Научная статья на тему 'Құрамында жүрек гликозидтері бар дәрілік өсімдікті фармакогностикалық зерттеу'

Құрамында жүрек гликозидтері бар дәрілік өсімдікті фармакогностикалық зерттеу Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
1824
551
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жүрек гликозидтері / өсімдік шикізаты / мамыр меруертгүлі / cardiac glycosides / herbal substances / May lily

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Т.Н. Парманқұлова, А.К. Бошкаева, Т.М. Нұржанова, И.Т. Маметова,, З.Н. Олатаева

Қазақстан өсімдік әлемі бай және алуан түрлі. Табиғи және антропогенді әсерге тұрақтылық қалыптастыратын, мемлекет аумағында өсетін дәрілік өсімдіктерді анықтау, оларды сақтау және ғылыми зертеулерді және Қазақстанның тірі табиғатын қорғауды қолға алу, біздің Республикамыздағы экономика жағынан тиімді іш-шара болып табылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Т.Н. Парманқұлова, А.К. Бошкаева, Т.М. Нұржанова, И.Т. Маметова,, З.Н. Олатаева

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FARMAKOGNOSTIC RESEARCH OF MEDICAL PLANTS CONTAINING CARDIAC GLYCOSIDES

Identification of the new little-known plants growing in the territory of the Republic of Kazakhstan which create resistance to negative natural and anthropogenic impacts serve for our fatherland as a resource for compensation of losses of separate biotic elements. It’s preservation and investment into scientific research, and wildlife conservation of Kazakhstan, in view of ecosystem services of the nature – are economic actions in our Republic.

Текст научной работы на тему «Құрамында жүрек гликозидтері бар дәрілік өсімдікті фармакогностикалық зерттеу»

• Nq1 -201 6 • КазНМУ • kaznmu.kz

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Чмыр А.Ф., Бессчетнов В.П. Экология и культура облепихи. - СПб.: СПб - НИИЛХ, 1998. - 277 с.

2 Гатин Ж.И. Облепиха. - М.: Сельхозиздат, 1963. - 159 с.

3 Кошелев Ю.А. Облепиха. - Бийск: 2004. - 249 с.

4 Дычко, К.А. Состав и фармакологическая активность водного экстракта шрота облепихи / Е.В. Кулагина, В.В. Хаснов и др. / Хим.-фарм.ж. - 1998. - №4. - С. 32 - 34.

5 Казахстан Республикасыныц Мемлекеттш Фармакопеясы. - Алматы: Жибек жолы, 2008. - Т. 1. - Б. 557-564.

М. РЫСУЛЫ,Т.Н. ПАРМАНКУЛОВА, А.С. САДВАКАС, М.Б. ХАМЗАЕВА, А.К. КУРМАНГОЖАЕВА, Д.Т. ЭЗ1МХАН

ВОЗМОЖНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ МЕСТНЫХ РАСТЕНИЙ В ЛЕЧЕНИИ ОНКОЛОГИЧЕСКИХ ЗАБОЛЕВАНИЙ

Резюме: Облепиха с каждым годом приобретает все большее медицинское значение во многих странах мира. Богатейший биохимический состав, полиморфность вида, скороплодность, высокая продуктивность и экологическая пластичность обеспечили ей широкое распространение и использование в фармации, косметологии, а также в медицине - для лечения онкологических больных.

Ключевые слова: облепиха,фитохимия, каротиноиды, петройлейный эфир.

M. RYSULY, T.N. PARMANKULOVA, A.S. SADVAKAS, M.B. HAMZAEVA, A.K. KURMANGOZHAEVA, D.T. AZYMHAN

POSSIBILITIES OF APPLICATION OF LOCAL PLANTS IN TREATMENT OF ONCOLOGICAL DISEASES

Resume: The sea-buckthorn gains the increasing medical value in many countries of the world every year. The richest biochemical structure, polymorphic species, early appearance of fruit, high efficiency and ecological plasticity have provided it's widespread use in pharmacy, cosmetology, and also in medicine - for treatment of oncological patients. Keywords: sea-buckthorn, phytochemistry, carotinoids, petroleum-ether

