CC BY
20
ХРИЗОТИЛ-АСБЕСТ 0НД1Р1С1НДЕ Ж¥МЫСШЫЛАРДЫЦ ДЕНСАУЛЬ^Ы МЕН ЕЦБЕК ЖАFДАЙЫНА ГИГИЕНАЛЫЦ БАFА БЕРУ
ХУ. Шайхаттарова, 1Л.К. Назарова, 2 Р.А. Баялиева, 3 Ж.Р. Абзалиев, 3 Н. Калиева, 3А.Н. Искакова
Щожа Ахмет Ясауи атындагы Халыцаралыц цазац-туржуниверситетi Профилактикалыцмедицина кафедрасы,Туркктан цаласы 2 С.Ж.Асфендияров атындагы цазац улттыцмедициналыцуниверситетi Жалпы гигиена жэне экология кафедрасы, Алматы цаласы 3«КДСЖМ» Цазацстандыц медицина университету Алматы цаласы
Мацалада хризотол асбест вндiрiсi саласындагы жумысшылардыщ жумыс жагдайы мен денсаулыгына гигиеналыц бага берыген. Жумысшыларга вндiрiстiк шащныщ жогары децгеш жагымсыз эсер етедь Жумысшылар денсаулыгына тэжiрибе кврсеткендей тыныс улпаларына жумыс втш улгайган сайын артуда. Tyümdi свздер: хризотол-асбест, жумыс жагдайы, тыныс алу мушелертщ аурулары.
УДК 613.6:692.66
Тыныс алу MYшелерi атмосфералы; ауамен тыгыз ;атынаста болуы эсершен екпеге эр TYрлi зиянды заттардыц TYсуiне ы;пал етш отыр. Олар газ, туман, TYтiн, шац жэне бас;а да аэрозольдар болуы MYMкiн. К^рп тацда ендаркте осы факторлардыц iшiнде ец непзпа шац болып табылады.
Асбесттi eндiру жэне ецдеу процесiнде, сонымен ;атар 0ндiрiсте асбест курамды 0нiмдi пайдаланганда асбест шацы адам агзасына ;аушт болып саналады.
Асбест -амфибол (актинолит, амозит, антофиллит, крокидолит жэне т.б.) жэне серпентин (хризотил-асбест) тобындагы талшы;ты минералдардыц жина;талган атауы . Асбесттщ 2 TYрi бар: хризотил жэне амфибол. Хризотил -асбест талшыгы ;ышк;ылды ортада тез еридi, ал амфиболды асбест керiсiнше ;ыш;ылга тeзiмдi, ол екпеге TYсiп кеп жылдар аралыгында жина;талуы MYMкiн, олар дем алу агзасыныц терец б0лiктерiнде ерiмейдi. Мысалы, екпеден шацныц шыгу уза;тыгы амфиболды талшы; - амозит орташа 466 щн, ал хризотилдi асбест 14 ^нд курайды. Зерттеу хризотил - асбестщ екпеден тез шыгып кететiнiн, амфиболды асбесттiц биологиялы; ортада турак;тылыгын к0рсетiп отыр.
Хризотил асбестп 0ндiру жэне пайдалануды жалгастыру немесе шектеу к;оюдыц дурыстыгы жайлы шешiм ;абылдау Yшiн хризотил - асбест ендiрiсiнде жумыс жасап ;айтыс болгандарды жэне хризотил - асбест ендiрiсi орналас;ан аймак; тургындарын морфологиялы; зерттеу мацызды болып отыр. Бул сия;ты зерттеулер ЖYргiзу ец алдымен хризотил - асбест талшы;тарыныц ;оршаган ортага ;ауштштн жэне адамдарга ;ауштштн аны;тап, сол ;аушт темендетуге MYMкiндiк бередъ
Зерттеудщ максаты - «Костанай минералдары» хризотол асбест ендiрiсiндегi жумысшылар денсаулыгы мен ецбек ортасына гигиеналы; бага беру. Зерттеу мшдеттерй
1. Эндарктеп жумысшылардыц ецбек жагдайыныц шацдану децгейше бага беру.
