Қазіргі кезендегі медициналық қызметкерлер еңбегінің гигиеналық аспектілері Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

клинкерлердi ^йдрумен айналысады, кYйдiру тэртiбiн ^адагалайды жэне елшеуш ^уралдардыц кврсеткiштерiн жазып отырады. Сонымен ^атар технологияльщ ^ондыргылардыц жумысын ба^ылап, керектi жендеу iстерiн ат^арады.

Бул цехтагы ауаныц жогары температурасы жазда +500С-дан жогары, ^ыс мезплшде орта есеппен +420С. Сонымен ^атар осы цехта ^уаты сагатына 1200 кал/см3 болатын ыстьщ леп урып турады. Цехтагы атмосферальщ ауаныц шацдану децгеж 13,225 мг/м3 жетедi немесе шектеулi ру^сат етiлген шамадан 6,098 есе жогары. Машинистер орналас^ан аума^тагы ауаныц ^озгалысы да ете жылдам. Себебi, цехтыц ауасын алмастыру ма^сатында есiктер аймара ашылып тасталады. Цехта жумыс iстейтiн аппараттардан белiнетiн шудыц децгеж ру^сат етiлген гигиенальщ децгейден 3-8 дб А жетедi.

Клинкершллер тоцазыт^ыштардан ожаулы транспортерлердщ ^абылдагыштары арасындагы клинкерлердщ ^озгалысын ба^ылап, жолдарын тазалаумен айналысады. Олардыц ецбек ету YPДiсi цехтагы ауаныц аса жогары температурасы жагдайында (+30, +350С), ыстьщ ауа ^озгалысыныц етiнде жэне ауаныц жогары децгейде ластануында (шацдану децгеж 25-148 мг/м3) жYзеге асырылады.

вдебиеттер тчз!М

1. Кулкыбаев Г.А. Итоги научных исследований по проблеме профессиональной патологии органов дыхания // Бронх-екпе жYйесiнiц кэсiби ауруларыныц ^азiргi кездегi езект мэселелерi: Хальщаральи^ гылыми конференция ецбектершщ жинагы. - Караганды, 2001. - 1-10 б.

2. Дедкова Л.Е., Киселев Г.И., Загайнов С.В. К вопросу о профессиональной заболеваемости в нашей стране и за рубежом // Гигиена труда и профессиональные заболевания. - 1991. - №2. -47 б.

3. Аманбекова А.У., Газизов О.М., Карипбекова Д.К., Джакупбекова Г.М. Изучение состояния верхних дыхательных путей у больных хроническим пылевым бронхитом // IV Международный конгресс пульмонологов Центральной Азии. - 2004. - Т.10. -8 6.

4. Кулкыбаев Г.А., Карабалин С.К. Распространенность пылевых заболеваний легких в Казахстане // Современные проблемы профзаболеваний бронхолегочной системы: Материалы Международной научной конференции. - Караганда, 2001.- 86-91 б.

5. Актуальные вопросы профессиональной патологии в Казахстане: Сборник статей. -Караганда, 2003.- 363 б.

6. Аманбекова А.У. Гигиеническая оценка развития пылевого бронхита // Бронх-екпе жYйес¡нщ кэаби ауруларыныц 1^азфп кездеп езект мэселелерк Хальщаральи^ гылыми конференция ецбектершщ жинагы. - Караганды, 2001. - 221-225 б.

7. Головцев Ю.М., Кучеренко Е.М., Довгаленко В.Ф. и др. Способ доклинической стадий пылевого бронхита // Гигиена труда и профессиональные заболевания. - 1988. - №1. -46-47 б.

КАЗ1РГ1 КЕЗЕНДЕГ1 МЕДИЦИНАЛЫК КЫЗМЕТКЕРЛЕР ЕНБЕПН1Н ГИГИЕНАЛЫК АСПЕКТ1ЛЕР1

К. К Тогызбаева, А.С. Каракушикова, Л.Б. Сейдуанова, Ж.Д. Бекмагамбетова, Ж.С. Жилкибаева, Р.Ж. Даулеткалиева, Л.С. Ниязбекова, Д.Д. ЖYнiстаев, А.Б. Нуршабекова, Ш.К. Мырзахметова С.Ж. Аспендияров атындагы Каза^ улттьщ медицина университету ецбек гигиенасы кафедрасы