Ц¥РАМЫНДА ЖYРЕК ГЛИКОЗИДТЕР1 БАР ДЭР1Л1К 0СШД1КТ1 ФАРМАКОГНОСТИКАЛЬЩ ЗЕРТТЕУ

Т.Н. ПАРМАЩ¥ЛОВА, А.К. БОШКАЕВА, Т.М. Н¥РЖАНОВА, И.Т. МАМЕТОВА, З.Н. ОЛАТАЕВА, Б.М. АРЫСТАНБЕК

С.ЖАсфендияров атындагы Казац ¥лттъщ медицина yHueepcumemi

УДК 615.322:615.07:615.22

Казацстан вс!мд!к элем! бай жэне алуан турл!. Табиги жэне антропогендi эсерге турацтылыц цалыптастыратын, мемлекет аумагында есетш дэршк всiмдiктердi аныцтау, оларды сацтау жэне гылыми зертеулердi жэне Казацстанныц mipi табигатын цоргауды цолга алу, бiздiц Республикамыздагы экономика жагынан тuiмдi im-шара болып табылады. TYÜiHÖi свздер: журек гликозидтер^еймдш шигазаты,мамыр меруертгYлi

взектипт 2015-2017 жж. фармацевтикальщ ендарктщ дамуында мемлекеттш багдарламаныц ец мацызды ма;саты фармацевтикалы; фитоенщрктщ кке асуы болып табылады. Олар жаца дэрШк еймдштерд табуды талап етедъ

ДэрШк еймдш шигазатыныц сурыпталымы к^рп уакытта жыл сайын есуде жэне фитопрепараттар алынуда. Kазiрri кезде жылдан жылга дэрiлiк 0сiмдiк шикiзаттарынан алынатын фитопрепараттардыц саны артуда, бiрак; нормативт ;ужаттардыц барлы; параметiрiне сэйкес келгенде толы;тырылган болып саналады. Бул сэйкестш фармакогностикалы; жэне фармакопеялы; анализ аркылы аны;талып, ез алдына сапасын, тшмдтгш жэне ;аушйздтн аны;тайтын эдiстердiц жиынтыгынан да ;уралады. Казахстан Республикасыныц приоритетт саясатыныц негiзгi багыты ретiнде фармацевтикалык нарык;та халы;ты ^лже^м^, тиiмдi, сапалы дэрiлiк затпен ;амту болып табылады.

Ма;алада жазылган мамыр меруертгYлiне бiрнеше талдау ЖYргiздiк.

ЖYЙелiк талдау: Liliaceae тук^1мдасына жататын Мамыр меруертгYлi курамында ЖYрек гликозидтерi бар, бул дэртк

0сiмдiктердiц анатомиялы;-морфологиялы; танымын ЖYргiзедi, фармакогностикалы; талдау эдiсiн (диагностикалы; белгiлерiн, TYПH¥Cк;алыFын, тазалыгын, сапалылыгын, макроскопиялы; микроскопиялы; талдау, фитохимиялы; талдау, хроматографиялы; талдау) ;олдану, жаца физикалы^-химиялы; эдiстердi ;олдану, биологиялы; белсендiлiктi аны;тауда фармакологиялы; талдау ЖYргiзу мiндеттерiн ат;арады.Салыстырмалы талдау зерттеу барысында салыстырмалы а;параттар 0ткiзiледi, салада (сапалы; керсетгашш салыстыру) KYTкен нэтижеден бiрегей а;паратты алу. Фармакопеялы; талдау Liliaceae ту;ымдасына жататын Мамыр меруертгYлi еймдштерш субстанциялы; сапасыныц к0рсеткiшi стандартизациясын ;арастырады. Фармакологиялы; талдау - Liliaceae ту;ымдасына жататын Мамыр меруертгYлi. есiмдiктерiн биоскрининг (еймдштщ биологиялы; белсендiлiгiн аны;тайтын эдк) эдiсiн ЖYрriзу.Физикалык;-химиялык; талдау - Liliaceae т¥;ымдасына жататын Мамыр меруертгYлi.есiмдiктерiнiц жцаа субстанция жасау ym^ сапалы; ;ажетт керсеткiштерi. Статистикалы; талдау -Liliaceae т¥;ымдасына жататын Мамыр меруертгYлi еймдштер заттардыц эрекет етуiн ;урамын аны;тау.

kaznmu.kz • КазНМУ • №1-201 6*

Эндiрiлетiн 0сiмдiк- Мамыр меруертгYлi Planta productive-Convallariae majalis.

