CC BY
123
ВЕСТНИК
•N21-2016 • КазНМУ • кагпти.кг
М. РЫС¥ЛЫ,Т.Н. ПАРМАНЦ¥ЛОВА, А.С. САДВАКАС, М.Б. ХАМЗАЕВА, А.К. КУРМАНГОЖАЕВА, Д.Т. ЭЗ1МХАН
СЖАсфендияров атындагы Казац ¥лттъщ медицина университетi
ЖЕРГ1Л1КТ1 0С1МД1КТЩ 1С1К АУРУЫНДА КОЛДАНЫЛУ МYМКIНДIКТЕРI
УДК 616-006-08:616.322
Шырганацтыц медицина саласында мацызы элемшц квптеген елдершде жъл вткен сайын артуда. Биохимиялыц курамыныц бай болуы, турд!ц полиморфизмI, жем!сшц жылдам п!су{, ешмдшгшц жогары болуы, экологиялыц бешмдшг! оныц кец таралуын медицина саласында, эс!ресе онкологиялыц ауруларды емдеуде жэне фармацияда, косметологияда пайдалануды цамтамасыз етедI. ТYйiндiсвздер: шырганац шик/заты, фитохимия, каротиноид,петролейэфирI.
Юркпе. Дэртк еймдш шиюзатыныц сурыпталымы к^рп уа;ытта жыл сайын есуде жэне фитопрепараттар алынуда. К^рп кезде жылдан жылга дэрШк 0сiмдiк шигазаттарынан 1алынатын фитопрепараттардыц саны артуда, бiрак; нормативтi кужаттардыц барлы; параметiрiне сэйкес келгенде тольщтырылган болып саналады. Бул сэйкестiк фармакогностикалы; жэне фармакопеялы; анализ ар;ылы
аныщталып, ез алдына сапасын, тиiмдiлiгiн жэне ;ауыпйздтн аныщтайтын эдктердщ жиынтыгынан да куралады. Казахстан Республикасыныц приоритеттi саясатыныц негiзгi багыты ретшде фармацевтикалы; нары;та халы;ты крлже^мдъ тшмдъ сапалы дэрiлiк затпен ;амту болып табылады (сурет 1).
я
Сурет 1- Шыргана;ты ;олмен жинау
Elaeagnaceae тук;ымдасына жататын Шырганак; итшомырт дэртк 0сiмдiгiне ЖYЙелiк талдау ЖYргiзiлдi: анатомиялы;-морфологиялы; танымын ЖYргiздiк, скрининг эдга, фармакогностикалы; талдау эдiсiн (диагностикалы; белплерш, TYПH¥Cк;алыFын, тазалыгын, сапалылыгын, макроскопиялы; микроскопиялы; талдау, фитохимиялы; талдау, хроматографиялы; талдау) ;олдану, жаца физикалы;-химиялы; эдiстердi ;олдану, биологиялы; белсендiлiктi аны;тауда фармакологиялы; талдау ЖYргiзiлдi.
Дэрiлiк 0сiмдiк шикiзатыныц курамыныц биологиялы; белсендi зат каротиноидтарына байланысты онкологиялы; ауруларда ;олдану тиiмдiлiгi анык;талды..Шырганак; 0сiмдiгiн дэрумендер кеп болгандыщтан: дэнекер тшдершщ к;атерлi iсiгi, элих гагш то;татуда, аш iшек, то; шек ;абыныуында, iш етуде, подагра, ревматизм, ;абынуга карсы, екпе жеткiлiксiздiгi, ЖYрек жеткiлiксiздiгi, ;ан жэне
зат алмасу бузылысында, ас;азан, бертпе, терi туберкулезi (волчанка), терi KYЙгенде жэне Yсiгенде ;олданылады.Сол Yшiн есiмдiктiц курамындагы ;оспалардыц, олардыц санды; керсеткiшiн бiлу езект мэселелердiц бiрi болып отыр.Шырганак; Казак;станныц орталы; аудандырында едэуiр ал;аптарды алып жатыр. Ол кунды, кеп дэрумендерд есiмдiк болып табылады. Сонымен ;атар, оныц жемiстерiнен жогары тиiмдi препарат-шыргана; майы алынады. Жиделер ту;ымдасына гаредъ Жемiсi дэрiлiк ретiнде мацызы зор.