Ty^h Ма^алада КР ©p6ip емдк-профилактикалыщ мекемелердеп эртYрлi мамандыщ бойынша медицина ^ызметкерлершщ ецбек гигиенасын мэселелерi ^арастырылган. Эдебиетте берiлген маглуматтардыц жэне заманауи ецбек ^органысы жайлы жэне медицина ^ызметкерлершщ аурушацдыгы бойынша аналитикалыщ шолу жасалынды. Олардыц зерттеу жайлы манаты мен мшдеп^ ^ойылды. Басым багыты аны^талды. ТYйiндi сездер медицина ^ызметкерлеру ецбек жагдайы, денсаулыщ

Hygienic aspects of medical workers occupation on the modern stage

K.K.Toguzbaeva, A.S. Karakushikova, L.B.Seyduanova, Z.D.Bekmagambetova, Zh.S. Zhilkibaeva, R.J. Dauletkalieva, L.S. Niazbekova, D.D.Zhunistaev, A.B.Nurshabekova, S.K.Mirzakhmetova

Kazakh national medical university named after S.D. Asfendiarov, occupational health department Abstract Nowadays there are many acute problems of occupational hygiene of medical workers. Analytical observe of literature data are made. And also update state of safety questions and professional sickness of medical workers are investigated. The purposes and tasks of their research were established. Prior direction was defined. Key words medical workers, labor conditions, health

ГИГИЕНИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ТРУДА МЕДИЦИНСКИХ РАБОТНИКОВ НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ

К.К. Тогузбаева, А.С. Каракушикова, Л.Б. Сейдуанова, Ж.Д. Бекмагамбетова, Ж.С. Жилкибаева, Р.Ж. Даулеткалиева, Л.С. Ниязбекова, Д.Д. Жунистаев, А.Б. Нуршабекова, Ш.К. Мырзахметова

С.Ж. Аспендияров атындагы Казак улттьщ медицина университету ецбек гигиенасы кафедрасы

Резюме В статье освещаются проблемы гигиены труда медицинских работников различных профессий лечебно-профилактических учреждений РК. Проведен аналитический обзор литературных данных и современное состояние вопросов охраны труда и заболеваемости медицинских работников. Поставлены цели и задачи их изучения. Определено приоритетное направление.

Ключевые слова: медицинские работники, условия труда, здоровье

Медицина |ызметкерлершщ ецбек гигиенасын зерттеу мэселеа еткен гасырдыц отызыншы жылдарынан берi кец ау|ым алып келе жатыр. Содан берi жYрзiлген зерттеулер дэрiгерлер ецбепне эсер ететш эртYрлi |олайсыз факторларды аны|тады. Сол себептi медицина |ызметкерлершщ жумыс кYнiн |ыс|артуга, |осымша демалыстарды беттуге, жекелеген категориялардыц жала|ысын жогарылатуга непзделген зацды актiлер дайындалды [1].

Сол жылдардан берi дэрiгерлер ецбепшц сипатында бiр|атар езгерiстер туындады. Зиянды жэне |аутт ендiрiстiк факторлардыц саны жаца емдеу-профилактикалы| жабды|тардыц (рентген

|ондыргылары, электронды, электрлiмедициналы|, лазерлi, ультрадыбысты жэне жогары жиiлiктi |ондыргылар, емдiк барокамералар) шыгуына байланысты. Сонымен | атар, жанаспалы дерматиттер, ингаляциялы| уланулар ша|ыратын дэрЫк заттардыц, радиоактивтi заттардыц кептеген тYрлерi шыгарылды. Нау|астан дэрiгерге жецт бершетш жу|палы аурулардыц жиiлiгi кYрт езгердк Оларга ЖИТС жу|пасы, туберкулез, В жэне С гепатит^ жэне бас|а да бiр|атар аса |аутт жу|палармен ша|ырылатын аурулар жатады.

Сонымен бiрге, |олайсыз гигиеналы| факторлар щагын климат жагдайлары (температура, ылгалдылы| жэне ауаныц |озгалыс жылдамдыгы) ез мацыздылыгын жогалтпады. Кебiнесе, |олайсыз метеорологиялы| жагдайларга ецбег уза| уа|ыт физикалы| жYктемелермен жYретiн хирургтар мен стоматологтар шагымданады, сонды|тан да организмнщ ысыну кету |аут жогары.

Егу, манипуляциялы| жэне стоматологиялы| кабинеттерде аллергиялы| реакциялар ша| ыратын химиялы| заттармен |атынаста болу мэселеа ^н тэртiбiнен шы|пайды.