МеруертгYЛ Ш0бiнiц, гулшщ, жапырагыныц морфологиялык сипаттамасы:Сырткы сипаттамасы: 6YTiH шикiзат. Ш0бi: бупн жэне сынган жапырактардыц гултабандары, гулсагагыныц жэне жеке гулдершщ коспасы. Жапырактары Te6eci ушгарленген, эллипс немесе ланцет тэрiздi шшшдь Непзше карай тарылып, бiртiндеп, белек немесе 2-3-тен бiр-бiрiн алып жататын сагакка ауысады. Жапырак шет тегiс, ЖYЙкеленуi - дога тэрiздi. Жапырак- жiцiшке, сынгыш, TYKсiз, жылтыр бетi. Жапырак узынд^1гы - 20см, еш-8см; ГYЛ шогыры жай бiр жакты; онда 3-12(20) саргыштау TYCтi ГYЛдер орналаскан. Гулсагагы- кедЩрльб¥дырлы, узындыгы -20см, калыцдыгы-1,5мм. ГYЛдерi кос жынысты, коцырау тэрiздi ГYЛ серш бар, косарланып ескен жапыркшалы;6 кыска иiлген тiстерi бар, олардыц Yстiнде кыска ГYЛтабандарында орналаскан пленкалы, TYзу ГYЛсерiктерi бар. Жапырак TYсi жасыл, сирек курец жасыл; ГYЛдерiнiц TYсi- саргыштау; гулсагагыныц TYсi-ашык жасыл. Hiri элсiз, дэмi аньщталмайды.

Химиялык к¥рамына келетiн болсак, МеруертгYЛ ГYЛ еамдтшц химиялык к¥рамына эсер етушi заттар: карденолидтер, 20 турлi гликозидтер, олардыц негiзiнде К-строфантидин агликоны жатыр. Негiзгi гликозидтерi конваллотоксин жэне конваллозид. Сонымен катар, конваллотоксол, локундьезид, глюконваллозид,

дезглюкохейротоксин бар.

Фармакологиялык эсерi: журек ауруларына карсы зат ретiнде колданылады. Жедел жэне созылмалы канайналым жеткпеушШгшд, журек декомпенсациясында,

пароксизмалды тахикардия ¥стамаларын жинактау ушiн, тахиаритмияда, невроздар кезшде. Кардиотоникалык эсер K0рсетедi.

Препараттары: коргликон препараты - тек журек гликозидтершщ косындыларынан т¥ратын с¥йык жэне егуге арналган турiнде шыгарылатын дэрi, шке кабылдауга арналган, флакондарда, ампулада шыгарылады. Меруертгул т¥нбасы 70% спиртпен алынатын с¥йык дэрiлiк зат. Зерттеу максаты. Кеп жылдар бойы к¥рамында журек гликозидтерi бар дэрiлiк 0сiмдiктер турлерi зерттелiп келген, бiрак мамыр меруертгулшен бiр гана препарат Корглюкон ертндкшен баска да дэрi турлерiн алу максатында толык зерттелiп аньщталды. Казакстан Республикасыныц Президентi Н¥рс¥лтан Эбiш¥лы Назарбаевтыц 2015-2017 жылдарындагы «Нндустриалды инновациялык жацалыктар» туралы буйрыгы бойынша жогарыда аталган к¥рамында журек гликозидтерi бар дэрШк 0сiмдiктер турлерiн зерттеу мацызды. Бул фармакогностикалык жэне фармакопеялык анализ аркылы аныкталып, ез алдына сапасын, тшмдтгш жэне кауыпсiздiгiн аныктайтын эдiстердiц жиынтыгынан к¥ралады. Казакстан Республикасыныц приоритеттi саясатыныц негiзгi багыты ретiнде фармацевтикалык нарыкта халыкты колжетiмдi, тиiмдi, сапалы дэртк затпен камту болып табылады.

Материалдар мен эдiстер. Меруертгул еамдшнщ химиялык к¥рамындагы iлеспелi заттары: фарнезол жэне ликопин - гулдершен алынган, флавоноидтар жэне кумариндер.

Кажеттi зертханалык к¥ралдар (колба,воронка. Келi мен келсап, сузпш кагаздар ,таразылар,0лшегiш тастар,пробиркалар,су моншасы,тазартылган су) тацдап алынады.Шигазатты келiде ¥сактайды да диаметрi 3 мм електен етгазедЮ,5 г салмактагы ¥сакталган шикiзатты алып, келемi 100 мл колбага салады.Элшенген шикiзатка 50 мл 80 % спирт к¥йып, 24 сагатка т¥ндырады. Спирттi вакуум арасында ¥ШЬ1рады, сулы калдыкты б0лгiш воронкага ауыстырып, липофильдi заттарды тертхлорлы к0мiртекпен 10 мл 6 рет экстрагирлейдъ Белгiш воронкада, калган калдыкты хлороформмен 10 мл 4 рет ецдейдь Хороформды белштед косады, 2 г сусыз натрий сульфатын косып, 3-5 минутка калдырады, кагаз фильтр аркылы фильтрлейдi жэне сапалык реакцияга колданылады. Микроскопиясыныц жасалу эдктемеа. Меруертгул жапырагын калий гидроксидшщ 2,5% ерiтiндiсiнде 5 минут кайнатады.Петри табакшасына ауыстырып, бiрнеше рет

