CC BY
94
УДК: 331.8.9-614.79(574.51)-(082)
1 К.К. Тогузбаева, 1 Л.С. Ниязбекова, 1 Д.Д. Жунистаев, 1 А.К. Сайлыбекова, 1 Л.Б. Сейдуанова, 1 Ш.К. Мырзахметова, 2 Ф.С. Токмолдинов, 2 Д.А. Сисенов, 2 К.К. Нусупов, 3 Е.М. Жангалиев
*С.Ж. Асфендияров атындагы Цазак улттык медицина университетi, енбек гигиенасы кафедрасы, Алматы к. 2 ЦР Тутынушылар кукыгын коргау агентт'г'! Алматы к. Тутынушылар кукыгын коргау департаментiнiн Бостандык
аудандык тутынушылар кукыгын коргау баскармасы 3№5 калалык клиникалык ауруханасы
КДЛАЛЫК; АВТОК0Л1К ЖУРПЗУШ1ЛЕРШЩ ДЕНСАУЛЬЩ ЖАFДАЙЫНА 0НД1Р1СТ1К ФАКТОРЛАРДЫН,
ЦОСАРЛА^АН ЭСЕР1Н ГИГИЕНАЛЬЩ БАFАЛАУ
Цазакстан калаларынын iшiнде ен экологиялык лас калалардын катарына Алматы жатады. Онын географиялык орналасуы жэне эртYрлi типтегi автотранспорттармен камтылгандыт осман себеп болып отыр. Алматы Yш жатнан таулармен коршалып орналаскандыктан метеорологиялык жагынан вте колайсыз, сондыктан атмосфералык ауанын вз'ш-взi табиги тазартуына кедергi келтiрiп тур. ТYйiндi свздер: автотранспорт, шу, д'р'л, микроклимат, токсинд'1 заттар.
Сон^ы жылдары жолаушылар автотранспорттарынын жYPгiзушiлерiнде кэсттш аурулар есуЫщ тенденциясы керЫд^ олардын енбеп туракты Te3Í/^mÍK пен зейiннiн концентрациясын кажет ететш, Yлкен жYЙке -эмоционалды ^шпен байланысты болып тур. Сонымен катар автобус жYPгiзушiлерiне колайсыз eндiрiстiк микроклимат (температура, ылfалдылык, ауа Kозfалысынын жылдамдь^ы), шу, инфрадыбыс жэне ультрадыбыст, дiрiл, химиялык заттардын (кeмiртегi тотыfы, кeмiрсутек, азот тотыfы жэне т.б.) булары мен эртYрлi газдар тэрiздi зиянды eндiрiстiк факторлар эсер етед^.[1]
K1азiрri кездегi автокeлiк орындарындаfы ен колайсыз факторлардын бiрi шу болып табылады. Шудын негiзгi кeзi болып к,озfалтк,ыш желдеткiштерi, суыту жYЙесi, к03fалткыш бeлiм, кузовтар болып табылады.Жалпы шу денгейше косымша тiркеме жэне к,озfалыс ортаында^ шу косылады. Кала автокeлiк журпзуштерЫе шудын эсерi екi есе жYктеме тигiзедi. Шу есту мYшесiне, орталык жYЙке жYЙесiне, жYрек-кантамыр жYЙесiне жэне т.б организм функциялары мен жYЙелерiне керi эсер етедi. Кeптеген зерттеулердщ нэтижесiнде eндiрiстiк жэне турмыстык шудын адам организмЫе керi эсерлерiнiн бар екен аныкталды.Олар жYрек-кантамыр,асказан-iшек жолдары жYЙке жYЙесiнiн аурулары уйкы бузылыстары, енбек кабтеттнщ тeмендеуiне алып келедi.Шудын эсерлершен енбек жаfдайы 40% дейiн тeмендегенi аныкталfан. Шудын колайсыз эсерi энергетикалык, тыfыздыfына, дыбыс акпаратынын ерекшелiгiне байланысты. Неfурлым дыбыстын даусы катты, тербелк жиiлiгi жоfары жэне акпарат бiрк,алыпты болса, соfурлым эсерi жоfары болады. Жарты саfат бойы автокeлiк к,озfалтк,ышынын бiркалыпты шуымен салыстырfанда терезенiн жанынан eткен трамвай шуы жYЙке жYЙесiне элде кайда аз эсер етедГ 70% жYЙке аурулары,невроздар шудан пайда болатыны дэлелденген. Америкалык fалым Кнудсене айткандай шу ол туман мен тулн тэрiздес бiртiндеп eлтiрушi деп салыстырfан.Kазiрri кезде Yлкен калаларда уакыт шыны кезiнде шудын денгейi 120-130дБ жетедi. Осы кезде шудын зиянды эсерЫен пайда болfан ауруларды «шу ауруы» деп атайды. Ол жYЙке жYЙелердiн,жYрек кантамыр жYЙелердiн, есту функцияларынын бузылысымен жYредi. Шудын жYЙелi эсер етушен нейроциркуляторлы синдром туындайды. Ол бас
ауыруымен, тершендт, крз^штык,, жYрек аИма^нда™ ауру сез1м1 жэне жа^мсыз сез1м, уИкысыздыкпен сиппаталады.
