CC BY
19
1 1111 K.K. Toguzbayeva, L.S. Niyazbekova, D.D. Zhunistayev, A.K. Sailybekova, L.B. Seiduanova,
1 Sh.K. Myrzakhmetova, 2 F.S. Tokmoldinov, 2 D.A. Sisenov, 2 K.K. Nusupov, 3 E.M. Zhangaliev
1Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, Almaty, Kazakhstan
2Agency for the Protection of Consumer Rights of Bostandyk district of Department for the Protection of Consumer Rights of Almaty
of Agency RK for the Protection of Consumer Rights
3Municipal Hospital №5
HYGIENIC ASSESSMENT OF THE COMBINED EFFECTS OF OCCUPATIONAL FACTORS ON THE HEALTH OF DRIVERS OF URBAN
TRANSPORT
Resume: Almaty is one of the most polluted cities in Kazakhstan. This is due to the geographical location of the city and the different types of transport congestion. Because of the environment on almost all sides by mountains bad weather conditions of the city, so that there is sufficient natural recirculation of air. Keywords: road, noise, vibration, microclimate, toxic substances.
УДК: 331.8.9-614.79(574.51)-(082)
1 К.К. Тогузбаева, 1 Д.Д. Жунистаев, 1 Л.Б. Сейдуанова, 1 Л.С. Ниязбекова, 1 А.К. Сайлыбекова, 1 Ш.К. Мырзахметова, 2 Ф.С. Токмолдинов, 2 Д.А. Сисенов, 2 К.К. Нусупов, 3 Е.М. Жангалиев
1С.Ж. Асфендияров атында^ Казак, улттык, медицина университет^ ен,бек гигиенасы кафедрасы, Алматы к,. 2 КР Тутынушылар кукы^ын к^ау агенттт Алматы к. Тутынушылар кукы^ын крр«у департаменпнщ Бостандык, аудандык,
тутынушылар кукы^ын к^ау баск,армасы 3№5 калалык клиникалык, ауруханасы
КДЛАЛЫК; АВТОК0Л1К ЖУРПЗУШЫЕРШЩ Ж¥МЫС ЗОНАСЫНДАFЫ АУАНЫН, ТОКСИКАЛЬЩ ЗАТТАРМЕН
ЛАСТАНУ МЭСЕЛЕЛЕР1
Макалада калалык, автотранспорт жYргiзушiлерiне эсер ететiн токсикалык заттар - кем/'ртек оксид'!нен, кем'рсутектен, курымдардан, азот оксид'шен, крргасыннан жэне т.б заттардан туратын крзгалткыштан енделген газдар. ЖYргiзушiлердiн агзасына эсер етет'н осы заттардын мелшер'ш темендету Yшiн б'ркатар алдын алу шараларын дайындау к,ажетт'1г'1 туып отыр.
ТYйiндi сездер: автотранспорт, жYргiзушi,ендiрiстiк фактор, токсикалык заттар
Калалык, автокелт кабинасында^ ауанын непзп токсикалык, заттармен ластану кездерi - олар к,озfалтк,ыш, картер, карбюратор, бензобак, жол бойында^ ауа, жYк жэне жолаушылар. Басты ластаушы заттар болып автобустан шь^атын к,озfалтк,ыш газдары жолаушы тасымалдауда кабинаfа тYсетiнi еш ^мэназ. Сон^ы 10 жылдык,та автокелiк тур^н жерлердегi ауанын басты ластаушы кезi болып табылады. Жумыс зонасындаfы ауада кемiрсу оксиден,, азот диоксидiнiн, ^шрт жэне кYЙенiн ШРЕК- тен 3-6 есе жоfары екенi анык,талды. [1]
Сондык,тан жYPгiзушiлердiн жумыс зонасындаfы ауанын ластануын темендету езектi бiр мэселеге айналып отыр. Салыстырмалы тYPдегi токсикалык, заттардын аздаfан концентрациясы, баск,а да ендiрiстiк факторларды коса алfанда, жYPгiзушi организмiне терiс эсерiн тигiзедi жэне к,озfалыс к,аутаздтн темендетедi. Атап айтк,анда, жYPгiзушiлердiн кабинасын ластайтын басты компоненттер кеп аfымды,оларfа к,озfалтк,ыштан шыfатын газдар олар эртYрлi заттардан куралады, сондык,тан оларды шартты турде бiрнеше топтарfа белуге болады. Бiрiншiден, кемiрсу курамды енiмдер-( кемiрсу тотыfы, кемiрсутек, ^йе) жанармайдын толык, жанбауынан пайда болады, нэтижесшде
концентрациянын жоfарлауы болады. Ешншщен, азот тотыfы енiмдерi,олардын пайда болуынан, к,озfалтк,ыш
