CC BY
35
УДК: 616-056.5:546.48+546.3]-036.1-092.4
1 А.С. Каракушикова, 2 К.К. Тогузбаева, 2 Д.Д. Жунистаев, 2 Л.С. Ниязбекова, 2 А.Ж. Жаханов, 2 Л.Б. Сейдуанова, 2 Ш.К. Мырзахметова, 2 А.К. Сайлыбекова, 2 А.У. Калдыбай, 2 М.Б. Сейтахметова, 2 Е.Т. Толеу, 2 А.Е. Джанбатырова, 2 А.К. Буркитбаева
1 Цазакстан Республикасынын бiлiм жэне гылым министрлiгi 2С.Ж. Асфендияров атындагы К,азак улттык медицина университет^ енбек гигиенасы кафедрасы, Алматы к.
ЗАТ АЛМАСУЫНЫН, КЕЙБ1Р К0РСЕТК1ШТЕРШЕ КАДМИДЩ ЖЭНЕ ОНЫН, БАСКД МЕТАЛДАРМЕН Б1Р1ККЕН
ЭСЕР1 ЖЭНЕ СУЛЬФАТ-ИОННЫН ПРОТЕКТИВТ1К Р0Л1
Макалада заттар алмасуынын кейбiр кврсеткiштерiне тYPлi дозалардагы кадмидiн окшауланган жэне баска металдармен бiрiккен эсерiн зерттеп, осы жагдайдарда улануга тоскауыл болатын сульфат-ионнын ерекшел'ктер'н багалауды максат еткен тэжiрибелiк жагдайда ешкандай шектеуаз эдеттег рационда усталган салмат 2900 г болатын тYPлi жыныстагы кояндарга жасалган зерттеу нэтижелерi келтiрiлген.
ТYйiндi свздер: ауыр металдар, кадмий, кадмимен улану, заттар коспасы, окшау эсер, бiрiккен эсер, улану, зат алмасу кврсеткштерсульфат-ион, протективт'к эсер.
Сон,™ жылдары колайсыз экологиялык факторлар eндiрiстiк к,алаларfа да, eндiрiсriк емес калалаеда да, сондай-ак ауылдык жерлерге де тэн ерекшелт. Бiр жа^нан бул кррш^ан ортанын fаламдык ластануымен тYсiндiрiлсе, екшшл жаfынан барлык жерде автокeлiктердiн ке^нен таралуымен тYсiндiрiледi [1]. Адамнын ^ршЫк ортасын ластаушы химиялык элементтердiн шшдеп ауыр металдардын алатын орны ерекше [2, 3]. Олардын корш^ан ортаfа, сонын iшiнде тiрi организмдерге терк эсерi казiргi уакытта манызды да езект болып табылады. Табиfатта ауыр металдардын болуы калыпты кубылыс екендт белгiлi. Олардын косылыстары бYкiл Жер шарына таралfан жэне жер кыртысы жыныстарынын курамында бар. Бiрак, адамнын белсендi эрекетi, корш^ан ортаны езгерктерге ушыратуы (металлургия, тау-кен жэне химия кэсторындарыньщ территориясы) есебiнен ластаушы заттардын, солардын катарында ауыр металл туздарынын да концентрациясы шапшан артуда [4]. eндiрiсте кенiнен жэне кеп мелшерде колданылатын немесе адамнын iс-эрекетi нэтижесшде корш^ан ортаfа тYсетiн жэне кррш^ан ортада жинакталfанда eздерiнiн биологиялык белсендЫп мен улылык касиеп^ турfысынан айтарлык,тай кау^т болатын металдардын мэнi зор. Оларfа кор^асын, сынап, кадмий, мырыш, висмут, кобальт, никель, мыс, калайы, сурьма, ванадий, марганец, хром, молибден жэне мышьяк жатады [2, 3]. Казып алу жэне ендеу ортанын металдармен ластануынын ен куатты кeзi болып табылмайды. Бул мекемелерден шы^атын жалпы тастандылар жылу-энергетика мекемелерЫщ тастандыларынан аз. Кептеген металдардын биосфераfа тYсуiнiн негiзгi кeзi металл eндiрiсi емес, накты айтканда кeмiрдi жаfу YPДiсi болып табылады. Кeмiр мен мунайда барлык металдар бар. Ауыр металдарды коса алfанда улы химиялык элементтер топыракка караfанда электр стансаларынын кYлiнде, eндiрiстiк жэне турмыстык жаfу калдыктарында айтарлыктай кеп. Отынды жакканда атмосфераfа тYсетiн тастандылардын манызы ерекше. Мысалы, олардаfы сынап, кадмий, кобальт, мышьяк мeлшерi казып алынатын металдардын мелшерЫен 3-8 есеге асып тYседi. Ауыр металдар минералдык тынайткыштардын курамында да бар[5, 6].