Зерттеулер нэтижеанде каз1рп замани автобустардаfы шу денгеИ 71 ДБА, максималды энергиялык октавасы ортагеометриялык жиЫкпен 31.5-125Гц. Эдебиеттер керсеткшшен шу автобус ¡шшде эртYрлi жаfдаИларда 49-дан 92 дБА араль^ында езгередКэквивалент денгеИ 72-77дБА).[2]
Б1здщ зерттеулер бойынша шудын денгеИ автобустардын ес^руЫен жэне жылдамдык арткан саИын жоfарлайды.Сонымен катар жоfарда керсеттген шу денгеИлер1 есту каблетЫщ темендеуiне,жYрек -кантамыр, эндокринд1, орталык жэне вегетативт жYЙке жYИелерiне эсер етедГ Автобус жYPгiзушiлерiнiн кеб1анде ауысымнан кеИш уакытша естудщ бузылыстары баИкалfан жэне жасы 50 жэне 50-ден аскан кэаттк етЫ узак жYргiзушiлерде туракты езгерктер байкалfан. 100% табалдырыктын жоfарылауы сеИлеу кабшетшщ жэне дыбыс дифференсиалына эсерЫ типзетн аныкталfан. Шудын ез1 де жYPгiзушi денсаулыfына жэне жумыс кабтетппнщ темендеуше алып келетш1 мэл1м. 80 ДБА шу ми кыртысында тежелу Yрдiстер дамиды, кыртыстын сенсомоторлык аИмаfында невротизация турЫдеп эсерлер береди ал 90 ДБА шуда операторларда 2 саf кеИш керу-кимылдау реакцияларынын кYрт жоfарылауы, аныктап бту, есте сактау функциялары темендеу1 болады. Егер шудын эсер1мен жумыс орындалса, жYPгiзушiде жYИкелiк-эмоционалдык жYктеменiн паИда болуы жэне шумен шакырылатын неИроциркуляционды синдромдар, аИкын клиникалык керЫстермен (жYректегi ауыру сез1м1н темендететш, гипертоникалык реакциялар турактылыfы) аныкталады. Шу мен жYЙкелiк -эмоционалды жYктеменiн баИланыскан кезшдеп организмде езгерктер, я^и жYрек-кантамыр жYИесiндегi туракты езгерктер болады.
ЖYPгiзушi жумысында жерплтт (кол саусактарынын жэне табан), жалпы д1р1л эсер1 барлык денеге толкынмен таралып эсер етедГ
Д1рт ауруынын дамуы б1рнеше жыл жумыс ¡стегеннен кежн табылады. Осыпан баИланысты шаfымдар: кол саусактарынын уюы, кол жэне аякта ауру сез1м1 кебЫесе тYнгi уакытта мазалаИды, жи саусактары тырысып, аяк уштарынын тонуы жэне кол мен аяктын ауру сез1м1н
сезбейдГ Аурудын айк,ын формасында жYЙке жYЙесiнiн жэне вестибулярлы аппараттын (бас айналу, бастын YHeMi ауруы) бузылыстары болады. Зерттеулер бойынша жYPгiзушiлердiн жумыс орнындаfы дiрiл кен жолак,ты кездейсок, YPДiс. Дiрiл денгейiнiн максималды кeрсеткiшi 1ден 125 жиЫктеп Гц, негiзiнен 2-8 Гц курайды. К,алалык, автобустардаfы дiрiлдiн вертикалды денгейi 135 дБ дейiн барады.