2. Экпе тшшен алынган аутопсиялы; материалыныц морфологиялы; керсетгашш талдау.
Зерттеу нэтижелерi.
Коршаган орта жэне ендiрiс факторларыныц денсаулывда эсерш багалау, сыр;аттанушылык;тыц эр TYрлi ;ауш факторларымен байланысын аны;тау к^рп тацда ецбек гигиенасында мацызды болып отыр. Ецбектщ зиянды жагдайлары тек ;ана жумысшылардыц денсаулы; жагдайыныц темендеуiне емес, сонымен ;атар ецбекке ;абшетт адамдардыц жалпы сыр;аттанушылык; керсеткiшiнiц, MYгедектiк керсетгашшщ жэне елiм керсеткiштерiнiц децгейiн жогарылауын тудыруда. Тау кен ендiрiсi, соныц iшiнде асбест ендiрiсiнде кэсiби аурулардыц пайда болуында жиi кездесетiн кэйби
зияндылы; фактор - 0ндiрiстiк шацмен курес ерекше мацызга ие.
Хризотилдi 0ндiру мен ецдеу кезiнде жагымсыз ендарктш фактор шац болып саналады. Бугшп KyHÍ к0пшiлiкке мэлiм талшыщты б0лшектердiц биологиялы; эсерiнiц айтарлыщтай кершга алдыцгы кезекте олардыц екпеде жина;талу ;асиетше байланысты.
Асбесттiц адам агзасына эсер ету сура;тары уа;ытта
кептеген дауларды жэне пiкiрталастарды тудырады. Коршаган ортаныц асбест немесе асбест талшыгымен ластануы сол
Хризотил амфиболмен салыстырганда аз канцерогендi эсер ететiндiгi дэлелденген. Егер амфиболдар екпеде жэне мезотелияда кш ауруларын ша;ыратын болса, хризотил талшыгы тек екпеге гана зиян кел^редь ол мезотелияда езгерiстер тудыра алмайды. Бул хризотил талшыгыныц екпеден плевра куысына етуiне ;иыншылык; тудыратын оныц физикалы; формасымен TYсiндiрiледi. Асбест ;атерл! iсiктi зерттеудiц халы;аралык; агенттiгiнiц жштелушде канцерогендi заттардыц бiрiншi тобына жат;ызылды.
Асбесттiц ерекше ;асиеттерше байланысты ол алдыцгы ;атарлы ендiрiс салаларында кецшен ;олданылады. Жылына асбесттi элемде 2 миллион тонна ендарсе, оныц Мнде 96% хризотил асбесттiц Yлесiне тиедь Асбест багалы ендiрiстiк материал болып табылады, ол 3 мыцнан астам ешмнщ ;урамына кiредi. Жиi кездесетш асбест ;урамды материалдар - формалы; буйымдар, жумса; борпылда; жап;ыштар, асбест^ картондар, тежегiш негiздерi, аж^1рату дисктерь шифлер. Сонымен ;атар, асфальт ендаркшде жэне т.б. ;олданылады. Елiмiзде к^рп уа;^1тта хризотил - асбест кен орнын жумысын ЖYргiзiп отырган жалгыз мекеме Жiтiкара ;аласындагы «^останай минералдары» АК^. 9ндiрiс орны ашы; эдкпен жумыс жасайды жэне ;ор келемi бойынша Жiтiкараныц хризотил асбест кен орны дYHие ЖYзiнде 5 орында. Казiргi уа;^1ттагы мекеменiц енiмдiлiк KYшi жылына 200 мыц тоннаны ;урап отыр.
Хризотил - асбест кешн ендiру мен ецдеуде барлы; ат;арылатын жумыстар шацныц пайда болуымен жэне шацды белумен ЖYредi.