Заманауи eндiрiс - бул каркындылыfы едэуiр немесе аз болатын окшауланfан фактордын «на эсерi емес, ол кYPделi eндiрiстiк-элеуметтiк фоннын эсерi. Онын iшiнде жетекшл фактордын бeлiп алу ете киын [7]. Заманауи
eнеркэсiп eндiрiсi жаедайларында металдардын бiрiккен эсерi мэселесi аса езектГ Жекелеген металдардын эсер ету сипаты жeнiндегi казiргi уакытта бар мэлiметтер олардын организмге бiрге тYсуiнiн кауiптiлiгiне баfа беруге мYмкiндiк бермейд^ eйткенi бiрiккен эсер кезiнде оны курайтын жекелеген компоненттердiн арнайы эсер сипаты сакталуы мYмкiн болfанымен, жана сандык жэне сапалык сипатка ие болады [8].
Маталдар организмге тYскенде жауап реакциясынын сипаты бiр жа^нан металдар мен ортанын езара химиялык эрекеттесуше, екiншi жаfынан металдардын физиологиялык кор^аныштык механизмдермен эсерiне байланысты болады. Организмге бiрнеше метал бiрге тYскен кезде, онсыз да кYPДелi болfан метал мен организм арасындаfы езара катынастар металдардын eздерiнiн эсерлерi арасында да езара эсерлесудiн пайда болуымен кYPДеленедi. Металдардын бiрiккен эсерi эффект мен олардын организмдегi бэсекелес езара эсерлесуi арасындаfы езара тыfыз байланыс туралы айтылfан гипотезалык ойлар жан-жакты eндеудi кажет етедi [9]. Осы тур^да кYPделенiп бара жаткан экологиялык жаедай да зерттеулер жYPгiзудi талап етедГ Ауыр металдардын адам организмше эсер ету мэселесiнiн eзектiлiгi Казакстан Yшiн ерекше. Республикада курамында тусп металдар кешенi болатын полиметалл кендерi алынады, eнеркэсiптiн жанар май алу жэне кайта ендеу салалары каркынды дамып келедi. Технологиялык Yрдiстер жумыс аймаfынын ауасына, ал мекеме тастандыларымен атмосфералык ауаfа да кeбiне шектт руксат етiлген концентрациядан асатын мелшерде кадмий, кор^асын, сынап, темiр, мыс, мырыш сиякты металдардын тусуiне экеледк
Кадмий жоfары улылыfымен жэне корш^ан ортада кенiнен таралуымен ерекшеленетiн металдардын Yштiгiне (корfасын мен сынаппен б^рге) жатады. ХХ fасырдын аяfы мен ХХ1 fасырдын басында fаламшардын таби™ ортасынын кадмимен ластануы кауiптi келемге жетп. В. Эйхлердiн баfалауы бойынша ол элемде Kоршаfан ортаfа жылына шамамен 5000 танна, ал ДД¥ мэлiметтерiне сYЙенсек онымен таfам еымдершщ ластануы орташа алfанда шектiк нормаfа - 2 мг/кг-fа жеткен. Адамfа коршаfан орта факторлары кешенiнiн эсер етуi мэселенi одан эрi кYрделендiредi, eйткенi Kазiргi уакытта зиянды факторлардын бiрiккен, кешендi жэне косарланfан эсерi кезiндегi нормалаудын эдiстемелiк негiзiнiн болмауымен катар, осындай эсердiн накты жаедайларда^ ерекшелiктерi туралы да
толык айкындык жок. Металдардын дозалары мен комбинациясынын вариациясы олардын зиянды эсерше организмнщ жауабынын варианттарын кeбейтедi. Металдардын 6ipiKKeH scepi кезiнде езара улылыктын KYшеюi де, элсiреуi де MYMKiH. Кептеген металдар микроэлементтерге жатып, ферментер курамына енедi. Оларсыз ферменттердiн функциясын аткаруы мYмкiн болмайды [10].