цилиндрiндегi жоfарfы к,ысым мен температуранын жоfарылауын туfызады. Yшiншiден, жанармайдын эртYрлi коспалары мен к,алдык,тары - ( крр«сын тотыfы, барий, ^мрт, меркаптан т.б.).Калалык, автокелiк кабинасындаfы токсикалык, заттар зерттеу кезiнде ШРЕК-тен жоfары екенi анык,талды. Атмосфералык, ауанын кебЫесе ластануы дизельдi к,озfалтк,ыштарды эксплуатациялау кезшде болады, олардын шыfарындылары негiзiнде курымнан (сажа) жэне баск,а да кемiртек курамды жоfары молекулалы байланыстардан турады. Зиянды заттардын кррш^ан ортаfа тYсуiнiн нэтижесiнде эртYрлi белiктердiн Yстiндегi полициклды ароматикалык, кемiрсутектердiн сорбциясы болып табылады.[2] К^алтк,ыштардан шыfатын шыfарынды газдын курамы мен келемi онын типiне, техникалык, жаfдайына, жумыс тэртiбiне, кYш тусуше, к,оректт жэне оталу жYЙесiнiн женделгенше, жанармайынын сапасына, сонымен катар жYPгiзушiнiн квалификациясы мен тэжiрибесiне байланысты. Ен негiзгi мэн к,озfалтк,ыштын жумыс кестеане берiледi. Негiзiнде токт^анда, к,озfалу барысында кемiртегi оксидiнiн шыfарылуы 10% жоfарылайды. ЖYPгiзушунiн кабинасынын ауалы ортасын непзп ластаушы кезi болып: к,озfалтк,ыш, к,озfалтк,ыштын картерi, карбюратор, бензобак, жол бойында^ ауа зонасы жэне жолаушылар. Осыпан байланысты ластауfа интенсивтi тYPде ен
алдымен к^алткыштын техкикалык жаедайы жэне онын жанармай жYЙесi, жанармайдын сорты мен сапасы, автотранспорттын пайдалану уакыты. Сонымен коса, жYPгiзушi кабинасына, онын герметикалыfы, жолаушылардын кeлемi, желдеткiштiн конструкция жYЙесi, кондиционермен жэне жылу жYЙесiмен камтылуы эсер етедГ Yлкен кала жаfдайында транспортты эксплуатациялау ерекшелiктерi, сонын iшiнде Алматы каласында мынаfан байланысты, жолдардаfы транспорттын кeптiгi интенсивтi кeлiк кеп жаедайда жYPУ, онын eзi автобустардын узак уакыт кептелiсте туруына жэне де жи токтауымен, жYPуге алып келедГ
Баска да эсер ретiнде азот оксидi ол кeздiн, мурыннын,, ауыз куысынын шырышты кабатына тiтiркендiргiш эсер гарсетедГ Азот оксидiмен уланудын жасырын кезенiне тэн: адам кауiптi канцентрациямен жумыс iстегенде eзiн канаfаттандыратындай сезшед^ нэтижесiнде ауыр тYPде ауырады. внделген газдардаfы альдегидтер негiзгi турде формальдегид, акролеин, кeмiрсутек, курым, кYкiттi газ жэне ^^ртсутек тур^де шырышты кабаттарfа кYштi тiтркендiргiш эсер кeрсетедi. Кeмiрсутек кYн сэулесi эсерiнен азот окис мен байланыска туст, озон жэне сутек тотыfын тYзедi, олар ^зге жэне жоfарfы тыныс жолдарына тiтiркендiргiш эсер кeрсетедi. Канцерогендi заттар шан, курымдармен бiрге адам eкпесiне тYсiп, eкпе тiндерi мен байланысады. Аfзаfа тYскен канцерогендi заттар шыfарылмайды, олар eмiрдiн соцына дейiн жинакталады. Осы себептер, я^и кeлiк катынасынын, eндiрiстердiн дамуы халык арасында eкпенiн катерлi iсiгiнiн кeбеюiне жол ашып отыр. Kорfасын косылыстары да у болып табылады, олар барлык аfзаfа жэне тЫдерге закымдаушы эсер кeрсетедi. K1орfасын косылыстарымен уланудын кауiптiлiгi, олардын да аfзада канцерогендi зат ретiнде жинакталуы. Калада жэне eндiрiс аймактарында корш^ан ортанын кор^асынмен жэне онын косылыстарымен ластануы антропогендi фактор жэне автомагистральдщ дамуымен байланысты.[3] Адам аfзасына бензиннщ eзi де нактырак айтканда онын буы токсикалык эсер кeрсетедi.