Дiрiлдiн денгейi жYктиегiш кeлiктерде- 108-122 дБ, жент кeлiктерде- 100-118 дб, автобустарда- 105 дБ курайды.Сон^ы кездерде кдлалык, автокeлiктер кабиналарындаfы крлайсыз физикалык, факторлар яfни шу, дiрiл, инфрадыбыс жэне ультрадыбыс эсерлерi негiзгi езек^ мэселе болып отыр. Тэжiрибе бойынша, бурын™ нормативтiк кужаттарды кайтадан карап. еццеу керек.
Кeлiк жол медицинасынын кYPделi мэселелерiнiн бiрi болып кeлiк кабинасынын ык,шам климатын нормалау болып табылады. eйткенi ол организмге бiрнеше факторлардын (температура, ылfалдылык,, ауанын к,озfалыс жылдамдь^ы жэне т.б.)бiрлескен эсерiн, сонымен катар жылдын эр мезгiлiнде организмнiн эр тYрлi реакцияларын, киiмнiн термиялык, карсылы^ын, енбектiн ауырлыfы мен жYктемелiлiгiн есепке алуды кажет етедi.
Кабинанын гермитизациялау жэне желдету жYЙесi жYPгiзушiнi шаннын эсерiнен крр«у керек. Шаннын концентрациясы мен курамы, жолдын сапалы тeсемiне, метеорологиялык, факторларfа, к,озfалысын
интинсивтiлiгiне байланысты.
Ш.А. Бобоходжаев пен М.Д. Назарованын мэлiметтерi бойынша ыстык климат жаедайында автобус жYPгiзушiлерiнiн енбегi олардын жумыс орнында^ ыкшамклиматы кeбiнесе сырткы метеорологиялык, жаfдайfа байланысты жэне жумыс уакытынын 60% ШРЕД кeрсеткiшiнен асады, эаресе жYргiзушiлердiн жумыс орнындаfы ауа температурасынын тураксыздыfынан. [3]
Кабина ауасынын токсиндi заттармен ластануынын негiзгi кeздерi болып козгалткыш мотор, картер, корбюратор, бензобак, жол бойынын ауасы, жYк жэне жолаушылар болып табылады. Негiзгi ластаушы кeлiктiн Kозfалткыш моторынан шыfатын газдар жэне кабинаfа жол бойынын зонасынан тYсетiн газдар. Сонfы жылдары калалардын ауасын ластаушы кeзi автокeлiк екен белгiлi. Жумыс зонасынын ауасында кeмiртегi тотыfынын, азотын костотыfынын ШРЕК-ы 3-6 есе жоfарлауы байкалады. Сонымен катар жYPгiзушiнiн дем алу зонасынын ластануын шектеу мэселесi манызды болып табылады.
Токсиндi заттардын аздаfан концентрацисы eндiрiстiк ортанын баска факторлары мен косарланfан эсерi жYPгiзушiнiн организмiне терiс эсерш тигiзiп кана коймай, жол жYPУ кауiпсiздiгiне эсерiн тигiзедi. Осылаша Алматы каласынын ко^амдык автокeлiк жYPгiзушiлерiне ^птеген колайсыз eндiрiстiк факторлар эсер етедi (ыкшамклимат, шу, дiрiл жэне т.б.). Осыfан байланысты жYPгiзушiлердiн енбек жаедайын гигиеналык баfалау - eзектi ^лыми мэселе болып табылады.
Эдебиеттер тiзiмi
1 К.К.Тогузбаева, А.К. Сайлыбекова, А.П. Ким - Проблемы гигиены труда и состояния здоровья водителей городского автотранспорта. - Здоровье и болезнь. - 2007. - №4.