Металдардын улы эсерiнiн кeрiнiс беруiне сульфат-ион эсер керсете алады. Гигиена жэне кэсттш аурулар ГЗИ токсикология зертханасынын зерттеулерi [А.А. Лукашев, Н.К. Шишкова, Н.А. Стрелюхина, Н.А. Шевелева жэне баскалар., 1995 ж.] кептеген улы заттар, солардын катарында металдар жеке (к^асын, мырыш, кадмий, мышьяк, ванадий жэне баскалар) жэне кебiр элементтердiн бiрiккен эсерлерiнен улунулар кезiнде сульфат-ионнын крлайлы эсерi болатындыfы кeрсетiлген. Заттардын комбинациясымен улануда сульфаттын эсерi жeнiнде жана мэлiметтер алу ретiнде сульфат-иннын кемепмен ауыр металдардын, сонын iшiнде тYрлi дозаларда кадмидiн окшау жэне онын металдармен бiрiккен коспасынын эсерi кезшдеп
1 кесте - Жануарларfа енпзтген заттар курамы
уланудын алдын алу мYмкiндiгiн зерттеу сeзсiз кызы^ушылык ту^зады. Бул мэлiметтер кейiнгi металдардын бiрiккен эсерi кезiндегi оларды гигиеналык нормалаудын эдiсемелiк жолдарын жасаfанда мэлiметтер жина^н жасауfа кажет. Химиялык заттар, сонын шшде металдар туfызfан уланулардын алдын алу мэселес eзектi болып кала бередГ Жумысымыздын максаты - тэжiрибеде заттар алмасуынын кейбiр кeрсеткiштерiне тYрлi дозалардаfы кадмидiн окшауланfан жэне баска металдармен бiрiккен эсерiн зерттеп, осы жаедайдарда улануfа тоскауыл болатын сульфат-ионнын ерекшелттерш баfалау болды. Материалдар мен зерттеу эдiстерi
Тэжiрибе салмаfы 2900 г болатын кояндарfа (еркек жэне урfашы) жасалды. Жануарларды ешкандай шектеуаз кэдiмгi лабораториялык рационда усталды. Терт сериялы тэжiрибе жYPгiзiлдi. Эр сериясында жануарлардын Yш тобы алынды.
Жануарларfа демалыс жэне мереке KYндерiнен баска KYндерi KYнделiктi пероралды жолмен дене салма^ньщ эрбiр кг-на есептелiп темендеп кестеге сэйкес заттар енгiзiлген.
