CC BY
31
УДК 613.6:61
1 А.С. Каракушикова, 2 К.К. Тогузбаева, 2 Л.Б. Сейдуанова, 3 С.К. Карабалин, 2 Л.С. Ниязбекова,
2 А.Ж. Жаханов, 2 Д.Д. Жунистаев, 2 Ш.К. Мырзахметова, 2 А.К. Сайлыбекова, 2 А.У. Калдыбай,
2 М.Б. Сейтахметова, 2 Е.Т. Толеу, 2 А.Е. Джанбатырова, 2 А.К. Буркитбаева
Назакстан Республикасынын бiлiм жэне тлым министрлiгi
С.Ж. Асфендияров атындагы Назак Улттын, медицина университетi, енбек гигиенасы кафедрасы, Алматы к. 3 Назак медициналык Yздiксiз бшм беру университет^ енбек медицинасы кафедрасы (кэdптiк аурулар), Алматы к.
ЦР ЦАЗ1РП КЕЗЕНДЕГ1 МЕДИЦИНА ЦЫЗМЕТКЕРЛЕРШЩ ДЕНСАУЛЬ^ЫН ЖЭНЕ ЕН,БЕГ1Н
K;ОРFАУДЫH, 0ЗЕКТ1 МЭСЕЛЕЛЕР1
Медицина кызметкерлершщ енбек гигиенасын зерттеу мэселес еткен fасырдын отызыншы жылдарынан берi кен аукым алып келе жатыр. Содан берi жYPзiлген зерттеулер дэрiгерлер енбепне эсер ететiн эртYрлi колайсыз факторларды аныктады. Сол себепт медицина кызметкерлершщ жумыс кYнiн к,ыск,артуfа, косымша демалыстарды бекiтуге, жекелеген категориялардын жалакысын жоfарылатуfа негiзделген занды акттер дайындалды (1).
Сол жылдардан берi дэрiгерлер енбегiнiн сипатында бiркатар езгерктер туындады. Зиянды жэне к,ауiптi ендiрiстiк факторлардын саны жана емдеу-профилактикалык жабдыктардын (рентген
кондыр^лары, электронды, электрлiмедициналык, лазерлi, ультрадыбысты жэне жоfары жиiлiктi Kондырfылар, емдiк барокамералар) шь^уына байланысты. Сонымен катар, жанаспалы дерматиттер, ингаляциялык уланулар шакыратын дэрЫк заттардын, радиоактивтi заттардын кептеген тYрлерi шыfарылды. Наукастан дэрiгерге женiл бертетЫ жукпалы аурулардын жиiлiгi кYрт езгердГ Оларfа ЖИТС жукпасы, туберкулез, В жэне С гепатип^ жэне баска да бiркатар аса кауiптi жукпалармен шакырылатын аурулар жатады. Сонымен бiрге, колайсыз гигиеналык факторлар щаfын климат жаедайлары (температура, ылfалдылык жэне ауанын козfалыс жылдамдыfы) ез маныздылыfын жоfалтпады. Кебiнесе, колайсыз метеорологиялык жаfдайларfа енбеп узак уакыт физикалык жYктемелермен жYретiн хирургтар мен стоматологтар шаfымданады, сондыктан да организмнiн ысыну кету каут жоfары.
Егу, манипуляциялык жэне стоматологиялык кабинеттерде аллергиялык реакциялар шакыратын химиялык заттармен катынаста болу мэселесi ^н тэртiбiнен шыкпайды.