Эндiрiстiк шацды гигиеналы; нормалауда бронх - екпе ЖYЙесiн морфологиялы; зерттеу эдiсi оныц патогену касиетiн багалауд^1ц негiзгi критерш болып саналады. Тыныс алу MYшелерiнiц шацмен за;^1мдануыныц жалпы патоморфологиясы бiрнеше компоненттен ;уралады. 9згерiстердiц бiрiншi тобы - бул шацмен ;атынаста болмаган адамдарда дамитын экзогендi пигментациялар, интерстициальда склероз, бронхит жэне жергiлiктi эмфизема. Екiншi топ - минералд^1 шацмен ;атынаста болатын адамдарда дамитын пневмокониоздар (ПН). Yшiншi топ - ас;ынган пневмокониоздар (туберкулез).
Жумыс eтiлiмi жогары жумысшылар тобында хризотил -асбест шацы эсерiнен бронх - екпе ЖYЙесiндегi патология алды 0згерiстердiц дамуында бос радикалды кышкылданудыц белсендiлiгiмен, гипоксемия факторыныц ерте к;осылуымен жэне ЖYректiц курылымды; -функционалды; 0згеруiмен бай;алады.
Созылмалы шацды бронхит эр TYрлi 0ндiрiсте аэрозоль эсерше диффузды екi жа;ты дистрофиялы; жэне склерозды; YPДiстердiц дамуымен бронхоспастикалы; немесе дискинетикалы; TYрi бойынша бронх моторикасыныц бузылуымен ЖYретiн бронхтардыц спецификалы; созылмалы ;абынуыныц ерекше TYрi. Кейбiр авторлардыц зерттеу бойынша, СШБ - тщ нозологиялы; алды дамуы сатысында дистальды бронхтарда бронхиальды 0ткiзгiштiц T0мендеуi бай;алады. Бронхтардыц шырышты ;абатында пневмосклерозды; жэне дистрофиялы; процестерiнiц дамуы токсико - шацды бронхит TYзiлуiнiц алгашкъ жылдарында латенттiк агымын тудыруы мумюн нерв ая;шаларыныц саныныц азаюына алып келедi. Сыр;ат алгаш;ы сатысында жагымды болады жэне бiрнеше жылдар бойында клиникалы; K0рiнiстерi жасырын 0тедi, б!рак; симптомсыз кезецiнде бронхиальды агаштыц диффузды; за;ымдалуы жэне бронхообструктивтi бузылыстардыц ;алыптасуы ЖYредi.
Шацды бронхит кезiнде бронх ;абыргасыныц барлы; курылымында гистологиялы; 0згерктер бай;алады. Эпителиальды ;абаттыц жу;аруы себебшен атрофиялы; 0згерiс, к0п ;абатты жалпа; кiрпiкшелi эпителийдiц метаплазиясы, базальды мембрананыц ;алыцдауы, бронхтыц шырышты ;абатыныц бездi элементтерi мен булшыщеттершщ гиперплазия жэне гипертрофиясымен сипатталады.
Казахстан бойынша 0ндiрiстiк орындарындагы жумысшылар арасында пневмокониоздар таралуы жагынан кэсiби аурулардыц iшiнде алдыцгы орынга ие. Пневмокониоз - 0ндiрiстiк шацды уза; уа;ыт жущанда ша;ырылатын, 0кпенiц созылмалы диффузды асептикалы; ;абынуымен, пневмофиброздыц дамуымен ЖYретiн кэсiби ауру.
Жумысшыларда тыныс алу MYшелерiне хризотил - асбест шацы эсершен приетальды жэне висцеральды плевраныц за;ымдануымен ЖYретiн асбесттш фиброз - асбестоз дамиды. Хризотил - асбест эсершен дамитын асбестоздар рентгенологиялы; 3 TYрлi формада к0рше,щ: 1 - плевраныц за;ымдалуынсыз диффузды - интерстициальды фиброз; 2 -плевраныц за;ымдалуымен ЖYретiн диффузды -интерстициальды фиброз; 3 - плевраныц айры;ша 0зiндiк асбесттi фиброзы.
Пневмокониоздардыц барлы; TYрлерi патогистологиялы; K0рiнiстерi бойынша 2 морфологиялы; формага жiктеледi: интерстициальды жэне интерстициальды -гранулематозды.