Серия 1-топ 2-топ 3-топ
1 Cd+2 (0,1 мг/кг) Cd+2 (0,1 мг/кг); 2-3 саfаттан сон SO2-4 (25 мг/кг) Бакылау
2 Cd+2 (0,1 мг/кг) + заттар коспасы1 Cd+2 (0,1 мг/кг) + заттар коспасы; 2-3 саfаттан сон SO2-4 (25 мг/кг) Бакылау
3 Cd+2 (0,5 мг/кг) Cd+2 (0,5 мг/кг); 2-3 саfаттан сон SO2-4 (25 мг/кг) Бакылау
4 Cd+2 (0,5 мг/кг) + заттар коспасы Cd+2 (0,5 мг/кг) + заттар коспасы; 2-3 саfаттан сон SO2-4 (25 мг/кг) Бакылау
1 Zn+2 - 0,5 мг/кг; Pb+2 - 0,4 мг/кг; Fe+3 - 0,5 мг/кг; Cu+2 - 0,3 мг/кг; Sb+3 - 0,05 мг/кг; As- - 0,25 мг/кг; F- - 0,1 мг/кг
18
Тэж1рибенщ эрбiр сериясыньщ vзактыfы 4 ай. Ай сайын жануарлар канында^ кан ДНК жэне РНК-сы, сарысудаfы жалпы липидтер, канда^, бос жэне жалпы холестерин, дифениламин реакциясы, сарысудаfы бейорганикалык фосфор мен кальций, кан сарысуындаfы жалпы белок, кан глюкозасы сиякты керсеткшер аныкталып отырды. Сульфаттын интоксикация белгтерше эсерiнiн сипаты келесi критерилермен баfаланды:
Сульфаттын, эсерi он, - езгерген керсеткш сульфаттын эсерiнен калпына келедi немесе калыпть^а жакындайды (езгерген керсеткшпен сенiмдi айырмашылык бар). Сульфаттын эсерi он болып есептеле алмайды -сульфат улы зат эсершен туындаfан езгерiстердi
кYшейтедi немесе улы зат эсерi кезiнде болмайтын езгерiстер ту^зады. Мvндай жаfдайлар кеп емес. Сульфаттын эсерi жок - зат эсершен езгерген керсеткш сульфат эсершен кежн де езгерген ^йшде калады.
Эзгерстер жок - керсетшш улы зат эсершен де, осы зат пен сульфаттын эсершен де езгермейдi ^ш топтын да керсеткiштерi iс жYзiнде езгерiссiз - Р>0,05). Зерттеудiн нэтижелерк
Терт тэжiрибенiн эркайсысында^ сульфаттын он эсерш сипаттайтын мэндер 2-кестеде кел^ртген.
2 кесте - Жалпы терт тэжiрибенiн эркайсысы бойынша сульфаттын он эсерш салыстырмалы баfалау.
Эрбiр тэжiрибеде жануарларfа енгiзiлетiн улы заттар и мэн Р мэн
Кадмий 0,1 мг/кг 2,04 р<0,05
Кадмий 0,1 мг/кг + заттар коспасы 2,88 Р<0,05
Кадмий 0,5 мг/кг 4,28 Р<0,001
Кадмий 0,5 мг/кг + заттар коспасы 3,81 Р<0,001
Осы кестедеп мэлiметтер керсеткендей, езгерген керсеткiштерге сульфаттын ен элсiз эсерi 0,1 мг/кг мелшердеп кадмидi енгiзумен жYPгiзiлген тэжiрибеде керiнiс берсе, ен кYштi эсерi 0,5 мг/кг мелшердегi кадмидi енпзумен жYPгiзiлген тэжiрибеде байкалfан. Сульфат эсершщ келтiрiлген мэндерiн бiздiнше былай тYсiндеруге болады. 0,1 мг/кг мелшердегi кадмидi енгiзген кездегi улану 0,5 мг/кг мелшерде енгiзгендегi сиякты елеулi емес. Ею жаfдайда да бiрдей заттар коспасы кадмидiн улылык дэрежесiн темендетед^ бiрак 0,1 мг/кг кадмидi енпзгенде, улылык дэрежесiнiн
3 кесте - Алмасудын жекелеген тYрлерiн сипаттайтын салыстыру._
жоfары еместiгiне байланысты, заттар коспасынын эсерi басым болады. 0,5 мг/кг кадмидi енгiзгенде онын эсерi заттар коспасымен бiрiккендегiге караfанда ^штрек болып шыfады. Кандай да бiр белгiлi шамада улылык дэрежесi ескенде сульфаттын он эсершщ дережес да артады.
Сонымен катар жалпы 4 тэжiрибедегi акуыз, кемiрсу, пурин, липид, минералдар алмасуы секiлдi зат алмасуынын тYрлерi бойынша сульфаттын он эсершщ дэрежесш салыстырылды. Онын мэндерi 3-кестеде келтiрiлген.