1984 ж. Ереванда «Медицина кызметкерлершщ денсаулыfы жэне енбеп» атты такырыбындаfы БYкiлодактык конференцияда келес мэселелер карастырылfан:
медицина кызметкерлерiнiн денсаулы™ мен енбек
жаfдайын кешендi баfалау баfдарламасын дайындау;
жалпы жэне кэсттш аурушылдык;
мYгедектiкке шыfу себептерi;
эртYрлi мамандыктаfы дэрiгерлердiн елiмшiлдiгi;
негiзгi дэр^ерлт мамандыктарfа кэсiптiк жэне
медициналык тандау критерийлерiн дайындау;
кэсiптiк енбектiн медицина кызметкерлершщ жYрек кан
тамыр жYЙесiнiн патологиясына эсерi;
эртYрлi мамандыктаfы дэр^ер-эйелдердщ
гинекологиялык аурушылдыfы жэне жYктiлiк кезшдеп
бузылыстар сипаты;
медицина кызметкерлерi арасында^ тYрлi токсикомания себептерi мен жиЫп;
онкологияда жумыс 1стейт1н, патологоанатомдардын,, микрохирургия саласында^ мамандардын жэне енбегi жYЙкелiк-эмоционалды кYштенумен байланысты дэрiгерлердiн енбек жаедайы;
казiргi заманfы диагностика жэне емдеу эдктерш колданатын персоналдын енбек жаедайын гигиеналык баfалау;
казiргi кезде жYPгiзiлетiн емдiк мекемелердi паспортизациялау нэтижелерiн ^лыми талдау. БYгiнгi кYнде мемлекеттiк элеуметпк кор^ау жYЙесiнiн жоктыfынан, дэрiгерлердiн темен сапалы емiрiнiн мэселелерiне жеткiлiксiз кент аударылу салдарынан, дэрiгер мамандыfы ез маныздылы^ын жоfалтып отыр. Медицина кызметкерлершщ каржылык жаfдайы темен екенi баршамызfа мэлiм. Сонымен б^рге, олардын енбеп адам к эрекетшщ iшiндегi ен киын жэне жауапты тYрлерiнiн бiрi. Медицина кызметкерлерiнiн енбегi манызды интеллектуальды жYктемемен сипатталады, ал жекелеген жаедайда жоfары физикалык кYштенудi, шыдамдылыкты, зейiндi жэне шуfыл жаfдайларда жоfары енбек кабтетплтн талап етедi (2). Хирургиялык профильдегi дэрiгерлер (хирургтар, анестезиологтар, реаниматологтар) колайсыз ендiрiстiк факторлардын эсерiнiн айкындылык дэрежесi бойынша аса манызды оры^а ие. Операциялык бригада мYшелерiнiн тыныс алу зонасындаfы ингаляциялык анестетиктердiн мелшерi шектi руксат етiлген денгейден жоfары болады. Хирургиялык профильдегi мамандардын енбеп наркотикалык заттардын эсерiмен жэне жоfары эмоционалды кYштенумен, дискомфортты шаfын климат жаедайымен, ын^айсыз жумыс калпымен, рационалды уйымдастырылмаfан енбек жэне демалыс тэр^мен, тYнгi жэне ауысымды кезектермен бiрге жYредi. Жиi осы факторлар жYрек кан тамыр жYЙесiнiн жэне асказан iшек жолдарынын ауруларынын, сонымен катар вегетативт бузылыстардын, аллергиялык реакциялардын дамуына ыкпалын тигiзедi. Хирург-эйелдер мен анестезиологтарда енбек YPДiстерiнiн факторлары овариалды-менструальды циклдын бузылыстарына, жYктiлiк кезенiнiн бузылыстарына, балалардын темен емiркабiлеттiлiгiне алып келуi мYмкiн. ЖYктiлiк басталfаннан бастап хирургиялык профильдеп дэрiгерлер каупi жоfары топка жаткызылуы тиiс. Персоналдын инфицирленген наукастармен туракты карым-катынаста болуы кэсiптiк жуfу мYмкiншiлiгiн жоfарылатып кана коймай, сонымен катар жумысшынын иммунологиялык статусынын жэне реактивтЫгшщ езгерiстерiн шакырады. Персоналдын жукпалы жэне туберкулездi наукастарfа серологиялык жэне бактериологиялык зерттеулер жYPгiзуi канда шек жэне респираторлы жукпалардын, В гепатитшщ коздырfыш антигендерi мен антиденелердiн жоfары кездесу жиiлiгiн аныктайды, бул жукпалы аурумен ауы^анды^ынын,