Тау жаедайында^ жумыс iстейтiн жYPгiзушiлер двигатель жумысынын режимiн жиi ауыстырып отыру керек, ол токсикалык тастандылардын жоfарлауына эсер етедi жэне автобус кабинасында ауа ортасы ластанады. Шыккан газдар кабинаfа тYскенде олар жумыс кабтетплтне терiс эсер берiп, кeмiрсу тоть^ыньщ жYPгiзушi организiмiне тыныс жолдары аркылы тYсуi-оттегi жетiспеушiлiгiн шакырады. Азот тоты™- шырышты кабаттардын тiтiркенуiн, жeтелдi, тамактын созылмалы катарларын шакырады. Акролеин- газдеп eткiр ауру сезiмiн, жас аfу, жeтел, тыныс алудын жэне жYрек жумысын тeмендетедi.
Бул барлык керi эсерлер организмнiн жумыска кабтетплтн тeмендетедi. [4]
Кeмiртегi оксидiнiн эсерЫщ нэтижесiнде негiзiнен эритроциттердiн газ алмасу процеане катысу кабiлетi жоfалады, осынын себебiнен оттектiк ашыfу, ол бiрiншiден орталык жYЙке жYЙесiнде кeрiнiс бередк Ауадаfы кeмiртек оксидiнiн 0.12% канцентрациясын демалып жутканда 30 минуттан кейш жYректiн женiл каfысын шакырады, 2 саfаттан кейiн - бас ауру жэне жYрек айну болады. ЖYPгiзушiнiн жумыс кYнi сонында канындаfы карбоксигемоглобиннщ мeлшерi 10-12% жоfарылайды, онын жумыс барысындаfы канымен салыстырfанда, бул адамfа eте Yлкен дэрежеде кау^ тeндiредi, eйткенi кандаfы жинакталfан карбоксигемоглобин (2.5%) психофизиологиялык реакциялардын бузылыстарын шакырады. НепзЫен кандаfы карбоксигемоглобиннiн мeлшерi 5% аспауы керек.
А.И. Вайсман айтуы бойынша, жумыс кYнiнiн сонында барлык жYPгiзушiлердi тексергенде, канында карбоксигемоглобиннiн мeлшерi жоfары болатыны аныкталды. Осыfан байланысты шылым шекпейтiндердiн iшiнде 32 жYPгiзушiлердiн 8-де концентрациясы 10%, ал 3-де 20% жэне одан да жоfары екенi аныкталды.
ДД¥ мэлiметi бойынша концентрациянын 2,5 % жоfары болуы, автокeлiк жYPгiзушiлерiнiн психофизиологиялык бузылыстарын шакыратынын аныкталды. Kазiргi танца егер канда^ карбоксигемоглобин концентрациясын 5% жоfары болуfа жiберiлмейдi.