керсеткiштердiн топтырна сульфаттын он эсершщ дэрежесш
Алмасу тYрiнiн керсеткiштерi и мэн Р мэн
акуыз жэне мочевина (акуыз алмасуы) 2,65 р<0,01
ДНК, жэне РНК, (пурин алмасуы) 4,57 Р<0,001
глюкоза жэне ДФА (кемiрсу алмасуы) 3,19 Р<0,01
Жалпы липидтер, жалпы жэне байланыскан холестерол (липид алмасуы) 2,33 Р<0,05
Кальций жэне бейорганикалык фосфор (минерал алмасуы) 3,86 Р<0,001
Бул кестеден керт отырfанымыздай, улану кезiнде пурин алмасуынын керсеткштерше, сонан сон минералдар алмасуынын керсеткштерше сульфаттын он эсерiнiн дэрежес кебiрек болды. Сульфаттын тYзетушi, дэлiрек айтканда карсы эсерi дэрежесiнiн ен темен
4 кесте - Эрбiр тэжiрибе бойынша сульфат эсерiнiн сандык
акуыз жэне липидтер алмасуынын керсеткштершде болды.
4-кестеде эрбiр тэжiрибе бойынша сульфат эсершщ осы тэжiрибедегi жалпы бакылау санына шаккандаfы пайыздык мелшерлерi керсеттген.
масы. Бакылау саны нын %-ы тYрiнде
Тэжiрибе Он эсер эсер он болып есептеле алмайды эсерi жок Барлык езгерктер т 'и р е с э о. е т и сР е £ ю О 0 Он болып есептеле алмайтын эсерсiз езгерiстер с е т и СР ек гз о 0 X Барлык бакылау саны
Кадмий 0,1 мг/кг 15,9 2,3 6,8 25 9,1 22,7 75 100
Кадмий 0,1 мг/кг + заттар коспасы 29,5 15,9 9,1 54,5 25 38,6 45,5 100
Кадмий 0,5 мг/кг 38,6 - 9,1 47,7 9,1 47,7 52,3 100
Кадмий 0,5 мг/кг + заттар коспасы 31,8 2,3 4,5 38,6 6,8 36,4 61,4 100
Сурет 1 - Тэж1рибенщ 4 сериясында^ сульфат ионныц оц эсерiн салыстырмалы баfалау
^рсе^ш^ eзгерiстерiнiн саны калай болfанда да уланудыц дэрежеамен байыланысты екендт анык. 4-кестедегi мэлiметтерден жалпы eзгерiстер саныныц, сульфаттыц оц эсершщ ец аз мэн жэне езгерктер болмаfан жаfдайлар саныныц ец Yлкен мэш тэжiрибенiн 0,1 мг/кг» сериясына, яfни улы заттыц минималды мeлшерiн алfан серияfа сэйкес келетЫдтн кeремiз. Тэжiрибенiн 0,1 мг/кг + заттар коспасы» сериясында eзгерiстер жалпы бакылау саныныц 45,5%-ы болса, 0,1 мг/кг» сериясында барлык бакылаудыц 25%-да fана eзгерiс болfан. 0,1 мг/кг + заттар коспасы»
сериясында оц эсерлер жаедайы жалпы бакылау саныныц 29,5%-ы болса, 0,1 мг/кг» сериясында тек 15,9% болfан.
Тэжiрибенiн 0,5 мг/кг» сериясындаfы eзгерiстер саныныц 0,1 мг/кг + заттар коспасы»
сериясындаfыдан айырмашылыfы аз болfан, б^рак оц эсер болfан жаfдайлар саны eскен. Осы топтардаfы eзгерiстер болмаfан бакылау жаfдайларынын саны iс жYзiнде бiрдей болfан. Дегенмен осы жерде улану дэрежесшщ артканда сульфаттыц оц эсер ету жаfдайларынын саны да артатындь^ына кeнiл бeлу керек.