Азык;тандыру нормаларына сэйкес минералды заттар, дэрумендер, ынталандыратын жэне ;органыш к;асиеттерi бар сорбенттермен араластырылган ашыт;ылар азы;ты; ;оспалар рационына ;олданылады. Мал азыгына азы;ты; ;оспаларды пайдаланганда енiмдiлiк артады, сапалы ет пен CYT алынады, жануарлардыц иммунитетi жогарылайды (кесте 1).
кагпти.кг • КазНМУ • N01-2016
•ВЕСТНИК
Сурет 2- Шырганактан унта; туршде алынган биоконцентраттыц Yлгiлерi
ВЕСТНИК
•N21-2016 • КазНМУ • кагпти.кг
Сурет 3- Гранулятор жэне шыргана; TYЙiршiгi TYрiндегi 0нiм (биологиялы; белсенд азыкты; коспа)
Кесте 2- ¥нтактыц (органолептикалы;) сипаттамасы
Керсетюштщ аталуы Керсетюштщ мацызы
Сырт;ы TYрi Аморфты унта;
Макроскопия ¥нта; - саргыш жасыл TYCтен коцыр TYCке дейiнгi уса; кристаллды косылыстары бар бiртектi емес шиюзат б0лшектерiнiц коспасы
ТYсi Саргыш жасыл TYCтен коцыр TYCке дейiн
Дэмi мен шй Осы ешмшц 0зiне тэн арнайы дэмi мен шй, бетен иiссiз, кышкыл дэмi бар
Кесте 3- Шыргана; унтагыныц физикалык-химиялы; к8рсеткiштерi
Керсетюштщ аталуы Керсетюштщ мацызы
Ылгалдыц салмакты; Yлесi, % 8,0±2,0
Липидтердiц салмакты; Yлесi, масса %, кем емес 43,8±5,9
Акуыз амино;ыш;ылдарыныц салмакты; Yлесi, % 21,2±2,0
Тагамдьщ талшыктардыц салмакты; Yлесi, масса %, арты; емес 27,0±4,4
Сацылау диаметрi 0,5 мм-лш електен 0туi Толы;
Бегде коспалардыц болуы Жiберiледi
Кесте 4 - Шыргана; унтагы курамыныц химиялы; к8рсеткiштерi
№ шырFанактьщ курамы Керсетюштер
1 Моносахаридтер глюкоза 3,6
фруктоза 1,2
сахароза 0,2
2 Дисахаридтер гемицеллюлоза 0,1
3 полисахаридтер жасуны; 4,7
пектин 0,4
4 Дэрумендер Е - 10,30
С - 200
Вб - 0,11
В1 - 0,03
В2 - 0,05
В9 - 9
5 в - каротин, мг 1,50
Зерттеу максаты. К^азакстан Республикасыныц приоритеттi саясатыныц негiзгi багыты ретшде фармацевтикалы;
нарыкта халыкты колжетiмдi, тшмдъ сапалы дэрiлiк затпен камту болып табылады.
Материалдар мен эдктер. Fылыми медицинада тольщ зерттелiнбеген. Алайда к^рп тацда шырганак; жемiстерiнiц биохимиялы; курамы жеткiлiктi зерттелген. Сонымен ;атар, оныц жемiсiмен 6ipre, жапыра;тары мен ;абыгыныц да биологиялы; белсендiлiгi аны;талып отыр. Шырганак;-денсаулы; ;оры. Оныц жемiсiнде дэрумендер кешеш мол, микроэлементтер, минералды; заттар, ;анттар, органикалы; ;ышк;ылдар, пектиндер жэне бас;а биологиялы; белсендi заттар ете кеп.
Зерттеудщ басты ма;саты- Шыргана; жемiсiнiц санды; аны;тау эдiсi, каротиноидты аны;тау.
Каротонидтарды аньщтау. Сацылауларыныц диаметрi 1 мм ситодан аналитикалы; шиiкiзат сынамасын усак;тайды. 1 грамм (дэл елшенген) майдаланган шиiкiзатты сыйымдылыгы 250 мл колбага салып, 50 мл петролей эфирш куйып (40-70 0С), 30 минут бойы араластырды;. Б0лiндiнi 250 мл жалпа; TYПтi колбага абайлап тегш ,колбадагы ;алдык;ты (20мл) сол ерiтiндiмен колбага жаца б0лiгiн куяды. Б0лiндiнi осы эдiспен ерiткiш TYCсiзденгенше
жалгастыра бередi. Белiнiп алынган заттыц к;осындысын ерiтiндi лайлануы жогалганша сусыз натрий сульфатымен кептiремiз жэне сыйымдылыгы 200 мл елшегiш колбага ма;та ар;ылы фильтрлеймiз. Белiндiге ;осатын натрий сульфатын тагы да 20 мл петролей эфирiмен жуып алып шыныга ретпен белгiлеймiз. Ерiтiндi келемiн белпге дейiн жеткiземдi. К^алыцдыгы 10 мм ;абатты кювета тол;ын узындыгын 450 нм спектрофотометр жэне кек жары; фильтерiмен фотоколиметрден алынган ерiтiндiнiц оптикалы; тыгыздыгын елшейдi. Петролей эфирiн салыстырмалы ерiтiндi ретiнде алады.