1984 ж. Ереванда «Медицина |ызметкерлершщ денсаулыгы жэне ецбеп» атты та|ырыбындагы БYкiлода|ты| конференцияда келеа мэселелер |арастырылган:

- медицина |ызметкерлершщ денсаулыгы мен ецбек жагдайын кешендi багалау багдарламасын дайындау;

- жалпы жэне кэсiптiк аурушылды|;

- мYгедектiкке шыгу себептерi;

- эртYрлi маманды|тагы дэртерлердщ елiмшiлдiгi;

- непзп дэрiгерлiк маманды|тарга кэсiптiк жэне медициналы| тацдау критерийлерiн дайындау;

- кэаптЫ ецбектщ медицина |ызметкерлершщ жYрек |ан тамыр жYйеdнiц патологиясына эсерi;

- эртYрлi маманды|тагы дэр^ер-эйелдердщ гинекологиялы| аурушылдыгы жэне жYктiлiк кезiндегi бузылыстар сипаты;

- медицина |ызметкерлерi арасындагы тYрлi токсикомания себептерi мен жиiлiгi;

- онкологияда жумыс iстейтiн, патологоанатомдардыц, микрохирургия саласындагы мамандардыц жэне еибегi жYйкелiк-эмоционалды кYштенумен байланысты дэр^ерлердщ ецбек жагдайы;

- 1^рп замангы диагностика жэне емдеу эдктерш |олданатын персоналдыц ецбек жагдайын гигиеналы| багалау;

- |азфп кезде жYргiзiлетiн емдiк мекемелердi паспортизациялау нэтижелерш гылыми талдау.

БYгiнгi ^нде мемлекеттiк элеуметтiк |оргау жYйеdнiц жо|тыгынан, дэр^ерлердц темен сапалы емiрiнiц мэселелерше жеткiлiксiз кецт аударылу салдарынан, дэртер мамандыгы ез мацыздылыгын жогалтып отыр. Медицина |ызметкерлершщ |аржылы| жагдайы темен екеш баршамызга мэлiм. Сонымен бiрге, олардыц еибегi адам iс эрекетшщ iшiндегi ец |иын жэне жауапты тYрлерiнiц бiрi. Медицина |ызметкерлершщ ецбеп мацызды интеллектуальды жYктемемен сипатталады, ал жекелеген жагдайда жогары физикалы| ^штенуд, шыдамдылы|ты, зейiндi жэне шугыл жагдайларда жогары ецбек |абтетплтн талап етед [2].

Хирургиялы| профильдегi дэрiгерлер (хирургтар, анестезиологтар, реаниматологтар) |олайсыз ендiрiстiк факторлардыц эсершщ ай|ындылы| дэрежесi бойынша аса мацызды орынга ие. Операциялы| бригада мYшелерiнiц тыныс алу зонасындагы ингаляциялы| анестетиктердiц мелшерi шектi ру|сат еттген децгейден жогары болады. Хирургиялы| профильдеп мамандардыц ецбегi наркотикалы| заттардыц эсерiмен жэне жогары эмоционалды кYштенумен, дискомфортты шагын климат жагдайымен, ыцгайсыз жумыс |алпымен, рационалды уйымдастырылмаган ецбек жэне демалыс тэртiбiмен, тYнгi жэне ауысымды кезектермен бiрге жYредi. Жиi осы факторлар жYрек |ан тамыр жYйесiнiц жэне ас|азан iшек жолдарыныц ауруларыныц, сонымен |атар вегетативтi бузылыстардыц, аллергиялы| реакциялардыц дамуына ы|палын тигiзедi. Хирург-эйелдер мен анестезиологтарда ецбек YPДiстерiнiц факторлары овариалды-менструальды циклдыц бузылыстарына, жYктiлiк кезецшщ бузылыстарына, балалардыц темен емiр|абiлеттiлiгiне алып келуi мYмкiн. ЖYктiлiк басталганнан бастап хирургиялы| профильдегi дэрiгерлер |аут жогары топ|а жат|ызылуы тиiс.

Персоналдыц инфицирленген нау|астармен тура|ты |арым-|атынаста болуы кэаптЫ жугу мYмкiншiлiгiн жогарылатып |ана |оймай, сонымен |атар жумысшыныц иммунологиялы| статусыныц жэне реактивтiлiгiнiц езгерiстерiн ша|ырады. Персоналдыц жу|палы жэне туберкулездi нау|астарга серологиялы| жэне бактериологиялы| зерттеулер жYргiзуi |анда iшек жэне респираторлы жу|палардыц, В гепатитшщ |оздыргыш антигендерi мен антиденелердц жогары кездесу жиiлiгiн аны|тайды, бул жу|палы аурумен ауыргандыгыныц, вирус тасымалдаушылы|тыц, жу|палы Yрдiстiц азманифестi тYрiнiц айгагы болып табылады.