вирус тасымалдаушылыктын, жукпалы YPДiстiн азманифест тYрiнiн ай^а^ болып табылады. Медицина кызметкерлершщ туберкулез
аурушылды^ынын есу каркыны сон^ы 5 жылда халык арасындаfы аурушылдык керсеткштерЫен асып тусуде. Сон^ы жылдары туберкулезге карсы мекемелердщ медицина кызметкерлершщ туберкулезбен аурушылдык керсеткiштерi халык арасындаfы аурушылдык, керсеткштершен 8 есе жоfары болып, рекордты керсеткiштерге жеттi, бул аурулардын негiзгi саны шыfу тегi бойынша ауруханаiшiлiк (кэсiптiк) екенiн керсетедi. Бул жаfдайfа халык, арасындаfы туберкулезбен аурушылдык,тын колайсыз эпидемиялык жаfдайы ыкпалын типзуде, нэтижесiнде кэсiптiк эрекеттi жYPгiзу барысында туберкулезбен ауыратын наукаспен жиi кездесу, ауруханаларда крлданылатын емге туракты, дак,ылды касиеп^ бойынша жана, эртyрлi микобактерия штаммдарынын санынын есуi байкалады. Эртyрлi профильдегi медицина кызметкерлершщ канмен катынаста болу дэрежесiне байланысты вирусты В гепатттмен инфицирлену дэрежесiн аныктау, медициналык персоналда бакылау тобына караfанда 2-3 есе жоfары екенiн керсеттi, ал жукпалы стационарлардын, биохимиялык жэне клиникалык зертханалардын, гемодиализ орталыктарынын, кан кую станцияларынын кызметкерлер^ сонымен катар кан препараттарын дайындау жумысшылары жалпы халык популяциясымен салыстырfанда, вирусты В гепати™ен 5-10 есе жиi инфицирленедi. К,ан кую станциясынын кызметкерлерiнiн инфицирленуi 50%-ды курады. Микробиологиялык зертханада немесе стационарда жумыс iстейтiн медициналык персоналдын кэсттт эрекетi барысында антибиотиктермен жэне баска да химиялык препараттармен шуfыл профилактика жYPгiзу кажеттiгi туындауы мYмкiн. Ол апаттык жаfдайлармен жэне жукпалы материалдын жукпа кезiне тYсуiмен, жумыс тэр^бшщ кездейсок бузылуы немесе наукастарды ^нделтт карау, оларfа медициналык кемек керсету кезшде жуктыру каупiмен байланысты болуы мYмкiн. Мундай жаfдайларда жукпалы YPДiстi ерте кезенде жою максатымен шу^л алдын алу (превентивтi емдеу) усынылады (3). Ультрадыбысты аппаратура медицинада кеншен колданылуда. Терапияда жоfары жиiлiктi ультрадыбысты колдану еткен fасырдын 40-50 жылдарынан басталды. Емдiк YPДiсте ультрадыбысты колданатын жана баfыт -ультрадыбысты хирургия, ол хирургиялык эдiстерден операция кезшде тiндердiн аз fана жаракатталуымен ерекшеленедГ Алайда, жоfары акпараттылыfымен, ауру сезiмiмен жэне зерттеуге койылатын карсы керсеткштершщ жоктыfымен сипатталатын
ультрадыбысты диагностика эдктершщ манызы аса жоfары жэне олар кеншен колданылуда. Медицина кызметкерлерi ультрадыбысты аппаратурамен жумыс ^еу барысында бiркатар факторлар кешенiнiн эсерiне ушырайды, олардын iшiнде жетекшi орынды интенсивтiлiгi темен, темен жэне жоfары жиiлiктi жанаспалы ультрадыбыс алады. Сонымен катар, осы факторлар кешеншщ катарына ауалы ультрадыбыс, бтек жэне жоfары иык белдеуi булшыкеттерiнiн кYштенуi, колдын терi кабатын ластайтын жанаспалы жаfындылар, жYЙкелiк-эмоционалды ^штену жэне т.б. кiредi. Ультрадыбысты диагностика кабинеттершдеп енбек жаfдайын зерттеу, персоналдын жумыс ^ншщ 85-95%-
да жоfары жиiлiктi, интенсивтiлiгi темен жанаспалы ультрадыбыстын эсерiне ушырайтынын аныктауfа мYмкiндiк бердi. Сонын iшiнде, эсер ететш денгей ультрадыбысты дефектоскопия операторларында аныкталатын денгейге тен.