Тазартылган суды салыстырмалы ертнд ретiнде ;олдана отырып,параллельд TYPде стандартты Yлгiдегi калий дихроматыныц оптикалы; тыгыздыгын елшейдi. Шиiкiзат курамындагы каротиноидтардыц ;осындысын ;айта есептегенде абсолютп кургак; шикiзатты мына формула бойынша есептейдi:
Х(%) =
D х V х 0.00208 х 100 х 100 " D х m(100 - W)
Мундагы,
D-сынактан еткiзiлетiн ерiтiндiнiц оптикалы; тыгыздыгы;
Di-калий дихромат ерiтiдiнiц стандартты Yлгiсiнiц оптикалы; тыгыздыгы;
0,00208- калий дихромат ертндосптц стандартты Yлгiсiнiц концентрациясы 1мл-ге сай келетш ерiтiндi каротиноид саны,
милиметрде;
V-белш алу келемi;
m-шиiкiзаттыц салмагы, грамм;
W-кептiру кезiндегi шыгын массасыныц проценттегi елшемi;
Х=
0х^х0.00208х100х100 450х0,00208х100х100
Dj хм(100-Щ
442х500(100-71,76
0,0015%
1г Шыргана; жемiсiнен 0,0015% ^-каротин бар екенiн анык;тадык;. 1г Шырганак; жемiсiнде 0,0000150 г немесе 1,50 мкг мелшерде табылды.
ШырFанак; жем1стер1 к¥рамындаFы аскорбин кышкылын аньщтау эдiстемесi.Iрi унтак;талган жемiстердiц аналитикалы; сынамасынан массасы 20 г елшенд алады, фарфор кел^е салады жэне 300мл суды аз-аздан куйып отырып, шыны унтак;пен (шамамен 5 г) жа;сылап езедь 10 минут тундырады. Кейiн ;оспаны араластырады жэне фильтрлейдi. Сыйымдылыгы 100 мл конусты; колбага 1 мл алынган фильтратты, 1 мл 2%
хлорсутек ;ышк;ылыныц ерiтiндiсiн, 13 мл су куяды, араластырады жэне микробюретка ар;ылы натрий 2,6-дихлорфенолиндофенолят ( 0001 моль/л) ертндоамен 3060 с бойы кетпейтш ;ызгылт бояу пайда болганша титрлейдi. Титрлеудi ЖYргiзу уа;ыты 2 мин-тан аспау керек. Егер бiрiншi титрлеуде титрант шыгыны 2 мл-ден кеп болса, бул фильтратта аскорбин ;ышк;ылыныц кеп мелшерде екенiн керсетедi, сонды;тан бастап;ы белшдош 2 есе немесе одан да кеп мелшердеп сумен суйылтады. Абсолютп кургак; шиюзат;а ;айта есептегенде аскорбин ;ышк;ылыныц пайызды; (Х) мелшерiн есептеу формуласы:
Х=
V х 0.000088 х 300 х 100 х 100
тх (100 - W)
мундагы: V - титрлеуге жумсалган н натрий 2,6-дихлорфенолиндофенолят ерiтiндiсiнiц келемi,мл; т- елшендкшщ массасы,г; W- шикiзатты кеп^ргендеп массасын жогалуы,%.
1 мл 0,001 н натрий 2,6- дихлорфенолиндофенолят ертндосп 0.000088 г аскорбин ;ышк;ылына сэйкес келедо.
Нэтижелерi. Шырганак; жемiстерiнде жэне CYЙегiнде каротиноид жиынтыгынан жэне Е дэрумешнен туратын май болады. бамдщ жемiсiнiц жумсагы дэрумендердiц В топтарынан,С,Е,К,Р дэрумендерiнен жэне фолий ;ышк;ылынан,холин,бетаин,кумариндер, фосфолипидтер, тритерпендер, илш заттар табылды, ал жапырагы аскорбин ;ышк;ылына (370мг%-га дешн)бай.Зерттеу нэтижелерi керсеткендей, шырганак;тыц жидектерiндегi майдыц салыстырмалы мелшерi пiскен уа;ытынан ;азанныц соцына дейiн шамамен 20-25%-га улгаяды. Шырганак; майын терiнiц сэулелi за;ымдануында,термиялык; жэне химиялы; к\'шктерде,ойык;тарда,трофикалык; жараларда к;олданады. Кез практикасында сэулелi за;ымдану мен кез щшгшде, А авитаминозында тамшы немесе 10-20% кез майы ретшде ;олданады.
