CC BY
5Редактор алган 30.06.2020 ж.
ЕТАМБ 76.33.37
ЖЕР АСТЫНДА Ж¥МЫС ЖАСАЙТЫН КЕНШ1ЛЕРДЩ ЕЦБЕК ЖАГДАЙЫ МЕН КАУ1П ФАКТОРЛАРЫН ГИГИЕНАЛЬЩ БАГАЛАУ
М.Г. Калишев1, Д.С. Абитаев1, Б.С. Жумалиев1, А.А. Мусина2, Т.Ф. Машина1, Н.Ж. Ердесов1, Н.У. Шинтаева1, А.Ж. Ахметова1
1 «Караганды медицина университет!» КеАК, Караганды к., ^азакстан Медицинский Университет Караганды, г. Караганда
2«Астана» Медицина Университетi, КеА^, Нур-Султан к., ^азакстан
Соцгы жылдары К^азакстаннын тау-кен саласынын кэсшорындарында енд1р1ст1к процестерд1 техникалы; жет1лд1ру мен интенсификациялаудын каркынды процес жYзеге асырылуда, бул ез кезепнде енд1р1ст1н зиянды жэне каушп жагдайларында жумыс ютейтш жумысшылардын каушаз енбек жагдайларын белгшеуге жэне енд1рют1к ортанын осы жагдайларында жумыс узактыгын багалауга багышалган ти1мд1 эд1стерд1 эз1рлеуде гылым алдында жана мшдеттер кояды.
Кiлт сездерк шахта, тау-кен саласы, енбек жагдайлары, кауш факторлары.
HYGIENIC ASSESSMENT OF WORKING CONDITIONS AND RISK FACTORS IN UNDERGROUND ORE MINING WORKERS
М. Kalishev1, D. Abitaev1, B. Zhumaliev1, A. Mussina2, Т. Mashina1, N. Yerdessov1, N. Shintaeva1, А. Ahmetova1
1NcJSC "Karaganda Medical University", Karaganda city, Kazakhstan
2Non-commercial joint-stock company"Astana Medical University", Nur-Sultan city, Kazakhstan
In recent years, the mining industry in Kazakhstan has been undergoing an intensive process of technical improvement and intensification of production processes, which in turn raises new challenges for science in developing effective methods aimed at establishing safe working conditions for workers engaged in harmful and dangerous production conditions and assessing the duration of work in these conditions of the production environment.
Key words: mine, mining industry, working conditions, risk factors.
ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА УСЛОВИЙ ТРУДА И ФАКТОРОВ РИСКА У РАБОЧИХ ПОДЗЕМНОЙ ДОБЫЧИ РУДЫ
М.Г. Калишев1, Д.С. Абитаев1, Б.С. Жумалиев1, А.А. Мусина2, Т.Ф. Машина1, Н.Ж. Ердесов1, Н.У. Шинтаева1, А.Ж. Ахметова1
1 НАО "Медицинский Университет Караганды, Караганда, Казахстан
2НАО «Медицинский университет Астана», Нур-Султан, Казахстан
За последние годы на предприятиях горнорудной отрасли Казахстана осуществляется интенсивный процесс технического усовершенствования и интенсификации производственных процессов, что в свою очередь выдвигает новые задачи перед наукой в разработке эффективных методов, направленных на установление безопасных условий труда рабочих, занятых во вредных и опасных условиях производства и оценку продолжительности работы в данных условиях производственной среды.
Ключевые слова: шахта, горнорудная отрасль, условия труда, факторы риска.
Озектш1г1
Жумыс ютейтшдердщ денсаулы; жагдайыньщ колайсыз езгерютершщ дамуынын алдын алуды камтамасыз етуге жана технологияларды енпзу медицина гылымынын элеуметпк манызы бар жэне басым мшдеп болып табылады.