Медицина |ызметкерлершщ туберкулез аурушылдыгыныц есу |ар|ыны соцгы 5 жылда халы|

арасындагы аурушылдык керсеттштершен асып тYсуде. Соцгы жылдары туберкулезге карсы мекемелердiц медицина кызметкерлершщ туберкулезбен аурушылдык керсеткiштерi халык арасындагы аурушылдык керсеткiштерiнен 8 есе жогары болып, рекордты керсеткiштерге жеттi, бул аурулардыц негiзгi саны шыгу теп бойынша ауруханаiшiлiк (кэсiптiк) екенiн керсетед. Бул жагдайга халык арасындагы туберкулезбен аурушылдыктыц колайсыз эпидемиялык жагдайы ыкпалын тигiзуде, нэтижесiнде кэсiптiк эрекеттi жYргiзу барысында туберкулезбен ауыратын наукаспен жж кездесу, ауруханаларда колданылатын емге туракты, дакылды касиет^ бойынша жаца, эртYрлi микобактерия штаммдарыныц саныныц есуi байкалады.

6ртYрлi профильдегi медицина кызметкерлершщ канмен катынаста болу дэрежесiне байланысты вирусты В гепатитiмен инфицирлену дэрежесiн аныктау, медициналык персоналда бакылау тобына Караганда 2-3 есе жогары екенiн керсетп, ал жукпалы стационарлардыц, биохимиялык жэне клиникалык зертханалардыц, гемодиализ орталыктарыныц, кан кую станцияларыныц кызметкерлеру сонымен катар кан препараттарын дайындау жумысшылары жалпы халык популяциясымен салыстырганда, вирусты В гепаттчмен 5-10 есе жиi инфицирленед. Кан кую станциясыныц Кызметкерлерiнiц инфицирленуi 50%-ды курады.

Микробиологиялык зертханада немесе стационарда жумыс iстейтiн медициналык персоналдыц кэсiптiк эрекетi барысында антибиотиктермен жэне баска да химиялык препараттармен шугыл профилактика жYргiзу кажеттiгi туындауы мYмкiн. Ол апаттык жагдайлармен жэне жукпалы материалдыц жукпа кезiне тYсуiмен, жумыс тэр^бшщ кездейсок бузылуы немесе наукастарды кYнделiктi карау, оларга медициналык кемек керсету кезшде жуктыру каупiмен байланысты болуы мYмкiн. Мундай жагдайларда жукпалы YPДiстi ерте кезецде жою максатымен шугыл алдын алу (превентивтi емдеу) усынылады [3].

Ультрадыбысты аппаратура медицинада кецшен колданылуда. Терапияда жогары жиЫкт ультрадыбысты колдану еткен гасырдыц 40-50 жылдарынан басталды. Емдiк YPДiсте ультрадыбысты колданатын жаца багыт -ультрадыбысты хирургия, ол хирургиялык эдiстерден операция кезшде тшдердщ аз Гана жаракатталуымен ерекшеленедi. Алайда, жогары акпараттылыгымен, ауру сезiмiмен жэне зерттеуге койылатын карсы керсеткiштерiнiц жоктыгымен сипатталатын

ультрадыбысты диагностика эдстершщ мацызы аса жогары жэне олар кецшен колданылуда. Медицина Кызметкерлерi ультрадыбысты аппаратурамен жумыс ктеу барысында бiркатар факторлар кешенiнiц эсерiне ушырайды, олардыц iшiнде жетекшi орынды интенсивттт темен, темен жэне жогары жиЫкт жанаспалы ультрадыбыс алады. Сонымен катар, осы факторлар кешенiнiц катарына ауалы ультрадыбыс, бiлек жэне жогары иык белдеуi булшыкеттерiнiц кYштенуi, колдыц терi кабатын ластайтын жанаспалы жагындылар, жYйкелiк-эмоционалды ^штену жэне т.б. кiредi.

Ультрадыбысты диагностика кабинеттершдеп ецбек жагдайын зерттеу, персоналдыц жумыс ^ншщ 85-95%-да жогары жшлштЬ интенсивтiлiгi темен жанаспалы ультрадыбыстыц эсерiне ушырайтынын аныктауга

мYмкiндiк берд. Соныц iшiнде, эсер ететiн децгей ультрадыбысты дефектоскопия операторларында аныкталатын децгейге тец.