Глосситте,глоссалгияда,ас;азанныц жара ауруларында,ас ;орыту отасынан кейiн рак кезiнде,KYнiне 2-3 реттен 1 шэй ;асык;тан тагайындайды.Шырганак;тыц майы онкологиялы; аурудыц барлы; турше эсер ететiн болганды;тан,болашак;
фармацевтердiц алдына Yлкен мiндет ;ойып отырмыз,ол эсерi кец ау;ымды, жанама эсерi аз, онкологиялы; ауруларга ;олданатын дэрiлiк ;алыптар ойлап табу. ^орытынды. Шетел аналогтарынан кем TYCпейтiн, ал кейбiр керсетгаштер бойынша артыщшылыгы бар ;олжетiмдi, экологиялы; таза жергiлiктi шикiзаттардан жасалган отанды; биологиялы; белсендi а;уызды азы;ты; ;оспалар елiмiзде ендiрудi ;амтамасыз етедi. Шыргана;ты ецдегенде езiнiц химиялы; ;урамын са;тайды, себебi оныц биохимиялы; ;урамы ете бай.
100 грамм шыргана;тыц жемiсiнде дэрумендерден: С (аскорбин ;ыш;^1лы) 54-316 мг %, Р (биофлавоноидтер) 75100 мг %, В1 (тиамин) 0,016-0,085 мг %, В2 (рибофлавин) 0,030-0,056 мг %, В9 (фолий ;ыш;ылы) 0,79 мг %, А продэрумеш (каротин) 0,9-10,9 мг %, Е (токоферол) 8-18 мг %, К дэруменiнiц тобы (филлохинондар) 0,9-1,5 мг %, Р дэрумендерi тобы (;аны;;ан майлы ;ыш;^1лдар) 77 %-га дейiн болады.
• Nq1 -201 6 • КазНМУ • kaznmu.kz
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Чмыр А.Ф., Бессчетнов В.П. Экология и культура облепихи. - СПб.: СПб - НИИЛХ, 1998. - 277 с.
2 Гатин Ж.И. Облепиха. - М.: Сельхозиздат, 1963. - 159 с.
3 Кошелев Ю.А. Облепиха. - Бийск: 2004. - 249 с.
4 Дычко, К.А. Состав и фармакологическая активность водного экстракта шрота облепихи / Е.В. Кулагина, В.В. Хаснов и др. / Хим.-фарм.ж. - 1998. - №4. - С. 32 - 34.
5 Казакстан Республикасыныц Мемлекеттш Фармакопеясы. - Алматы: Жибек жолы, 2008. - Т. 1. - Б. 557-564.
М. РЫСУЛЫ,Т.Н. ПАРМАНКУЛОВА, А.С. САДВАКАС, М.Б. ХАМЗАЕВА, А.К. КУРМАНГОЖАЕВА, Д.Т. ЭЗ1МХАН
ВОЗМОЖНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ МЕСТНЫХ РАСТЕНИЙ В ЛЕЧЕНИИ ОНКОЛОГИЧЕСКИХ ЗАБОЛЕВАНИЙ
Резюме: Облепиха с каждым годом приобретает все большее медицинское значение во многих странах мира. Богатейший биохимический состав, полиморфность вида, скороплодность, высокая продуктивность и экологическая пластичность обеспечили ей широкое распространение и использование в фармации, косметологии, а также в медицине - для лечения онкологических больных.
Ключевые слова: облепиха,фитохимия, каротиноиды, петройлейный эфир.