Мемстаткомынын деректерi бойынша ^Р-нын кэсшорындары каушаздш куралдарымен, санитарлык-турмыстык курылгылармен, жеке коргану куралдарымен жеткшказ камтамасыз етшедь Энеркэсштеп непзп ендiрiстiк корлардын тозуы келiкте -
37,5% - ды, машина жасауда-47,6% - ды курады. Жылдан жылга санитарлык талаптарга сай келмейтiн объектшер мен жумыс орындарыныц саны айтарлыктай кыскармайды. Жумыс аймагыныц ауасын зертханалык зерттеулермен 40,8% - да ауадагы шацныц, газдардыц курамыныц артуы байкалады. Физикалык факторлар бойынша объектшердщ 39,4%, шуыл бойынша 16,5%, д1р1л бойынша 39,3%, микроклиматтык ецбек жагдайлары жэне жарыктандыруы бойынша 38,2% санитарлык нормаларга сэйкес келмейд1 [1,2].
Облыстар бойынша кэЫби аурушацдыктыц ец жогары децгеш Караганды (10 000 жумыс ктейтшдерге шакканда 27,4) жэне Шыгыс ^азакстан (18,0) облыстарында байкалады [3].
Кэсштш аурулардыц ец кеп саны енеркэсштщ жетекш1 салалары: кем1р, металлургия жэне химия кэсшорындарында тиркеледь Аурушацдыктыц жалпы курылымында елеуаз орын алатын кэаби аурушацдыктан баска, уакытша ецбекке жарамдылыкты жогалтумен жалпы ауру жогары болып калуда, орташа ем1р CYPУ узактыгы темендейдь Жумысшылардыц арасында енд1р1ст1к-шартты аурулардыц Yлесi артып, зиянды жагдайларда жумыс ютейтш эйелдердiц саны улгаюда. Ресми статистикамен тсркелетш Е^УЖ- га байланысты аурулар, мYгедектiк, елiм-жiтiм керсеткiштерi жагдайлардыц эртYрлi факторларыныц кешендi эсерiнiц нэтижесi болып табылады жэне кэсiби кауiптi багалау теориясы тургысынан апостериорлык сипаттамалар санатына жатады. Зардап шеккен кызметкерлердi элеуметпк коргау Yшiн кэсiптермен байланысты орнатудыц эдiстемелiк мэселелерiн жэне осындай денсаулык бузылуын багалаудыц кукыктык мэселелерiн шешу белшнде кэсiби негiзделген аурулар проблемасы ерекше назар аударуга турарлык. [4, 5].
Максаты
Жерасты кен казбаларындагы жумысшылардыц ецбек жагдайлары мен кауш факторларын гигиеналык багалау
Зерттеу эдктер1
Зерттеу нысаны болып ЖШБ «^азакмыс» корпорациясы к¥рамына енетiн «Нурказган» мыс ендiру кенiшiнде жYргiзiлдi. Нурказган ендiрiстiк кешенiне кенiш пен байыту фабрикасы кiредi. Кен орны Темiртау каласынан 6 км жерде, Караганды облысында, ^азакстан Республикасында орналаскан. 2006 жылдан бастап юке косылды жэне казiргi уакытта дамып келедi. Эндiрiлетiн ешм-курамында мыс бар кен.
^азiрri уакытта ендiрiлетiн кен келемi жылына 3,5 млн. т к¥райды, бiрак ендiру децгейiн 4 млн. т дешн жеткiзу жоспарлануда. Кенiште ауысымды жумыс кестесiмен iстейдi: 3 ауысым бойынша 8 сагаттан.
Жер астында жумыс жасайтын негiгiзгi мамандыктар екiлдерi тацдап алынды. Гигиеналык зерттеулер жэне ецбек жагдайын, ендiрiстiц зиянды факторларыц денсаулыкка эсерiн багалау Yшiн анкеталык эдю колданылды
Гигиеналык зерттеулер жYргiзу Yшiн заманауи аппараттар колданылды. Ецбек жагдайларын багалаудыц гигиеналык зерттеулерi жалпы кабылданган эдiстемелер бойынша жYргiзiлдi. "Гигиеналык багалау критерийлерi керсеткiштерi бойынша ецбек жагдайларын факторларыныц зияндылыгы мен кауiптiлiгi, ендiрiстiк ортаныц, ецбек процесiнiц ауырлыгы мен кауырттылыгы туралы" нускаудыц талаптарына сэйкес бiзбен ецбек процестерiнiц ауырлыгы мен кауырттылыгы класы бойынша ецбек кызметшщ механикаландырылмаган тYрлерiн орындайтын жумысшылардыц ецбек сипатын саралау жYргiзiлдi
Ецбек жагдайларыныц, денсаулыктыц жай-кYЙi жэне ендiрiстiц зиянды жагдайларында жумыс iстеу узактыгы туралы акпарат алу Yшiн сауалнама-сухбат бойынша жумыс iстейтiндерге элеуметтiк сауалнама жYргiздi.