агын сумен жуады. Препаровалды; иненiц кемепмен нысан затты; шыныга K0шiрiледi. Жарыктандыру Yшiн хлоралгидрат ерiтiндiсiнен 1 тамшы тамызылады, жабыды шынымен жабады. Меруертгул жапырагыныц препаратыныц микроскопиясында келесiдей

диагностикалы; элементтердi табады: жапырактарын Yстiнен Караганда эпидермис жасушаларыныц тiке кабыргалары; устьицалары догал; жапырак; узындыгына багытталган, эпидермистщ 4 жасушасымен ;оршалган( тетраперигендi тип). Жогаргы эпидермис астында палисад тшшщ жапырак; енiмен орналаскан жасушалары кершедъ Ерiн тiнi бос, жапырак; ешмен таралган бiрнеше бутакталган жасушалардан турады. Мезофильдiц жеке клеткаларында рафидтердiц жщшке шоктары жэне кальций оксалатыныц ине тэрiздi кристалдары стилоидтары бар. Меруертгул гулдершщ препаратыныц микроскопиясында келесiдей диагностикалык элементтердi табады: тэждi жогары бетшен екi жагынан да царагаанда ось бойынша созылыцкы жук;а тiке кабыргалары жэне т0менгi кыртысты кутикуласы бар кепбурышты эпидермис клеткалары к0рiнедi. ЛептесМ домалак, ГYЛ мацында узыннан бойы орналас;ан,4-5 эпидермис клеткаларымен коршалган. Ткше эпидермисiнiц емiзiктерi к0рiнедi. ГYЛ мацы тшшде жука кальций оксалатыныц рафидтерь iрi ине тэрiздi стилоидтар клеткалары кершедъ Тозацы шар тэрiздi, бет тегiс. ЖYрек гликозидтерiне твмендегiдей реакциялар жасап, сапалык аныктау жург1зд1к:

- кардиогликозидтердiц стероидтi б0лiгiне реакция:

❖ Либерман- Бурхард реакциясы. Курга; калдыкты музды сiрке кышкылында ерiтiп, йрке ангидрiнiц жэне концентрлi KYкiрт кышкылыныц (50:1) ерiтiндiсiн косады^раз уакыттан кейш ерiтiндi TYсi кызгылттан жасыл не кокке етедъ

-лактон сакинасына реакциялар:

❖ Кедде реакциясы- 3,5 динитробензой кышкылы сiлтiлi ортада карденолидтерд K0гiлдiр-кызыл немесе KYЛгiн TYCке бояйды.

❖ Легаль реакциясы- натрий нитропруссид сiлтiлi ортада карденолидтер кызыл тYCке бояйды.

❖ Раймонд реакциясы- м.динитробензол CrnTrni ортада карденолидтердi кек немесе KYЛгiн TYCке бояйды.

❖ Пикрин кышкылымен реакция- карденолидтердi сары TYCке бояйды.

- журек гликозидтершщ кант белтне реакциясы:

❖ Келлер-Килиани реакциясы. Ею ерiтiндi дайындайды: 1-Fe2 (SO4 )3 iздерi бар музды йрке кышкылы;2- Fe2 (SO4 )зiздерi бар концентрлi KYкiрт кышкылы; 1 ертндще курга; тазартылган гликозидтер белшдкш ерiтедi жэне абайлап пробирка кабыргасымен 2 ерiтiндiнi косады. Дезоксиканттар болган жагдайда жогаргы кабаты бiрнеше уакытка кек TYCке боялады.

Санды; аныктау. МеруертгYЛ ГYЛдерiнiц, шебiнiц жэне жапырагыныц эсерiн бакалар мен мысыктарда биологиялы; эдiспен Мемлекеттiк стандартты Yлгi меруертгYЛ экстрактiмен салыстырып аныктайды. Бакаларда сынау. Сынауды шеп бакаларында жургiзедi. Ерiтiндiлерде лимфатикалы; сан капшыктарына(терi астына) немесе журекке(карыншасына) немесе сулы бакаларга да жургiзуге болады. Бакалардыц кепштгшде журектiц систолалы; токтауын тугызатын стандартты жэне зерттелетш Yлгiлердiц ец аз дозаларын аныктап, шеп бакасыныц массасына мл-де немесе мл-де су бакасыныц 1г массасына 1 г меруертгул шигазатындагы БЭБ-Ti есептейдь Мысыктарда сынау.¥са;талган жэне кептiрiлген меруертгул шигазатынан 1:250 (жапырактары), 1:300 (шебГ), 1:500 (гYЛдерi) катынаста турынды дайындайды. Тэжiрибе KYнi меруертгYлiнiц стандартты улпдеп экстрактiн 0,9% натрий хлоридi ертндтамен 1:35 катыната араластырады.