Кeрсеткiштердiн eзгерiстерi болмаfан жаfдайлардын саны мен сульфаттыц оц эсерi болfан жаfдайлар санына караfанда, 0,5 мг/кг + заттар коспасы» сериясында^ уланудыц айкындылы™ 0,5 мг/кг» сериясындаfыfа караfанда элсiзiрек болfан.
5-кестеде жалпы барлык тэжiрибедегi алмасудыц эрбiр тYрi бойынша сульфат эсерiнiн пайызбен алынfан сипаттамасы vсынылfан.
5 кесте - Алмасудыц тYрлерi бойынша сульфат эсерiнiн сандык сипаттамасы (жалпы бак ылау саныныц %-ы тYрiнде)
Тэжiрибе Оц эсер эсер оц болып есептеле алмайды эсерi жок Барлык eзгерiстер ср е т и сР е г з ® т 'и р е с э ц О Оц болып есептеле алмайтын эсераз eзгерiстер eзгерiстер жок Барлык бакылау саны
Акуыз алмасуы 21,9 6,3 3,1 31,3 9,4 25,0 68,8 100
Кeмiрсу алмасуы 25 - 6,3 31,3 6,3 31,3 68,8 100
Пурин алмасуы 43,8 6,3 6,3 56,3 12,5 50,0 43,8 100
Липид алмасуы 22,9 8,3 142,5 43,8 20,8 35,4 56,3 100
Минералдар алмасуы 34,4 3,1 6,3 43,8 9,4 40,6 56,3 100
Сурет 2 - Заттар алмасуы керсеткшшщ топтары арасында^ сульфат-ионныц оц эсерш салыстырмалы баfалау
5-кесте мэлiметтерiнен байкайтынымыз: езгерктердщ ец кеп саны, сульфат оц эсер керсеткен жаедайлардыц ец кеп саны жэне езгермеген керсеткштердщ ец аз саны пурин алмасуыныц керсеткштерше - канда^ ДНК мен РНК,^а сэйкес келедi. Дегенмен алмасудыц тYрлерi арасындаfы сульфат оц эсер керсеткен жаедайлар саны айырмашылыfыныц елеулiлiгi дэлелденбейдк Алайда езгерiстердiц жалпы саны шшде алмасудыц келесi тYрлерi Yшiн елеулi айырмашылык, дэлелденедi: кемiрсу алмасуы - пурин алмасуы; акуыз алмасыуы - пурин алмасуы. взгермеген керсеткiштер саны Yшiн айырмашылыктыц елеулiлiгi алмасудыц келес тYрлерi арасында дэлелденедi: кемiрсу алмасуы - пурин алмасуы; акуыз алмасыуы - пурин алмасуы. Сульфаттыц оц эсерi болмаfан езгерiстердiц саны бойынша келесi алмасудыц керсеткштершщ елеулi айырмашылыктары бар: кемiрсу алмасуы - липидтер алмасуы; акуыз алмасуы - липидтер алмасуы; липидтер алмасу -минералдар алмасуы. Я^и, айырмашылык кебшесе, бiр жаfынан пурин алмасуыныц керсеткштершде, екiншi жаfынан кемiрсу жэне акуыз алмасуыныц керсеткiштерiнде болады.
Осылайша, уланудыц ец элсiз керЫст^ 0,1 мг/кг мелшердегi кадмидiц окшауланfан эсерi кезiнде байкалса (25%), ал ец айкын керiнiстер кадмидiц 0,5 мг/кг мелшердеп окшау (47,7%) жэне 0,1 мг/кг мелшердеп коспамен бiрiккен эсерi кезiнде байкалды (54,5%). Сондай-ак, заттар алмасуы керсеткiштерiнiц топтары арасында уланудыц ец айкын кершс^ пурина алмасуы керсеткштершщ езгерiстерiнде байкалса (56,3%), улы заттардыц акуыз жэне кемiрсу алмасуыныц керсеткiштерiне эсерi азырак екендт аныкталды (эркайсысында 31,3%).