Ультрадыбысты аппаратурамен узак уакыт жумыс iстеу барысында жумысшыларfа жанаспалы ультрадыбыстын колайсыз эсерiнiн непзп клиникалык керiнiстерi колдын ангиодистониялык синдромы, колдын вегетативти сенсорлы полиневропатиясы, колдын вегетомиофасцит синдромы болып табылады. Сон^ысы, стажы жоfары кызметкерлерде аныкталады жэне ол колдын статикалык ^штенушщ жанаспалы ультрадыбыспен бiрiккен эсерiмен байланысты.
Лазерлi техниканын каркынды дамуы онын медицинада кенiнен колданылуына алып келдГ Сонын iшiнде лазерлiк сэулеленудiн биологиялык тiндермен эрекеттесуiнiн нэтижесiнде дамитын ынталандырушы, коагуляциялаушы жэне механикалык эсерлер колданылады. Лазердiн шыfу кезiмен жумыс ктейтш медициналык персоналfа жеке дозиметрия жYPгiзу барысында, онын закымдаушы эсер шакырмайтын, б^рак шектi руксат етiлген денгейден жоfары, жYЙелi интенсивтiлiгi темен лазерлт сэулеленуге ушырайтыны аныкталды. ЖYЙке жэне жYрек кан тамыр жYЙесiнде функциональды бузылыстары бар адамдардын пайызы салыстырмалы жоfары. Гипер- жэне гипотониялык тип бойынша вегетокан тамырлы дисфункциялар, астениялык жэне астеновегетативтi синдромдары бар симптоматика байкалады. Лазермен жанасатын медицина мамандарынын арасында керу мYшесiнiн бузылыстары (хрусталиктщ кYнгiрттенуi, торлы кабат дистрофиясынын дамуы, катарактанын жедел жетiлуi) бар адамдардын улеа манызды орынды алатыны байкалды (4).
Осы катарлы езгерiстер офтальмолог-дэр^ерлерде жиi кездеседi, себебi наукастын керу мYшесiн тексеру микроскоптын кемегiмен жYргiзiледi. Бул уакытта лазерлiк сэуле наукас кезiнiн тiндерiнен жэне арнайы кондыр^дан шаfылысып, дэрiгердiн кезiне эсер етедГ Тутасымен алfанда, медицина кызметкерлерiнiн аурушылдык денгежне эсер ететiн факторларды талдау, енбек жаедайы мен тэртiбiнiн, сонымен катар ендiрiстiк жYктеме денгейiнiн жетекшл рел аткаратынын керсеттi. Медицина кызметкерлерше эсер ететiн кэсiптiк факторлардын кен спектрiн ескере отырып, осы топтын кэсiптiк аурушылдык мэселесi езектi жэне сон^ы жылдары онын есу тенденциясы байкалып отыр. Медицина кызметкерлерiнiн кэсттт аурушылдыfынын дамуына экелетiн жетекшi ендiрiстiк факторлар: меншiктi салмаfы орта есеппен алfанда 73% биологиялык факторлар, дэрЫк препараттар - 16%, химиялык заттар -11% болып табылады.