M. RYSULY, T.N. PARMANKULOVA, A.S. SADVAKAS, M.B. HAMZAEVA, A.K. KURMANGOZHAEVA, D.T. AZYMHAN
POSSIBILITIES OF APPLICATION OF LOCAL PLANTS IN TREATMENT OF ONCOLOGICAL DISEASES
Resume: The sea-buckthorn gains the increasing medical value in many countries of the world every year. The richest biochemical structure, polymorphic species, early appearance of fruit, high efficiency and ecological plasticity have provided it's widespread use in pharmacy, cosmetology, and also in medicine - for treatment of oncological patients. Keywords: sea-buckthorn, phytochemistry, carotinoids, petroleum-ether
Ц¥РАМЫНДА ЖYРЕК ГЛИКОЗИДТЕР1 БАР ДЭР1Л1К 0СШД1КТ1 ФАРМАКОГНОСТИКАЛЬЩ ЗЕРТТЕУ
Т.Н. ПАРМАНЦ¥ЛОВА, А.К. БОШКАЕВА, Т.М. Н¥РЖАНОВА, И.Т. МАМЕТОВА, З.Н. ОЛАТАЕВА, Б.М. АРЫСТАНБЕК
С.ЖАсфендияров атындагы Казац ¥лттъщ медицина yHueepcumemi
УДК 615.322:615.07:615.22
Цазацстан вс!мд!к элем! бай жэне алуан турл!. Табиги жэне антропогендi эсерге турацтылыц цалыптастыратын, мемлекет аумагында есетш дэршк всiмдiктердi аныцтау, оларды сацтау жэне гылыми зертеулердi жэне Цазацстанныц mipi табигатын цоргауды цолга алу, бiздiц Республикамыздагы экономика жагынан тиiмдi im-шара болып табылады. TYÜiHÖi свздер: журек гликозидтер^еамдш шигазаты,мамыр меруертгYлi
взектипт 2015-2017 жж. фармацевтикальщ ендарктщ дамуында мемлекеттш багдарламаныц ец мацызды мак;саты фармацевтикалы; фитоендорктщ кке асуы болып табылады. Олар жаца дэрШк еамдштерд табуды талап етедъ
ДэрШк еймдш шигазатыныц сурыпталымы к^рп уацытта жыл сайын есуде жэне фитопрепараттар алынуда. Kазiргi кезде жылдан жылга дэрШк 0сiмдiк шикiзаттарынан алынатын фитопрепараттардыц саны артуда, бiрак; нормативтi ;ужаттардыц барлы; параметiрiне сэйкес келгенде толыцтырылган болып саналады. Бул сэйкестiк фармакогностикалы; жэне фармакопеялы; анализ ар;ылы аныцталып, ез алдына сапасын, тиiмдiлiгiн жэне цаушаздшн аныцтайтын эдiстердiц жиынтыгынан да ;уралады. Казахстан Республикасыныц приоритеттi саясатыныц непзп багыты ретiнде фармацевтикалы; нары;та халы;ты цолже^мд^ тиiмдi, сапалы дэрiлiк затпен ;амту болып табылады.
Ма;алада жазылган мамыр меруертгYлiне бiрнеше талдау ЖYргiздiк.
ЖYЙелiк талдау: Liliaceae туцымдасына жататын Мамыр меруертгYлi ;урамында ЖYрек гликозидтерi бар, бул дэртк
есiмдiктердiц анатомиялыц-морфологиялы; танымын ЖYргiзедi, фармакогностикалы; талдау эдiсiн (диагностикалы; белгiлерiн, TYПнуск;алыFын, тазалыгын, сапалылыгын, макроскопиялы; микроскопиялы; талдау, фитохимиялы; талдау, хроматографиялы; талдау) ;олдану, жаца физикалык;-химиялык; эдiстердi ;олдану, биологиялы; белсендiлiктi аны;тауда фармакологиялы; талдау ЖYргiзу мiндеттерiн ат;арады.Салыстырмалы талдау зерттеу барысында салыстырмалы а;параттар еткiзiледi, салада (сапалы; керсетгашш салыстыру) KYTкен нэтижеден бiрегей а;паратты алу. Фармакопеялы; талдау Liliaceae ту;ымдасына жататын Мамыр меруертгYлi еамдштерш субстанциялы; сапасыныц керсеткiшi стандартизациясын ;арастырады. Фармакологиялы; талдау - Liliaceae ту;ымдасына жататын Мамыр меруертгYлi. есiмдiктерiн биоскрининг (еамдштщ биологиялы; белсендiлiгiн аныцтайтын эдк) эдiсiн ЖYрriзyФизикалык;-химиялык; талдау - Liliaceae туцымдасына жататын Мамыр меруертгYлi.есiмдiктерiнiц жцаа субстанция жасау ym^ сапалы; ;ажетт керсеткiштерi. Статистикалы; талдау -Liliaceae туцымдасына жататын Мамыр меруертгYлi еамдштер заттардыц эрекет етуiн ;урамын аны;тау.