9зшщ дамуында ПН екi формасы келей кезецдерден 0тедi: 1 - ;абыну - дистрофиялы; бузылыстар, 2 - 0шмд -склеротикалы; 0згерiстер.
Бiрiншi кезец ретгенологиялы; аны;талмайды. Бул кезецге 0кпе ЖYЙесiнде сурфактанттыц дистрофиялы; 0згерiстерi жэне ;абынуныц эр TYрлi морфологиялы; формадагы патогистологиялы; симптоматикасы тэн. Екiншi кезец рентгенологиялы; аны;талады жэне жаца рентгенологиялы; белгiлердi к0рсете алады. Эндiрiстiк шацныц уза; уа;ыт эсершен пневмокониоздарда 0кпедеп тiндiк 0згерiстер морфогенездщ 4 сатысынан 0тедi:
I сатысы - альвеолярлы липопротеиноз;
II сатысы - катаральды эндобронхитпен дамитын шырышты - десквамативт альвеолит;
III сатысы - гранулематозды сипатты ;абыну реакциясыныц ;алыптасуымен MYMкiн болатын кониотикалы; лимфангит;
IV сатысы - кониотикалы; пневмосклероз.
Асбестоз кезшде альвеолааралы; кецiстiкте, бронх жэне ;ан тамырлары айналасындагы дэнекер тiнiнiц к0беки эсерiнен 0кпе тiнiнiц тыгыздалуы сия;ты морфологиялы; 0згерiстер дамиды. Дэнекер тшшдеп шацдардыц жина;талуымен, ашы; немесе ;оцыр - сары TYCтi асбест денешМнщ бар болуымен сипатталады.
Казiргi тацдагы тыныс алу MYшелерiнiц созылмалы ауруларын зерттеу нэтижелерi 0кпе тiнiнiц ремоделиризациясын K0рсеттi: дэнекер тiнi ;алыпты паренхиманыц орнын басады. За;ымдалган 1 типт альвеолоциттер белсендi секреторлы; клеткалар жэне гипертрофия мен гиперплазия белгiлерi болып саналатын 2 типтi альвеолоциттерге ауысады.
Асбесттi 0ндiру мен байыту комбинаттары жумысшыларыныц 483 рентгенограммасына талдау жасаганда 0кпе паренхимасыныц <«», <«Ь> и «Ь> типтегi диффузды 0згеруi ай;ындалса (13,0 жэне 7,5 жагдай 100 зерттеуш^е есептелгенде); профузиямен 100 адамга 1/0, 1/1 жэне 2/1 8,1-де. 10,8 жэне 1,6 децгейде белгт болды. Осыныц iшiнде аныщталган 0кпе паренхимасыныц <«», <«Ь> жэне «Ь> типтегi диффузды 0згеруi жэне профузияныц 1/0, 1/1 жэне 2/1 0кпе ай;ын интерстиционалды фиброзыныц эр TYрлi децгейiн сипаттайды. Олардыц жиiлiгi мен децгейi жумысшылардыц ецбек 0тiлiмiне тiкелей байланысты. 9тш топтарында 0кпе паренхимасы 0згеруiн зерттегенде, барлы; топтарда жумыс 0тiлiмi 10 жыл ас;ан адамдарда олардыц жиШп мен децгейi сенiмдi (р>0,05) TYPДе 0згердi. БYгiнгi кунде асбестозды тыныс жолдарын клинико -функционалды; зерттеу, 0кпе рентгенографиясы жэне жогары ;абшетт компьютерлiк томография ар;ылы комплекстi зерттеу бойынша диагностикалайды. Асбестпен жанасып жумыс жасаганда кужатпен ай;ындалган 706 зейнеткелерге бай;ау ЖYргiзгеннен кейiн 0кпе фиброзы 51 адамда (7,2 %) диагностика жасалынса, асбестоз критериясыныц СТО-С халыщаралык; жiктеуiне сэйкес рентгенограмма мэлiметтерi бойынша жумысшылардыц 5% - да фиброз аны;талды. Кумулятивт - экспозициялы индекй жылына 25/мл/талшы;тан т0мен 2% адамдарда асбестоз жогары ;абшетт компьютерлiк томография ар;ылы аны;талынды.