2 О.В. Глушко, Н.В. Клюев «Труд и здоровье водителя автомобиля». - М.: 1982. - 160 с.
3 Бобоходжаев Ш.А., Назарова М.Д., Физиолого-гигиеническая характеристика водителей современных автобусов в Таджикской ССР //Гигиена труда и профзаболевания. - 1991. - №9. - С. 18-21.
1111 1 К.К. Тогузбаева, Л.С. Ниязбекова, Д.Д. Жунистаев, А.К. Сайлыбекова, Л.Б. Сейдуанова,
1 Ш.К. Мырзахметова, 2 Ф.С. Токмолдинов, 2 Д.А. Сисенов, 2 К.К. Нусупов, 3 Е.М. Жангалиев
1 Казахский национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, г. Алматы, Казахстан
2Бостандыкское районное управление по защите прав потребителей Департамента по защите прав потребителей
г.Алматы Агентства РК по защите прав потребителей
3Городская клиническая больница №5
ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА СОЧЕТАННОГО ДЕЙСТВИЯ ФАКТОРОВ ПРОИЗВОДСТВЕННОЙ СРЕДЫ НА ЗДОРОВЬЕ ВОДИТЕЛЕЙ
ГОРОДСКОГО АВТОТРАНСПОРТА
Резюме: Алматы относится к числу самых экологически загрязненных городов Казахстана. Причиной этого является географическое расположение города и загруженность разными видами автотранспорта. Из-за окружения почти со всех сторон горами плохие метеорологические условия города, вследствие чего нет достаточной природной рециркуляции атмосферного воздуха.
Ключевые слова: автотранспорт, шум, вибрация, микроклимат, токсические вещества.
1 1111 K.K. Toguzbayeva, L.S. Niyazbekova, D.D. Zhunistayev, A.K. Sailybekova, L.B. Seiduanova,
1 Sh.K. Myrzakhmetova, 2 F.S. Tokmoldinov, 2 D.A. Sisenov, 2 K.K. Nusupov, 3 E.M. Zhangaliev
1Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, Almaty, Kazakhstan
2Agency for the Protection of Consumer Rights of Bostandyk district of Department for the Protection of Consumer Rights of Almaty
of Agency RK for the Protection of Consumer Rights
3Municipal Hospital №5
HYGIENIC ASSESSMENT OF THE COMBINED EFFECTS OF OCCUPATIONAL FACTORS ON THE HEALTH OF DRIVERS OF URBAN
TRANSPORT
Resume: Almaty is one of the most polluted cities in Kazakhstan. This is due to the geographical location of the city and the different types of transport congestion. Because of the environment on almost all sides by mountains bad weather conditions of the city, so that there is sufficient natural recirculation of air. Keywords: road, noise, vibration, microclimate, toxic substances.
УДК: 331.8.9-614.79(574.51)-(082)
1 К.К. Тогузбаева, 1 Д.Д. Жунистаев, 1 Л.Б. Сейдуанова, 1 Л.С. Ниязбекова, 1 А.К. Сайлыбекова, 1 Ш.К. Мырзахметова, 2 Ф.С. Токмолдинов, 2 Д.А. Сисенов, 2 К.К. Нусупов, 3 Е.М. Жангалиев
1С.Ж. Асфендияров атында^ Казак, улттык, медицина университет^ ен,бек гигиенасы кафедрасы, Алматы к. 2 КР Тутынушылар кук,ы^ын к,орfау агенттт Алматы к,. Тутынушылар кук,ы^ын крр«у департаменпнщ Бостандык, аудандык,
тутынушылар кукы^ын к,орfау баск,армасы 3№5 калалык клиникалык, ауруханасы
КДЛАЛЫК; АВТОК0Л1К ЖУРПЗУШЫЕРШЩ Ж¥МЫС ЗОНАСЫНДАFЫ АУАНЫН, ТОКСИКАЛЬЩ ЗАТТАРМЕН
ЛАСТАНУ МЭСЕЛЕЛЕР1
Макалада калалык, автотранспорт жYргiзушiлерiне эсер ететiн токсикалык заттар - кем/'ртек оксид'!нен, кем'рсутектен, курымдардан, азот оксид'шен, крргасыннан жэне т.б заттардан туратын крзгалткыштан енделген газдар. ЖYргiзушiлердiн агзасына эсер етет'н осы заттардын мелшер'ш темендету Yшiн б'ркатар алдын алу шараларын дайындау к,ажетт'1г'1 туып отыр.
