмдглггг, инфрацурылымныц дамуы, нарыцца жацындыгы, экономикалыц жэне экологиялыц факторлар, сондай-ац цуцыцтыц жэне нормативтт талаптардыц ыцпалы талданды. Жердщ кадастрлыц цуныныц эд1л багасын цалыптастыру Yшiн осы факторлардыц эрцайсысын жан-жацты царастыру цажеттт кврсет1лд1.
Tyrnndi свздер: Табиги-климаттыц, топырацтыц цунарлылыгы, су ресурстары, инфрацурылым, нарыц, экономикалыц, экологиялыц, цуцыцтыц, нормативтж, кадастрлыц цун, нарыцтыц цун.
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ кадастрлык к¥ны жердщ нарьщтьщ к¥нын аныктауда мацызды рел аткарады. Бул бага мемлекет тарапынан жерге катысты салыктарды, алымдарды жэне езге де каржылык мiндеттемелердi есептеу Yшiн колданылады. Кадастрлык кунды аныктау кезiнде эртYрлi факторлар эсер етед^ жэне олардыц эркайсысы жердщ пайдалану тшмдшп мен нарыктык кунын калыптастыруга ыкпал етедi. Теменде осы факторларды егжей-тегжейлi карастырамыз.
1. Табиги-климаттык жагдайлар ы
Ауыл шаруашылыгы жерлершщ кунына ец алдымен табиги-климаттык жагдайлар тшелей эсер етедi. Климаттык белдеу, жердщ орналасуы, орташа жылдык температура, жауын-шашын мелшерi жэне топырактыц кунарлылыгы жердщ енiмдiлiгiне айтарлыктай ыкпал етедь Климаттык колайлы аймактарда орналаскан жерлер жогары багалануы мYмкiн, себебi мундай жерлерде ауыл шаруашылыгы енiмдерiн туракты жэне тиiмдi ендiру мYмкiндiгi жогары.
2. Топырактыц кунарлылыгы
Топырак сапасы - ауыл шаруашылыгына арналган жерлердщ ец басты керсеткiшi. Топырактыц курамындагы минералдар, су сыйымдылыгы жэне органикалык заттардыц мелшерi жердiц кундылыгын арттырады. ^унарлы топыракта есiмдiк енiмдiлiгi жогары болады, ал нашар топырак жердщ нарыктык жэне кадастрлык кунын темендетедь Осыган байланысты, топыракты туракты зерттеп, оныц жагдайын багалау кадастрлык кунды нактылау Yшiн мацызды.
3. Жердщ су ресурстарымен камтылуы
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ кундылыгына судыц колже^мдшп жэне суару жYЙелерiнiц болуы да Yлкен эсер етедi. Жер асты суларыныц терецдiгi, езен-келдердiц жакындыгы, суару жYЙелерiнiц дамыгандыгы сиякты факторлар жердщ тиiмдi пайдалануына тiкелей эсер етедь Суармалы жерлердiц куны жогары, ейткеш оларда енiм алу мYмкiндiгi кебiрек жэне эртYрлi ауыл шаруашылыгы дакылдарын есiруге болады.
4. Инфракурылымныц колже^мдшп
ТОКАНОВА САЯНА САЯТОВНА
Инфракурылымныц дамыган децгей - ауыл шаруашылыгы жерлершщ кадастрлык кунын аныктауда мацызды факторлардыц бiрi. Жолдардыц, электр энергиясыныц, су кубырларыныц жэне коммуникациялык желшердщ жакындыгы жердщ пайдалану мYмкiндiктерiн арттырады. Тиiмдi инфракурылымы бар аудандарда ауыл шаруашылыгы кызметш жYргiзу жещлдейдi жэне шыгындар азаяды, бул ез кезегiнде жердщ нарыктык кунын кeтередi.
5. Нарыкка жакындыгы
Ауыл шаруашылыгы eнiмдерiн етюзу нарыктарына жакын орналаскан жерлер жогары багаланады. ^ала немесе Yлкен елдi мекендерге жакын орналаскан жерлерде тасымалдау шыгындары азаяды, бул шаруашылык Yшiн eнiмдi тиiмдi eткiзу мYмкiндiгiн береди Нарыкка кашык жерлердщ кадастрлык куны темен болуы мYмкiн, себебi eнiмдердi жеткiзу шыгындары жогары болады.
6. Экономикалык жагдайлар мен суранысы
Жердщ кадастрлык кунына макроэкономикалык факторлар, ауыл шаруашылыгындагы сураныс пен усыныс, eщрдеri экономикалык даму децгей де эсер етедь Егер белгiлi бiр аймакта ауыл шаруашылыгына деген сураныс артып жатса немесе бул салага мемлекетпк колдау болса, онда жердщ куны арта тYседi. Керiсiнше, ауыл шаруашылыгы eнiмдерiне сураныс тeмен болса, немесе экономикалык жагдай нашарласа, жердщ куны да тeмендейдi.
7. Экологиялык факторлары
Ауыл шаруашылыгы жерлершщ экологиялык жагдайы да кадастрлык кунды аныктауда Yлкен рeл аткарады. Экологиялык таза жерлердщ куны жогары болады, себебi мундай жерлерде экологиялык таза eнiмдер eсiруге мYмкiндiк бар. Ал экологиялык жагдайы нашар, ластанган жерлердщ куны тeмендеуi мYмкiн, себебi оларды кайта калпына келтiру шыгындары жогары болуы мYмкiн.
8. ^укыктык жэне нормативтiк факторлары
Кадастрлык кунды аныктау кезiнде мемлекеттеп зацнамалык талаптар мен нормативтiк актшердщ эсерiн ескеру кажет. Мысалы, жердщ кукыктык мэртебесi, оны жалга алу немесе меншшке алу шарттары, пайдалану шектеулерi мен мiндеттемелер де кадастрлык баганыц калыптасуына тiкелей эсер етедь
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ кадастрлык кунына эсер ететш факторлар ^п жэне эртYрлi. Бул факторлардыц эркайсысы жердщ накты нарыктык кунын калыптастыруга мYмкiндiк бередi. Жердщ тиiмдi пайдаланылуын камтамасыз ету Yшiн оны жан-жакты зерттеп, табиги, экономикалык жэне кукыктык жагдайларды ескере отырып бага беру мацызды. Осылайша, кадастрлык бага эдш эрi накты болуы Yшiн барлык эсер ететiн факторларды жYЙелi тYрде багалау кажет.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. 2.
3.
4.
5.
6. 7.
Абдиров, А.С. (2018). ^азакстан Республикасында жер кадастрын журпзудщ кукыктык непздерь Алматы: Зац эдебиетi.
Ахметов, Б.Т. (2019). Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ экономикалык тшмдшп жэне нарыктык; багалау эдiстерi. Астана: Экономика институты. ^Р Жер кодексi (2003). ^азакстан Республикасыныц Жер кодексi, 20 маусым 2003 ж., № 442.
Жаманов, ^.С. (2020). Топырак кунарлылыгы жэне ауыл шаруашылыгы жерлерш багалау. Турюстан: Х^ТУ баспасы.
Мырзахметов, Э.М. (2021). Жер ресурстарын тиiмдi пайдалану: кадастрлык жэне экономикалык аспектшер. Караганды: Полиграфия.
UN Food and Agriculture Organization (FAO) (2020). Guidelines for Land Valuation in Agricultural Areas. Rome: FAO Publishing.
Досанов, КД. (2017). ^азакстанда ауыл шаруашылыгы жерлерш багалаудыц казiрri эдютерь Алматы: Экономика жэне баскару.