0,1 мг/кг мелшердеп кадмий заттар коспасымен бiрiгiп эсер еткендегi улану керiнiстерi сол мелшердеп кадмидщ окшау эсерiнен болfан езгерiстермен салыстырfанда айкынырак болып шыкты (54,5% жэне 25%). 0,5 мг/кг мелшерлi серияда, керiсiнше, окшау эсер бiрiккен эсермен салыстырfанда айкынырак езгерктерге экелдi (47,7% жэне 38,6%). Осылайша, заттар коспасы 0,1
мг/кг мелшердеп кадмидщ эсерi кезшде улану белплерш кYшейтiп, ал 0,5 мг/кг мелшерде, керiсiнше, темендетiп отырfан.
Кадмидiц 0,1 мг/кг жэне 0,5 мг/кг мелшершде окшау эсерi кезiнде де (U=2.04; P<0.05 жэнеи=4.28; P<0.001), бiрiккен эсерi кезiнде де (U=2.88; P<0.01 жэне U=3.81; P<0.001) сульфат ион улану белплерш темендетiп отырfан. Оныц бул касиетi кадмидiц 0,5 мг/кг мелшерде окшау эсерi кезiнде айкынырак болса (U=4.28; P<0.05), 0,1 мг/кг мелшерде окшау эсерi кезiнде эслiзiрек болfан (U=2.04; P <0.05). Сондай-ак, бул касиет пурин алмасуында айкынырак болса (U=4.57; P<0.001), май алмасуында элсiзiрек керiнiс бердi (U=2.33; P<0.05) . Кортынды.
Корыта келе, кадмимен жэне оныц кадмий ендiрiсiндегi баска да зиянды затармен бiрiккен эсерiнен уланудыц кершктерше сульфат-ионныц эсер ету сипатына жYPгiзiлген талдау темендегiдей тужырымдар жасауfа мYмкiндiк бередi:
Тэжiрибелiк жануарлардыц кан сарысуында зат алмасу керсеткiштерi децгежнщ ец кеп езгерiстерi кадмидiц 0,1 мг/кг мелшерде бiрiккен эсерi жэне 0,5 мг/кг мелшерде окшау эсерi кезшде болатыны аныкталды; алынfан мэлiметтер тэжiрибеде пайдаланылfан заттар коспасыныц 0,1 мг/кг мелшердеп кадмидщ эсерш ^шейтетшдт, ал 0,5 мг/мелшерде оны эларететшдт туралы айтуfа мYмкiндiк бередi. Кадми мен оныц заттар коспасымен бiрiккен эсершен акуыз жэне кемiрсу алмасу керсеткiштерi азырак, ал пурин алмасуы айкынырак езгерктерге ушырайды. Улы эсерден протектор ретшде сульфат-ионныц кадмидiц окшау, сондай-ак заттар коспасымен бiрiккен эсерi кезiнде туындайтын езгерiстерге сенiмдi тYPде оц эсер керсеткендiгi аныкталды; затар алмасуы керсеткштершщ езгерiстерi каншалыкты айкын болса, сульфат-ионныц тузетушл эсерi де соншалыкты кYштiрек керiндi; тэжiрибеде зерттелген заттар алмасуы керсеткiштерiнiц топтары арасында пурин алмасуы кадмидщ окшау жэне бiрiккен эсерi кезiнде де, сульфат эсершен де кебiрек жауап бередк
Эдебиеттер Ti3iMi
1 Дунаев В.Н., Быстрых В.В., Боев В.Н. Вклад физических факторов в комплексную антропогенную нагрузку промышленного города //Гигиена и санитария. - 1998. - №6. - С.58-61.
2 Рощин А.В., Орджоникидзе Э.К. Токсикокинетика металлов и ее значение для профилактики профинтоксикаций //Гигиена труда и проф.заболевания. - 1986. - №3. - С. 1-6.
3 Вредные химические вещества. Неорганические соединения элементов V-VIII групп. Справочник, Под общ.ред Филова
B.А. - Ленинград: 1989. - С. 245-248.
4 Н. А. Макаренко, И. С. Козий. Определение кадмия в почвах урбанизированных территории и его влияние на здоровье человека. Вкник КрНУ iменi Михайла Остроградського. - №5 (76). - 2012. - С. 123.