Керсетiлген сурактар ендiрiстiк жэне элеуметпк факторлардыц кэсiби кызметтiц узактыгына, жумыс кабiлеттiлiгi мен денсаулыгыныц жай-кYЙiне эсер етушщ бiркелкi еместiгiн кабылдаудыц субъективт багасын беруге мYмкiндiк бередi. Сауалнамалык термесауалмен 20-дан 60 жаска дешнп Нурказган кенiшiнiц негiзгi кэсiбiнiц 55 жумысшысы камтыды
Алынган материалдар вариациялык статистиканы тартумен дербес компьютерде ецделген. Статистикалык сенiмдiлiк Стьюдент (t) eлшемдерi бойынша параметрлiк эдюпен багаланды.
Нэтижелер1
Негiзгi учаскелердщ тау-кен жумысшыларыныц ецбек жагдайларын гигиеналык зерттеу нэтижелерi мынадай болды.
¥цгымалык жэне тазарту кенжарларындагы (эсiресе туйык аймактарда) ауа козгалысыныц жылдамдыгы тау-кен казбаларыныц жYЙелi тYPде Yрленуiне карамастан 0,18-0,30 м/сек-ка жеттi. Тау-кен казбалары бойынша тау-кен жумысшыларыныц козгалуына карай ауа козгалысыныц жылдамдыгы жогары мэнге жетп (1,5-тен 4,0 м / сек-ка дейiн), бул жиналган шац-газ коспасын желдетуге арналган желдету кондыргыларыныц каркынды жумысымен байланысты.
Жалпы жэне жеке шамдарды пайдалану кезiнде тазарту жэне уцгылау кенжарларындагы жумыс орындарындагы жарыктандыру кeрсеткiштерi санитарлык нормативтiк мэндердщ 45,7% - дан темен.
Тау-кен казбаларында шацдану децгейi колданылатын техниканыц тYрiне жэне шацга карсы ю-шараларды колданудыц тиiмдiлiгiне байланысты. Кенiш шахталарында тау-кен жумысшылары жумыс аймагы ауасыныц шацдануын темендету бойынша бiркатар тиiмдi iс-шаралар эзiрлендi.
Кендi жэне жынысты тиеу, кайта тиеу пункттерi, тиеу жэне бургылау машиналары жэне шац тYзудiц баска да кeздерi сугаруга арналган жабындармен жэне форсункалармен жабдыкталган. Бургылау кондыргыларындагы перфораторлар су беру Yшiн икемдi шлангтармен жабдыкталган.
Кеннщ жэне жыныстыц алдын ала ылгалдануына карамастан, дайындык кенжарларындагы тау-кен жумысшылары жумыс орындарында шацныц болуы шекть руксат етiлген концентрациядан асып кетп
Шацныц ец жогары концентрациясы бургылау кондыргылары машинистерiнiц жумыс орындарында аныкталды, олар ШРК-дан 2 есе асып кетп.
Жер асты тазарту кенжарыныц тау-кен жумысшысы жумыс орындарында шацныц орташа ауысымды шогырлануы 7,1 мг/м3 шегшде тYрлендi, алайда тау-кен техникасын баскару аймагынан аластаган сайын, кeздегi деректермен салыстырганда шац курамыныц децгейi 1,5 есе тeмендедi.