Бас;а авторлардыц мэлiметтерi бойынша, асбестпен жанас;ан 590 жумысшыныц 190 жумысшысында плевраныц за;ымдалуы, 68 жумысшыда 0кпе фиброзы, 148 жумысшыда эмфизема, 74 жумысшыда фиброздыц эмфиземамен бiрiгуi аны;талса, 110 жумысшыда ай;ын дэнекерлену аны;талып, жогары ;абшетт компьютерлiк томография мэлiметтерiмен 0кпе ;ызметшщ бузылуы арасында байланыстыц барлыгы ай;ындалды. Морфологиялы; зерттеулер Yшiн материал «Костанай минералы» АК байыту кешенiнде жумыс жасап ;айтыс болган жумысшылары мен Жт;ара ;аласыныц ;айтыс болган тургындарынан алынды. Зерттеу топтары бойынша негiзгi жэне ба;ылау топтары курылды. 1 кестеден бай;аганымыздай зерттеудегi негiзгi топ - «Костанай минералы» АК 0ндiрiстiк ортасында жумыс жасап ;айтыс болгандарда - 26 (32,9%) о;ига тiркелген болса, ба;ылау тобы - Жiтiк;ара ;аласыныц ;айтыс болган тургындары - 53 (67,1%) жагдайды ;урады. Зерттеуге алынган адамдардыц жалпы саны - 79.
Жумысшы топтан алынган аутопсиялы; материалды жумыс жасау уза;тыгы бойынша келесiдей 3 топ;а б0лдiк: 5 ж^1лга дешн жумыс жасагандар; 5 - 10 жыл аралыгында жумыс жасагандар; 10 жылдан к0п жумыс жасагандар (2 кесте). Бiрiншi топ - 11 жагдай (42,3%), екiншi топ - 7 жагдай (26,9%) жэне ушiншi топ - 8 (30,8%) жагдайды ;урады. Жалпы жумысшылар саны 26 болды.
Казiргi тацда Казахстан Республикасында ;ор K0лемi бойынша ДYHие ЖYзiнде 5 орын алып, бугiнгi кунде куаттылыгыныц децгейi хризотил-асбесттi 0ндiруде жылына 200 мыц тоннаны ;урап отырган хризотил - асбест кен орнын ЖYргiзiп отырган жалгыз мекеме «Костанай минералдары» АК Костанай облысы Жiтiк;ара ;аласында орналас;ан. Бул 0ндiрiс орнында кенда ашы; эдiспен 0цдейдi, ашы; эдкпен 0цдегенде барлы; негiзгi технологиялы; Yрдiстер шац б0лiнумен ЖYредi. Кен орындарын ашы; эдiспен алу кезiнде карьер алацы беткейiн дайындау, кен орнын кеп^ру мен беткейлi сулардан ;оршау, негiзгi тау жумыстары, аршу жэне алу сия;ты жумыс TYрлерi орындалады.
Казахстан Республикасыныц нормативтiк ;ужаттарына байланысты шацныц максимальды бiр реттiк ШРЕК - 4 мг/м3 децгейiне сэйкес келедь
Жылжымалы барлы; механизмдер мен машиналардагы шацныц максимальды 6ip peTTiK децгейi ру;сат етшген децгейден жогары болды. Ауыр жук келт мен жук тиeгiш машинада шацныц темeнгi дeцгeйi 4,8 мг/м3 дeцгeйiндe тipкeлiп, ру;сат eтiлгeн децгейден 1,2 есе жогары болды. Шацныц максимальды 6ip peттiк концентрациясыныц (МБРК) жогары дeцгeйi бургылау машинасыныц кабинасында 7,9 - 8,6 мг/м3 децгешнде тipкeлiп, ШРЕК - дан 2,1 есе жогары болды. Барлы; ездшнен ЖYpeтiн жылжымалы механизмдер мен машиналардагы шацныц максимальды 6ip peттiк децгешнщ ру;сат eтiлгeн дeцгeйiнeн жогары болуы, кенд ендipу тiзбeгiндe технологиялы; ypwct^ epeкшeлiмeн, каpьepдeгi жолдардан шыгатын шацдар, механизмдер мен келiктeрдiц техникалы; жагдайымен жэне де бас;а себептермен байланыстыруга болады.