5 Егоров Ю.Л., Кириллов В.Ф. Экологическая значимость и гигиеническая регламентация свинца и кадмия в различных средах (обзор литературы) //Медицина труда и промышленная экология. - 1996. - №10. - С. 18-25.
6 Ершова О.В. // Химия в сельском хозяйстве. - 1996. - №3. - С.37-38.
7 Махонько М.Н., Лаврентьев М.В. К вопросу о влияний кадмия на сердечно сосудистую систему в условиях производства. Научный Журнла "Современные наукоемкие технологии". Российская Академия Естествознания. - №5. - 2008.
8 Гигиена труда: учебник / Под ред. Н.Ф. Измерова, В.Ф. Кириллова. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008. - 592 с.
9 Рощин А.В. Металлы. Гигиенические аспекты оценки и оздоровления окружающей среды. - М.: 1983. - С. 7-14.
10 А.А. Лукашев и авт.. Биологическая и гигиеническая роль кадмия и мышьяка (экологические аспекты). - Алматы: 2004. -
C.7.
1 А.С. Каракушикова, 2 К.К. Тогузбаева, 2 Д.Д. Жунистаев, 2 Л.С. Ниязбекова, 2 А.Ж. Жаханов, 2 Л.Б. Сейдуанова, 2 Ш.К. Мырзахметова, 2 А.К. Сайлыбекова, 2 А.У. Калдыбай, 2 М.Б. Сейтахметова, 2 Е.Т. Толеу, 2 А.Е. Джанбатырова, 2 А.К. Буркитбаева 1 Министерство образования и науки Республики Казахстан 2Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, кафедра гигиены труда, г. Алматы, Казахстан
ДЕЙСТВИЕ КАДМИЯ И ЕГО КОМБИНАЦИИ С ДРУГИМИ МЕТАЛЛАМИ НА НЕКОТОРЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ ОБМЕНА ВЕЩЕСТВ И
ПРОТЕКТИВНАЯ РОЛЬ СУЛЬФАТ-ИОНА
Резюме: В статье отражены результаты экспериментального исследования, проведенного на кроликах весом 2900 г обоего пола, которые содержались в обычном лбораторном рационе без ограничений, целью которых было изучение изолированного действия кадмия в различных дозах и комбинации его с другими металлами на некоторые показатели обмена веществ в эксперименте с оценкой особенностей сульфат-иона, препятствующего развитию интоксикации. Ключевые слова: тяжёлые металлы, кадмий, интоксикация кадмием, смесь веществ, изолированное действие, комбинированное действие, интоксикация, показатели обмена веществ, сульфат-ион, протективное действие.
1 A.S. Karakushikova, 2 K.K. Toguzbayeva, 2 D.D. Zhunistayev, 2 L.S. Niyazbekova, 2 A.Zh. Zhakhanov,
2 L.B. Seiduanova, 2 Sh.K. Myrzakhmetova, 2 A.K. Sailybekova, 2 A.U. Kaldybai, 2 M.B. Seitakhmetova,
2 E.T. Toleu, 2 A.E. Dzhanbatyrova, 2 A.K. Burkitbayeva 1 Ministry of education and science of the Republic of Kazakhstan 2Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, Almaty, Kazakhstan
THE EFFECTS OF CADMIUM AND HIS COMBINATION WITH OTHER METALS ON SOME PARAMETRS OF METABOLISM AND THE
PROTECTIVE ROLE OF SULFATE-ION
Resume: The article presents the results of a pilot study conducted on rabbits weighing 2900 g of both sexes, which were contained in a typical laboratory diet without restrictions, which had the purpose to study the isolated action of cadmium in various doses and combinations with other metals in some metabolic parameters in the experiment with the evaluation features of the sulfate ion, that prevents the development of intoxication.
Keywords: heavy metals, cadmium, toxicity of cadmium, mixture of substances, isolated influence, combined influence, intoxication, metabolic parameters, sulfate ion, protective effect.