Кешш шацыныц физикалык-химиялык касиеттерiн талдау нэтижелерi оныц биологиялык магрессивтiлiгiм усак дисперсп коспалардыц болуына байланысты екенiн кeрсеттi. Мэселен, 2 микроннан кем мeлшердегi шац бeлшектерi 86% - га жуык болды, олар тыныс алу органдарына ец жогары ену кабшеп бар. Ягни, жер асты кен шахталарыныц тау-кен жумысшысы жумыс ауысымы барысында сипаты мен айкындылык дэрежесi бойынша эртYрлi шац факторыныц эсерiне ушыраган.
Кендi eндiру кезшде тау-кен жумысшысы 68% уакыт шшде шацга карсы респираторларды колданады, олар 85-88% дешн тыныс алу органдарына шацныц тусуш тежейтiнiн атап eткен жeн.
Кендi eндiру кезiндегi тау-кен машиналары мен механизмдершщ жумысы каркынды шудыц бeлiну кeздерi болып табылатын комбайндардыц козгалткыштары, перфораторлар жэне желдету желдетюштершщ жумыстармын CYЙемелденедi.
Ецбек жагдайларын кешендi гигиеналык багалау нэтижелерi бойынша eндiрiстiк ортаныц негiзгi физикалык факторлары бойынша бiзбен ецбек зияндылыгы мен кауштшгшщ кластары белгiлендi (кесте).
1 кесте - Нурцазган кенiшiндегi вндiрiстiк ортаныц негiзгi факторлары бойынша ецбек жагдайларынъщ класын багалау.
Жумыс орны Микроклимат Шац, газдар Жарыктандыр ылуы Шу Д1рш
Бургылау 3.1 3.2 3.1 3.1 3.2
кондыргыларыныц
машиниа
Жерасты электрослесар1 3.1 3.1 3.1 3.1 2
Жерасты тау-кен 3.1 3.1 3.1 3.1 2
жумысшысы
Yцгушiлер 3.1 3.2 3.1 3.1 3.2
Шебер 3.1 3.1 3.1 2 2
Кешендi гигиеналык зерттеулердщ жалпы нэтижелерш ескере отырып, жаца техникаларды жэне жабдыктарды енпзуге карамастан ецбек жагдайлары зиянды болып калатынын атап ету кажет. Сонымен, ец колайсыз ецбек жагдайлары бургылау кондыргыларыныц машинистерi (3.3-класс) мен YЦгушiлердiц (3.2-класс) жумыс орындарында аныкталган.
Нурказган жерасты кенiшiнiц 55 тау-кен жумысшысы сауалнама нэтижелерi ендiрiстiк тапсырмаларды орындау сапасына колайсыз ендiрiстiк факторлардыц эсер етушщ бiркалыпты еместiгiн аныктауга мYмкiндiк бердi (1 сурет ).
^^Шац Ауырлыгы ^^^ Ылгалдылыгы
Шу ~Дрш —•— Жуктемелшп
1 сурет - Жумыс цабыеттттне зиянды вндiрiстiк факторлардыц эсер етуiнiц бiркелкi емес субъективтi цабылдауы.
Осылайша, суралган бургылаушылардыц арасында жумыска кабiлеттiлiктiц темендеуi бiрiншi кезекте шац-газ коспасыныц жогары концентрациясыныц (33,2-ден 35,4% - га дешн) эсерiнен, содан кейiн каркынды шу факторы (22,5-тен 23,2% - га дешн) жэне ецбек ауырлыгы (17,6% - дан 23,2% - га дешн) эсершен болганы аныкталды.
Суралган жер асты тау-кен жумысшыларыныц шамамен Yштен бiр белiгi 27,8+4,4% -ы, бекiтушiлер мен YЦгушiлер ендiрiстiк тапсырмаларды орындау шацныц эсерше байланысты деп есептедi. Кендi жер астында ендiрудiц ендiрiстiк ортасыныц колайсыз факторлары арасында кол операцияларын орындайтын жумысшылар шудыц (9,2-ден 14,3% - га дешн), жергшкп дiрiлдiц (2,2-ден 11,2% - га дейiн) жэне ауаныц жогары салыстырмалы ылгалдылыгыныц (7,8-ден 9,5% - га дейiн) эсерш атап еттi.