Калган жумыс орындарындагы шацныц максимальды бiр рeттiк дeцгeйi ру;сат етшген дeцгeйiнeн жогары. Кeндi ;абылдау бункершде, К - 1 кeндi тасымалдау айма;арында шацдану келeмi 7,4 - 7,6 мг/м3 децгешнде тiркeлiп, ру;сат eтiлгeн децгейден 1,8 - 1,9 есеге жогарылады. Електе шацныц максимальды бiр рeттiк дeцгeйi ру;сат етшген дeцгeйiнeн 1,4 есе жогарылап, шацныц на;ты дeцгeйi 5,8 мг/м3 децгешнде ^ркелдь Конусты Yлкeн жэне орташа уат;ышта максимальды бiр рeттiк келeмi 5,6 - 4,8 мг/м3 децгешнде ^ркелш, сэйкeсiншe санитарлы; норма децгейшен 1,4-1,2 есеге жогарылады. Кeндi дайындау цехындагы шацныц дeцгeйiнiц жогары болуы себеб^ цехтагы карьерден кeлiп TYœTrn кeндi уса;тайтын конусты Yлкeн жэне орташа уат;ыш жумыстарымен, кeндi конвейерлермен тасымалдау кезшде ауага TYсeтiн шац келeмiмeн TYсiндiругe болады жэне хризолтилд шацнан тазартатын алгаш;ы технологиялы; ^збектер осы цехта орналас;ан.
Шацдану дeцгeйiнe ЖYргiзiлгeн зерттеулер барысында шацныц максимальды бiр рeттiк концентрациясыныц негурлым жогары децгеш байыту цехында анык;талд1. Байыту цехында ;аптау, тiгу, тасу жэне бас;ару орны жумыс айма;тарында шацныц максимальды бiр рeттiк концентрациясы санитарлы; норма децгешнде екендп аны;талды.
«Костанай минералдары» АК ендiрiсiндeгi кен дайындау жэне байыту цехыныц жумыс аумагындагы шацдану децгешн зерттеу нэтижeсiндe eкi цехта да шацныц максимальды бiр рeттiк децгеш ру;сат eтiлгeн децгейден жогары екендМ аны;талды.
Кен дайындау цехыныц шацдану децгеш 1,9 есе жогары болса, байыту цехы бойынша шацдану децгеш 4,4 есе жогары eкeнiн керсетп, ягни негурлым жогары керсeткiш байыту цехында ^ркелд
Байыту цехындагы шацныц МБРК - ныц жогары болуын осы цехтыц ау;ымд1лыгымен, сонымен ;атар, цехта орналас;ан технологиялы; жабдщтар мен к;ондыргылардыц кеп шогырлануымен, технологиялы; YPДiс бойынша кeндi бiрнeшe рет ;айтара унтау, тазарту, тасымалдау жумыстарымен TYсiндiругe боладь Корытынды
1. Кен дайындау цехы бойынша тек бас;ару орнында шацныц максимальды бiррeттiк келeмi ру;сат етшген децгейге сэйкес кeлeдi. Калган жумыс орындарында шацныц келeмi санитарлы; нормадан жогары болды, шацныц максимальд1 бiррeттiк концентрациясыныц жогары дeцгeйi К - 1 кeндi тасымалдау айма;арында ру;сат eтiлгeн децгейден 1,9 есеге жогарылады, ягни шацдану 7,6 мг/м3 децгешнде тсркелд
2. 9ндiрiс ортасыныц цехтар бойынша шацдану децгешн зерттегенде шацныц негурлым максимальды бiррeттiк концентрациясы байыту цехында тсркелд, атап айтса; +20 децгейде шацныц максимальды бiррeттiк концентрациясы байыту цехы бойынша жогары децгейге ие болды. Аталган жумыс орынында шацныц на;ты дeцгeйi 17,2 - 17,8 мг/м3 келемшде тiркeлiп, ру;сат eтiлгeн децгейден 4,3 - 4,4 есеге ауыт;ыды.