ТYйiндi сездер: автотранспорт, жYргiзушi,ендiрiстiк фактор, токсикалык заттар
Калалык автогалт кабинасында^ ауанын непзп токсикалык заттармен ластану кeздерi - олар Kозfалткыш, картер, карбюратор, бензобак, жол бойында^ ауа, жYк жэне жолаушылар. Басты ластаушы заттар болып автобустан шь^атын козгалткыш газдары жолаушы тасымалдауда кабинаfа тYсетiнi еш ^мэназ. Сон^ы 10 жылдыкта автокeлiк тур^н жерлердегi ауанын басты ластаушы кeзi болып табылады. Жумыс зонасындаfы ауада кeмiрсу оксидiнiн„ азот диоксидiнiн, ^шрт жэне кYЙенiн ШРЕК- тен 3-6 есе жоfары екенi аныкталды. [1]
Сондыктан жYPгiзушiлердiн жумыс зонасындаfы ауанын ластануын тeмендету eзектi бiр мэселеге айналып отыр. Салыстырмалы тYPдегi токсикалык заттардын аздаfан концентрациясы, баска да eндiрiстiк факторларды коса алfанда, жYPгiзушi организмiне терiс эсерiн тигiзедi жэне козгалыс кауiпсiздiгiн тeмендетедi. Атап айтканда, жYPгiзушiлердiн кабинасын ластайтын басты компоненттер кeп аfымды,оларfа козfалткыштан шыfатын газдар олар эртYрлi заттардан куралады, сондыктан оларды шартты турде бiрнеше топтарfа бeлуге болады. Бiрiншiден, кeмiрсу курамды eнiмдер-( кeмiрсу тотыfы, кeмiрсутек, ^йе) жанармайдын толык жанбауынан пайда болады, нэтижесшде
концентрациянын жоfарлауы болады. Ешншщен, азот тотыfы eнiмдерi,олардын пайда болуынан, козfалткыш
цилиндрiндегi жоfарfы кысым мен температуранын жоfарылауын туfызады. Yшiншiден, жанармайдын эртYрлi коспалары мен калдыктары - ( кор^асын тотыfы, барий, ^мрт, меркаптан т.б.).Калалык автокeлiк кабинасындаfы токсикалык заттар зерттеу кезiнде ШРЕК-тен жоfары екенi аныкталды. Атмосфералык ауанын ^бшесе ластануы дизельдi Kозfалткыштарды эксплуатациялау кезшде болады, олардын шыfарындылары негiзiнде курымнан (сажа) жэне баска да кeмiртек курамды жоfары молекулалы байланыстардан турады. Зиянды заттардын Kоршаfан ортаfа тYсуiнiн нэтижесiнде эртYрлi бeлiктердiн Yстiндегi полициклды ароматикалык кeмiрсутектердiн сорбциясы болып табылады.[2] К^алткыштардан шыfатын шыfарынды газдын курамы мен кeлемi онын типiне, техникалык жаfдайына, жумыс тэртiбiне, кYш тусуше, Kоректiк жэне оталу жYЙесiнiн жeнделгенiне, жанармайынын сапасына, сонымен катар жYPгiзушiнiн квалификациясы мен тэжiрибесiне байланысты. Ен негiзгi мэн козfалткыштын жумыс кестеане берiледi. Негiзiнде токтаfанда, козгалу барысында кeмiртегi оксидiнiн шыfарылуы 10% жоfарылайды. ЖYPгiзушунiн кабинасынын ауалы ортасын непзп ластаушы кeзi болып: Kозfалткыш, к^алткыштын картерi, карбюратор, бензобак, жол бойында^ ауа зонасы жэне жолаушылар. Осыпан байланысты ластауfа интенсивтi тYPде ен