Сауалнама нэтижелерi керсеткендей, кол операцияларымен айналысатын жерасты тау-кен техникасын баскару женiндегi машинисттердiц 41,4+5,8% астамы езiнiц денсаулык жагдайын "жаксы" деп багалады жэне бул ретте еткен жыл iшiнде олар бiрде-бiр рет ауырмаган (2 сурет).
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
47,2
♦ 42,3
36,1
39,4
- -^4г7
32,4
31,3
,1
-А 21,5
Шебер Б^ртылаушы Слесарь Yцгiлеушi Бекiтушi
■ Жаксы
Цанагаттанд.
Нашар
2 сурет - Гигиена-элеуметтгк сауалнама деректер1 бойынша кенд1 жер асты тау-кен внд1руш1лер1н1ц денсаулыц жагдайын багалау, %.
Суралгандардыц Yштен 6ip белш Heri3ri жэне косалкы топтардыц 31,3 ±4,8% езшщ денсаулык жагдайын "канагаттанарлык" деп багалады, бул ретте жыл бойы 1 реттен 3 ретке дейiн ауырады. Медициналык мекемелерге жYгiну бойынша аурулар арасында негiзiнен ЖРЗ, ЖРВИ сиякты суык тию ауруларыныц диагнозы койылды.
"Нашар" денсаулык децгей бар адамдардыц таралуы сурау салынган кеншшердщ негiзгi жэне косалкы топтарыныц арасында 20,1% - дан 24,9% - га дешн курады. Денсаулык децгешнщ темендеуi созылмалы аурулардыц аскынуымен байланысты.
Олар ез денсаулыктарын жогалтуды 6iрiншi кезекте ецбек ауырлыгы, шац, ауаныц жогары салыстырмалы ылгалдылыгы жэне т.б. сиякты колайсыз факторлар кешеншщ эсерiмен байланыстырды.
Цорытынды
Осылайша, жаца техникаларды, жабдыктар мен технологияларды енгiзуге карамастан, кендi жер астында ендiрудiц 6iркатар ендiрiстiк процестерш автоматтандыру жэне iшiнара механикаландыру мэселелерi осы уакытка дейiн шешiлмеген. 0ндiрiстiк операцияларды орындау ауыр физикалык жэне нервтш-эмоциялык ецбек компонентiн темендетпейдi.
Сауалнамалнама нэтижелерi кендi жер астында ендiрумен айналысатын кеншшердщ денсаулыгы мен агзасыныц жумыска ка6iлеттiлiгiне шацдану, шу, дiрiл, ецбек ауырлыгы жэне жYЙке - эмоциялык жYктемелер сиякты ендiрiстiц бiркатар колайсыз факторлары эсер ететiнiн аныктауга мYмкiндiк 6ердi.
Цолданылган эдебиеттер
1. О состоянии и перспективах развития законодательной и нормативно-правовой базы в области здравоохранения работников промышленных предприятий Республики Казахстан/Султанбеков З.К., Андагулов К.Б., Якупов В.С., Ерубаев Т.К. //Материалы Международной научно-практической конференции «Стратегия развития здравоохранения Казахстана в XXI веке». -Алматы, 2016. - С. 64-65.
2. Амирханова М.М. Условия труда и производственный травматизм в Республике Казахстан // Охрана труда (Алматы). - 2018. - № 1.- С. 69-75.
3. Карабалин С.К. Пути повышения качества профпатологических медицинских осмотров и определения их профессиональной пригодности// Материалы II Съезда врачей и фармацевтов Республики Казахстан. - Астана, 2012. - Том 1. - С. 135-137.
4. Махатова Л.К. Сравнительный анализ заболеваний и оценка состояния здоровья шахтеров в подземных горных работах // Вестник КазНМУ. - 2017. - № 1 (19) . - С. 79-82.
5. Кулькибаев Г.А., Исмаилова А.А. Актуальные вопросы оценки профессионального риска в гигиенических исследованиях (проблемная статья) //Гигиена труда и медицинская экология. - 2009. - № 3. -С. 3-8.