Ультрадыбысты аппаратурамен узак уакыт жумыс iстеу барысында жумысшыларга жанаспалы ультрадыбыстыц колайсыз эсерiнiц негiзгi клиникалык керiнiстерi колдыц ангиодистониялык синдромы, колдыц вегетативтнсенсорлы полиневропатиясы, колдыц вегетомиофасцит синдромы болып табылады. Соцгысы, стажы жогары кызметкерлерде аныкталады жэне ол колдыц статикалык кYштенуiнiц жанаспалы ультрадыбыспен бiрiккен эсерiмен байланысты.

Лазерлi техниканыц каркынды дамуы оныц медицинада кецiнен колданылуына алып келдi. Соныц iшiнде лазерлт сэулеленудiц биологиялык тiндермен эрекеттесуiнiц нэтижесшде дамитын ынталандырушы, коагуляциялаушы жэне механикалык эсерлер колданылады. Лазердiц шыгу кезiмен жумыс iстейтiн медициналык персоналга жеке дозиметрия жYргiзу барысында, оныц закымдаушы эсер шакырмайтын, бiрак шект руксат етiлген децгейден жогары, жYйелi интенсивтiлiгi темен лазерлiк сэулеленуге ушырайтыны аныкталды. ЖYйке жэне жYрек кан тамыр жYйесiнде функциональды бузылыстары бар адамдардыц пайызы салыстырмалы жогары. Гипер- жэне гипотониялык типi бойынша вегетокан тамырлы дисфункциялар, астениялык жэне астеновегетативт синдромдары бар симптоматика байкалады. Лазермен жанасатын медицина мамандарыныц арасында керу мYшесiнiц бузылыстары (хрусталиктiц кYнгiрттенуi, торлы кабат дистрофиясыныц дамуы, катарактаныц жедел жеттуО бар адамдардыц Yлесi мацызды орынды алатыны байкалды [4].

Осы катарлы езгерiстер офтальмолог-дэрiгерлерде жж кездеседi, себебi наукастыц керу мYшесiн тексеру микроскоптыц кемегiмен жYргiзiледi. Бул уакытта лазерлiк сэуле наукас кезшщ тiндерiнен жэне арнайы кондыргыдан шагылысып, дэрiгердiц кезiне эсер етедi.

Тутасымен алганда, медицина кызметкерлерiнiц аурушылдык децгейше эсер ететiн факторларды талдау, ецбек жагдайы мен тэр^бшщ, сонымен катар ендрктЫ жYктеме децгейiнiц жетекшi рел аткаратынын керсеттi.

Медицина кызметкерлерiне эсер ететш кэсiптiк факторлардыц кец спектрш ескере отырып, осы топтыц кэсттЫ аурушылдык мэселесi езектi жэне соцгы жылдары оныц есу тенденциясы байкалып отыр. Медицина кызметкерлершщ кэсiптiк аурушылдыгыныц дамуына экелетiн жетекшi ендiрiстiк факторлар: меншмкт салмагы орта есеппен алганда 73% биологиялык факторлар, дэрЫк препараттар - 16%, химиялык заттар - 11% болып табылады.

Медицина кызметкерлершщ кэсттЫ

аурушылдыгыныц курылымында келесi нозологиялык формалар Yстем болды: тыныс алу мYшелерiнiц туберкулезi - 51%, вирусты В гепатит - 16%, дэрЫк-медикаментозды аллергия - 8%, бронх демтпеа - 8%, экзема жэне дерматит - 4%, тагы баскалары - 13% [4].

КэсттЫ аурулардыц Yлкен Yлесi орта медициналык кызметкерлерге келетшш жэне жиi стажы 5 жылдан жогары кызметкерлерде дамитынын айта кеткен жен.

Литература

1. Н.Ф. Измеров, В.А. Капцов. Перспективы научных исследований по гигиене труда медицинских работников // Сов. Здравоохранение. -1985.- № 9 - С. 29

2. Винокур В., Розанова М. Профессиональный стресс губит врача // Медицина, Санкт-Петерберг.-1997.-№11.-С. 28.

3. Зуева Л.П., Трегубова Е.С., Колосовская Е.Н., Петрова Н.А. Биологический фактор условий труда в ЛПУ и его влияние на состояние здоровья медицинских

работников // Медицина труда и промышленная экология.-1998. - №5.- С.37-41.

4. Королева Е.П., Степанов С.А., Акимкин В.Г. Условия труда и риск возникновения профессиональных заболеваний у медицинских работников/ Бюллетень Научного Совета «Медико-экологические проблемы работающих». - 2004. - № 2. - С. 48-52.