Мысыктыц 1 кг массасына сэйкес келетш енiмге экелетш турынды дозасын мл-де аныктап (эр жануарга жеке), турындыныц активтiлiгiн меруертгулшщ стандартты МЭБ курамын есептейдi.

Нэтижелерь Сан керсеткiштерi -шебi 1 г биологиялы; активтШп 120 БЭБ -тен кем емес, ылгалдылыгы -14% -дан кеп емес; гул шогыры 5 % -дан кеп емес; диаметрi 3 мм

• Nq1 -201 6 • КазНМУ • kaznmu.kz

CYЗгiден 9TeTÏH белшектер 3% -дан кеп емес; табиги тусш жойган шикiзат -саргайган, ;арайган, к;оцырданып кеткен 5 % -дан кеп емес; органикалы; ;оспалар -1% -дан кеп емес; минералды ;оспалар 0,5% -дан кеп емес. ГYлi - 1г биологиялы; активтiлiгi 200 БЭБ -тен кем емес, ылгалдыгы - 12% -дан кеп емес; гулшогырындагы

;арайган ГYЛдерi 5 % -дан кеп емес; ГYлi жо; немесе уатылган, сынбаган ГYЛ сага;тарыныц мелшерi 1% -дан кеп емес; органикалы; ;оспалар - 0,5 % -дан кеп емес; минеральды ;оспалар 0,3% -кеп емес.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Справочник по ботанической микротехнике. Основы и методы / Р.П. Барыкина, Т.Д. Веселова. - М.: Изд-во МГУ. - 2004. - 321 с.

2 Дослщження критер1ув стандартизащу лжарськоу рослинноу за фармакопеями СРСР для розробки монографш державноу фармакопеу Украуни / Н.1. Тихоненко, О.Г. Вовк, А.Г. Котов, Е.Е. Котова, Т.М. Тихоненко // Управлшня, економпса та забезпечення якост1 в фармащу. - 2010. - № 5 (13). - С. 4-15.

3 Котов А.Г. Правила викладання та порядок розробки монографш на лкарську рослинну сировину // Управлшня, економша та забезпечення якост1 в фармащу. Частина 1. - 2011. - № 6 (20). - С. 16-22.

4 Проблемы введения монографий на лекарственное растительное сырье в Государственную Фармакопею Украины / А.И. Гризодуб, Г.В. Георгиевский, Т.М. Тихоненко, В.П. Георгиевский // Фармаком. - 2004. - № 4 . - С . 3-17.

5 Казахстан Республикасыныц Мемлекеттш Фармакопеясы I том, «Жибек жолы», - 2008. - Б. 557-564.

Т.Н. ПАРМАНКУЛОВА, А.К. БОШКАЕВА, И.Т. МАМЕТОВА, Т.М. НУРЖАНОВА, З.Н. ОЛАТАЕВА, Б.М. АРЫСТАНБЕК

ФАРМАКОГНОСТИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ ЛЕКАРСТВЕННЫХ РАСТЕНИЙ, СОДЕРЖАЩИХ СЕРДЕЧНЫЕ ГЛИКОЗИДЫ

Резюме: Выявление новых малоизвестных растений, произрастающих на территории Республики Казахстан, которые создают устойчивость к негативным природным и антропогенным воздействиям, служат для нашего отечества ресурсом для компенсации потерь отдельных биотических элементов. Его сохранение и инвестирование в научное исследование, и охрану живой природы Казахстана, принимая во внимание экосистемные услуги природы - являются экономически выгодными мероприятиями в нашей Республике.

Ключевые слова: сердечные гликозиды, растительное сырье, ландыш майский.

T.N.PARMANKULOVA, A.K.BOSHKAEVA, I.T.MAMETOVA, T.M.NURZHANOYA, Z.N.OLATAEVA, B.M.ARYSTANBEK

FARMAKOGNOSTIC RESEARCH OF MEDICAL PLANTS CONTAINING CARDIAC GLYCOSIDES

Resume: Identification of the new little-known plants growing in the territory of the Republic of Kazakhstan which create resistance to negative natural and anthropogenic impacts serve for our fatherland as a resource for compensation of losses of separate biot ic elements. It's preservation and investment into scientific research, and wildlife conservation of Kazakhstan, in view of ecosystem services of the nature -are economic actions in our Republic. Keywords: cardiac glycosides, herbal substances, May lily

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.