Медицина кызметкерлершщ кэсiптiк аурушылдыfынын курылымында келес нозологиялык формалар Yстем болды: тыныс алу мYшелерiнiн туберкулезi - 51%, вирусты В гепатит - 16%, дэрЫк-медикаментозды аллергия - 8%, бронх демтпеа - 8%, экзема жэне дерматит - 4%, та^1 баскалары - 13% (4). Кэсiптiк аурулардын улкен Yлесi орта медициналык кызметкерлерге келетiнiн жэне жиi стажы 5 жылдан жоfары кызметкерлерде дамитынын айта кеткен жен.
Эдебиет Ti3iMi
1 Н.Ф. Измеров, В.А. Капцов. Перспективы научных исследований по гигиене труда медицинских работников //Сов. Здравоохранение. -1985. - №9 - С. 29
2 Винокур В., Розанова М. Профессиональный стресс губит врача // СПб.: Медицина, 1997. - №11. - С.28.
3 Зуева Л.П., Трегубова Е.С., Колосовская Е.Н., Петрова Н.А. Биологический фактор условий труда в ЛПУ и его влияние на состояние здоровья медицинских работников //Медицина труда и промышленная экология. - 1998. - №5. - С.37-41.
4 Королева Е.П., Степанов С.А., Акимкин В.Г. Условия труда и риск возникновения профессиональных заболеваний у медицинских работников/ Бюллетень Научного Совета «Медико-экологические проблемы работающих». - 2004. - № 2. - С. 48-52.
1 А.С. Каракушикова, 2 К.К. Тогузбаева, 2 Л.Б. Сейдуанова, 3 С.К. Карабалин, 2 Л.С. Ниязбекова,
2 А.Ж. Жаханов, 2 Д.Д. Жунистаев, 2 Ш.К. Мырзахметова, 2 А.К. Сайлыбекова, 2 А.У. Калдыбай,
2 М.Б. Сейтахметова, 2 Е.Т. Толеу, 2 А.Е. Джанбатырова, 2 А.К. Буркитбаева
1 Министерство образования и науки Республики Казахстан 2Казахский национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, кафедра гигиены труда, г. Алматы,
Казахстан
3Казахский медицинский университет непрерывного образования, кафедра медицины труда (профессиональные
болезни)
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОХРАНЫ ТРУДА И ЗДОРОВЬЯ МЕДИЦИНСКИХ РАБОТНИКОВ РК НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ
Резюме: В статье освещаются проблемы гигиены труда медицинских работников различных профессий лечебно-профилактических учреждений РК. Проведен аналитический обзор литературных данных и современное состояние вопросов охраны труда и заболеваемости медицинских работников. Поставлены цели и задачи их изучения. Определено приоритетное направление.
1 A.S. Karakushikova, 2 K.K. Toguzbayeva, 2 L.B. Seiduanova, 3 S.K. Karabalin, 2 L.S. Niyazbekova, 2 A.Zh. Zhakhanov, 2 D.D. Zhunistayev, 2 Sh.K. Myrzakhmetova, 2 A.U. Kaldybai, 2 M.B. Seitakhmetova, 2 E.T. Toleu, 2 A.E. Dzhanbatyrova,
2 A.K.Burkitbayeva
1 Ministry of education and science of the Republic of Kazakhstan 2Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, Almaty, Kazakhstan Kazakh Medical University of Continuing Education, Occupational medicine Department (Occupational Diseases), Almaty,
Kazakhstan
CURRENT QUESTIONS OF WORK SAFETY AND HEALTH STATE OF MEDICAL WORKERS AT MODERN STAGE
Resume: Nowadays there are many acute problems of occupational hygiene of medical workers. Analytical observe of literature data are made. And also update state of safety questions and professional sickness of medical workers are investigated. The purposes and tasks of their research were established. Prior direction was defined.