3. Зерттеу нэтижесшде тургындар тобына ;араганда ендiрiстe жумыс жасап ;айтыс болган адамдардан алынган аутопсиялы; екпе материалында пайда болган езгeрiстeрдiц Yлeсi жогары.
4. Ецбек етiлiмi бойынша, жумыс жасау уза;тыгы арт;ан сайын жумысшылардщ екпе тшшдеп езгeрiстeрдiц де пайда болу керсетгаштершщ жогарылаганы бай;алд1.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Милишникова В.В., Еловская Л.Т., Бурмистрова Т.Б., Ковалевский Е.В. Предварительные и периодические медицинские осмотры работников асбестовых производств / / Медицина труда и промышленная экология. - 2000. -№11. - С. 4-9.
2 Ибраев С.А., Полтарецкая Г.С. Вопросы безопасного и контролируемого использования хризотил - асбеста в Казахстане // Гигиена труда и медицинская экология. - 2006. - №4(13). - С. 3-9.
3 Malignant mesothelioma ^dvenses in pathogenesis, diagnosis and translational therapies // Springer. - New-York: 2005.- Р. 854-861.
4 Izmerov N.Chryzotile asbestos and health / / Trade unions and chrysotile. International conference. - M.: 2007. - P. 7-15.
5 Ибраев С.А., Отаров Е.Ж. Хризотил-асбест ендркшдеп жумысшылардыц ецбек жагдайы бойынша класы мен ру;сат етшген жумыс етШн аньщтау. - Караганды: 2011. - 221 б.
6 Куркин А.В., Даулеткалиева Ж.А., Рыбалкина Д.Х. Цитологическое исследование буккального эпителия при разном стаже работы в хризотил-асбестовом производстве // Медицина труда и промышленная экология. - 2015. - №3. - С. 16-18.
7 Peseta R combo P Marconi a Mesotelioma associated with environmental exposures // Medicine del Lahore. - 2005. - Vol.96. - P. 330-337.
8 Иванов В.В. Замена термина «асбест» на термин «хризотил» // Региональный международный семинар. - Ташкент: 2004. - С. 31-35.
9 Плюхин А.Е., Бурмистрова Т.Б., Постникова Л.В. Совершенствование принципов системы профилактики и реабилитации асбестообусловленных заболеваний бронхолнгочной системы работников // Медицина труда и промышленная экология. -2011. -№5. -С. 37-40.
У. Шайхаттарова, Л.К. Назарова, Р.А. Баялиева, Ж.Р. Абзалиев, Н. Калиева, А.Н. Искакова
ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА УСЛОВИЯ ТРУДА И ЗДОРОВЬЕ РАБОЧИХ ПРОИЗВОДСТВА ХРИЗОТОЛ АСБЕСТА
Резюме: В статье дана гигиеническая оценка здоровье рабочих и условия труда производства хризотол асбеста. Высокий уровень производственной пыли действует на рабочих неблагоприятно. Как показывает опыт работы, по мере увеличения продолжительности работы наблюдается увеличение числа изменений в легочной ткани рабочих. Ключевые слова: хризотол-асбест, уловия труда, болезни органов дыхания.
U. Shaykhattarova, L. Nazarova, R Bayalyieva, Z. Abzaliev, N. Kaliyeva, A. Iskakova
HYGIENIC ASSESSMENT OF WORKING CONDITIONS AND HEALTH OF WORKERS PRODUCING CHRYSOTILE ASBESTOS
Resume: The article gives a hygienic assessment of workers' health and working conditions of production of asbestos chrysotile. A high level of industrial dust affects the workers unfavorably. Experience shows that as the duration of work increases, there is an increase in the number of changes in the lung tissue of workers.
Keywords: chrysotile-asbestos, working conditions, diseases of the respiratory system.