ЖYPгiзушi организмiне улы заттардын эсерiн зерттеу, яfни кабинанын iшiндегi концентрациянын тeмендеуiне карсы шараларды уйымдастыру болып табылады.Осыfан сэйкес шаралар 4 топка бeлiнедi: шыfарылfан газдардын улылыfын тeмендету; жол бойындаfы зонасында^ улы заттармен ластануын тeмендету; кабинаfа улы заттардын тYсуiн барлык тYсу кeздерiнен алдын-алу; автокeлiк кабинасындаfы улы заттарды жою.Yшiншi жэне тeртiншi топтав шаралар кабинадаfы ластану кeздерiн вентиляция жэне изоляция аркылы жою керек екен белгiлi. Осыfан орай токсикалык заттардын шыту кeзiне байланысты ауаны алу орны дурыс тандалуы тиiс.Мысалы, онай eртенетiн жYктердi тасымалдауда олардын газдармен ластануын алдын-алу Yшiн автокeлiктiн алдын^ы бeлiгiнде болfандыктан, олар кабинанын жш ластануына алып келедi.вкiнiшке орай, автогалт жYPгiзушiлерi, кeлiк администрация уйымдарынын енбект кор^ау жэне медициналык жумысшылар кабиналарда^ ластау кeздерiне дурыс кeнiл бeлмейдi(эйнектердiн, есiктердiн жабылу тыfыздыfы,тeсемелердiн болуы),жYPгiзушiнiн жумыс жаедайында ерекше рeл аткарады. Kазiргi кезде Kозfалткыштардын газ шыfаруындаfы улы заттарды тeмендетуге кeнiл бeлiнуде, я^и к^алткыштардын конструкциясынын жетiлдiруне жэне жанармайдын жана тYрiн iздеп шыfаруда.
Эдебиеттер Ti3iMi
1 К.К.Тогузбаева, А.К.Сайлыбекова и др. проблемы гигиены труда и состояния здоровья водителей городского автотранспорта здоровье и болезнь. - 2007. - №4. - С. 157-159.
2 Чеботарев А.Г и соав.Исследования сорбированых на частицах рудничного аэрозоля и неоргонических компонентов выхлопа дизельных двигателей//Гигиена труда и професиональные заболевания. - 1991. - №8. - С. 8-10
3 Пичужкина Н.М. Системный подход к оценке вклада аэротехногенной нагрузки и риск здоровью населения промышленно развитого города. - М.: 2005. - 331 с.
4 К.К. Тогызбаева, А.К. Сайлыбекова и др. - Гигиеническая оценка влияния некоторых производственных факторов на состояние работоспособности водителей автотранспорта г. Алматы ,Римини, 2010г. Всб статей XIV международной научной конференции «Здоровье семьи - XXI».
111 1 1 К.К. Тогузбаева, Д.Д. Жунистаев, Л.Б. Сейдуанова, Л.С. Ниязбекова, А.К. Сайлыбекова,
1 Ш.К. Мырзахметова, 2 Ф.С. Токмолдинов, 2 Д.А. Сисенов, 2 К.К. Нусупов, 3 Е.М. Жангалиев
1 Казахский национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, г. Алматы, Казахстан
2Бостандыкское районное управление по защите прав потребителей Департамента по защите прав потребителей
г.Алматы Агентства РК по защите прав потребителей
3Городская клиническая больница №5
ПРОБЛЕМЫ ЗАГРЯЗНЕНИЯ ВОЗДУХА ТОКСИЧЕСКИМИ ВЕЩЕСТВАМИ РАБОЧЕЙ ЗОНЫ ВОДИТЕЛЕЙ
Резюме: На водителей городского автотранспорта оказывает влияние токсичные вещества - отработанные газы двигателя, которые состоят из окиси углерода, углеводорода, сажи, окиси азота, свинца и др. Возникает необходимость разработки ряда профилактических мероприятии направленных на снижение влияния этих веществ на организм водителей. Ключевые слова: автотранспорт,водитель,производственный фактор, токсичные вещества
1 1111 К.К. Toguzbayeva, L.S. Niyazbekova, D.D. Zhunistayev, A.K. Sailybekova, L.B. Seiduanova,
1 Sh.^ Myrzakhmetova, 2 F.S. Tokmoldinov, 2 D.A. Sisenov, 2 K.K. Nusupov, 3 E.M. Zhangaliev
1Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, Almaty, Kazakhstan
2Agency for the Protection of Consumer Rights of Bostandyk district of Department for the Protection of Consumer Rights of Almaty
of Agency RK for the Protection of Consumer Rights
3Municipal Hospital №5
THE PROBLEMS OF AIR POLLUTION BY TOXIC SUBSTANCES OF DRIVERS' WORK AREA
Resume: On the drivers of urban transport affects toxic substances - the engine exhaust gases, which consist of carbon monoxide, hydrocarbons, soot, nitrogen oxides, lead, etc. There is a need to develop a series of preventive measures aimed at reducing the influence of these substances on the body of drivers. Keywords: vehicles, drivers, production factors, toxic substances
